Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt I CSK 75/11
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 6 lipca 2011 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Tadeusz Wiśniewski (przewodniczący)
SSN Zbigniew Kwaśniewski
SSN Katarzyna Tyczka-Rote (sprawozdawca)
w sprawie z powództwa J. B.
przeciwko Spółdzielni Mieszkaniowej „P.” w W.
o stwierdzenie nieważności uchwały,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej
w dniu 6 lipca 2011 r.,
skargi kasacyjnej powoda od wyroku Sądu Apelacyjnego
z dnia 22 grudnia 2009 r.,
1) oddala skargę kasacyjną i nie obciąża powoda
obowiązkiem zwrotu pozwanej kosztów postępowania
kasacyjnego;
2) oddala wniosek adw. W. P. o przyznanie kosztów pomocy
prawnej udzielonej powodowi z urzędu w postępowaniu
kasacyjnym.
2
Uzasadnienie
Powód J. B. wniósł o stwierdzenie nieważności uchwały nr 24 podjętej w
dniu 20 sierpnia 2007 r. przez zarząd pozwanej Spółdzielni Mieszkaniowej P. w W.,
dotyczącej określenia przedmiotu własności lokali w nieruchomości położonej w W.
przy ulicach T.[…] i innych – jako nieruchomości wielobudynkowej.
Wyrokiem z dnia 6 lipca 2009 roku Sąd Okręgowy oddalił powództwo. Sąd
ten ustalił, że w spornej uchwale zarząd pozwanej określił przedmiot odrębnej
własności lokali przyjmując za podstawę nieruchomość wielobudynkową składającą
się z 13 działek ewidencyjnych. Powodowi przysługują prawa do lokalu
mieszkalnego w budynku przy ul. Z.[…], który nie jest budynkiem wolnostojącym
lecz stanowiącym część zabudowy połączoną z sąsiednimi budynkami. Nie jest
możliwe wyznaczenie jednobudynkowej nieruchomości zabudowanej tym
budynkiem. W związku z tym Sąd uznał, że oznaczenie w uchwale nieruchomości
wielobudynkowej nie stanowi naruszenia art. 42 ust. 3 pkt 1 ustawy z dnia 15
grudnia 2000 r. o spółdzielniach mieszkaniowych (tekst jedn. Dz.U. z 2003 r., Nr
119, poz. 1116 - dalej powoływana jako „u.s.m.”). Przepis ten uznaje wprawdzie za
podstawową nieruchomość ewidencyjną przy określaniu przedmiotu odrębnej
własności lokali nieruchomość obejmującą budynek wraz z gruntem przynależnym
do tego budynku, jednak dopuszcza w pewnych okolicznościach utworzenie
nieruchomości wielobudynkowej. Jest to możliwe wówczas, gdy budynki są
posadowione w sposób uniemożliwiający ich rozdzielenie lub działka, na której
posadowiony jest budynek pozbawiona jest dostępu do drogi publicznej lub
wewnętrznej. Według Sądu w rozpatrywanym wypadku posadowienie budynku
uniemożliwia jego rozdzielenie od innych budynków pozwanej. Ponadto powód nie
wykazał także co do pozostałych budynków ujętych w uchwale, że mogą być
rozmieszczone na jednobudynkowych nieruchomościach.
Powód kwestionował ponadto zgodność z prawem § 3 uchwały, w którym
określono prawo właścicieli poszczególnych lokali do korzystania z piwnic
i schowków na dotychczasowych warunkach. Jego zdaniem, postanowienie to jest
niezgodne z wymaganiami art. 42 ust. 3 pkt 2 u.s.m. Sąd Okręgowy uznał jednak,
3
że art. 42 ust. 6 i 7 u.s.m. uprawnia zarząd do podejmowania decyzji
o przynależności piwnic i pomieszczeń gospodarczych do lokalu, jako części
składowych oraz do ustalenia metody określenia powierzchni użytkowej lokali oraz
wskazanych pomieszczeń. W ramach tego uprawnienia zarząd może zaliczyć
piwnice i pomieszczenia gospodarcze do części wspólnych nieruchomości.
W konsekwencji Sąd uznał treść § 3 uchwały za realizację upoważnienia
ustawowego przyznanego zarządowi.
Sąd Apelacyjny wyrokiem z dnia 22 grudnia 2009 r. oddalił apelację powoda
od powyższego wyroku. Podzielił pogląd, że powód nie wykazał okoliczności
uzasadniających swoje żądanie, gdyż nie dowiódł, że każdy z trzynastu budynków
wchodzących w skład nieruchomości wielobudynkowej, której dotyczy uchwała
stanowi samodzielny, wolnostojący budynek posadowiony na działce z dostępem
do drogi publicznej lub wewnętrznej, ewentualnie, że stanowią one zdolny do
samodzielnego funkcjonowania kompleks budynków. Już więc z tej przyczyny
środki dowodowe wnioskowane przez powoda nie nadawały się do wykazania
zasadności stanowiska o możliwości wyodrębnienia przy ul. Z. […] nieruchomości
jednobudynkowej.
