Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt I CSK 646/10
POSTANOWIENIE
Dnia 21 czerwca 2011 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Jan Górowski (przewodniczący)
SSN Mirosław Bączyk
SSN Teresa Bielska-Sobkowicz (sprawozdawca)
w sprawie z wniosku T. J., M. W.-J.
i "Ruch" S.A. w W.
przy uczestnictwie D. K., Skarbu Państwa - Prezydenta Miasta K.
i Gminy K.
o ustanowienie drogi koniecznej,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej
w dniu 21 czerwca 2011 r.,
skargi kasacyjnej uczestniczki postępowania D. K. od postanowienia
Sądu Okręgowego
z dnia 23 marca 2010 r.,
uchyla zaskarżone postanowienie i przekazuje sprawę Sądowi
Okręgowemu do ponownego rozpoznania, pozostawiając temu
Sądowi rozstrzygnięcie o kosztach postępowania kasacyjnego.
2
Uzasadnienie
Sąd Rejonowy postanowieniem z dnia 16 września 2009 r. oddalił wniosek
T. J. i M. W.-J. oraz Ruch S.A. z siedzibą w W. Oddział w R. o ustanowienie
służebności drogi koniecznej.
Z ustaleń wynika, że wnioskodawcy są współwłaścicielami położonej w K.
działki ewidencyjnej nr 2220, zabudowanej w całości budynkiem mieszkalno-
handlowym, przylegającej bezpośrednio do ul. R. Od strony północnej
nieruchomość ta przylega do działki nr 2219 stanowiącej własność Skarbu Państwa
i pozostającej w użytkowaniu wieczystym Ruch S.A. Dostęp do ul. P. możliwy jest
przez tę działkę i działkę nr 2218/1, stanowiącą własność uczestniczki D. K. W
wyniku adaptacji budynku, przeprowadzonej niezgodnie z pozwoleniem na
budowę, wejście do lokali użytkowych możliwe jest jedynie od strony ul. R., a do
pozostałych części budynku tylko od ul. P. Działka nr 2219 przylega bezpośrednio
do drogi publicznej – ul. P.– i od tej strony urządzone jest wejście do budynku
położonego na tej nieruchomości oraz do rampy towarowej. Na podwórzu znajduje
się garaż, a działkę zabudowano w taki sposób, że nie pozostawiono miejsca, ani
nie urządzono bramy dwustronnej umożliwiającej dostęp do podwórza. Śródmieście
K. nie ma ustalonego planu zagospodarowania przestrzennego, ale istnieje
możliwość zabudowy działki uczestniczki D. K. nr 2218/1. Działka ta obciążona jest
służebnością gruntową na rzecz działki nr 2218/2, której przebieg nie jest
precyzyjnie określony, zaś właściciel nieruchomości władnącej tylko sporadycznie z
niej korzysta, mając dostęp do swojej kamienicy od strony rynku. Ruch drogowy w
obrębie staromiejskim dopuszczony jest po istniejących drogach publicznych,
zgoda wymagana jest jedynie na wjazd pojazdów o masie ponad 2,5 tony. Osoby
zameldowane na pobyt stały mają abonamenty zerowe roczne na miejsca płatnego
parkowania. Do budynków zlokalizowanych przy tej części ul. R., przy której
posadowiony jest budynek wnioskodawców, dostawa towaru do sklepów i
restauracji odbywa się od strony ul. R., ponieważ większość budynków nie ma
zaplecza z drugiej strony.
Sąd pierwszej instancji uznał, że ustanowienie służebności na cudzym
gruncie może mieć charakter wyjątkowy, a przepis art. 145 k.c. nie pozwala na
3
ustanowienie drogi koniecznej w celu zapewnienia łatwiejszego korzystania
z nieruchomości. Ustanowienie drogi koniecznej przez nieruchomość uczestniczki
D. K. doprowadziłoby do powstania rażącej dysproporcji na niekorzyść tej
nieruchomości, prowadząc do ograniczenia możliwości jej zabudowy przez
uczestniczkę. Odnośnie żądania ustanowienia drogi koniecznej na rzecz działki nr
2219 stwierdził, że nie znajduje ono uzasadnienia z tego względu, iż nieruchomość
ta przylega do ul. P., dopuszczonej do ruchu samochodowego, a przez
odpowiednią adaptację i przebudowę budynku istnieje możliwość urządzenia
dojazdu na podwórze i do posadowionego tam garażu.
