Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt I PK 15/11
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 5 lipca 2011 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Józef Iwulski (przewodniczący)
SSN Bogusław Cudowski
SSN Małgorzata Gersdorf (sprawozdawca)
w sprawie z powództwa Bożeny M.
przeciwko Zespołowi Szkół
o przywrócenie do pracy,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń
Społecznych i Spraw Publicznych w dniu 5 lipca 2011 r.,
skargi kasacyjnej strony pozwanej od wyroku Sądu Okręgowego - Sądu Pracy i
Ubezpieczeń Społecznych
z dnia 23 września 2010 r.,
oddala skargę kasacyjną.
Uzasadnienie
Powódka Bożena M. domagała się przywrócenia do pracy u pozwanego - w
Zespole Szkół w związku z nieuzasadnionym wypowiedzeniem umowy o pracę
2
przez pracodawcę. Powódka podnosiła w szczególności, że korzystała z ochrony
przedemerytalnej na zasadzie art. 39 k.p.
Sąd Rejonowy wyrokiem z 25 lutego 2010 r., oddalił powództwo. Sąd uznał
co prawda za zasadny zarzut naruszenia art. 39 k.p. Powódka spełniała bowiem
warunki uzyskania prawa do emerytury na zasadzie art. 184 ustawy z 17 grudnia
1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (tj. Dz. U. z
2009 r., Nr 153 poz. 1227 ze zm.) i miała ukończone 54 lata . Sąd ocenił jednak, że
roszczenie to nie może zostać uwzględnione na zasadzie art. 4771
k.p.c. w zw. z
art. 8 k.p. Sąd Rejonowy stanął na stanowisku, że zachowanie powódki w pozwanej
szkole, wadliwość prowadzonego procesu dydaktycznego, konflikty, w jakie
popadała z innymi nauczycielami i rodzicami uzasadniają uwzględnienie tej normy i
oddalenie powództwa. Apelację od tego orzeczenia wywiodła strona powodowa.
Wyrokiem z 23 września 2010 r., Sąd Okręgowy zmienił zaskarżone
orzeczenie i przywrócił powódkę do pracy. Sąd ocenił, że nie budził wątpliwości fakt
ochrony przedemerytalnej powódki, wynikający z art. 39 k.p. Jednocześnie
wskazał, że negatywna ocena postępowania powódki nie stanowi istoty sporu,
wypowiedzenie uzasadniono bowiem przede wszystkim zmniejszeniem liczby
oddziałów i niemożnością z tego powodu dalszego zatrudnienia powódki, co
okazało się przyczyną nieprawdziwą.
Zastosowanie art. 8 k.p., jak wskazał Sąd, powinno mieć charakter
wyjątkowy. Ocenił w związku z tym, że podnoszenie zarzutów niewłaściwego
postępowania przez powódkę dopiero w niespełna rok przed uzyskaniem prawa do
emerytury (przy braku jakichkolwiek działań z tym związanych wcześniej) stanowi
wyraźne naruszenie jej praw.
Skargę kasacyjną od tego orzeczenia wywiódł pełnomocnik pozwanego,
zarzucając naruszenie art. 39 k.p. przez przyjęcie, że można zastosować ochronę
przedemerytalną do osoby w wieku emerytalnym, które posiadają uprawnienia
emerytalne a także art. 88 ustawy z 26 stycznia 1982 r. - Karta Nauczyciela (tj. Dz.
U. z 2006 r., Nr 97 poz. 674 ze zm.) przez jego niezastosowanie – a na podstawie
tego właśnie przepisu powódka dysponowała prawem do emerytury. Zdaniem
skarżącego naruszono także art. 8 k.p. przez jego wadliwe zastosowanie wskutek
oceny, że pozwany do momentu rozwiązania stosunku pracy nie podejmował
3
stanowczych działań wobec negatywnej oceny pracy powódki, choć w świetle
obowiązujących regulacji nie musiał jednak tego czynić.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Skarga kasacyjna nie znajdowała uzasadnionych podstaw, co przesądziło o
jej oddaleniu.
Rozpatrując na wstępie zarzut naruszenia art. 8 k.p. warto zauważyć, że
ocena przez Sąd Najwyższy sposobu zastosowania klauzul generalnych przez
sądy powszechne ma charakter wyjątkowy. Jak wskazano w wyroku Sądu
Najwyższego z dnia 9 lutego 2007 r., sygn. I BP 15/06 (tak również w wyroku z dnia
12 maja 2010 r., sygn. I PK 10/10) – w odniesieniu wprawdzie do skargi o
stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia, jednak pogląd ten
znajduje zastosowanie i w niniejszej sprawie – jedynie szczególnie rażące i
oczywiste naruszenie art. 8 k.p. może uzasadniać interwencję Sądu Najwyższego.
Ani rażącego, ani oczywistego naruszenia tego unormowania Sąd Najwyższy w
niniejszej sprawie się nie dopatruje.
W zakresie naruszenia art. 39 k.p. oraz art. 88 Karty Nauczyciela skarżący
prezentował potrzebę rozstrzygnięcia istotnego zagadnienia prawnego, a
mianowicie odpowiedzi na pytanie, czy nauczycielka podlega ochronie
przedemerytalnej jedynie przed osiągnięciem 60 roku życia, czy też ochrona taka
przysługuje jej w związku z uprawnieniem emerytalnym wynikającym z art. 88 Karty
Nauczyciela. Zgodnie z ust. 1 tego przepisu nauczyciele mający trzydziestoletni
okres zatrudnienia, w tym 20 lat wykonywania pracy w szczególnym charakterze,
zaś nauczyciele szkół, placówek, zakładów specjalnych oraz zakładów
poprawczych i schronisk dla nieletnich - dwudziestopięcioletni okres zatrudnienia, w
tym 20 lat wykonywania pracy w szczególnym charakterze w szkolnictwie
specjalnym, mogą - po rozwiązaniu na swój wniosek stosunku pracy - przejść na
emeryturę. Zdaniem skarżącego po osiągnięciu odpowiednio stażu 16 lat lub 21 lat
dla nauczycieli rozpoczyna się ochrona wynikająca z art. 39 k.p. Ponieważ okres
ten upłynął w odniesieniu do powódki, z uwagi na treść art. 88 Karty Nauczyciela,
nie podlega ona już ochronie przedemerytalnej.