Sąd stwierdził ponadto, że układ funkcjonalny zabudowy istniejącej na
terenie osiedla „L." uniemożliwia także wyodrębnienie budynku przy ul. Z. […] jako
samodzielnej nieruchomości obejmującej ten budynek wraz z gruntem
przynależnym, ponieważ nie jest to budynek wolnostojący, lecz część ciągłej
zabudowy pierzei po północnej stronie ul. Z., połączonej pionami A i B,
stanowiącymi balkony budynków sąsiednich, które dotykają do bloku nr […].
Ponadto infrastruktura osiedlowa (śmietniki, miejsca parkingowe, place zabaw,
drogi wewnętrzne, ogrodzenie osiedla, oświetlenie terenu, stacja trafo, węzeł
cieplny) jest wspólna dla wszystkich budynków pozwanej, bez możliwości
wyodrębnienia jej dla poszczególnych budynków. O samodzielności bloku przy
ul. Z. […]
nie może przesądzać to, że był zaprojektowany jako odrębny obiekt, ma
oddzielne fundamenty i podłączenie do mediów, ponieważ z punktu widzenia art.
4
42 ust. 3 pkt 1 u.s.m. istotne znaczenie ma to, czy budynki posadowione są w
sposób umożliwiający ich rozdzielenie, a więc czy są wolnostojące.
Sąd odwoławczy zakwestionował również koncepcję powoda o możliwości
wydzielenia nieruchomości jednobudynkowej z działką po obrysie budynku i licu
ścian granicznych oraz pozostawienia reszty terenu jako współwłasności
wszystkich współwłaścicieli nieruchomości budynkowych. Wskazał, że wymagałoby
to kosztownego podziału geodezyjnego oraz wprowadzenia skomplikowanej
administracji tego terenu. Powołując się na stanowisko Sądu Najwyższego
wyrażone w uchwale z dnia 20 listopada 2009 r. (III CZP 95/09, OSNC 2010/5/73)
Sąd Apelacyjny uznał taki sposób uregulowania stosunków własnościowych za
niedopuszczalny, ponieważ składnikiem nieruchomości wspólnej, o którym mowa
w art. 3 ustawy z dnia 24 czerwca 1994 r. o własności lokali (tekst jedn. Dz.U.
z 2000 r., Nr 80, poz. 903 ze zm.) nie może być udział we współwłasności
nieruchomości sąsiedniej.
W konsekwencji Sąd drugiej instancji za nieuzasadniony uznał zarzut błędnej
wykładni art. 42 ust. 3 pkt 1 u.s.m. oraz niewłaściwej oceny stanu faktycznego
w zakresie możliwości wydzielenia gruntu i budynku przy ul. Z. […] jako
nieruchomości jednobudynkowej.
Sąd Apelacyjny odmówił też uwzględnienia zarzutu dotyczącego
sprzecznego z prawem niezaliczenia do wyodrębnianych lokali mieszkalnych piwnic
jako pomieszczeń przynależnych i potraktowania ich jako części składowych
nieruchomości wspólnej. Sąd ten nie zgodził się wprawdzie ze stanowiskiem Sądu
Okręgowego, że zarząd spółdzielni ma w tym zakresie swobodę decyzji. Zwrócił
uwagę, że aktualnie obowiązujący art. 43 ust. 3 pkt 2 i pkt 7 u.s.m., zgodnie
z przyjętą w orzecznictwie jego wykładnią, wyłącza dowolność. Jeżeli spełnione są
wskazane w nim przesłanki - przyporządkowanie piwnic lub pomieszczeń
gospodarczych danemu lokalowi i faktyczne ich użytkowanie - nie można piwnic lub
pomieszczeń gospodarczych uznać za część wspólną nieruchomości, lecz należy
je zaliczyć do poszczególnych lokali mieszkalnych jako pomieszczenia
przynależne, o których mowa w art. 2 ust. 4 ustawy o własności lokali. Sąd
Apelacyjny stwierdził jednak, że powód nie przedstawił w postępowaniu
5
pierwszoinstancyjnym dowodów mających wykazać, że piwnice i pomieszczenia
gospodarcze spełniają wymagania z art. 42 ust. 3 pkt 2 u.s.m. Dowody takie zgłosił
dopiero w apelacji i jej uzupełnieniu lecz Sąd Apelacyjny pominął je powołując się
na art. 381 k.p.c. W rezultacie powód nie udowodnił, że piwnice przyporządkowane
były do poszczególnych lokali oraz faktycznie użytkowane przez osoby władające
tymi lokalami, co pozbawiło podstaw zarzut naruszenia przez zaskarżoną uchwałę
art. 42 ust. 3 pkt 2 u.s.m.