Na skutek apelacji wnioskodawców Sąd Okręgowy postanowieniem z dnia
23 marca 2010 r. zmienił powyższe postanowienie w ten sposób, że ustanowił
służebność gruntową ograniczoną do wykonywania przejazdów do działki
wnioskodawców szlakiem o szerokości 3 metrów, przebiegającym przez działkę
wnioskodawczyni oraz przez działkę ewidencyjną nr 2219, w sposób przedstawiony
na sporządzonej oraz zasądził od wnioskodawców solidarnie na rzecz uczestniczki
kwotę 19.700 zł i na rzecz „Ruch" S.A. w W. kwotę 5.200 zł tytułem jednorazowego
wynagrodzenia za ustanowienie drogi koniecznej. Oddalił wniosek i apelację
wnioskodawców w pozostałym zakresie, a także odrzucił apelację sporządzoną w
imieniu wnioskodawcy Ruch S.A.
W ocenie Sądu Okręgowego, apelacja wnioskodawców jest uzasadniona
w części dotyczącej żądania ustanowienia służebności ograniczonej do
wykonywania przejazdów przez działki nr 2218/1 i 2219, przez które zostanie
skomunikowana z drogą publiczną ul. P., po której dopuszczony jest ruch
samochodowy. Sąd ten uznał, że fakt iż nieruchomość wnioskodawców
zabudowana w całości budynkiem przylega od strony południowej do ul. R.
nie oznacza, że przez płytę R. wnioskodawcy mają możliwość dojazdu
bezpośrednio pod budynek, gdyż cała płyta rynku w tym obszarze, ze względu na
jego ochronę, zabytkowy charakter i funkcję wyłączona jest z ruchu
wszelkich pojazdów. Możliwość parkowania samochodów na wyznaczonych ulicach
i w tej części rynku odległych kilkadziesiąt metrów od budynku wnioskodawców,
nie oznacza tego, że wnioskodawcy uzyskują odpowiedni dostęp do swojej
nieruchomości. Z takiego rozwiązania musieliby w ostateczności korzystać,
4
gdyby nie istniała możliwość bezpośredniego skomunikowania ich
nieruchomości z drogą publiczną, a taka możliwość istnieje poprzez wytyczenie
drogi przez działki uczestników postępowania. Nieruchomość wnioskodawców
zabudowana jest budynkiem, wykorzystywanym na działalność handlowo-
usługową. Podobną funkcję spełniają budynki zlokalizowane w obrębie ul. R.
Wykorzystanie budynku na takie cele nie jest możliwe bez zapewnienia dojazdu,
w celu dostarczenia towaru, wywozu nieczystości czy przewozu przedmiotów
służących do urządzenia lokali. Taki dostęp byłby konieczny także i wówczas,
gdyby budynek był wykorzystywany na cele mieszkalne. Przeprowadzenie drogi
koniecznej w zakresie dojazdu uznał Sąd za uzasadnione interesem społeczno –
gospodarczym, ponieważ prowadzi to do stworzenia właścicielom nieruchomości
władnącej możliwości właściwego i normalnego korzystania z budynku.
Nieruchomość uczestniczki jest już obciążona na jej całym obszarze służebnością
gruntową przejazdu i przechodu na rzecz działki nr 2218/2, przylegającej do
nieruchomości wnioskodawców i płyty rynku. Działka ta nie jest wykorzystywana do
innych celów i realnie jest to niemożliwe. Po ustanowieniu żądanej służebności
gruntowej ograniczonej do wykonywania przejazdów zwiększy się jedynie
częstotliwość ich wykonywania i w takim zakresie powiększy się związana z tym
uciążliwość, której nie można uznać za nadmierną. Sąd drugiej instancji uznał
natomiast, że wnioskodawcy nie mogą skutecznie domagać ustanowienia
służebności przechodu, bowiem ich nieruchomość ma urządzony i dogodny dostęp
w tym zakresie od ul. R. Skoro wnioskodawcy dokonali przebudowy wnętrza
budynku, którego pomieszczenia i oba poziomy były komunikacyjnie powiązane
z wejściem od strony rynku, to tym samym z własnej woli pozbawili się takiej
możliwości. Kierując się osiągnięciem najkorzystniejszych dla siebie rozwiązań
nie mogą poszukiwać możliwości uzyskania przechodu przez cudzą nieruchomość.
Skargę kasacyjną od powyższego postanowienia wniosła uczestniczka D. K.,
zaskarżając je w całości. W ramach pierwszej podstawy kasacyjnej skarżąca
zarzuciła naruszenie art. 140 i 145 k.c. w zw. z art. 64 Konstytucji poprzez nierówną
ochronę prawa własności, naruszenie istoty konstytucyjnego prawa własności w
związku z niewspółmiernym obciążeniem prawa własności jej nieruchomości. W
ramach drugiej podstawy zarzuciła naruszenie art. 386 § 1 k.p.c. w zw. z art. 518, 370,
5
373, 130 § 1 i art. 13 § 2 k.p.c. W konkluzji wniosła o uchylenie w całości
zaskarżonego orzeczenia i przekazanie sprawy Sądowi Okręgowemu do
ponownego rozpoznania
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Możliwość ustanowienia służebności drogi koniecznej ograniczona jest,
zgodnie z art. 145 § 1 k.c., do wypadku, w którym nieruchomość nie ma
odpowiedniego dostępu do drogi publicznej. Instytucja ta nie może służyć wygodzie
właścicieli działki władnącej, kosztem ograniczenia prawa właściciela działki
obciążonej. Chodzi o odpowiedni, nie zaś o łatwiejszy dostęp do drogi publicznej.
