Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt III CSK 30/10
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 3 czerwca 2011 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Irena Gromska-Szuster (przewodniczący)
SSN Jan Górowski (sprawozdawca)
SSN Krzysztof Pietrzykowski
w sprawie z powództwa T. L., A. L. i S. S.
przeciwko Skarbowi Państwa - Wojewodzie M.
o zapłatę,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej
w dniu 3 czerwca 2011 r.,
skargi kasacyjnej strony pozwanej
od wyroku Sądu Apelacyjnego
z dnia 27 sierpnia 2009 r.,
uchyla zaskarżony wyrok i zmienia wyrok Sądu Okręgowego
w K. z dnia 15 kwietnia 2009 roku sygn. [...] w ten sposób, że
powództwo w całości oddala oraz odstępuje od obciążenia
powodów kosztami procesu.
Uzasadnienie
2
W pozwie z dnia 4 grudnia 2007 r. powodowie T. L., S. S. i A. L. wnieśli o
zasądzenie od strony pozwanej Skarbu Państwa - Wojewody M. na rzecz każdego
z nich kwot po 676 666 zł z ustawowymi odsetkami liczonymi od kwoty 593 666 zł
od dnia wniesienia pozwu oraz od kwoty 83 000 zł od dnia 1 kwietnia 2009 r., a
także o zasądzenie kosztów procesu. Podnieśli, że na skutek decyzji
komunalizacyjnej wydanej w dniu 18.10.1994 r. przez Wojewodę K., stwierdzającej
nabycie z mocy prawa przez Gminę K. własności nieruchomości, co do której
powodowie podjęli starania o zwrot wobec bezprawnego jej wywłaszczenia,
doznali szkody polegającej na utracie korzyści, jakie uzyskaliby pobierając z
nieruchomości pożytki cywilne. Żądanie obejmowało okres od dnia 17 października
1997 r. do dnia 17 marca 2003 r.
Sąd Okręgowy wyrokiem z dnia 15 kwietnia 2009 r. zasądził od pozwanego
Skarbu Państwa - Wojewody M. na rzecz każdego z powodów, tj. T. L., S. S. i A. L.
kwoty po 676 396 zł z odsetkami ustawowymi: od kwoty 593 666 zł od dnia
25.01.2008 r. oraz od kwoty 82 730 zł od dnia 1.04.2009 r.; oddalając powództwo
w pozostałym zakresie.
Orzeczenie to zostało oparte na następującej podstawie faktycznej:
przedmiotowa nieruchomość jest położona w K. przy ul. P.[…]. Objęta została
księgą wieczystą nr [...] (obecnie nr [...]) prowadzoną przez Sąd Rejonowy w K., w
której jako współwłaściciele w częściach równych figurują: F. L., A. L., S. S. i T. L.
Postanowieniem z dnia 4 grudnia 1979 r. Sąd Rejonowy w K. stwierdził, że spadek
po F. L. nabyli na podstawie ustawy pozostali współwłaściciele (powodowie),
każdy po 1/3 części.
Orzeczeniem z dnia 18 marca 1953 r. Prezydium Wojewódzkiej Rady
Narodowej w K. orzekło o wywłaszczeniu na rzecz Skarbu Państwa przedmiotowej
nieruchomości. Pomimo tego do 1993 roku w księdze wieczystej jako właściciele
figurowali wyłącznie powodowie i F. L.
Decyzją komunalizacyjną z dnia 18 października 1994 r. Wojewoda K. stwierdził
nabycie z mocy prawa własności tej nieruchomości przez Gminę K. i jej wpis został
ujawniony w księdze wieczystej w 1996 roku.
3
W dniu 19 października 1994 r. decyzją Minister Gospodarki Przestrzennej
i Budownictwa stwierdził nieważność orzeczenia o wywłaszczeniu z dnia 18 marca
1953 r. Na skutek zaskarżenia tej decyzji przez Gminę K. postępowanie
o stwierdzenie nieważności wywłaszczenia toczyło się ponownie przed Prezesem
Urzędu Mieszkalnictwa i Rozwoju Miast i ostatecznie zakończyło się wyrokiem
Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 18 października 2001 r., którym
oddalono skargę Gminy K. na decyzję Prezesa Urzędu Mieszkalnictwa i Rozwoju
Miast z dnia 26 stycznia 2001 r. utrzymującą w mocy jego decyzję z dnia 21
listopada 2000 r., którą stwierdził nieważność orzeczenia z dnia 18 marca 1953 r.
