Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt IV CZ 23/11
POSTANOWIENIE
Dnia 8 lipca 2011 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Irena Gromska-Szuster (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Mirosław Bączyk
SSN Dariusz Zawistowski
w sprawie z powództwa Beaty P.
przeciwko Spółdzielni Mieszkaniowej M.
o zobowiązanie do złożenia oświadczenia woli,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej
w dniu 8 lipca 2011 r.,
zażalenia powódki
na postanowienie o kosztach procesu zawarte w punkcie trzecim wyroku
Sądu Apelacyjnego
z dnia 27 października 2010 r.,
zmienia zaskarżone postanowienie w ten sposób, że nie
obciąża powódki kosztami postępowania apelacyjnego.
Uzasadnienie
2
Wyrokiem z dnia 27 kwietnia 2010 r. Sąd Okręgowy oddalił powództwo
Beaty P. przeciwko Spółdzielni Mieszkaniowej /.../ o zobowiązanie do złożenia
oświadczenia woli o ustanowieniu na rzecz powódki prawa odrębnej własności
opisanego w pozwie lokalu użytkowego zajmującego cały budynek oraz
określonego udziału w nieruchomości wspólnej i zniósł wzajemnie między stronami
koszty procesu powołując się na art. 102 k.p.c. i stwierdzając, że wprawdzie
powódka przegrała sprawę, jednak zachodzi wypadek szczególny, gdyż sprawa
należała do nietypowych i trudnych, a powódka była subiektywnie przekonana o
słuszności swoich roszczeń, co w świetle orzecznictwa Sądu Najwyższego
uzasadnia zastosowanie art. 102 k.p.c.
Wyrokiem z dnia 27 października 2010 r. Sąd Apelacyjny oddalił apelację
powódki, obciążył Skarb Państwa kwotą 13 500 zł nie uiszczonej przez powódkę
opłaty od apelacji i zasądził od powódki na rzecz strony pozwanej kwotę 5 400 zł
tytułem zwrotu kosztów postępowania apelacyjnego. Rozstrzygnięcie o tych
kosztach Sąd Apelacyjny uzasadnił powołaniem się na art. 98 k.p.c. i § 12 ust. 1 pkt
2 w zw. z § 6 pkt 7 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września
2002 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych oraz ponoszenia przez
Skarb Państwa kosztów pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego
ustanowionego z urzędu (Dz. U. nr 163, poz. 1349 ze zm.).
W zażaleniu na powyższe rozstrzygnięcie o obciążeniu powódki kosztami
postępowania apelacyjnego, skarżąca zarzuciła naruszenie art. 102 k.p.c.
przez jego niezastosowanie oraz art. 98 k.p.c. przez jego zastosowanie w sprawie,
w której zachodzą szczególne okoliczności uzasadniające zastosowanie art. 102
k.p.c. Wskazała, że sprawa miała wyjątkowo kontrowersyjny charakter a oddalenie
powództwa nastąpiło dlatego, że Sądy obu instancji nie podzieliły stanowiska Sądu
Najwyższego o dopuszczalności ustanowienia odrębnej własności lokalu
zajmującego cały budynek, czego powódka nie mogła przewidzieć. Poglądy prawne
w tym przedmiocie były rozbieżne, co spowodowało także podjęcie prac
legislacyjnych nad zmianą regulacji prawnej. O wyjątkowości problemu
i kontrowersji w jego rozstrzygnięciu świadczy to, że już po wydaniu zaskarżonego
3
orzeczenia, Sąd Najwyższy w związku z pytaniem prawnym podjął uchwałę
zajmującą stanowisko przeciwne do stanowiska zajętego w poprzednim wyroku.
W tych okolicznościach obciążenie obywatela dochodzącego swoich praw przed
sądem skutkami finansowymi braku racjonalnego i precyzyjnego wskazania przez
ustawodawcę i judykaturę jednolitej wykładni przepisów, jest, zdaniem skarżącej,
co najmniej niesprawiedliwe.
W oparciu o powyższe zarzuty powódka wnosiła o zmianę zaskarżonego
postanowienia i nie obciążenie jej kosztami postępowania apelacyjnego,
ewentualnie uchylenie tego orzeczenia i przekazanie sprawy w tym zakresie
Sądowi Apelacyjnemu do ponownego rozpoznania.
