Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt II UZ 19/11
POSTANOWIENIE
Dnia 28 czerwca 2011 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Bogusław Cudowski (przewodniczący)
SSN Małgorzata Gersdorf
SSN Halina Kiryło (sprawozdawca)
w sprawie z wniosku W. P.
przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych
o jednorazowe odszkodowanie z tytułu wypadku przy pracy,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń
Społecznych i Spraw Publicznych w dniu 28 czerwca 2011 r.,
zażalenia organu rentowego na wyrok Sądu Okręgowego - Sądu Pracy i
Ubezpieczeń Społecznych w […] z dnia 20 stycznia 2011 r., 28/10,
uchyla postanowienie zawarte w punkcie II wyroku i
przekazuje sprawę w tym zakresie Sądowi Okręgowemu -
Sądowi Pracy i Ubezpieczeń Społecznych do ponownego
rozpoznania i rozstrzygnięcia o kosztach postępowania
zażaleniowego.
UZASADNIENIE
Sąd Okręgowy – Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych wyrokiem z dnia 20
stycznia 2011 r. zmienił wyrok Sądu Rejonowego – Sądu Pracy i Ubezpieczeń
Społecznych z dnia 4 listopada 2010 r. i oddalił odwołanie ubezpieczonego W. P.
od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych z 13 marca 2009 r., odmawiającej
wnioskodawcy prawa do jednorazowego odszkodowania z tytuły wypadku przy
2
pracy i nie obciążył odwołującego kosztami zastępstwa procesowego należnymi
organowi rentowemu.
Zakład Ubezpieczeń Społecznych złożył zażalenie na zawarte w wyroku
postanowienie o kosztach procesu, wnosząc o jego zmianę i zasadzenie od
ubezpieczonego na rzecz organu rentowego kwoty 1.200 złotych tytułem kosztów
zastępstwa procesowego w postępowaniu apelacyjnym oraz o zasądzenie kosztów
zastępstwa procesowego w postępowaniu przed Sądem Najwyższym.
W uzasadnieniu środka odwoławczego wskazano, iż mimo zgłoszenie przez
pełnomocnika Zakładu Ubezpieczeń Społecznych na rozprawie apelacyjnej
wniosku o przyznanie organowi rentowemu zwrotu kosztów zastępstwa
procesowego za drugą instancję, Sąd Okręgowy w pisemnych motywach wyroku
nie odniósł się do powyższego wniosku i nie wyjaśnił przyczyn, dla których nie
obciążył ubezpieczonego przedmiotowymi kosztami, ani nie podał podstawy
prawnej swego rozstrzygnięcia. Zdaniem żalącego się, organowi rentowemu
przysługują koszty zastępstwa procesowego wysokości 1.200 złotych obliczone
od wartości przedmiotu sporu zgodnie z § 12 ust. 1 pkt 1 w związku z § 6 pkt 5
rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie
opłat za czynności radców prawnych oraz ponoszenia przez Skarb Państwa
kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego
ustanowionego z urzędu (Dz.U. Nr 163, poz. 1349 ze zm.).
W odpowiedzi na zażalenie ubezpieczony domagał się jego oddalenia i
zasądzenie od organu rentowego kosztów postępowania przed Sądem
Najwyższym według norm przepisanych.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Zażalenie zasługuje na uwzględnienie.
Analizę prawidłowości zaskarżonego orzeczenia rozpocząć wypada od
przytoczenia treści art. 102 k.p.c., zgodnie z którym w przypadkach szczególnie
uzasadnionych sąd może zasądzić od strony przegrywającej tylko część kosztów
albo nie obciążać jej w ogóle kosztami. Przepis ten ustanawia zasadę słuszności,
będącą odstępstwem od wyrażonej w art. 98 § 1 k.p.c. zasady odpowiedzialności
3
za wynik procesu. W odróżnieniu od regulacji art. 101 k.p.c. cytowany przepis nie
stwarza możliwości zasądzenia na rzecz strony przegrywającej proces zwrotu
kosztów postępowania, lecz umożliwia jedynie nieobciążenie jej kosztami
przeciwnika procesowego. Komentowany przepis jest szczególnym rozwiązaniem,
niepodlegającym wykładni rozszerzającej, wykluczającym stosowanie wszelkich
uogólnień, wymagającym do swego zastosowania wystąpienia wyjątkowych
okoliczności (postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 13 października 1976 r., IV
PZ 61/76, LEX nr 7856 i z dnia 16 lutego 1981 r., IV PZ 11/81, LEX nr 8307).