Przy orzekaniu w tym przedmiocie należy brać pod uwagę wszelkie okoliczności,
określone w art. 145 k.c. Zasadnie zarzucała skarżąca, że nie wszystkie
okoliczności zostały dogłębnie rozważone. Nie wzięto pod uwagę faktu,
że wnioskodawcy nabywając nieruchomość położoną w zwartym obszarze
śródmiejskim winni liczyć się z pewnymi niedogodnościami, w tym z brakiem
możliwości parkowania pojazdów przed budynkiem i ograniczeniem możliwości
dojazdu do niego. Taka sytuacja zdarza się nierzadko w terenie objętym zabudową
zabytkową. Trafnie podnosiła skarżąca, że ograniczenie w dojeździe do
nieruchomości usytuowanych przy ul. R. dotyczy wszystkich właścicieli
nieruchomości, którzy przy tym nie mają żadnej innej możliwości dojazdu, a mimo
to również, podobnie jak wnioskodawcy, prowadzą działalność gospodarczą.
Z materiału zgromadzonego w sprawie wynika, że partery domów zlokalizowanych
przy ul. R. wykorzystywane są na sklepy lub prowadzenie innej działalności
gospodarczej. Nie wyjaśniono, w jaki sposób korzystają z usług komunalnych
i w jaki sposób dostarczane są towary czy inne urządzenia niezbędne do
prowadzonej przez nich działalności, oraz, czy w podobny sposób mogą swoją
działalność prowadzić wnioskodawcy. Z ustaleń nie wynika, czy ulica R. została
całkowicie wyłączona z ruchu drogowego, czy też jest objęta jedynie określonymi
ograniczeniami. Rozważenia zatem wymaga, czy wystarczającą podstawą
ustanowienia drogi koniecznej, prowadzącą w istocie do ich uprzywilejowania, jest
okoliczność, że działka stanowiąca ich własność sąsiaduje z działką będącą
własnością Skarbu Państwa, a ta z kolei – z działką wnioskodawczyni, która jako
jedyna nie w całości zabudowana może zapewnić dostęp do ulicy P. Za dowolną,
6
nie opartą na racjonalnych podstawach należy uznać konstatację, że budynek
znajdujący się na działce skarżącej nie może zostać rozbudowany, niewątpliwie zaś
taką możliwość wykluczy ustanowienie służebności drogi koniecznej w sposób
określony w zaskarżonym postanowieniu. Okoliczność obciążenia nieruchomości
skarżącej wcześniej ustanowioną służebnością nie może stanowić argumentu
przemawiającego za możliwością dalszego jej obciążania w sytuacji, w której nie
wyjaśniono sposobu, w jaki już ustanowiona służebność jest w rzeczywistości
wykorzystywana i w jaki sposób dalsze obciążenie wpłynie na ograniczenie prawa
własności nieruchomości skarżącej. Nie można też nie uwzględniać faktu
dokonywania przez wnioskodawców przebudowy budynku niezgodnie z uzyskanym
zezwoleniem, prowadzącego w istocie do wymuszania dogodnych dla siebie
rozwiązań. Zaskarżone orzeczenie zatem podlega uchyleniu wobec konieczności
wyjaśnienia wskazanych okoliczności.
Nie można podzielić zarzutów podnoszonych w ramach drugiej podstawy
kasacyjnej. Sprowadzają się one do twierdzenia, że apelację wnioskodawców
należało odrzucić, bowiem została określona jako apelacja od wyroku, nie zaś od
postanowienia, chociaż tę właśnie postać miało skarżone nią orzeczenie. Z treści
apelacji wynikało bez żadnych wątpliwości, jakiego orzeczenia dotyczył wniesiony
środek zaskarżenia. Odrzucenie apelacji z uwagi na pomyłkę pisarską, nawet
uwzględniwszy fakt sporządzenia go przez profesjonalnego pełnomocnika,
stanowiłoby niczym nieuzasadniony nadmierny formalizm.
Skarga kasacyjna dotyczy zaskarżonego orzeczenia w całości, także zatem
w tej części, w jakiej jest dla skarżącej korzystne. Wobec tego jednak,
że orzeczenie to tworzy integralną całość, niezbędne jest jego uchylenie w całości,
o czym orzeczono na podstawie art. 39815
w związku z art. 13 § 2 k.p.c.