Prawomocnym wyrokiem z dnia 23 maja 2002 r. Sąd Okręgowy nakazał Gminie K.
wydać nieruchomość powodom (sygn. akt I C 624/02).
W dniu 21 października 2002 r. w księdze wieczystej wpisano powodów
jako jej współwłaścicieli w częściach równych. Przedmiotowa nieruchomość
została przekazana protokolarnie powodom w dniu 17 marca 2003 r.
W 2003 roku powodowie złożyli w Sądzie Okręgowym pozew przeciwko
Gminie K. o zapłatę kwoty 50.000 zł tytułem odszkodowania za zajmowanie
oznaczonej nieruchomości bez tytułu prawnego w okresie od 18 października
1994 r. do 31 grudnia 1994 r. (sygn. akt I C 1454/03). Wyrokiem z dnia 1 kwietnia
2004 r. Sąd Okręgowy uwzględnił powództwo, a apelacja Gminy, wyrokiem Sądu
Apelacyjnego z dnia 2 lipca 2004 r., została oddalona. Na skutek kasacji Sąd
Najwyższy wyrokiem z dnia 29 czerwca 2005 r. uchylił zaskarżony wyrok Sądu
drugiej instancji uznając, że w spornym okresie Gminie przysługiwał tytuł prawny
do nieruchomości. Sąd Apelacyjny po ponownym rozpoznaniu sprawy zmienił
wyrok Sądu Okręgowego z dnia 1 kwietnia 2004 r. w ten sposób, że powództwo
oddalił (wyrok z dnia 17 stycznia 2006 r.).
Decyzją z dnia 28 marca 2006 r. Minister Spraw Wewnętrznych
i Administracji stwierdził nieważność decyzji komunalizacyjnej uznając, że została
wydana z rażącym naruszeniem prawa, skoro Skarb Państwa w dniu 27 maja
1990 r. nie legitymował się tytułem własności nieruchomości.
Będąca przedmiotem sporu nieruchomość zlokalizowana jest w odległości
około 500 m od Rynku w rejonie skrzyżowania ulic P. i S., u stóp W. Lokalizacja
4
odznacza się bardzo dobrym dostępem do miejskiej infrastruktury. Otoczenie
nadaje nieruchomości wyjątkowy charakter. Jest to jeden z nielicznych budynków
posadowionych na P., co czyni jego położenie unikatowym. Nieruchomość ma
pow. 0,0548 ha i posiada kształt zbliżony do prostokąta. W części zachodniej oraz
północnej zabudowana jest w granicach działki. W części niezabudowanej
otoczona jest ogrodzeniem z metalowych przęseł na podmurówce. Posadowiony
na nieruchomości budynek ma pow. 1065,1 m2
, z czego 641,2 m2
stanowi
powierzchnię generującą dochody z najmu. Budynek jest neorenesansowym
pałacykiem mieszczańskim wybudowanym pod koniec XIX w.; posiada charakter
reprezentacyjny, składa się z piwnic, parteru, piętra oraz strychu. Konstrukcja
budynku jest tradycyjna, murowana, o stropach i więźbie dachowej drewnianych, z
blaszanym pokryciem dachu. Budynek wyposażony jest w instalację elektryczną,
wodnokanalizacyjną, gazową, telefoniczną, centralnego ogrzewania i ciepłej wody
użytkowej. Ogrzewanie zapewnia własna kotłownia gazowa. W obiekcie mieściło
się przedszkole. Na parterze wydzielono mieszkanie dla dozorcy składające się z
pokoju i kuchni. Pozostałe pomieszczenia parteru i piętra funkcjonowały jako
pomieszczenia przedszkola. Piwnice miały charakter magazynowy o niskim
standardzie; strych był nieużytkowy. Stan techniczny budynku w 2003 r. był
zadowalający, choć wymagał remontu i nakładów. Układ funkcjonalny
pomieszczeń na poszczególnych kondygnacjach nie wykluczał możliwości
wykorzystania budynku bez większych przeróbek do innej funkcji niż przedszkole.
