Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt I CSK 714/10
POSTANOWIENIE
Dnia 6 lipca 2011 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Tadeusz Wiśniewski (przewodniczący)
SSN Zbigniew Kwaśniewski (sprawozdawca)
SSN Katarzyna Tyczka-Rote
w sprawie z wniosku Błażeja W., Małgorzaty W., Danuty N., Andrzeja K., Hanny K.,
Marka K., Moniki K. i Sylwi C.
przy uczestnictwie M. Spółki Gazownictwa Spółki z o.o. z siedzibą w W., PGE
Dystrybucja W.-T. Spółki z o.o. z siedzibą w W., Leszka D., Anny M.-D., Aliny W.,
Łukasza N., Roberta K., Artura S. i Agnieszki R.
o wpis służebności przesyłu,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej w dniu 6 lipca 2011 r.,
skargi kasacyjnej uczestnika postępowania M. Spółki Gazownictwa Spółki z o.o. z
siedzibą w W. od postanowienia Sądu Okręgowego
z dnia 10 lutego 2010 r.,
oddala skargę kasacyjną.
Uzasadnienie
W niniejszej sprawie o wpis służebności przesyłu na nieruchomości będącej
przedmiotem współwłasności Sąd pierwszej instancji oddalił wniosek stwierdzając,
2
że oświadczenie o ustanowieniu służebności przesyłu złożyli w formie aktu
notarialnego współwłaściciele reprezentujący łącznie prawa właścicielskie do 17/32
części nieruchomości. Uznał, że ponieważ ustanowienie służebności przesyłu jest
czynnością przekraczającą zakres zwykłego zarządu, przeto zgodnie z art. 199 k.c.
ustanowienie tego ograniczonego prawa rzeczowego wymagało zgody wszystkich
współwłaścicieli, a skoro wymóg ten nie został spełniony to nie wystąpiła
przesłanka do dokonania wpisu.
Apelację Spółki będącej uczestnikiem postępowania oddalił Sąd Okręgowy
postanowieniem z dnia 10 lutego 2010 roku, który podzielił ustalenia faktyczne
i wywody prawne Sądu pierwszej instancji. Uznał, że czynnością przekraczającą
zwykły zarząd rzeczą wspólną jest obciążenie tej rzeczy ograniczonym prawem
rzeczowym, co powoduje z mocy art. 199 k.c., że dla skuteczności ustanowienia
służebności przesyłu na nieruchomości będącej przedmiotem współwłasności
wymagana jest zgoda wszystkich współwłaścicieli. Brak takiej zgody prowadzi do
niepowstania stosunku prawnego, co jest konsekwencją swobody w zakresie
decyzji o jego zawiązaniu.
W skardze kasacyjnej uczestniczki postępowania, zaskarżającej w całości
postanowienie Sądu drugiej instancji, zarzucono najpierw naruszenie art. 201 k.c.
przez jego niezastosowanie w okolicznościach faktycznych sprawy i błędne
przyjęcie, że zastosowanie ma art. 199 k.c. wskutek wadliwego uznania, że
ustanowienie służebności przesyłu stanowi czynność prawną przekraczającą
zakres zwykłego zarządu.
Nadto skarżąca zarzuciła naruszenie art. 328 § 2 k.p.c. w zw. z art. 361
k.p.c. oraz art. 378 § 1 k.p.c. i w zw. z art. 391 § 1 k.p.c. przez brak ustosunkowania
się Sądu Okręgowego do podniesionych w jej apelacji zarzutów.
W uzasadnieniu skargi kasacyjnej uczestniczka postępowania akcentuje
okoliczność, że ocena charakteru czynności zarządu rzeczą wspólną wymaga
uwzględnienia zmian zachodzących w stosunkach społeczno - gospodarczych oraz
zapewnienia jej możliwości wykonywania obowiązków publicznoprawnych
wynikających z ustawy z dnia 10 kwietnia 1997 roku – Prawo energetyczne (Dz.U.
z 2006 r. Nr 89, poz. 625 ze zm.).
3
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Skarga kasacyjna podlega oddaleniu ze względu na brak wykazania
wystąpienia w niej uzasadnionych podstaw.
