Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 12 lipca 2011 r.
II PK 18/11
Wynagrodzenie za cały czas pozostawania bez pracy (art. 57 § 2 k.p.) na
rzecz pracownicy w ciąży, z którą pracodawca rozwiązał niezgodnie z prawem
umowę o pracę bez wypowiedzenia, powinno być ustalone z uwzględnieniem
podwyższenia wysokości minimalnego wynagrodzenia (art. 2 ustawy z dnia 10
października 2002 r. o minimalnym wynagrodzeniu za pracę, Dz.U. Nr 200, poz.
1679 ze zm.).
Przewodniczący SSN Jerzy Kuźniar, Sędziowie SN Katarzyna Gonera (spra-
wozdawca), Małgorzata Wrębiakowska-Marzec.
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w dniu 12 lipca
2011 r. sprawy z powództwa Justyny K. przeciwko Renacie G. o przywrócenie do
pracy, wynagrodzenie za czas pozostawania bez pracy i składki na ubezpieczenie
społeczne, na skutek skargi kasacyjnej powódki od wyroku Sądu Okręgowego War-
szawa-Praga w Warszawie - Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych
z dnia 26 marca 2008 r. […]
1. u c h y l i ł zaskarżony wyrok w części oddalającej apelację powódki od
wyroku Sądu Rejonowego dla Warszawy-Pragi Południe z dnia 21 sierpnia 2007 r.
[…] co do punktów 2. i 4. i w tym zakresie przekazał sprawę Sądowi Okręgowemu
Warszawa-Praga w Warszawie Sądowi Pracy i Ubezpieczeń Społecznych do po-
nownego rozpoznania i orzeczenia o kosztach postępowania kasacyjnego;
2. o d d a l i ł skargę kasacyjną w pozostałej części - oddalającej apelację
powódki od wyroku Sądu Rejonowego co do punktu 5.
U z a s a d n i e n i e
Sąd Rejonowy dla Warszawy-Pragi Południe - Sąd Pracy i Ubezpieczeń Spo-
łecznych w Warszawie wyrokiem z 21 sierpnia 2007 r. [….] przywrócił powódkę Ju-
stynę K. do pracy u pozwanej Renaty G. na poprzednich warunkach pracy i płacy
2
(pkt 1), zasądził od pozwanej na rzecz powódki wynagrodzenie za cały czas pozo-
stawania bez pracy w wysokości 818 zł brutto za każdy miesiąc, pod warunkiem
podjęcia pracy w wyniku przywrócenia do pracy w terminie 7 dni od daty uprawo-
mocnienia się wyroku, wraz z ustawowymi odsetkami od dnia podjęcia pracy (pkt 2),
sprawę o składki na ubezpieczenie społeczne przekazał do rozpoznania Zakładowi
Ubezpieczeń Społecznych-Oddziałowi w W. (pkt 3), oddalił w pozostałym zakresie
powództwo o zasądzenie wynagrodzenia za czas pozostawania bez pracy (pkt 4)
oraz orzekł o kosztach procesu (pkt 5).
Po modyfikacjach powództwa powódka wniosła ostatecznie o przywrócenie jej
do pracy u pozwanej na dotychczasowych warunkach pracy i płacy, zasądzenie na
jej rzecz wynagrodzenia za cały okres pozostawania bez pracy w wysokości 1.500 zł
netto miesięcznie wraz z ustawowymi odsetkami od każdej z miesięcznych kwot wy-
nagrodzenia, liczonymi od 11-go dnia następnego miesiąca do dnia zapłaty, oraz o
zobowiązanie pozwanej do odprowadzenia składek z tytułu ubezpieczenia społecz-
nego i zdrowotnego za cały okres od dnia rozwiązania umowy o pracę do dnia przy-
wrócenia do pracy.