Możliwy do uzyskania w okresie od dnia 17 października 1997 r. do dnia 17 marca
2003 r. czynsz z nieruchomości wynosił 2.029.188 zł.
Od co najmniej 1994 roku powodowie podejmowali intensywne działania
mające na celu wykorzystanie przedmiotowej nieruchomości, zwłaszcza ponad
najem, zlecając m.in. stosowne czynności pośrednikowi w handlu
nieruchomościami. W tym zakresie działali również samodzielnie. W 2001 roku
rozważali możliwość prowadzenia własnej działalności gastronomicznej
w obiekcie. W latach 1997-2003 szansa wynajęcia nieruchomości była realna.
Wartość czynszu możliwego do uzyskania z nieruchomości za ten okres czasu
wynosiłaby 2.029.188 zł.
5
Sąd Okręgowy uznał zgłoszone roszczenie za uzasadnione, a jako jego
podstawę prawną wskazał art. 417 i 417' § 2 k.c. w brzmieniu obowiązującym po
wejściu w życie ustawy z dnia 17 czerwca 2004 r. o zmianie ustawy - Kodeks
cywilny oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr 162, poz. 1692). Uznał, że
spełnione zostały przesłanki odpowiedzialności odszkodowawczej, tj. nastąpiło
wyrządzenie szkody i stwierdzenie we właściwym postępowaniu niezgodności
z prawem ostatecznej decyzji administracyjnej, wydanie której spowodowało
szkodę oraz istnienie związku przyczynowego między szkodą a zdarzeniem ją
wywołującym. Podkreślił, że doszło do stwierdzenia nieważności decyzji
komunalizacyjnej z uwagi na jej wydanie z rażącym naruszeniem prawa i z tym
zdarzeniem wiązać się mogła szkoda polegająca na utracie korzyści. Stwierdził, że
zachodzi związek przyczynowy między wydaniem decyzji nieważnej, a ściślej jej
wykonaniem, i wykazaną szkodą (art. 361 §1 k.c.). Gdyby bowiem nie stwierdzono
nabycia własności przedmiotowej nieruchomości przez Gminę K., to powodowie
mogliby wykonywać swoje uprawnienia właścicielskie względem niej także poprzez
uzyskiwanie korzyści w postaci czynszu z najmu. Nadto, skoro Skarb Państwa w
dacie wejścia w życie ustawy z dnia 10 maja 1990 r. - Przepisy wprowadzające
ustawę o samorządzie terytorialnym i ustawę o pracownikach samorządowych (Dz.
U. Nr 32, poz. 191 ze zm.) nie legitymował się tytułem własności nieruchomości
podlegającej komunalizacji, to wydając decyzję w tym przedmiocie Wojewoda K. w
istocie nie deklarował, lecz kreował nową sytuację prawną, która pozwoliła Gminie
w pełni dysponować nieruchomością, aż do momentu jej wydania w marcu 2003
roku. Podkreślił, że to właśnie na skutek decyzji komunalizacyjnej powodowie nie
mogli dochodzić odszkodowania za zajmowanie nieruchomości bez tytułu
prawnego, albowiem jako właściciela traktowano wyłącznie Gminę.
Za bezzasadny uznał Sąd pierwszej instancji podniesiony przez stronę
pozwaną zarzut przedawnienia. Jakkolwiek bezpośrednim źródłem sprawczym
szkody było wydanie wadliwej ostatecznej decyzji administracyjnej, której
nieważność stwierdzono, to jednak dopiero wydanie ostatecznej decyzji
stwierdzającej tę nieważność było końcowym elementem złożonego zdarzenia
prawnego, pozwalającym w ogóle na dochodzenie roszczenia odszkodowawczego
i wszczęcie postępowania przed sądem, czy też organem administracyjnym.
6
W związku z tym istniały uzasadnione racje ku temu, aby - mimo braku
w aktualnym stanie prawnym odpowiednika przepisu art. 160 § 6 k.p.a. - przyjąć,
że termin przedawnienia rozpatrywanego roszczenia nie mógł rozpocząć biegu
przed stwierdzeniem nieważności decyzji komunalizacyjnej, które nastąpiło
w 2006 r. Wyraził pogląd, że odmienna wykładnia art. 4421
k.c., oderwana od
treści art. 4171
§ 2 k.c., prowadziłaby do rozstrzygnięć rażąco niesprawiedliwych.