Art. 102 k.p.c. nie konkretyzuje pojęcia "wypadków szczególnie
uzasadnionych", pozostawiając ich kwalifikację, przy uwzględnieniu całokształtu
okoliczności sprawy, sądowi. Ocena ta następuje niezależnie od ewentualnego
wcześniejszego zwolnienia strony od kosztów sądowych i ustanowienia dla niej
adwokata lub radcy prawnego (postanowienia Sadu Najwyższego z dnia 26
stycznia 2007 r., V CSK 292/06, LEX nr 232807 i z dnia 11 lutego 2010 r., I CZ
112/09, LEX nr 564753). Do okoliczności branych pod uwagę przez sąd przy
ocenie przesłanek zastosowania omawianego przepisu można zaliczyć nie tylko te
związane z przedmiotem sporu (postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 11
września 1973 r., I CZ 122/73, OSNC 1974, nr 5, poz. 98), a zwłaszcza jego
precedensowym charakterem (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 29 sierpnia 1973 r.,
I PR 188/73, PUG 1973, nr 12, s. 413) oraz samym przebiegiem procesu, w
szczególności gdy przegrywający spór prowadzi proces w sposób nielojalny, dążąc
do przewlekłości postępowania i zwiększenia jego kosztów (postanowienie Sądu
Najwyższego z dnia 20 grudnia 1973 r., II CZ 210/73, LEX nr 7366), ale także
dotyczące stanu majątkowego i sytuacji życiowej strony. W doktrynie wyrażany jest
przy tym pogląd, że sama sytuacja ekonomiczna strony przegrywającej, nawet tak
niekorzystna, iż strona bez uszczerbku dla utrzymania własnego i członków rodziny
nie byłaby w stanie ponieść kosztów, nie stanowi podstawy zwolnienia z mocy art.
102 k.p.c. od obowiązku zwrotu kosztów przeciwnikowi, chyba że na rzecz tej
strony przemawiają dalsze szczególne okoliczności, które same mogłyby być
niewystarczające, ale łącznie ze wspomnianą trudną sytuacją finansową
wyczerpują znamiona wypadku szczególnie uzasadnionego w rozumieniu
powołanego przepisu (J. Bodio, J. Domendecki, A. Jakubecki, O. Marcewicz, P.
4
Telenga, M.P.Wójcik: Kodeks postępowania cywilnego. Komentarz, Oficyna, 2008,
wyd. III). Warto zauważyć, że nie jest obowiązkiem sądu odstępowanie od zasady
zwrotu kosztów z mocy z art. 102 k.p.c., jeśli nie dopatrzy się w sprawie przesłanek
zastosowania tego przepisu. Sposób skorzystania z cytowanej normy prawnej jest
bowiem suwerennym uprawnieniem jurysdykcyjnym sądu orzekającego i od jego
oceny należy przesądzenie, czy wystąpił szczególnie uzasadniony wypadek, który
przemawia za odstąpieniem, a jeśli tak, to w jakim zakresie, od reguły obciążania
kosztami procesu strony przegrywającej spór (wyroki Sądu Najwyższego z dnia 8
listopada 2001 r., II UKN 581/00, LEX nr 567859 i z dnia 19 maja 2006 r., III CK
221/05, LEX nr 439151).
Przenosząc powyższe rozważania na płaszczyznę niniejszej sprawy wypada
stwierdzić, że chociaż w świetle cytowanego przepisu Sąd Okręgowy
,uwzględniając apelację Zakładu Ubezpieczeń Społecznych i zmieniając wyrok
Sądy Rejonowego przez oddalenie odwołania ubezpieczonego Władysława
Pastucha od decyzji odmawiającej mu prawa do jednorazowego odszkodowania z
tytułu wypadku przy pracy, mógł nie obciążać odwołującego należnymi organowi
rentowemu kosztami postępowania apelacyjnego, jednak powinien umotywować
swoje rozstrzygnięcie w tej kwestii. Tymczasem w uzasadnieniu przedmiotowego
wyroku nie tylko nie wskazano, jakimi przesłankami kierował się Sąd drugiej
instancji podejmując tej treści decyzję, ale nawet nie powołano przepisu
stanowiącego podstawę prawną zapadłego orzeczenia. W konsekwencji zawarte w
wyroku Sądu Okręgowego postanowienie o kosztach postępowania wymyka się
spod kontroli Sądu Najwyższego, co implikuje jego uchylenie z mocy art. 394¹ § 3 w
związku z art. 39815
§ 1 oraz art. 108 § 2 k.p.c.