Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt III PK 68/10
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 24 maja 2011 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Jerzy Kwaśniewski (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Bogusław Cudowski
SSN Maciej Pacuda
w sprawie z powództwa M. G.
przeciwko Szkole Podstawowej nr 2 w Z.
o przywrócenie do pracy,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń
Społecznych i Spraw Publicznych w dniu 24 maja 2011 r.,
skargi kasacyjnej powódki od wyroku Sądu Okręgowego - Sądu Pracy i
Ubezpieczeń Społecznych
z dnia 25 maja 2010 r.,
oddala skargę.
Uzasadnienie
Wyrokiem z dnia 25 maja 2010 r. Sąd Okręgowy – Sąd Pracy i Ubezpieczeń
Społecznych na podstawie art. 385 k.p.c. oddalił apelację powódki M. G. od wyroku
Sądu Rejonowego – Sądu Pracy i Ubezpieczeń z dnia 25 lutego 2010 r.
2
oddalającego powództwo M. G. przeciwko Szkole Podstawowej nr 2 o
przywrócenie do pracy.
Sąd drugiej instancji podzielił podstawy zaskarżonego wyroku Sądu
Rejonowego.
To, że w roku szkolnym 2009/2010 w pozwanej szkole nastąpiły zmiany
organizacyjne powodujące zmniejszenie liczby oddziałów i zmiany planu nauczania
nie było przedmiotem sporu. W związku z niżem demograficznym zmniejszono
liczbę oddziałów z 21 do 20, liczba uczniów spadła z 365 do 344 a liczba godzin
lekcyjnych zmniejszyła się z 765 do 717. Szkoła zatrudniająca 43 nauczycieli,
dziesięciu zaproponowała pracę w niepełnym wymiarze, a dwaj nauczyciele
otrzymali wypowiedzenie stosunku pracy. Powódkę – pismem z dnia 27 maja 2009
r. – pozwana szkoła poinformowała o obniżeniu stopnia organizacji szkoły
spowodowanego zmniejszeniem liczby oddziałów i w związku z tym zaproponowała
od 1 września 2009 r. do 31 sierpnia 2010 r. ograniczenie zatrudnienia do 12/18
godzin dydaktycznych tygodniowo, z proporcjonalnym obniżeniem wynagrodzenia.
Powódka nie wyraziła na to zgody, a pracodawca w tym samym dniu rozwiązał z
nią stosunek pracy z zachowaniem trzymiesięcznego okresu wypowiedzenia
upływającego z dniem 31 sierpnia 2099 r. W postępowaniu sądowym ustalono
okoliczności, które miały znaczenie przy wyborze przez szkołę powódki jako jednej
z nauczycielek, którym zaproponowano ograniczenie „pensum”. Przy zapisach do
klas I na rok szkolny 2009/2010 było branych pod uwagę 5 nauczycieli w tym
również powódka, ale do powódki i jeszcze jednej nauczycielki nikt z rodziców nie
zapisał swojego dziecka. Analizując przebieg kariery zawodowej powódki Sąd
ustalił, że powódka od 1985 r. do 2004 r. pracowała jako nauczycielka nauczania
początkowego (zintegrowanego); ukończyła Studium Nauczania początkowego z
wynikiem bardzo dobrym oraz trzyletnie studia magisterskie zaoczne na Wydziale
Społeczno-Pedagogicznym Wyższej Szkoły Pedagogicznej w zakresie nauczania
początkowego specjalność nauczycielska z wynikiem dobrym; w 2002 r. powódka
ukończyła Studium Podyplomowe w zakresie wychowania fizycznego w Wyższej
Szkole Zarządzania i Administracji w Zamościu Centrum Badawczo-Szkoleniowe z
wynikiem bardzo dobrym; uczestniczyła też w wielu kursach i szkoleniach. W dniu 6
października 2000 r. Prezydent Miasta nadał powódce stopień nauczyciela
3
mianowanego, a w dniu 17 sierpnia 2005 r. powódka uzyskała stopień nauczyciela
dyplomowanego. Powódka dwukrotnie otrzymała nagrodę Dyrektora Szkoły – w
roku szkolnym 1989/1990 za całokształt pracy dydaktyczno-wychowawczej i
opiekuńczej oraz w 2004 r. za wybitne osiągnięcia w pracy dydaktycznej i
wychowawczej.