Byłaby również sprzeczna z ratio legis ustawy nowelizującej z dnia 17 czerwca
2004 r., której celem było dostosowanie obowiązujących przepisów dotyczących
odpowiedzialności za szkody wyrządzone przy wykonywaniu władzy publicznej do
przepisów Konstytucji RP, w tym art. 77 ust. 1, oraz przekazanie orzekania
o odpowiedzialności także za te szkody i o odszkodowaniu sądom powszechnym,
do których kompetencji należy orzekanie o sporach majątkowych.
W tym stanie rzeczy, wskazując, że powodowie dochodzili odszkodowania
z tytułu utraconych pożytków cywilnych z nieruchomości za okres od dnia
17 października 1997 r. do dnia 17 marca 2003 r. oraz, że wartość czynszu
możliwego do uzyskania z nieruchomości w tym czasie wynosiła 2.029.188 zł.,
Sąd pierwszej instancji przyjął, iż szkoda poniesiona przez każdego z powodów,
stosownie do przysługujących im udziałów w nieruchomości, wynosi po 676 396 zł.
Od powyższego orzeczenia, w części uwzględniającej powództwo, apelację
wniosła strona pozwana, domagając się zmiany zaskarżonego wyroku i oddalenia
powództwa w całości oraz zasądzenia kosztów postępowania za obie instancje.
Apelujący zarzucił naruszenie art. 361 § 1 k.c. poprzez uznanie, że wskazana przez
powodów jako źródło szkód, decyzja Wojewody K. z dnia 18.10.1994 r., pozostaje
w normalnym związku przyczynowym ze wskazaną przez powodów szkodą oraz
naruszenie art. 4421
§ 1 k.c. przez przyjęcie, że przepisy te nie znajdują
zastosowania w sprawie.
Wyrokiem z dnia 27 sierpnia 2009 r. Sąd Apelacyjny oddalił apelację
pozwanej; przyjął za własne ustalenia faktyczne Sądu pierwszej instancji oraz
podzielił jego argumentację prawną.
Wyrok został zaskarżony skargą kasacyjną przez stronę pozwaną, która
wniosła o jego uchylenie i oddalenie powództwa, względnie przekazanie sprawy do
7
ponownego rozpoznania. Skarga kasacyjna została oparta na podstawie
naruszenia prawa materialnego, tj. art. 442 § 1 k.c. w zw. z art. 2 ustawy z dnia
16 lutego 2007 r. o zmianie ustawy Kodeks cywilny oraz art. 361 § 1 k.c. (Dz. U.
Nr 80, poz. 538). W uzasadnieniu tej podstawy odwołał się także do art. 417 k.c. i
art. 160 k.p.a. oraz art. 4421
k.c. i art. 4171
§ 2 k.c.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Wprawdzie skarżący powołał także podstawę naruszenia prawa
procesowego, niemniej w jej ramach zarzucił tylko naruszenie art. 109 k.p.c.,
kwestionując rozstrzygnięcie Sądu Apelacyjnego zasądzające od pozwanego na
rzecz powodów koszty postępowania drugoinstancyjnego. Ma ono charakter
postanowienia, od którego nie przysługuje skarga kasacyjna, choć strona może
zakwestionować w tym środku odwoławczym orzeczenie o kosztach, bez potrzeby
wnoszenia zażalenia (por. art. 394 § 1 pkt 9 k.p.c.). W istocie więc skarga
kasacyjna została oparta tylko na podstawie naruszenia prawa materialnego.
Pierwszy Prezes Sądu Najwyższego we wniosku z dnia 8 stycznia 2010 r.
BSA I - 4110-5/09 przedstawił do rozstrzygnięcia następujące zagadnienia prawne:
„1. Czy art. 160 k.p.a. w związku z art. 5 ustawy z dnia 17 czerwca 2004 r.
o zmianie ustawy – Kodeks cywilny oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. Nr 162,
poz. 1692) znajduje zastosowanie do roszczeń o naprawienie szkody wyrządzonej
przez wydanie przed dniem 1 września 2004 r. ostatecznych decyzji
administracyjnych, których nieważność bądź wydanie z naruszeniem art. 156 § 1
k.p.a. zostały stwierdzone po tej dacie?