Nie może wywołać zamierzonego przez skarżącą Spółkę skutku podniesiony
w ramach drugiej podstawy kasacyjnej (art. 3983
§ 1 pkt 2 k.p.c.) zarzut naruszenia
art. 328 § 2 k.p.c. w zw. z art. 361 k.p.c. oraz w zw. z art. 378 § 1 k.p.c. i w zw.
z art. 391 § 1 k.p.c., motywowany brakiem ustosunkowania się przez Sąd
Okręgowy w uzasadnieniu postanowienia z dnia 10 lutego 2010 roku do zarzutów
podniesionych w apelacji uczestnika – M. Spółki Gazownictwa sp. z o.o. z siedzibą
w W. Zgodnie bowiem z art. 3983
§ 1 pkt 2 k.p.c. podstawą skargi kasacyjnej może
być wyłącznie takie naruszenie przepisów postępowania, które mogło mieć istotny
wpływ na wynik sprawy. Oznacza to, że dla skutecznego przytoczenia tej podstawy
kasacyjnej konieczne jest nie tylko wykazanie, że doszło do naruszenia
konkretnego przepisu postępowania, ale także i tego, iż jego naruszenie mogło
doprowadzić do błędnego rozstrzygnięcia sprawy przez sąd. Skarżąca, powołując
się na naruszenie art. 328 § 2 k.p.c. w zw. z art. 361 k.p.c. oraz w zw. z art. 378 § 1
k.p.c. i w zw. z art. 391 § 1 k.p.c. nie wskazała, czy i jaki związek istnieje pomiędzy
zarzucanym naruszeniem przywołanych przepisów postępowania a
rozstrzygnięciem w przedmiotowej sprawie, wobec czego powyższego zarzutu nie
można uznać za przesądzający o wystąpieniu drugiej podstawy kasacyjnej.
W tym stanie rzeczy oceny zarzutu naruszenia przepisów prawa
materialnego należało dokonać z uwzględnieniem stanu faktycznego, będącego
podstawą rozstrzygnięcia dla Sądu drugiej instancji. Zarzut naruszenia art. 201 k.c.
poprzez jego niezastosowanie w okolicznościach faktycznych sprawy okazał się
bezzasadny. Za pośrednictwem tego zarzutu skarżąca podejmuje próbę
kwestionowania przyjętej przez Sądy obu instancji oceny prawnej, że ustanowienie
służebności przesyłu stanowi czynność przekraczającą zakres zwykłego zarządu
rzeczą wspólną, a tym samym do dokonania tej czynności, zgodnie z art. 199 k.c.,
wymagana jest zgodna wszystkich współwłaścicieli. W ocenie skarżącej – wbrew
stanowisku Sądów meritii – do umownego ustanowienia służebności przesyłu na
nieruchomości wspólnej wystarczające jest uzyskanie zgody większości
4
współwłaścicieli, gdyż czynność ta mieści się w zakresie czynności zwykłego
zarządu rzeczą wspólną (art. 201 k.c.).
W pierwszej kolejności zaznaczyć należy, że zgodnie z art. 6268
§ 2 k.p.c.
rozpoznając wniosek o wpis sąd wieczystoksięgowy w zakresie swojej kognicji
uprawniony jest jedynie do badania treści i formy wniosku, dołączonych do niego
dokumentów oraz treści księgi wieczystej. Przywołany przepis, jak słusznie
podkreśla się w orzecznictwie, zawiera pełną regulację przedmiotu badania sądu
w postępowaniu wieczystoksięgowym określając nie tylko zakres postępowania
dowodowego, ale także podstawy orzekania przez sąd wieczystoksięgowy (por. np.
postanowienie SN z dnia 27 lipca 2010 r., sygn. akt II CSK 122/10, niepubl.;
postanowienie SN z dnia 17 września 2009 r., sygn. akt IV CSK 180/09, publ.
OSNC 2010, nr 4, poz. 56).
Wyznaczony przez art. 6268
§ 2 k.p.c. zakres kognicji sądu
wieczystoksięgowego nie oznacza jednak, że jego działalność została ograniczona
wyłącznie do dokonywania czynności o charakterze rejestracyjno-ewidencyjnym.
Wynikające a contrario z tego przepisu wyłączenie możliwości przeprowadzenia
jakichkolwiek innych dowodów i dokonywania na ich podstawie własnych ustaleń
nie wyłącza bowiem możliwości badania przez sąd wieczystoksięgowy w ramach
toczącego się postępowania m.in. ważności czynności prawnej mającej stanowić
materialnoprawną podstawę dokonania wpisu w księdze wieczystej (por.
postanowienie SN z dnia 12 marca 2010 r., sygn. akt III CSK 160/09, niepubl.;
postanowienie SN z dnia 25 lutego 2011 r., sygn. akt IV CSK 392/10).