Powód wniósł skargę kasacyjną od wyroku Sądu Apelacyjnego, który
zaskarżył w całości. Podstawę skargi stanowi naruszenie prawa materialnego
sprecyzowane w zarzutach:
- niewłaściwego zastosowania art. 42 ust. 3 pkt 1 u.s.m. przez ustalenie, że
zostały spełnione wszelkie wymogi prawne co do ustanowienia nieruchomości
wielobudynkowej;
- niewłaściwego zastosowania art. 42 ust. 3 pkt 2 u.s.m. w zw. z art. 2 ust. 4
ustawy o własności lokali przez uznanie, że zaskarżona uchwała odpowiada
prawu i zawiera wszystkie obligatoryjne elementy wskazane w treści tego
przepisu, w szczególności, że rozstrzyga o przynależności do lokalu
pomieszczeń przynależnych;
- niewłaściwego zastosowania art. 42 ust. 7 u.s.m przez przyjęcie, że zarządowi
spółdzielni przysługuje uprawnienie do swobodnego decydowania
o przynależności piwnic (pomieszczeń gospodarczych) do lokali jako ich części
składowych z pominięciem postanowień art. 42 ust. 3 pkt 2 u.s.m.;
- błędnej interpretacji art. 43 ust. 5 u.s.m w zw. z art. 58 § 1 k.c., polegającej na
nie wydaniu przez Sąd Apelacyjny wyroku stwierdzającego nieważność
kwestionowanej uchwały mimo niedochowania wymogów, o których mowa art.
42 ust.3 pkt 2 u.s.m.
We wnioskach skarżący domagał się uchylenia zaskarżonego wyroku
w całości i przekazania sprawy Sądowi Apelacyjnego do ponownego rozpoznania
i rozstrzygnięcia o kosztach postępowania; ewentualnie uchylenia tego wyroku
i orzeczenia co do istoty sprawy.
6
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Powód oparł swoją skargę wyłącznie na podstawie naruszenia prawa
materialnego, co oznacza, że ustalenia faktyczne, które stanowiły podstawę
rozstrzygnięcia Sądu Apelacyjnego są zespołem faktów wiążących Sąd Najwyższy
(art. 39813
§ 2 k.p.c.).
W zakresie istotnym dla rozstrzygnięcia sprawy z ustaleń tych wynika, że
budynek przy ul. Z. […] usytuowany jest w sposób, który uniemożliwia jego
wydzielenie jako obiektu związanego z działką jednobudynkową, która spełniałaby
wymagania nieruchomości wspólnej, a zatem odpowiadała kryteriom niezbędnym
do uznania jej za działkę budowlaną w rozumieniu art. 4 ust. 3 a ustawy z dnia 27
sierpnia 1997 r. o gospodarcze nieruchomościami (tekst jedn. Dz. U. z 2010 r., Nr
102, poz. 651) w zw. z art. 5 ust. 1 i art. 32 a ustawy o własności lokali. Wynika to z
powiązania tego budynku z sąsiednią zabudową. Zgodnie z wykładnią art. 42 ust. 3
pkt 1 u.s.m., tego rodzaju wydzielenie byłoby możliwe jedynie wówczas, gdyby
budynek, w którym mieszka powód był wolnostojący. Ponadto Sąd Apelacyjny
ustalił, że piwnice w budynkach na nieruchomości objętej uchwałą nie zostały
przyporządkowane do poszczególnych lokali i nie są użytkowane przez osoby,
które władają tymi lokalami. Tak bowiem należy odczytać stwierdzenie, że powód
nie wykazał aby tego rodzaju stan zachodził.
W tym kontekście faktycznym rozważyć należy zarzuty podniesione przez
powoda w skardze kasacyjnej.
Pierwszy zarzut odnosi się do niewłaściwego zastosowania art. 42 ust. 3 pkt
1 u.s.m., które, zdaniem skarżącego, polegało na błędnym przyjęciu, ze
o możliwości wydzielenia nieruchomości jednobudynkowej decyduje to, czy
budynek jest wolnostojący. Tymczasem tak sformułowane uzasadnienie zarzutu nie
wiąże się z niewłaściwym zastosowaniem, lecz z błędną wykładnią przepisu.
Powód zarzuca bowiem, że Sąd Apelacyjny wadliwie zinterpretował zawarte w art.