4
Przedstawiona w skardze kasacyjnej interpretacja art.88 Karty Nauczyciela i
art. 39 k.p., a także wzajemna korelacja tych przepisów, jest wadliwa. Po pierwsze
sam fakt dysponowania stażem uprawniającym do nabycia emerytury nie wyłącza
ochrony na podstawie art. 39 k.p. (por. L. Florek w: Kodeks pracy. Komentarz pod
red. Autora, Warszawa 2011, komentarz do art. 39, pkt 5). Oceny wymaga tu
przede wszystkim charakter świadczenia emerytalnego, do którego pracownik
uzyskuje uprawnienie. W piśmiennictwie rozróżnia się prawo do emerytury w
niższym wieku oraz prawo do emerytury wcześniejszej. W pierwszym przypadku
prawo do emerytury powstaje po osiągnięciu konkretnego wieku, niższego jednak
niż wiek powszechny. Natomiast prawo do emerytury wcześniejszej wiąże się z
wnioskiem uprawnionego o jej przyznanie. Wniosek ten stanowi jeden z elementów
nabycia prawa do takiego świadczenia, podczas gdy w przypadku innych emerytury
prawo powstaje z mocy samego prawa (powyższe za I. Jędrasik-Jankowska,
Ubezpieczenie emerytalne. Trzy filary, Warszawa 2001, str. 142). Powołana
autorka wprost wskazuje, że uprawnienie do wcześniejszej emerytury nie stanowi
podstawy ochrony przedemerytalnej w rozumieniu art. 39 k.p.
Na kanwie podobnej regulacji prawa o szkolnictwie wyższym, w której także
do rozwiązania stosunku pracy dochodzi na wniosek pracownika, Sąd Najwyższy
wskazuje, że wiek, w którym pracownik może skorzystać z tego uprawnienia, nie
stanowi wieku uprawniającego do ochrony na zasadzie art. 39 k.p. (wyrok z dnia 11
lipca 2007 r., sygn. III PK 19/07).
Reasumując dotychczasowe rozważania można i należy stwierdzić, że
uprawnienie wynikające z art. 88 Karty Nauczyciela nie stanowi podstawy do
udzielenia ochrony na zasadzie art. 39 k.p. Byłoby to niemożliwe nie tylko z uwagi
na wnioskowy charakter świadczenia ale także, co wypada podkreślić, brak
przesłanki wieku w tej regulacji. Nauczyciel ma bowiem prawo do emerytury
wyłącznie po wypracowaniu określonego stażu, bez względu na wiek. Przepisu art.
39 k.p. nie dałoby się zastosować w tej sytuacji zatem ze względów funkcjonalnych.
Mówi on przecież o ochronie poprzedzającej określony wiek a nie tylko o stażu
uprawniającym do emerytury.
5
Wielokrotnie Sąd Najwyższy stwierdzał natomiast, że inaczej traktuje się
prawo do emerytury z tytułu pracy w szczególnych warunkach lub szczególnym
charakterze. Ubezpieczony nabywa w tych przypadkach prawo do emerytury w
wieku obniżonym, a zatem ten właśnie wiek stanowi wiek emerytalny w ujęciu art.
39 k.p. Tę właśnie regulację wypada przywołać, albowiem sądy powszechne
wywodziły prawo powódki do wcześniejszej emerytury z regulacji art. 184 ustawy
emerytalnej, a zatem regulacji gwarantującej prawo do emerytury z tytułu pracy w
szczególnych warunkach lub szczególnym charakterze. Nieadekwatnie zatem w
skardze kasacyjnej ukazano możliwość oceny wywodzenia ochrony
przedemerytalnej z art. 88 Karty Nauczyciela lub z regulacji powszechnego wieku
emerytalnego.
Przepis art. 184 ustawy emerytalnej przewiduje bowiem prawo do emerytury
na zasadach wynikających m. in. z art. 32 tej ustawy osób, które w dniu wejścia w
życie ustawy (tj. 1 stycznia 1999 r.) spełniały stażową przesłankę nabycia prawa do
emerytury. W odniesieniu do nauczycieli przesłanki te określa § 15 w zw. z § 4
Rozporządzenia Rady Ministrów z 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego
pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym
charakterze (Dz. U. Nr 8 poz. 43 ze zm.). Zgodnie z tymi regulacjami prawo kobiety
– nauczycielki do przejścia na emeryturę warunkowane jest 15 letnim
nauczycielskim stażem pracy. Przesłanki te, jak ustaliły sądy powszechne w
niniejszej sprawie, powódka spełniała. Podlegała zatem ochronie przedemerytalnej
na tej właśnie podstawie w okresie 4 lat przed osiągnięciem obniżonego wieku
emerytalnego, tj. 55 rokiem życia. Powódka w momencie dokonania
wypowiedzenia miała ukończone 54 lata, a zatem wypowiedzenia dokonano bez
wątpienia w okresie ochronnym, co skutkowało jego wadliwością.
Mając na uwadze powyższe, Sąd Najwyższy orzekł, jak w sentencji.