Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt IV CSK 502/10
POSTANOWIENIE
Dnia 8 lipca 2011 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Irena Gromska-Szuster (przewodniczący)
SSN Mirosław Bączyk
SSN Dariusz Zawistowski (sprawozdawca)
w sprawie z powództwa Zakładu Ubezpieczeń Społecznych w W. Oddziału
w B.
przeciwko Czesławowi R.
o uznanie czynności prawnej za bezskuteczną,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej
w dniu 8 lipca 2011 r.,
skargi kasacyjnej strony powodowej
od postanowienia Sądu Apelacyjnego
z dnia 10 czerwca 2010 r.,
uchyla zaskarżone postanowienie.
2
Uzasadnienie
Wyrokiem z dnia 31 października 2008 r. Sąd Okręgowy uznał za
bezskuteczną wobec Zakładu Ubezpieczeń Społecznych – Oddziału w B. ugodę
zawartą przez Czesława R. i Elżbietę R. w dniu 21 czerwca 2005 r. przed Sądem
Rejonowym w sprawie I Co 713/05. Na jej podstawie pozwany uzyskał udziały
wynoszące 1
/2 we własności nieruchomości położonej w O. o pow. 815 m2
zabudowanej domem letniskowym i 1
/8 we własności działki gruntu o pow. 302 m2
położonej w O. oraz własność samochodu Volkswagen Polo. Wysokość
wierzytelności strony powodowej wynosiła 84 897,40 zł. Na podstawie ugody
Elżbieta R. otrzymała ruchomości o łącznej wartości 1 080 zł. Zrzekła się spłat z
tytułu udziału w nieruchomościach. Sąd Okręgowy uznał, że na skutek zawarcia
ugody Elżbieta R. stała się niewypłacalna. Nie dał wiary jej twierdzeniom o braku
wiedzy jej i pozwanego o istnieniu zadłużenia wobec ZUS. W jego ocenie zostały
spełnione przesłanki do uznania zawartej ugody za czynność dokonaną z
pokrzywdzeniem wierzyciela i uwzględnienia powództwa na podstawie art. 527 k.c.
Sąd Apelacyjny wyrokiem z dnia 25 lutego 2009 r. zmienił zaskarżony wyrok
poprzez oddalenie powództwa. Podzielił ustalenia faktyczne i ocenę Sądu
pierwszej instancji, że ugoda została zawarta z pokrzywdzeniem wierzycieli.
Stwierdził jednak, że brak było po stronie Elżbiety R. świadomości pokrzywdzenia
wierzycieli. Od tego wyroku strona powodowa wniosła skargę kasacyjną, która
została uwzględniona. Sąd Najwyższy, uchylając zaskarżony wyrok, zwrócił uwagę
na konieczność rozważenia, czy art. 527 k.c. znajduje zastosowanie do ochrony
należności publicznoprawnych a także na potrzebę oceny należytego umocowania
pełnomocnika strony powodowej.
Sąd Apelacyjny po ponownym rozpoznaniu apelacji pozwanego uchylił
zaskarżony wyrok, odrzucił pozew i zniósł postępowanie przed Sądem pierwszej
instancji jako dotknięte nieważnością. Sąd Apelacyjny uznał, że pełnomocnictwo
udzielone przez Dyrektora Oddziału ZUS w B. Barbarze Ś. która wniosła pozew, nie
obejmowało postępowania w tego rodzaju sprawie (o uznanie czynności za
3
bezskuteczną na podstawie art. 527 k.c.). Brak ten nie mógł być usunięty w drodze
zatwierdzenia przez stronę powodową dokonanych przez nią czynności i takie
oświadczenie strony powodowej było bezskuteczne. Sąd Apelacyjny odwołując się
do uchwały Sądu Najwyższego z dnia 28 lipca 2004 r. (III CZP 32/04) stwierdził, że
przyjęcie takiej możliwości oznaczałoby przyzwolenie na podejmowanie czynności
przez osobę, której nie udzielono pełnomocnictwa w sprawie i która w związku z
tym nie mogła być pełnomocnikiem. Z uwagi na brak należytego umocowania
pełnomocnika w sprawie miała miejsce nieważność postępowania (art. 379 pkt 2
k.p.c.) co powodowało konieczność uchylenia zaskarżonego wyroku i odrzucenia
pozwu.