Sąd drugiej instancji – podobnie do ustaleń Sądu pierwszej instancji – uznał,
że czynności pozwanej szkoły były uprawnione na podstawie art. 20 ust. 1 ustawy z
dnia 20 stycznia 1982 r. – Karta Nauczyciela (Dz.U. z 2006 r. Nr 97, poz. 674 ze
zm.), który dyrektorowi pozwanej szkoły w sytuacji zmian organizacyjnych
powodujących zmniejszenie liczby oddziałów w szkole lub zmian planu nauczania
uniemożliwiających dalsze zatrudnianie nauczyciela w pełnym wymiarze zajęć
dawał uprawnienie do rozwiązania z nim stosunku pracy, w sytuacji gdy nie wyraził
on zgody na ograniczenie zatrudnienia (art. 22 ust. 2 Karty Nauczyciela). Sąd
drugiej instancji stwierdził, że zakres wyjaśnienia sprawy odpowiada
ukształtowanemu orzecznictwu Sadu Najwyższego – że kryteria wyboru
konkretnego nauczyciela do zwolnienia z pracy chociaż nie są objęte ustawowymi
przesłankami (przyczynami) warunkującymi wypowiedzenie mianowanemu
nauczycielowi stosunku pracy, ale podlegają kontroli sądowej w ramach badania
zasadności tego wypowiedzenia (art. 45 k.p. w związku z art. 20 ust. 1 Karty
Nauczyciela). Wyjaśnieniu tej kwestii służyła wszechstronna weryfikacja
dokonanego przez szkołę wyboru. Uznając bezzasadność podnoszonego w
apelacji zarzutu, że wybór powódki do zwolnienia był dowolny i dyskryminujący.
Sąd drugiej instancji poddał analizie ustalone okoliczności dotyczące kwalifikacji i
zatrudnienia powódki oraz innych nauczycieli zatrudnionych w szkole a
specjalizujących się – tak jak powódka – w nauczaniu wychowania fizycznego.
Zauważono w szczególności, że powódka podniosła swe kwalifikacje w zakresie
nauczania wychowania fizycznego chociaż już wówczas (od 2002 r.) powinna liczyć
się ze zmianą kierunku nauczania i „dalszym dokształcaniem”. Wybór powódki do
zwolnienia z pracy potwierdziły między innymi jej niższe kwalifikacje nauczycielskie
do prowadzenia zajęć z wychowania fizycznego, które w ostatnich latach
prowadziła w największym wymiarze bo wynoszącym aż 9 godzin, a w pozwanej
szkole zatrudnionych jest trzech nauczycieli wychowania fizycznego, którzy
4
ukończyli wyższe studia magisterskie w tym kierunku i też mają najwyższy stopień
awansu. Pozwany przy wyborze powódki do zmniejszenia zatrudnienia, a następnie
wypowiedzenia miał również na uwadze ocenę pracy poszczególnych nauczycieli w
ramach nauczania zintegrowanego przez uczniów i ich rodziców, a także
dodatkowe kwalifikacje zawodowe pozostałych nauczycieli. Sąd drugiej instancji
uznał, że staż pracy powódki był porównywany do stażu pracy pozostałych
nauczycieli nauczania zintegrowanego. Sąd ten wziął też pod uwagę to, że od 2004
r. powódka nie była już nauczycielem nauczania zintegrowanego, a na rok szkolny
2009/2010 rodzice nie zapisali na jej listę dzieci. W takiej sytuacji liczba godzin
zajęć prowadzonych przez powódkę uległa zmniejszeniu i pozwany nie mógł
przydzielić jej pełnego pensum.
