Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt IV CSK 638/10
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 8 lipca 2011 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Irena Gromska-Szuster (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Mirosław Bączyk
SSN Dariusz Zawistowski
Protokolant Hanna Kamińska
w sprawie z powództwa Stowarzyszenia Filmowców Polskich w Warszawie
przeciwko Spółdzielni Mieszkaniowej
o ustalenie ewentualnie o ukształtowanie treści umowy,
po rozpoznaniu na rozprawie w Izbie Cywilnej
w dniu 8 lipca 2011 r.,
skargi kasacyjnej strony powodowej
od wyroku Sądu Apelacyjnego
z dnia 9 czerwca 2010 r.,
oddala skargę kasacyjną.
Uzasadnienie
2
Stowarzyszenie Filmowców Polskich w Warszawie wnosiło o: 1) ustalenie,
że nie istnieje jego obowiązek zawarcia z pozwaną Spółdzielnią Mieszkaniową w P.
umowy, o której mowa w art. 211
ust. 1 ustawy z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie
autorskim i prawach pokrewnych (jedn. tekst: Dz. U. z 2006r. Nr 90, poz. 631, ze
zm., dalej: „Pr. aut.”) na warunkach wskazanych w postanowieniu Komisji Prawa
Autorskiego z dnia 6 maja 2009 r. sygn. akt DP.WPA. 024/285/08/PD, to jest z
określeniem wysokości wynagrodzenia za korzystanie z reprezentowanych przez
Stowarzyszenie Filmowców Polskich praw autorskich i praw pokrewnych jako 1,6%
wpływów netto uzyskiwanych przez pozwaną z tytułu reemisji kablowej, które nie
obejmują opłat instalacyjnych i przyłączeniowych; 2) ustalenie, że nie doszło do
ukształtowania umowy, o której mowa w art. 211
ust. 1 prawa autorskiego,
pomiędzy powodem a pozwaną, na skutek wydania przez Komisję Prawa
Autorskiego w dniu 6 maja 2009 r. postanowienia w sprawie sygn. Akt /…/,
ewentualnie wnosiło o rozstrzygnięcie pomiędzy powodem a pozwaną Spółdzielnią
sporu związanego z zawarciem umowy, o której mowa w art. 211
ust. 1 prawa
autorskiego, poprzez orzeczenie, że umowa winna mieć wskazane przez powoda
brzmienie, w tym stawkę wynagrodzenia z tytułu korzystania przez pozwaną z
reprezentowanych przez powoda praw autorskich i praw pokrewnych w wysokości
2,2% wpływów netto uzyskiwanych przez pozwaną z tytułu reemisji kablowej, które
nie obejmują opłat instalacyjnych i przyłączeniowych.
Strona pozwana wnosiła o oddalenie powództwa stwierdzając, że Komisja
Prawa Autorskiego przyjęła w postanowieniu z dnia 6 maja 2009 r. odpowiednie
stawki wynagrodzenia.
Wyrokiem z dnia 25 lutego 2010 r. Sąd Okręgowy oddalił powództwo.
W wyniku apelacji strony powodowej Sąd Apelacyjny wyrokiem z dnia 9
czerwca 2010 r. uchylił wyrok Sądu pierwszej instancji w części oddalającej
żądanie ewentualne o ukształtowanie treści umowy oraz orzekającej o kosztach
procesu i w tym zakresie przekazał sprawę Sądowi Okręgowemu do ponownego
3
rozpoznania i rozstrzygnięcia o kosztach postępowania odwoławczego, a w
pozostałej części oddalił apelację.
Sądy ustaliły miedzy innymi, że strona powodowa jest organizacją
zbiorowego zarządzania prawami autorskimi reprezentującą prawa reżyserów
utworów audiowizualnych oraz prawa autorskie producentów audiowizualnych,
działającą w oparciu o odpowiednie zezwolenie Ministra Kultury i Sztuki, a pozwana
Spółdzielnia jest operatorem telewizji kablowej. Między stronami powstał spór
dotyczący warunków zawarcia umowy wskazanej w art. 211
ust. Pr. aut.,
a ponieważ negocjacje nie dały rezultatu strona pozwana wystąpiła do Komisji
Prawa Autorskiego z wnioskiem o wszczęcie postępowania polubownego
w przedmiocie rozstrzygnięcia sporu między stronami związanego z zawarciem
umowy obejmującej zgodę na reemisję utworów audiowizualnych oraz
wideogramów zawartych w utworach audiowizualnych, do których majątkowe
prawa autorskie i prawa pokrewne przysługują producentom utworów
audiowizualnych.