Skarga kasacyjna strony powodowej została oparta o podstawę naruszenia
przepisów postępowania. Zarzucono w niej naruszenie art. 379 pkt 2 k.p.c.
w wyniku jego błędnej wykładni i niewłaściwego zastosowania oraz art. 386 § 2
i § 3 k.p.c. poprzez jego błędne zastosowanie. W oparciu o te zarzuty skarżący
wniósł o uchylenie zaskarżonego postanowienia i przekazanie sprawy do
ponownego rozpoznania Sądowi drugiej instancji.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Sąd Apelacyjny oceniając zakres pełnomocnictwa udzielonego
pełnomocnikowi strony powodowej przy wniesieniu pozwu stwierdził, że
obejmowało ono ściśle określone trzy rodzaje spraw: z zakresu ubezpieczeń
społecznych, powierzone ZUS na podstawie innych ustaw oraz dotyczące ksiąg
wieczystych. W jego ocenie w tej kategorii spraw nie mieściła się sprawa o uznanie
czynności prawnej za bezskuteczną. Decydowało o tym stwierdzenie, że tego
rodzaju sprawa nie należy do spraw powierzonych ZUS na podstawie innych ustaw.
Ich cechą jest bowiem właściwość organów administracji publicznej
i wydawanie rozstrzygnięć w drodze decyzji administracyjnej. Ocenę tę można
zaakceptować. W świetle art. 88 k.p.c. należy przyjąć, że umocowanie pełnomocnika
procesowego powinno określać zakres tego umocowania w sposób dostatecznie
jasny. Zakres umocowania powinien być zatem oznaczony w ten sposób, aby jego
określenie nie wymagało przeprowadzenia złożonych zabiegów interpretacyjnych,
tym bardziej, że nienależyte umocowanie pełnomocnika strony stanowi przyczynę
4
nieważności postępowania (art. 379 pkt 2 k.p.c.). Odwołanie się w pełnomocnictwie
do przepisów regulujących zakres spraw powierzonych ZUS powinno być zatem
rozumiane raczej ściśle i obejmować te kategorie spraw, które niewątpliwie należą
do zakresu działalności ZUS. Można podzielić argumentację skarżącego, że taka
działalność ZUS obejmuje dochodzenie należnych składek także
w postępowaniach sądowych i ich egzekucję. Wytoczenie powództwa w ramach
skargi pauliańskiej może pozostawać w związku z taki postępowaniami. Nie można
jednak z tego powodu twierdzić, że takie postępowanie, jako mogące potencjalnie
służyć egzekucji należności ZUS, powinno być oceniane tak samo jak dochodzenie
należności przez ZUS.
Skarżący zakwestionował natomiast zasadnie pogląd Sądu Apelacyjnego
o braku możliwości zatwierdzenia czynności pełnomocnika przez stronę
powodową. Sąd drugiej instancji uzasadniając swoje stanowisko niezasadnie
odwołał się do uchwały Sądu Najwyższego z dnia 28 lipca 2004 r. (III CZP 32/04,
OSNC 2006, nr 1, poz. 2),wadliwie ją interpretując. Uchwała została wydana
w sprawie, w której pełnomocnikiem strony była osoba podająca się za adwokata,
którym faktycznie nie była. Stąd w uchwale jest mowa o osobie, której nie udzielono
pełnomocnictwa i która nie mogła być pełnomocnikiem. Jest zrozumiałe, że
mocodawca nie mógł zatwierdzić czynności rzekomego adwokata, który nie miał
uprawnień do reprezentowania strony w tym charakterze. Taka sytuacja nie
zachodziła w rozstrzyganej sprawie. Osoba, która wniosła pozew, będąca
Kierownikiem Inspektoratu ZUS w C., mogła bowiem zostać umocowana, w wyniku
odpowiedniego zredagowania pełnomocnictwa, do wniesienia powództwa także o
uznanie czynności za bezskuteczną.
W judykaturze wyrażono natomiast pogląd, że strona może zatwierdzić
czynność procesową dokonaną w jej imieniu przez osobę działającą bez jej
pełnomocnictwa, jeżeli osoba ta mogła być pełnomocnikiem tej strony. W razie
takiego zatwierdzenia nie zachodzi przypadek nienależytego umocowania
pełnomocnika strony powodujący nieważność postępowania (wyrok Sądu
Najwyższego z dnia 10 sierpnia 2000 r., IV CKN 1137/00). Pogląd ten potwierdził
Sąd Najwyższy także w uchwale z dnia 23 stycznia 2009 r., III CZP 118/08 (OSNC
2009, nr 6, poz. 76).
5
Z tych względów skarga kasacyjna okazała się uzasadniona i zaskarżone nią
postanowienie podlegało uchyleniu na podstawie art. 39815
§ 1 k.p.c.