W przedmiotowej sprawie Sądy obu instancji, w oparciu o załączone do
wniosku o wpis oświadczenie współwłaścicieli o ustanowieniu służebności przesyłu
z dnia 22 maja 2009 roku, bezspornie ustaliły, że oświadczenie to nie pochodzi od
wszystkich współwłaścicieli nieruchomości mającej podlegać obciążeniu wpisem
ograniczonego prawa rzeczowego. Wobec powyższego ustalenia Sądy, w zakresie
mieszczącym się w ramach ich kognicji (art. 6268
§ 2 k.p.c.), stwierdziły nieważność
czynności prawnej ustanowienia służebności przesyłu wobec uznania, że stanowi
ona czynność przekraczającą zakres zwykłego zarządu rzeczą wspólną, a tym
5
samym oświadczenie o jej ustanowieniu powinno być złożone za zgodą wszystkich
współwłaścicieli nieruchomości (art. 199 k.c.).
Przyjęta przez Sądy obu instancji ocena prawna czynności ustanowienia
służebności przesyłu zasługuje na aprobatę. Zwrócić bowiem należy uwagę na to,
że wprowadzona do polskiego porządku prawnego ustawą z dnia 30 maja
2008 roku o zmianie ustawy – Kodeks cywilny oraz niektórych innych ustaw (Dz.U.
z 2008 r. Nr 166, poz. 731) służebność przesyłu stanowi ograniczone prawo
rzeczowe (art. 244 § 1 k.c.) którego treścią jest korzystanie przez przedsiębiorcę
z nieruchomości obciążonej w zakresie niezbędnym dla zapewnienia prawidłowego
funkcjonowania urządzeń przesyłowych (art. 3051
k.c. in fine). Z punktu widzenia
właściciela nieruchomości obciążonej wykonywanie służebności przesyłu wiąże się
z koniecznością znoszenia istnienia na tej nieruchomości cudzych urządzeń
(urządzeń przesyłowych) trwale związanych z jego nieruchomością. Służebność
przesyłu, na co słusznie zwrócił uwagę Sąd Najwyższy w postanowieniu z dnia
17 lutego 2011 roku, sygn. akt IV CSK 303/10 (niepubl.), jako prawo na rzeczy
cudzej (iura in re aliena), daje bowiem uprawnionemu z tytułu tej służebności,
aczkolwiek w ograniczonym zakresie, władztwo nad cudzą nieruchomością.
Ogranicza ono zatem w sposób trwały wykonywanie w pełnym zakresie prawa
własności nieruchomości obciążonej, statuując obowiązek znoszenia przez
każdoczesnego właściciela tej nieruchomości wykonywania przez podmiot
uprawniony z tytułu służebności przesyłu (przedsiębiorcę przesyłowego) tego
prawa, w zakresie jaki wynika z oświadczenia o jego ustanowieniu. Takie
konsekwencje prawne dotykające wszystkich współwłaścicieli nieruchomości,
a wynikające z obciążenia jej służebnością przesyłu, przemawiają za przyjęciem
stanowiska, że umowne ustanowienie służebności przesyłu stanowi czynność
przekraczającą zakres zwykłego zarządu rzeczą wspólną i do jej skutecznego
ustanowienia konieczne jest złożenie oświadczenia woli przez wszystkich
współwłaścicieli nieruchomości. Sąd odwoławczy nie dopuścił się więc naruszenia
art. 201 k.c. przez jego niezastosowanie wobec braku podstaw do dokonania
oczekiwanego przez skarżącą aktu subsumpcji.
Nie można także podzielić argumentacji skarżącej, że za aprobowaną przez
nią oceną charakteru czynności ustanowienia służebności przesyłu przemawiają
6
racje społeczne w postaci umożliwienia zainteresowanym dostępu do paliwa
gazowego i w ten sposób zaspokojenie ich elementarnych potrzeb. Taka
argumentacja nie przemawia bowiem za kwalifikacją umownego ustanowienia
służebności przesyłu jako czynności zwykłego zarządu rzeczą wspólną. Zwrócić
przy tym należy uwagę, że brak zgody wszystkich współwłaścicieli może stanowić
podstawę do wystąpienia na mocy art. 199 zd. 2 k.c. przez współwłaścicieli, których
udziały wynoszą co najmniej połowę, o rozstrzygnięcie przez sąd z uwzględnieniem
celu zamierzonej czynności oraz interesów wszystkich współwłaścicieli.
Mając powyższe na względzie Sąd Najwyższy na podstawie art. 39814
k.p.c.
w zw. z art. 13 § 2 k.p.c. orzekł jak w sentencji.