Pełny tekst orzeczenia

+
WYROK Z DNIA 2 CZERWCA 2011 R.
III KK 370/10
Po ustaleniu w sprawie o wydanie wyroku łącznego grupy przestępstw
pozostających w zbiegu realnym i wymierzeniu kary łącznej, badać należy
możliwość utworzenia kolejnej takiej grupy, biorąc pod uwagę jedynie prze-
stępstwa i odpowiadające im wyroki, które nie weszły do grupy wcześniej wy-
odrębnionej.
Przewodniczący: sędzia SN M. Laskowski (sprawozdawca).
Sędziowie SN: T. Artymiuk, B. Skoczkowska.
Prokurator Prokuratury Generalnej: J. Gemra.
Sąd Najwyższy w sprawie Pawła W., w przedmiocie wyroku łącznego,
po rozpoznaniu w Izbie Karnej na rozprawie w dniu 2 czerwca 2011 r., kasa-
cji, wniesionej przez obrońcę skazanego od wyroku Sądu Okręgowego w R. z
dnia 16 kwietnia 2010 r., utrzymującego w mocy wyrok łączny Sądu Rejono-
wego w G. z dnia 18 listopada 2009 r.,
u c h y l i ł zaskarżony wyrok Sądu Okręgowego w R. oraz utrzymany nim w
mocy wyrok łączny Sądu Rejonowego w G. w części dotyczącej wyroków:
- Sądu Rejonowego w R. z dnia 19 października 2004 r.;
- Sądu Rejonowego w R. z dnia 24 czerwca 2005 r.;
- Sądu Rejonowego w G. z dnia 27 marca 2006 r.,
i w tym zakresie p r z e k a z a ł sprawę Sądowi Rejonowemu w G. do po-
nownego rozpoznania.
2
U Z A S A D N I E N I E
Paweł W. skazany został prawomocnymi wyrokami:
1. Sądu Rejonowego w R. z dnia 20 sierpnia 2003 r., za przestęp-
stwo dokonane w dniu 13 marca 1998 r.;
2. Sądu Rejonowego w R. z dnia 14 czerwca 2004 r., za przestęp-
stwo dokonane w dniu 25 maja 2003 r.;
3. Sądu Rejonowego w R. z dnia 22 lipca 2004 r., za przestępstwo
dokonane w dniu 17 maja 2002 r.;
4. Sądu Rejonowego w R. z dnia 15 września 2004 r., za przestęp-
stwo dokonane w dniu 15 maja 2002 r.;
5. Sądu Rejonowego w R. z dnia 19 października 2004 r., za prze-
stępstwo dokonane w dniu 6 marca 2004 r.;
6. Sądu Rejonowego w R. z dnia 24 czerwca 2005 r., za przestęp-
stwo dokonane w dniu 24 października 2003 r.;
7. Sądu Rejonowego w G. z dnia 27 marca 2006 r., za przestępstwo
dokonane w dniu 8 sierpnia 2004 r.
Sąd Rejonowy w G., w wyroku łącznym z dnia 18 listopada 2009 r., po-
łączył kary pozbawienia wolności wymierzone wyrokami wymienionymi w
punktach 1, 2 i 3 i wymierzył skazanemu Pawłowi W. karę łączną 2 lat po-
zbawienia wolności. W tym samym wyroku łącznym sąd połączył kary po-
zbawienia wolności wymierzone wyrokami wymienionymi w punktach 5 i 6 i
wymierzył skazanemu drugą karę łączną 2 lat pozbawienia wolności. Jedno-
cześnie na podstawie art. 572 k.p.k. sąd umorzył postępowanie w przedmio-
cie wydania wyroku łącznego w zakresie wyroków wymienionych w punktach
4 i 7.