2. W razie udzielenia odpowiedzi pozytywnej na pytanie pierwsze – czy
w stanie rzeczy, o którym mowa w tym pytaniu, przedawnienie roszczenia
o naprawienie szkody jest regulowane przez art. 160 § 6 k.p.a., a w szczególności,
czy rozpoczyna ono bieg od dnia, w którym stała się ostateczna decyzja
stwierdzająca nieważność decyzji administracyjnej lub jej wydanie niezgodnie
z prawem?
3. Czy w świetle wyroku Trybunału Konstytucyjnego z dnia 23 września
2003 r., K 20/02 (OTK 2003 nr 7A, poz. 76; sentencja publ.: Dz.U. z 2003 r. Nr 170,
poz. 1660), art. 160 § 1 k.p.a. stosuje się do korzyści utraconych od dnia wejścia
8
w życie Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej, to znaczy od dnia 17 października
1997 r., na skutek wydania przed tym dniem ostatecznej decyzji administracyjnej?".
Sąd Najwyższy uchwałą pełnego składu Izby Cywilnej z dnia 31 marca
2011 r., III CZP 112/10 wyjaśnił je w następujący sposób:
1. Do roszczeń o naprawienie szkody wyrządzonej ostateczną decyzją
administracyjną wydaną przed dniem 1 września 2004 r., której nieważność
lub wydanie z naruszeniem art. 156 § 1 k.p.a. stwierdzono po tym dniu, ma
zastosowanie art. 160 § 1, 2, 3 i 6 k.p.a.
2. Jeżeli ostateczna wadliwa decyzja administracyjna została wydana przed
dniem wejścia w życie Konstytucji, odszkodowanie przysługujące na
podstawie art. 160 § 1 k.p.a. nie obejmuje korzyści utraconych wskutek jej
wydania, choćby ich utrata nastąpiła po wejściu w życie Konstytucji.
Podkreślić należy, że dla odkodowania normy wynikającej z art. 5 ustawy
z dnia 17 czerwca 2004 r. o zmianie ustawy – Kodeks cywilny oraz niektórych
innych ustaw (dalej: „ustawa”) zasadnicze znaczenie ma, będący przedmiotem
rozbieżnych interpretacji, wstępny fragment przepisu „do zdarzeń i stanów
prawnych powstałych przed dniem wejścia w życie niniejszej ustawy”. Pojęcie
zdarzenia prawnego jest na gruncie prawa cywilnego ukształtowane; jest to stan
faktyczny, z którym ustawa łączy powstanie, zmianę lub ustanie stosunku
prawnego, np. czyn niedozwolony wyrządzający szkodę, pociągający za sobą
powstanie stosunku zobowiązaniowego.
Różnorodność tych faktów prawnych doprowadziła w nauce do ich
klasyfikacji. Do kategorii zdarzeń niezależnych od woli ludzkiej należą np. upływ
czasu, urodzenie lub śmierć człowieka, powódź itp., natomiast zasadniczą grupę
stanowią działania, tj. zachowania się człowieka - aktywne lub pasywne –
stanowiące wynik jego woli. Wśród działań należy wyróżnić czynności zmierzające
do wywołania skutków prawnych (czynności prawne, akty administracyjne,
konstytutywne orzeczenia sądowe) oraz inne czyny. Do tej ostatniej grupy zalicza
się czyny dozwolone, czyli zgodne z prawem, oraz czyny niedozwolone określane
jako niezgodne z prawem.
9
W literaturze trafnie podkreślono, że są takie zdarzenia prawne, które nie są
zachowaniami ludzkimi, np. powstanie szkody w związku z ruchem
przedsiębiorstwa lub zakładu wprawianego w ruch za pomocą sił przyrody (art. 435
k.c.). Zobowiązanie do naprawienia szkody wyrządzonej czynem niedozwolonym
stanowi odrębny, ustawowy reżim odpowiedzialności, a zatem odpowiedzialność ta
powstaje na mocy przypisania normatywnego. Dalsza, niebudząca zastrzeżeń
w doktrynie i judykaturze, część art. 5 ustawy wskazuje, że pojęcie „zdarzenia
prawne” w omawianym przepisie obejmuje tylko kategorię czynów niedozwolonych.