Postanowieniem z dnia 6 maja 2009 r. Komisja Prawa Autorskiego orzekła,
że Stowarzyszenie Filmowców Polskich jest organizacją „właściwą” w rozumieniu
art. 211
ust. 1 Pr. aut. do zawarcia z Spółdzielnią Mieszkaniową umowy, o której
stanowi powyższy przepis oraz że łączne wynagrodzenie Stowarzyszenia
Filmowców Polskich z tytułu zawarcia tej umowy powinno być ustalone
w wysokości 1,6% wpływów netto uzyskiwanych przez Spółdzielnię Mieszkaniową
z tytułu reemisji kablowej, które nie obejmują opłat instalacyjnych
i przyłączeniowych. Żadna ze stron nie zgodziła się z tym orzeczeniem: strona
pozwana wniosła w czerwcu 2009 r. pozew przeciwko stronie powodowej
kwestionując orzeczenie Komisji, a strona powodowa wniosła pozew
w rozpoznawanej sprawie.
Sądy oby instancji stwierdziły, że strona powodowa nie ma interesu
prawnego w zgłoszeniu na podstawie art. 189 k.p.c. pierwszych dwóch żądań,
określonych jako powództwo główne, gdyż ze względu na charakter orzeczenia
Komisji Prawa Autorskiego przewidzianego w art. 108 ust. 5 Pr. aut., orzeczenie
Komisji z dnia 6 maja 2009 r. upadło z chwilą wniesienia przez strony powództw do
4
sądu dotyczących zawarcia umowy przewidzianej w art. 211
ust. 1 Pr. aut. Sąd
Apelacyjny stwierdził ponadto, że żadna ze stron nie kwestionuje konieczności
zawarcia umowy, o której mowa w art. 211
ust. 1 Pr. aut., strona powodowa nie
podniosła, by zachodziły jakiekolwiek szczególne okoliczności uzasadniające,
zgodnie z art. 106 ust. 2, odmowę wyrażenia zgody na korzystanie z utworów lub
artystycznych wykonań, niesporne jest również, że strona powodowa jest
organizacją „właściwą” do zawarcia umowy. Spór między stronami sprowadza się
jedynie do określenia wysokości stawki wynagrodzenia należnego za reemisję,
a takiego sporu nie da się, zdaniem Sądu, rozstrzygnąć w drodze powództwa
o ustalenie (negatywne) stosunku prawnego lub prawa, a jedynie w drodze
powództwa o ukształtowanie stosunku prawnego między stronami.
W skardze kasacyjnej od wyroku Sądu Apelacyjnego w części oddalającej
apelację w odniesieniu do powództwa głównego o ustalenie, strona powodowa
w ramach pierwszej podstawy kasacyjnej zarzuciła naruszenie art. 106 ust. 2 w zw.
z art. 108 ust. 5 i ust. 7 Pr. aut. przez niezastosowanie art. 106 ust. 2 do oceny
zasadności żądania głównego oraz naruszenie art. 189 k.p.c. w zw. z art. 106 ust. 2
w zw. z art. 108 ust. 5 i ust. 7 Pr. aut. przez niewłaściwe zastosowanie art. 189
k.p.c. do oceny żądania głównego, ewentualnie też naruszenie art. 189 k.p.c. w zw.
z art. 108 ust. 5 i ust. 7 Pr. aut. przez błędne przyjęcie, że powód nie posiada
interesu prawnego we wniesieniu powództwa o ustalenie po wydaniu orzeczenia
przez Komisję Prawa Autorskiego oraz naruszenie art. 211
ust. 1 i 2 w zw. z art.
106 ust. 2 w zw. z art. 108 ust. 5 i 7 Pr. aut. w zw. z art. 64 k.p.c. (prawdopodobnie
chodzi o art. 64 k.c.) przez błędną wykładnię i przyjęcie, że z przepisów tych wynika
dla organizacji zbiorowego zarządzania roszczenie o ukształtowanie stosunku
prawnego lub roszczenie o stwierdzenie obowiązku operatora kablowego do
złożenia oznaczonego oświadczenia woli.
W ramach drugiej podstawy zarzuciła naruszenie art. 233 § 1 w zw.
z art. 227, w zw. z art. 391 § 1 i w zw. z art. 382 k.p.c. przez zaniechanie dokonania
ustaleń faktycznych i wszechstronnego rozważenia zebranego w sprawie materiału
w przedmiocie wysokości wynagrodzenia przysługującego powodowi.