Wyrok ten zaskarżony został przez obrońcę skazanego. W apelacji za-
rzucił orzeczeniu:
3
1. „w części dotyczącej kary, błąd w ustaleniach faktycznych przyjętych
za jego podstawę przez uznanie, iż zastosowanie wobec skazanego zasady
pełnej absorpcji nie jest uzasadnione, co miało wpływ na treść wyroku,
2. w części dotyczącej łączenia kar, obrazę prawa materialnego polega-
jącą na przyjęciu, iż wyrok Sądu Rejonowego w G. z dnia 27 marca 2006 r.
nie podlega łączeniu z wyrokami Sądu Rejonowego w R. w sprawach opisa-
nych w punktach 5 i 6 wyroku łącznego, w sytuacji gdy wszystkie wymienione
wyroki podlegają łączeniu”.
Podnosząc powyższe zarzuty obrońca skazanego wniósł o wydanie
nowego wyroku łącznego w sprawach wymienionych w punktach 5, 6 i 7 i
wymierzenie skazanemu kary w wymiarze najwyższej kary jednostkowej przy
zastosowaniu zasady pełnej absorpcji.
Po rozpoznaniu apelacji obrońcy skazanego Sąd Okręgowy w R., wyro-
kiem z dnia 16 kwietnia 2010 r., utrzymał w mocy zaskarżony wyrok łączny,
uznając apelację za oczywiście bezzasadną.
Kasację od tego wyroku wniósł obrońca skazanego Pawła W. Zaskarżył
w niej wyrok Sądu Okręgowego w R. w całości i zarzucił rażące naruszenie
prawa materialnego, a mianowicie art. 85 k.k., poprzez błędną wykładnię, po-
legającą na przyjęciu, iż wyrok dotyczący przestępstwa nie należącego do
grupy przestępstw, których dotyczy wniosek o połączenie, uniemożliwia wy-
danie co do tych przestępstw wyroku łącznego. Obrońca wniósł o uchylenie
zaskarżonego wyroku oraz poprzedzającego go wyroku łącznego Sądu Rejo-
nowego w G. i przekazanie sprawy Sądowi Rejonowemu w G. do ponownego
rozpoznania.
W pisemnej odpowiedzi na kasację Prokurator Okręgowy w R. wniósł o
oddalenie kasacji z uwagi na jej oczywistą bezzasadność. W toku rozprawy
kasacyjnej prokurator Prokuratury Generalnej wniósł o uwzględnienie kasacji
i uchylenie wyroków sądów obu instancji oraz o przekazanie sprawy Sądowi
Rejonowemu w G. do ponownego rozpoznania.
4
Sąd Najwyższy zważył, co następuje.
Kasacja okazała się zasadna i koniecznym stało się uwzględnienie za-
wartego w niej wniosku w części, której dotknęła stwierdzona obraza prawa
materialnego.
Na wstępie przypomnieć należy tok rozumowania Sądu pierwszej in-
stancji, podzielony przez Sąd odwoławczy, który doprowadził do wydania wy-
roku łącznego w opisanym kształcie. Za niesporne przy tym w kontekście
przepisów prawa materialnego uznać należy połączenie kar pozbawienia
wolności wymierzonych wyrokami wymienionymi punktach 1, 2 i 3. Połącze-
nie to jest zgodne przepisami o karze łącznej i nie było w swej istocie podwa-
żane w apelacji, obrońca kwestionował jedynie to, iż sąd nie zastosował przy
wymiarze kary łącznej zasady pełnej absorpcji. Niekwestionowane i obiek-
tywnie zasadne było także umorzenie postępowania w odniesieniu do wyroku
z punktu 4, wyrokiem tym bowiem wymierzono skazanemu karę pozbawienia
wolności z warunkowym zawieszeniem wykonania i do chwili wyrokowania
nie zarządzono wykonania tej kary.
Kasacja dotyczy natomiast orzeczenia sądu w zakresie drugiego, usta-
lonego zbiegu realnego przestępstw i drugiej, wymierzonej w tym samym wy-
roku łącznym, kary łącznej pozbawienia wolności. Sąd meriti uznał, iż połą-
czeniu podlegać mogą jedynie kary orzeczone wyrokami wymienionymi w
punktach 5 i 6, niemożliwe natomiast jest objęcie karą łączną kary pozbawie-
nia wolności wymierzonej wyrokiem wymienionym w punkcie 7 – wyrokiem
Sądu Rejonowego w G. z dnia 27 marca 2006 r., albowiem przestępstwo, za
które wymierzono karę tym wyrokiem, popełnione zostało w dniu 8 sierpnia
2004 r., a więc po dniu wydania wyroku wymienionego w punkcie trzecim –
22 lipca 2004 r. Ten właśnie wyrok wskazany został przez Sąd Rejonowy ja-
ko kolejny chronologicznie – pierwszy wyrok, który powinien być brany pod
uwagę przy badaniu możliwości wymierzenia w wyroku łącznym kolejnej, w
tym wypadku drugiej, kary łącznej pozbawienia wolności.