W konsekwencji Sąd drugiej instancji podzielając stanowisko zaskarżonego
wyroku uznał, że wybór powódki do ograniczenia jej pensum, a w konsekwencji do
zwolnienia z pracy nie był dowolny ani nie naruszył zasady równego traktowania
pracownika.
Wyrok Sądu Okręgowego w części oddalającej apelację powódka zaskarżyła
skargą kasacyjną opierając skargę na obydwu podstawach (art. 3983
§ 1 pkt 1 i 2
k.p.c.).
W ramach podstawy materialnoprawnej (art. 3983
§ 1 pkt 1 k.p.c.) zarzucono
błędną wykładnię art. 20 ust. 1 pkt 2 oraz art. 91c Karty Nauczyciela w związku z
art. 45 § 1 k.p. przez przyjęcie, że zmiany organizacyjne powodujące zmniejszenie
liczby oddziałów oraz nie wyrażenie zgody przez nauczyciela zatrudnionego na
podstawie mianowania na ograniczenie wymiaru zatrudnienia stanowią
wystarczające przesłanki do wypowiedzenia nauczycielowi stosunku pracy na
podstawie art. 20 ust. 1 pkt 2 Karty Nauczyciela, pomimo nie wskazania przez
pozwaną braku możliwości dalszego zatrudnienia nauczyciela w pełnym wymiarze
zajęć, oraz niesłusznego przyjęcia, że pozwana zastosowała właściwe kryteria
wyboru powódki do zwolnienia pozostawiając w pracy nauczycieli z uprawnieniami
emerytalnymi i mniejszym stażem pracy.
W ramach podstawy procesowej (art. 3983
§ 1 pkt 2 k.p.c.) zarzucono
naruszenie art. 233 § 1 k.p.c. w związku z art. 328 § 2 k.p.c. i art. 391 § 1 k.p.c.
oraz art. 378 § 1 k.p.c. w wyniku czego doszło do braku wyczerpujących ustaleń
5
sądu, nieustosunkowania się do wszystkich zarzutów zawartych w apelacji a w
szczególności dotyczącego uchybień formalnych wręczonego powódce
wypowiedzenia oraz nie wykazania przez pozwanego, że nie jest możliwe dalsze
zatrudnienie powódki w pełnym wymiarze zajęć, pominięcia części zebranego
materiału i niespełnienia funkcji procesowej sądu odwoławczego.
Skarżąca wniosła o uchylenie zaskarżonego wyroku w części oddalającej
apelację oraz uchylenie wyroku Sądu pierwszej instancji w części oddalającej
powództwo i jego zmianę przez przywrócenie powódki do pracy, ewentualnie o
uchylenie zaskarżonego wyroku oraz wyroku Sądu pierwszej instancji i przekazanie
sprawy Sądowi pierwszej instancji do ponownego rozpoznania wraz z
rozstrzygnięciem o kosztach postępowania za wszystkie instancje.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Materialnoprawna podstawa skargi kasacyjnej opiera się na dwóch
twierdzeniach autorki skargi. Po pierwsze, że Sąd uznał, iż wystarczy do
rozwiązania umowy o pracę na podstawie art. 20 ust. 1 pkt 2 Karty Nauczyciela
istnienie określonych zmian organizacyjnych szkoły oraz niewyrażenie przez
nauczyciela zgody na ograniczenie zatrudnienia „mimo nie wskazania przez
pozwaną braku możliwości dalszego zatrudnienia nauczyciela w pełnym wymiarze
zajęć”. Po drugie, że Sąd niesłusznie przyjął, że pozwana zastosowała właściwe
kryteria wyboru powódki do zwolnienia.