5
Wnosiła o uchylenie wyroku Sądu Apelacyjnego w zaskarżonej części i
przekazanie sprawy temu Sądowi do ponownego rozpoznania.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Jak wskazał Sąd Najwyższy w uchwale siedmiu sędziów z dnia 13 lipca
2010 r. III CZP 1/10 (OSNC 2011/1/1), z przewidzianego w art. 211
ust. 1 Pr. aut.
obowiązku uzyskania przez operatorów sieci kablowych licencji umownej na
reemisję w sieci kablowej utworów nadawanych w programach organizacji
radiowych i telewizyjnych wynika dla takich operatorów obowiązek zawarcia
odpowiedniej umowy z właściwą organizacją zbiorowego zarządzania.
Obowiązkowi temu odpowiada obowiązek organizacji zbiorowego zarządzania
zawarcia umowy licencyjnej, chyba że jej zawarciu sprzeciwiają się ważne powody
(art. 106 ust. 2 Pr. aut.). Spory, które mogą powstać między stronami na tle
wskazanego wyżej obowiązku zawarcia określonej umowy, rozstrzyga Komisja
Prawa Autorskiego (art. 108 ust. 5), stosując odpowiednio przepisy k.p.c.
o postępowaniu przed sądem polubownym (art. 108 ust. 7), a strona
niezadowolona z rozstrzygnięcia Komisji, może w terminie 14 dni od dnia
doręczenia rozstrzygnięcia wnieść powództwo do właściwego sądu okręgowego.
O tym, jakie powództwo przysługuje stronie decyduje przedmiot sporu i przedmiot
roszczenia.
Jak wielokrotnie wskazywał Sąd Najwyższy (porównaj między innymi wyrok
z dnia 3 stycznia 2007 r. IV CSK 303/06, niepubl. oraz uchwały z dnia 6 grudnia
2007 r. III CZP 107/07, OSP 2008/11/127 i wskazana wyżej uchwała siedmiu
sędziów z dnia 13 lipca 2010 r.), spory, o których mowa w art. 108 ust. 5 Pr. aut. to
zarówno spory co do samego obowiązku zawarcia umowy między organizacją
zbiorowego zarządzania a operatorem kablowym, a więc spory o to, czy w danych
okolicznościach istnieje obowiązek zawarcia umowy przewidzianej w art. 211
ust. 1
Pr. aut., czy określona organizacja zbiorowego zarządzania jest organizacją
„właściwą” w rozumieniu tego przepisu, czy istnieją „ważne powody”, uzasadniające
w świetle art. 106 ust. 2 Pr. aut. odmowę zawarcia umowy przez organizację
zbiorowego zarządzania itp. Inna kategoria sporów powstaje wtedy, gdy operator
i organizacja zbiorowego zarządzania wyrażają gotowość zawarcia umowy, ale nie
6
mogą uzgodnić jej warunków (treści), np. wynagrodzenia. Jak stwierdził Sąd
Najwyższy w powołanej na wstępie uchwale siedmiu sędziów z dnia 13 lipca
2010 r., jest to także „spór związany z zawarciem umowy”, w rozumieniu art. 108
ust. 5 Pr. aut., który rozstrzyga Komisja Prawa Autorskiego, a dopiero po
wyczerpaniu postępowania przed Komisją, otwiera się droga sądowa, przewidziana
w art. 108 ust. 7 Pr. aut., przy czym zakres postępowania sądowego jest taki sam,
jak postępowania przed Komisją. Rodzaj roszczenia, jakie przysługuje
w postępowaniu wszczętym na podstawie art. 108 ust. 7 Pr. aut., zależy od tego,
jaki był przedmiot sporu w postępowaniu przed Komisją oraz jaki interes strony ma
być zaspokojony orzeczeniem sądowym.
W rozpoznawanej sprawie nie ulega wątpliwości, że spór między stronami
dotyczy tylko treści (warunków) umowy, jaka ma być zawarta na podstawie art. 211
ust. 1 Pr. aut., a konkretnie wynagrodzenia jakie obowiązana będzie płacić strona
pozwana stronie powodowej za korzystanie z utworów w formie reemisji kablowej.
Świadczą o tym jednoznacznie stanowiska stron zarówno w postępowaniu przed
Komisją Prawa Autorskiego oraz treść orzeczenia tej Komisji, jak i treść roszczenia
głównego i ewentualnego zgłoszonego przez stronę powodową przed Sądem
W szczególności, wbrew sugestiom strony powodowej zawartym w skardze
kasacyjnej, spór nie dotyczy kwestii, czy istnieją „ważne powody” uzasadniające
odmowę organizacji zbiorowego zarządzania zawarcia umowy, o której mowa w art.
106 ust. 2 i art. 211
ust. 1 Pr. aut. ani nieistnienia obowiązku zawarcia przez nią
umowy ze względu na występujące ważne powody. Strona powodowa bowiem nie
odmówiła zawarcia umowy ze względu na ważne powody, o których mowa w art.