5
Zgodnie z art. 569 § 1 k.p.k. wydanie wyroku łącznego jest możliwe
wtedy, gdy zachodzą warunki do orzeczenia kary łącznej. Warunki te nato-
miast są spełnione wówczas, gdy, jak wynika z art. 85 k.k., sprawca popełnił
dwa lub więcej przestępstw, zanim zapadł pierwszy wyrok, chociażby niepra-
womocny, co do któregokolwiek z tych przestępstw. Wykładni zawartego w
tym przepisie znaczenia zwrotu „zanim zapadł pierwszy wyrok” dokonał Sąd
Najwyższy w uchwale z dnia 25 lutego 2005 r., I KZP 36/04, OSNKW 2005, z.
2, poz. 13, podkreślając, iż zwrot ten odnosi się do pierwszego chronologicz-
nie wyroku, który zapadł przed popełnieniem przez sprawcę kolejnych prze-
stępstw. Sąd Najwyższy w uzasadnieniu cytowanej uchwały podkreślił, iż w
jednym wyroku łącznym, w razie ustalenia, że popełnione przez skazanego
przestępstwa tworzą więcej niż jeden zbieg realny, istnieje możliwość orze-
czenia dwóch lub więcej kar łącznych, dotyczących kolejnych grup prze-
stępstw pozostających w zbiegu. Kluczowym problemem w tej sytuacji jest
wskazanie, który z wyroków, po orzeczeniu kary łącznej co do pierwszej gru-
py przestępstw pozostających w zbiegu, jest obecnie pierwszym chronolo-
gicznie wyrokiem w rozumieniu art. 85 k.k.
Uznać należy, że w rozpoznawanej sprawie przestępstwa osądzone
wyrokami z punktów 1, 2 i 3 pozostają w zbiegu realnym. Pierwszym chrono-
logicznie wyrokiem dla tej grupy przestępstw jest przy tym wyrok wymieniony
w punkcie pierwszym, a więc wyrok z dnia 20 sierpnia 2003 r. W tym zbiegu
realnym pozostaje także przestępstwo osądzone wyrokiem z punktu 4. Kara
jednostkowa wymierzona za to przestępstwo nie była jednak brana pod uwa-
gę przy wymierzaniu kary łącznej wobec niespełnienia innych przesłanek ko-
niecznych dla orzeczenia kary łącznej. Po tym, niekwestionowanym zresztą w
toku postępowania ustaleniu, przejść należało do wyodrębnienia kolejnej gru-
py przestępstw pozostających w zbiegu realnym. Grupę tę tworzą przestęp-
stwa, za które Paweł W. skazany został wyrokami z punktów 5, 6 i 7. Przy
ustalaniu pierwszego chronologicznie wyroku dla tej grupy nie należy już brać
6
pod uwagę wyroków należących do wcześniejszej, w tym wypadku pierwszej
grupy. Ta grupa pozostających w zbiegu przestępstw i kar orzekanych za nie
jest już bowiem „zamknięta”. Pierwszym chronologicznie wyrokiem dla drugiej
grupy przestępstw jest natomiast wyrok z punktu 5, to jest wyrok z dnia 19
października 2004 r. Przy takim wskazaniu kolejnego „pierwszego wyroku”
koniecznym jest wymierzenie drugiej kary łącznej obejmującej skazania z wy-
roków wymienionych w punktach 5, 6 i 7, wszystkie czyny osądzone tymi wy-
rokami dokonane zostały bowiem przed dniem 19 października 2004 r.