42 ust. 3 pkt 1 u.s.m. pojęcie budynku posadowionego w sposób uniemożliwiający
rozdzielenie. Ponieważ jednak Sąd Najwyższy związany jest podstawami skargi
(art. 39813
§ 1 k.p.c.), w tym wskazaną przez skarżącego formą naruszenia
przepisów prawa materialnego, nie może badać prawidłowości procesu wykładni,
7
kiedy zarzut odnosi się do niewłaściwego stosowania przepisu. W tym zaś zakresie
nie można przypisać Sądowi Apelacyjnemu żadnych nieprawidłowości, gdyż – po
ustaleniu, że budynek przy ul. Z. […] nie jest wolnostojący uznał, że nie spełnia on
wymagań do stworzenia na podstawie art. 42 ust. 3 pkt 1 u.s.m. jednobudynkowej
nieruchomości, na której by się znajdował.
Kolejny zarzut dotyczy naruszenia art. 42 ust. 3 pkt 2 u.s.m. Jednak i on nie
jest zasadny. Sąd Apelacyjny uznał, że przepis ten zobowiązywał zarząd
spółdzielni do ujęcia w uchwale piwnic i pomieszczeń gospodarczych jako
pomieszczeń przynależnych do poszczególnych lokali jedynie wówczas, gdyby były
one przyporządkowane danemu lokalowi a władający lokalem faktycznie by je
użytkował. Taki stan faktyczny nie został jednak wykazany, wobec czego odrębne
podanie w uchwale powierzchni piwnic i pomieszczeń gospodarczych nie było
konieczne, zarząd mógł bowiem (i tak uczynił, korzystając z uprawnień
przewidzianych w art. 42 ust. 6 i 7 u.s.m.) włączyć te pomieszczenia do części
wspólnych nieruchomości. Sąd Apelacyjny zastosował zatem powołany przepis
zgodnie z dokonaną przez siebie jego interpretacją.
Powód nie ma również racji podnosząc, że niewłaściwie zastosowano art. 42
ust. 7 u.s.m. Przytoczona przez skarżącego argumentacja nie przystaje do
stanowiska zajętego przez Sąd odwoławczy, który przyjął, odwołując się do
poglądów Sądu Najwyższego wyrażonych w orzeczeniach zacytowanych
w uzasadnieniu, że swoboda decyzji zarządu spółdzielni mieszkaniowej w zakresie
włączenia piwnic i pomieszczeń gospodarczych do powierzchni lokali bądź
zaliczenia ich do powierzchni wspólnych nie jest absolutna. Ograniczają ją
postanowienia art. 42 ust. 3 pkt 2 u.s.m. W wypadku, kiedy pomieszczenia te
zostały przyporządkowane poszczególnym lokalom i są użytkowane przez
władających tymi lokalami – zarząd musi wliczyć je do powierzchni lokali. Sąd
przyjął zatem pogląd, za którym opowiada się skarżący. Nie znalazł jednak podstaw
faktycznych do przypisania zarządowi obowiązku zastosowania art. 42 ust. 3 pkt 2
u.s.m. w uchwale, której dotyczy sprawa.
Wreszcie nie można uwzględnić także ostatniego zarzutu podniesionego
przez powoda, upatrującego błędnej wykładni art. 43 ust. 5 u.s.m. w zw. z art. 58
8
§ 1 k.c. Powód tym razem zarzuca nieprawidłową interpretację, tymczasem motywy
zarzutu wiążą się z niezastosowaniem tych przepisów z urzędu. Skarżący wychodzi
przy tym z błędnego założenia, że stwierdzenie nieważności czynności prawnej
może nastąpić w oderwaniu od ustaleń faktycznych, które wskazywałyby na
wystąpienie przyczyn uzasadniających nieważność. Tymczasem podstawą
wszelkich rozstrzygnięć sądowych są ustalone fakty poddane ocenie prawnej
w procesie subsumcji. Skoro więc, co przyznaje także skarżący, ustalone
okoliczności nie obejmują faktów, które uzasadniałyby stwierdzenie nieważności
uchwały – nie można skutecznie postawić sądowi zarzutu, że uchybił art. 43 ust. 5
u.s.m w zw. z art. 58 § 1 k.c.
Z przytoczonych względów skarga kasacyjna została oddalona (art. 39814
k.p.c.).
Sąd Najwyższy oddalił także wniosek pełnomocnika z urzędu skarżącego
o przyznanie mu wynagrodzenia za pomoc prawną udzieloną powodowi z urzędu,
ponieważ w postępowaniu kasacyjnym występował on jako pełnomocnik powoda
z wyboru. Pełnomocnictwo udzielone zostało mu w dniu 10 lutego 2011 r. (k. 500).
Natomiast orzeczenie o kosztach postępowania kasacyjnego uzasadnia
art. 102 k.p.c. Powód jest osobą utrzymującą się wraz z żoną z niewysokich
świadczeń emerytalnych, jego żona choruje i ponosi koszty leczenia, co
usprawiedliwia zastosowanie powyższego przepisu.