106 ust. 2 Pr. aut., przeciwnie: gotowa była zawrzeć taką umowę, jednak na
określonych przez siebie warunkach co do wysokości wynagrodzenia. Taki spór
jest typowym sporem o treść (warunki) umowy przewidzianej w art. 211
ust. 1 Pr.
aut., a nie sporem o nieistnienie obowiązku zawarcia umowy z ważnych powodów.
Z tych względów bezprzedmiotowe są zarzuty kasacyjne dotyczące naruszenia art.
106 ust. 2 w zw. z art. 108 ust. 5 i 7 Pr. aut. Nie ma też podstaw do rozważań, jakie
roszczenie przysługuje stronie twierdzącej, że istnieją ważne powody do odmowy
zawarcia umowy, w rozumieniu art. 106 ust. 2 Pr. aut.
7
Nie ulega też wątpliwości, że trafne jest stanowisko Sądu Apelacyjnego, iż
w sytuacji, gdy spór między organizacją zbiorowego zarządzania a operatorem
kablowym dotyczy tylko wysokości wynagrodzenia za korzystanie z utworów
w formie reemisji kablowej, a więc warunków (treści) umowy, o której mowa
w art. 211
ust. 1 Pr. aut., stronie wytaczającej powództwo na podstawie art. 108
ust. 7 Pr. aut. nie przysługuje roszczenie przewidziane w art. 189 k.p.c. o ustalenie
nieistnienia obowiązku zawarcia umowy na warunkach co do wysokości
wynagrodzenia, określonych w orzeczeniu Komisji Prawa Autorskiego, o którym
mowa w art. 108 ust. 5 Pr. aut. Pomijając bowiem to, że z chwilą wytoczenia
takiego powództwa orzeczenie Komisji traci moc, a więc oczywiście nie istnieje,
obowiązek zawarcia umowy na określonych w nim warunkach, a tym samym brak
interesu prawnego do formułowania tego rodzaju roszczenia, najistotniejsze jest to,
że roszczenie o ustalenie nieistnienia obowiązku zawarcia umowy na określonych
co do wysokości wynagrodzenia warunkach nie może usunąć sporu poddanego
pod rozstrzygnięcie Sądu, jeżeli sporem tym jest spór o wysokość wynagrodzenia.
Uwzględnienie takiego powództwa wyłączy jedynie obowiązek zawarcia umowy
z ustaleniem wynagrodzenia w ściśle określonej wysokości i nie rozstrzygnie sporu
stron co do tego, w jakiej wysokości ma być ustalone w umowie wynagrodzenie.
Nie odpowiada to treści ani ratio legis przepisów art. 108 ust. 5 i 7 Pr. aut.,
w świetle których Komisja, a następnie sąd ma „rozstrzygać spory związane
z zawarciem umowy”, w tym spory o warunki (treść) umowy przewidzianej w art.
211
ust. 1 Pr. aut.
Jak stwierdził Sąd Najwyższy w powołanej wyżej uchwale siedmiu sędziów
z dnia 13 lipca 2010 r., żądanie zmierzające do rozstrzygnięcia takiego sporu
o treść umowy jest niewątpliwie- w ramach klasycznego trójpodziału powództw na
powództwa o zasądzenie świadczenia, o ustalenie istnienia lub nieistnienia
stosunku prawnego lub prawa i o ukształtowanie stosunku prawnego lub prawa-
powództwem o ukształtowanie stosunku prawnego. Powództwo takie dopuszczalne
jest tylko na podstawie upoważnienia ustawowego, które może być zawarte
zarówno w przepisach prawa materialnego, jak i procesowego. Jak wskazał Sąd
Najwyższy w powyższej uchwale, przepisem dopuszczającym powództwo
o ukształtowanie stosunku prawnego w zakresie sporów związanych z zawarciem
8
umowy przewidzianej w art. 211
ust. 1 Pr. aut. jest art. 108 ust. 7 w zw. z ust. 5
i art. 211
ust. 2 Pr. aut. wyrażający normę prawa materialnego, zgodnie z którą
sąd, w sytuacji przewidzianej w tym przepisie, jest uprawniony do rozstrzygania
sporów pomiędzy operatorami sieci kablowych i właściwymi organizacjami
zbiorowego zarządzania prawami autorskimi w przedmiocie treści umowy.
Z tych wszystkich względów bezzasadne są także zarzuty kasacyjne
naruszenia art. 189 k.p.c. w zw. z art. 108 ust. 5 i 7 Pr. aut. i art. 64 k.c.,
a nieskuteczne zarzuty oparte na drugiej podstawie kasacyjnej, co w konsekwencji
prowadziło do oddalenia skargi (art. 39814
k.p.c.).
md