Sądy orzekające w tej sprawie, błędnie – z obrazą art. 85 k.k. – za ko-
lejny „pierwszy wyrok” uznały wyrok z punktu drugiego, który jest chronolo-
gicznie pierwszym po wyroku z punktu pierwszego, ale nie powinien być już
brany pod uwagę po ustaleniu i zamknięciu pierwszej grupy pozostających w
zbiegu realnym przestępstw. Wskazuje na to zawarty w art. 85 k.k. zwrot
„pierwszy wyrok, co do któregokolwiek z tych (podkreślenie SN) prze-
stępstw”. Tych, a więc pozostających w tym konkretnym, kolejnym chronolo-
gicznie, zbiegu realnym. Innymi słowy, po ustaleniu w sprawie o wydanie wy-
roku łącznego grupy przestępstw pozostających w zbiegu realnym i wymie-
rzeniu kary łącznej, badać należy możliwość utworzenia kolejnej takiej grupy,
biorąc pod uwagę jedynie przestępstwa i odpowiadające im wyroki, które nie
weszły do grupy wcześniej wyodrębnionej. Spośród nich ustalić należy wyrok
pierwszy chronologicznie i po stwierdzeniu zbiegu realnego badać dalsze
przesłanki orzeczenia kary łącznej. Pierwsza (lub kolejna, lecz wcześniejsza)
grupa wyroków nie powinna już być ponownie brana pod uwagę przy ocenie
czy dane przestępstwa pozostają w zbiegu realnym.
Taka interpretacja przepisu art. 85 k.k. wynika przy tym nie tylko z przy-
toczonej już uchwały Sądu Najwyższego z dnia 25 lutego 2005 r., I KZP
36/04, ale znajduje potwierdzenie w szeregu innych orzeczeń (zob. postano-
wienie Sądu Najwyższego z dnia 28 stycznia 2009 r., II KK 215/08, R-
OSNKW 2009, poz. 208; wyrok Sądu Najwyższego z dnia 26 listopada 2008
7
r., IV KK 195/08, R-OSNKW 2008, poz. 2416; wyrok Sądu Najwyższego z
dnia 9 października 2008 r., V KK 274/08, LEX nr 465594; wyrok Sądu Naj-
wyższego z dnia 21 stycznia 2008 r., V KK 212/07, LEX nr 377209).
Wyrok łączny Sądu Rejonowego w G. wydany został zatem z obrazą
art. 85 k.k. Istnienie zbiegu realnego lub jak w tym wypadku, zbiegów real-
nych przestępstw jest faktem istniejącym obiektywnie, niezależnym od decyzji
sądu. Nieuwzględnienie jednego z pozostających w zbiegu przestępstw i
orzeczonej za nie kary przy wymierzaniu kary łącznej jest przy tym uchybie-
niem o charakterze rażącym, które miało oczywisty i istotny wpływ na treść
orzeczenia. Skutkiem stwierdzenia tego uchybienia jest uwzględnienie kasa-
cji. Biorąc jednak pod uwagę, że naruszenie art. 85 k.k. dotyczyło jedynie
drugiej grupy pozostających w zbiegu przestępstw, za które wymierzono ska-
zanemu kary wyrokami z punktów 5, 6 i 7, uchylono zaskarżony kasacją wy-
rok Sądu Okręgowego w R. oraz wyrok łączny Sądu Rejonowego w G. jedy-
nie w części dotyczącej tych właśnie wyroków. Obraza prawa materialnego,
to jest art. 85 k.k., podnoszona w apelacji, nie została dostrzeżona przez sąd
odwoławczy, który podobnie jak sąd pierwszej instancji dokonał błędnej wy-
kładni wskazanego przepisu. W tym stanie rzeczy koniecznym stało się uchy-
lenie wyroków wydanych w tej sprawie przez sądy obu instancji. Sąd Rejo-
nowy w G., jako właściwy rzeczowo w tej sprawie, powinien w toku ponowne-
go rozpoznania sprawy raz jeszcze dokonać wykładni art. 85 k.k. i orzec karę
łączną w odniesieniu do wymienionych w części dyspozytywnej wyroków.