Świadczenie polegające na naprawieniu szkody z tytułu czynu niedozwolonego ma
charakter pierwotny w tym stosunku zobowiązaniowym, a obowiązek ten powstaje
wtedy, gdy poszkodowany doznał jej w wyniku takiego zdarzenia prawnego.
Wprawdzie więc zdarzeniem prawnym jest zarówno decyzja bezprawna, jak
i wydana zgodnie z prawem decyzja nadzorcza, niemniej czynem niedozwolonym
jest tylko decyzja bezprawna. Władza publiczna odpowiada na gruncie art. 160
k.p.a., jak i art. 4171
§ 2 k.c. wyłącznie za tzw. „bezprawie administracyjne”.
Pojęcie „stan prawny” jest związane z obowiązywaniem aktów
normatywnych w czasie i przestrzeni. Jest to zespół obowiązujących na danym
terenie norm prawnych mający zastosowanie do ocenianego zdarzenia prawnego.
Według prawa międzyczasowego, podstawową zasadą obowiązywania norm
w czasie jest reguła lex retro non agit. Niedziałanie prawa wstecz stanowi
fundament demokratycznego państwa prawnego, gdyż zachowanie się zgodnie
z wymaganiami ustawy jest możliwe dopiero po zapoznaniu się przez adresatów
z treścią normy, to zaś jest wykluczone w odniesieniu do aktu normatywnego, który
obowiązywałby przed jego opublikowaniem.
Ustawodawca użył w wykładanym przepisie w liczbie mnogiej pojęć
„zdarzenia” i „stany prawne”. Pierwsze z nich obejmuje zatem np. bezprawną
decyzję administracyjną, do której, ze względu na termin, w którym stała się
ostateczna, stosuje się art. 160 k.p.a., jak i stanowiące czyn niedozwolony wydane
z naruszeniem prawa przed dniem wejścia w życie ustawy orzeczenie sądowe, do
którego w dalszym ciągu stosuje się art. 417 k.c. w poprzednim brzmieniu.
Artykuł 5 ustawy w zakresie, w jakim wyłączał skargę o stwierdzenie
niezgodności z prawem orzeczenia sądu wyrządzającego szkodę, które stało się
10
prawomocne po dniu wejścia w życie Konstytucji, został uznany za niezgodny z art.
77 ust. 2 w zw. z art. 45 ust. 1 Konstytucji i zmiana ta weszła w życie w dniu
18 grudnia 2009 r. (por. Wyrok Trybunału Konstytucyjnego z dnia 8 grudnia
2009 r., SK 34/08, Dz.U. z 2009 r. Nr 215, poz. 1675). Należy dodać, że według
art. 4241b
k.p.c., w wypadku prawomocnych orzeczeń, od których nie przysługuje
skarga o stwierdzenie ich niezgodności z prawem odszkodowania, można się
domagać bez uprzedniego stwierdzenia niezgodności orzeczenia z prawem
w postępowaniu ze skargi, chyba że strona nie skorzystała z przysługujących jej
środków prawnych.
Połączenie spójnikiem „i” (koniunkcja) obydwu omówionych przesłanek
stosowania art. 5 ustawy oznacza, że muszą one zachodzić kumulatywnie i brak
chociażby jednej z nich wyłącza stosowanie tego unormowania. Także conditio iuris
hipotezy tej normy jest, aby zarówno zdarzenie prawne, jak i odnoszący się do
niego stan prawny powstał przed dniem 1 września 2004 r. (art. 6 ustawy).
Wykładnia językowa art. 5 ustawy, w świetle przedstawionych uwag,
prowadzi do następujących wyników:
- czynem niedozwolonym objętym zakresem tego unormowania
stanowiącym źródło zobowiązania jest pierwotna decyzja bezprawna, która wydana
została przed wejściem w życie ustawy;
- decyzja nadzorcza, jako zgodna z prawem, nie stanowi czynu
niedozwolonego i w związku z tym nie jest zdarzeniem w rozumieniu art. 5 ustawy
nowelizującej oraz z tego względu jej wydanie po dniu 1 września 2004 r. nie jest
przeszkodą do stosowania art. 160 § 1 k.p.a.;
- hipotezą art. 5 ustawy są objęte tylko stany prawne obowiązujące do dnia
1 września 2004 r.; przepis ten nie obejmuje nie tylko późniejszych „stanów
prawnych”, ale i stanu prawnego wprowadzonego ustawą z dnia 17 czerwca 2004 r.
o zmianie ustawy – Kodeks cywilny oraz niektórych innych ustaw.