Strona pozwana wnosiła o oddalenie zażalenia i zasądzenie kosztów
postępowania zażaleniowego stwierdzając, że rozbieżności w doktrynie
i orzecznictwie oraz trudności interpretacyjne przepisów występują w większości
procesów cywilnych i w związku z tym nie można ich uznać za wypadek szczególny
w rozumieniu art. 102 k.p.c., nie zachodzą też inne szczególne okoliczności
uzasadniające zastosowanie tego przepisu., pozwana nie wykazała złej woli, braku
reakcji czy bezczynności ani nie utrudniała realizacji roszczenia powódki i sama
poniosła koszty procesu, które powódka powinna jej zwrócić na zasadach
ogólnych, tym bardziej, że Sąd Apelacyjny zasądził koszty te w najniższej
wysokości, a sytuacja materialna powódki pozwala jej na zapłacenie zasądzonej
z tego tytułu kwoty.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Przepis art. 102 k.p.c., stanowiący wyjątek od zasady ponoszenia kosztów
procesu przez stronę przegrywającą sprawę (art. 98 k.p.c.), powinien być
stosowany przez sądy w wypadkach szczególnych, gdy rozstrzygnięcie o kosztach
procesu zgodnie z zasadami art. 98 k.p.c. byłoby wyjątkowo niesprawiedliwe lub
krzywdzące dla strony ze względu na okoliczności podmiotowe lub przedmiotowe
sprawy. Sąd Najwyższy niejednokrotnie wskazywał, że okolicznością taką może
być precedensowy charakter sprawy, występujące w niej istotne wątpliwości co do
wykładni lub stosowania przepisów, niejednolita praktyka różnych organów
i instytucji stosujących prawo, ocenny charakter roszczeń strony, zależny od
4
uznania sądu i tym podobne okoliczności (porównaj między innymi orzeczenia
Sądu Najwyższego z dnia 27 kwietnia 1971 r. I PZ 17/71, OSNCP 1971/12/222,
29 sierpnia 1973 r. I PR 188/73, OSNCP 1974/3/59, z dnia 29 listopada 2010 r.
II PZ 35/10 i z dnia 16 lutego 2011r. II CZ 203/10 niepubl.).
Nie ulega wątpliwości, że w rozpoznawanej sprawie okoliczności takie
wystąpiły, na co słusznie zwrócił uwagę Sąd pierwszej instancji stosując do
rozstrzygnięcia o kosztach procesu art. 102 k.p.c., a co bezpodstawnie pominął
Sąd Apelacyjny. Wprawdzie zastosowanie art. 102 k.p.c. jest suwerennym
uprawnieniem jurysdykcyjnym sądu orzekającego, do którego oceny należy, czy
w sprawie występuje szczególnie uzasadniony wypadek, w rozumieniu tego
przepisu, jednak ocena taka nie może być dowolna i powinna być przeprowadzona
w każdej sprawie, której okoliczności wskazują, że wypadek taki może zachodzić.
Dotyczy to w szczególności sytuacji, gdy, jak to miało miejsce w rozpoznawanej
sprawie, Sąd pierwszej instancji zastosował powyższy przepis i wskazał na
wyjątkowe okoliczności sprawy, które nie uległy zmianie także w postępowaniu
w drugiej instancji, na co zwrócił uwagę również Sąd odwoławczy, jednak nie
zastosował art. 102 k.p.c. ani nie rozważył możliwości jego zastosowania.
Okolicznością taką był wyjątkowo skomplikowany charakter sprawy wynikający
z niejasności przepisów dotyczących ustanowienia prawa odrębnej własności
spółdzielczego lokalu użytkowego zajmującego cały budynek, niejednolita
wykładnia przepisów dotyczących tej kwestii także w orzecznictwie Sądu
Najwyższego, różne wypowiedzi doktryny oraz niejednolita praktyka stosowania
tych przepisów prowadząca do podjęcia także prac legislacyjnych zmierzających do
ich nowelizacji. Słusznie wskazuje skarżąca, że dochodząc roszczenia, które jej
przysługuje w oparciu o art. 1714
ust. 1 u.s.m., nie powinna ponosić ujemnych
finansowych konsekwencji nieprawidłowej legislacji i trudności z wykładnią
przepisów stanowiących podstawę roszczenia, tym bardziej, że zarówno w chwili
wnoszenia pozwu, jak i w chwili wnoszenia apelacji miała podstawy
do przekonania, że jej roszczenie jest uzasadnione, skoro Sąd Najwyższy w wyroku
z dnia 16 stycznia 2008 r. IV CSK 402/07 (niepubl.) uznał za dopuszczalne
ustanowienie odrębnej własności lokalu spółdzielczego obejmującego cały
budynek. Dopiero po prawomocnym zakończeniu rozpoznawanej sprawy zapadła
5
uchwała Sądu Najwyższego z dnia 19 listopada 2010 r. III CZP 85/10
(OSNC 2011/5/57) prezentująca odmienne stanowisko.
Wbrew ocenie strony pozwanej zawartej w odpowiedzi na zażalenie, nie są
to okoliczności typowe dla większości spraw cywilnych i uzasadniają stwierdzenie,
że w sprawie wystąpił wypadek szczególny, w rozumieniu art. 102 k.p.c.
Biorąc to pod uwagę Sąd Najwyższy na podstawie art. 39816
w zw. z art.
3941
§ 3 k.p.c. zmienił zaskarżone postanowienie i nie obciążył powódki kosztami
postępowania apelacyjnego.
jz