Żaden z tych zarzutów (twierdzeń) nie jest trafny. Pierwsze twierdzenie jest
wyraźnie sprzeczne z wyjaśnieniami podstaw zaskarżonego wyroku
przedstawionymi w jego uzasadnieniu. Z wyjaśnień co do treści zastosowanych
przepisów (art. 20 ust. 1 pkt 2 i art. 22 ust. 2 Karty Nauczyciela) wyraźnie wynika,
że Sądy obu instancji nie miały wątpliwości, iż kompetencja dyrektora szkoły do
rozwiązania stosunku pracy z powodu „zmian organizacyjnych powodujących
zmniejszenie liczby oddziałów w szkole lub zmian planu nauczania” zasadza się na
istnieniu związku przyczynowego między tymi zmianami a niemożliwością dalszego
zatrudniania powódki w pełnym wymiarze zajęć. O tym, że taki związek jest
konieczny i że stanowi on podstawę rozstrzygnięcia sprawy świadczą też dobitnie
szeroko w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku przedstawione ustalenia co do
6
okoliczności faktycznych sprawy i związane z nimi analizy subsumcyjne do
wymogów rozwiązania stosunku pracy z nauczycielem na podstawie art. 20 ust. 1
pkt 2 Karty Nauczyciela. Zmniejszenie liczby oddziałów w szkole i związana z tym
zmiana planu nauczania spowodowały ograniczenie puli godzin (tzw. pensum), i
konieczność ograniczenia zatrudnienia w stosunku do 12 nauczycieli, w tym
powódki. Takie konsekwencje – według ustaleń Sądu – były oczywiste, a nawet jak
to Sąd określił – bezsporne. Stąd też głównym przedmiotem wyjaśnień było
ustalenie okoliczności umożliwiających Sądowi weryfikację zasadności dokonanego
wyboru powódki jako nauczycielki dotkniętej ograniczeniem zatrudnienia, na tle
nauczycieli, którzy zachowali pełne zatrudnienie. Drugie z wymienionych wyżej
twierdzeń materialnoprawnej podstawy skargi jest niewłaściwe dla zarzutu
dotyczącego „błędnej wykładni” powołanego przepisu. Pomimo zarzuconego błędu
wykładni autorka powołuje się, nie na kwestie interpretacyjne, ale na
zakwestionowanie przez siebie ustaleń faktycznych stanowiących podstawę
zaskarżonego wyroku w tym na nowe (pozostające poza wyjaśnioną podstawę
wyroku) twierdzenie o rzekomym pozostawieniu w pracy nauczycieli z
uprawnieniami emerytalnymi.
W świetle wszechstronnej analizy ustalonych okoliczności nie budzi
zastrzeżeń ustalenie, iż na tle wystąpień kierowanych do powódki przez Dyrektora
szkoły (najpierw pisma informującego a następnie pisma wypowiadającego umowę
o pracę) nie mogła ona mieć wątpliwości, bo było to „bezsporne”, iż propozycja
zmniejszenia zatrudnienia wynika ze wskazanych okoliczności dotyczących
ograniczonych zadań szkoły co właśnie uniemożliwia kontynuowanie zatrudnienia
powódki w dotychczasowym wymiarze.
Bezzasadna jest także druga podstawa skargi kasacyjnej. Zarzucono
naruszenie art. 233 § 1 k.p.c. chociaż – stosownie do art. 3983
§ 3 k.p.c., podstawą
skargi kasacyjnej nie mogą być zarzuty dotyczące ustalenia faktów lub oceny
dowodów. Poza tym w ramach tej podstawy wskazano kilka przepisów
postępowania ale nie określono wystarczająco na czym miałoby polegać ich
naruszenie. Nie określa bowiem naruszenia przepisów, gołosłowne bo nie poparte
żadnym uszczegółowieniem, twierdzenie o „braku wyczerpujących ustaleń sądu,
nie ustosunkowanie się do wszystkich zarzutów zawartych w apelacji, pominięcia
7
części materiału dowodowego”. Jedyne skonkretyzowania ogólnikowych zarzutów
odnoszą się do – niezgodnego z podstawą faktyczną zaskarżonego wyroku –
rzekomego pominięcia przez Sąd, że powódka otrzymywała „nagrody i
wyróżnienia”, oraz że nie zostało wskazane, że nie jest możliwe dalsze zatrudnienie
w pełnym wymiarze.
Z powyższych przyczyn uznając, że skarga kasacyjna nie ma uzasadnionych
podstaw, Sąd Najwyższy orzekł w myśl art. 39814
k.p.c.