W projekcie ustawy nowelizującej (druk sejmowy Sejmu IV kadencji nr 2007)
wyrażono stanowisko zgodne z przedstawionymi wynikami wykładni językowej, tj.
że nowela ma znaleźć zastosowanie wyłącznie do zdarzeń i stanów prawnych
powstałych po jej wejściu w życie, gdyż art. 5 wyklucza możliwość jej zastosowania
11
do aktów normatywnych, które zostały wydane przed dniem 1 września 2004 r. oraz
orzeczeń i decyzji, które przed tym terminem stały się prawomocne i ostateczne.
W omawianym przypadku nie było konieczności sięgania po argumenty
celowościowe, skoro już po zastosowaniu reguł znaczeniowych i dyrektyw
systemowych (na które zwrócił uwagę Sąd Najwyższy w uzasadnieniu powołanej
wyżej uchwały) udało się osiągnąć właściwy wynik wykładni, to jest ustalić
pozbawione cech niedorzeczności znaczenie interpretowanej normy (por. uchwałę
składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z dnia 1 marca 2007 r., III CZP 94/06
OSNC 2007, nr 7-8. poz. 95, wyrok Sądu Najwyższego z dnia 8 maja 1998 r.,
I CKN 664/97, OSNC 1999, nr 1, poz. 7, a także uzasadnienie uchwały Pełnego
Składu Izby Cywilnej Sądu Najwyższego z dnia 14 października 2004 r., III CZP
37/04 OSNC 2005, nr 3, poz. 42, wyrok Sądu Najwyższego z dnia 21 lipca 2004 r.,
V CK 21/04, OSNC 2005, nr 7-8, poz. 137 i uchwałę Sądu Najwyższego z dnia
20 lipca 2005 r., I KZP 18/05, OSNKW 2005, nr 9, poz. 74).
Zarzut kasacyjny jest skuteczny dopiero wtedy, kiedy zostaje wskazany nie
tylko naruszony przepis, ale gdy w jego uzasadnieniu wytknięto trafnie niewłaściwą
jego wykładnię lub błędne zastosowanie. Niewątpliwie skarżący Skarb Państwa
wskazał naruszone przepisy, lecz w znacznej części błędnie je uzasadnił.
Trafnie jednak Skarb Państwa zarzucił, że „wydanie decyzji naruszającej
prawo jest deliktem i z tym faktem należy wiązać powstanie zobowiązania”,
„konstrukcja przedawnienia przewidziana w art. 160 § 6 k.p.a. także nie przemawia
za trafnością tezy, że decyzja nadzorcza stanowi przesłankę powstania roszczenia
odszkodowawczego o którym mowa w art. 160 k.p.a., nie ulega bowiem
wątpliwości, iż bieg przedawnienia nie musi być związany z zaistnieniem zdarzenia,
z którego powstało zobowiązanie. Przykłady różnych rozwiązań przyjętych przy
określeniu biegu przedawnienia roszczeń wskazują, że od woli ustawodawcy zależy
sposób określenia chwili rozpoczynającej bieg terminu przedawnienia, która nie
musi się wiązać z chwilą powstania roszczenia lub jego wymagalnością”, „Sąd nie
powinien łączyć dwóch reżimów prawnych, wynikających z przepisów cywilnych
i administracyjnych (art. 160 K.p.a. i 117 i nast. k.c.) i stosować ich elementów
wybiórczo, jak w kwestionowanym orzeczeniu”.
12
Skoro więc nietrafnie Sądy meriti zastosowały w sprawie art. 4171
§ 2 k.c., to
skarga kasacyjna okazała się uzasadniona. Poza tym ponieważ podstawę prawną
dochodzonego roszczenia mógł stanowić art. 160 § 1 k.p.a., a odszkodowanie to
nie obejmuje korzyści utraconych na skutek wydania niezgodnej z prawem
ostatecznej decyzji wydanej przed dniem 1 września 2004 r., chociażby ich utrata
nastąpiła po wejściu w życie Konstytucji, powództwo okazało się nieuzasadnione.
Z tych względów Sąd Najwyższy orzekł jak w sentencji (art. 39816
k.p.c.).