Sąd Rejonowy ustalił, że powódka podjęła pracę u pozwanej w restauracji „C.”
od listopada 1998 r. na podstawie umowy o pracę zawartej na czas określony. Od 1
marca 1999 r. strony podpisały umowę o pracę na czas nieokreślony. Początkowo
powódka pracowała jako pomoc w kuchni, a następnie awansowała na stanowisko
kucharza. Wynagrodzenie powódki wynosiło (według umowy) 600 zł netto miesięcz-
nie. Sąd ustalił, że kiedy w restauracji nie było pozwanej lub jej męża, powódka pod-
pisywała faktury VAT za towary dostarczone do restauracji. Robili to również inni
pracownicy pozwanej, w zależności od potrzeb. Pozwana wyrażała na to zgodę, po-
dobnie jak na używanie swojej pieczątki firmowej. Powódka podpisywała w takiej sy-
tuacji faktury albo własnym nazwiskiem, albo nazwiskiem pozwanej. Nie było uzgod-
nień między stronami co do tego, jaki podpis powinien być składany na dokumen-
tach. Pozwana nie wyraziła jednak wprost zgody na podpisywanie się jej nazwiskiem.
W razie konieczności wystawienia przez pracodawcę zaświadczenia o wysokości
zarobków pracownicy zwracali się o to bądź do pozwanej, bądź do jej męża, który
zwykle polecał pracownikom, aby sami wypełniali zaświadczenie o swoich wynagro-
dzeniach. Powódka również wystąpiła do pracodawcy o wystawienie zaświadczenia
o zarobkach. Wtedy mąż pozwanej polecił, aby powódka sama sobie wystawiła taki
dokument. W 2001 r. jedna z pracownic pozwanej zwróciła się do powódki o wysta-
3
wienie zaświadczenia o swoim wynagrodzeniu w związku z zamiarem zaciągnięcia
kredytu bankowego. Powódka spełniła tę prośbę - wypisała zaświadczenie o wyna-
grodzeniu i podpisała się nazwiskiem pozwanej. Pozwana została zawiadomiona
przez bank, że jej pracownica nie wywiązała się ze spłaty kredytu. Udała się wraz z
mężem do banku i tam - po okazaniu zaświadczenia wystawionego przez powódkę -
stwierdziła, że wpisana kwota wynagrodzenia nie odpowiada prawdzie, a charakter
pisma i podpis na zaświadczeniu nie są jej. Pozwana ustaliła, że zaświadczenie wy-
stawiła powódka. Podjęła decyzję o rozwiązaniu z powódką umowy o pracę bez wy-
powiedzenia.
Powódka w związku z ciążą była niezdolna do pracy i przebywała na zwolnie-
niu lekarskim. Pozwana przesłała jej za pośrednictwem poczty oświadczenie o roz-
wiązaniu umowy o pracę bez wypowiedzenia, ze skutkiem na 21 kwietnia 2002 r.
Powódka odebrała pismo pozwanej 25 kwietnia 2002 r. Jako podstawę prawną po-
wziętej decyzji pracodawczyni wskazała art. 52 § 1 pkt 2 k.p. i art. 177 § 1 k.p., a jako
jej uzasadnienie faktyczne powołała dopuszczenie się przez powódkę przestępstwa
przeciwko pracodawcy polegającego na sfałszowaniu dokumentu stwierdzającego
zarobki innej pracownicy, dzięki czemu nastąpiło wyłudzenie pieniędzy z banku. Do-
datkowo w oświadczeniu o rozwiązaniu umowy o pracę bez wypowiedzenia pozwana
zaznaczyła, że użycie przez powódkę pieczątki firmowej bez zezwolenia i w celu po-
pełnienia fałszerstwa dokumentu oraz podrobienie podpisu pozwanej zostały udo-
wodnione.
Poza rozwiązaniem umowy o pracę z powódką, pozwana zawiadomiła o po-
pełnieniu przestępstwa organy ścigania. Przeciwko powódce został skierowany akt
oskarżenia. Sąd Rejonowy dla Warszawy-Pragi w Warszawie wyrokiem z 15 marca
2004 r. […] uznał oskarżoną Justynę K. za winną popełnienia czynu z art. 270 § 1
k.k. i odstępując na podstawie art. 59 k.k. od wymierzenia jej kary, na podstawie art.
49 k.k. obciążył ją obowiązkiem zapłaty na rzecz […] Hospicjum dla Dzieci w W.
świadczenia pieniężnego w wysokości 650 zł. Powódka odwołała się od powyższego
wyroku. Sąd Okręgowy w Warszawie wyrokiem z 6 lipca 2004 r. […] utrzymał w
mocy zaskarżony wyrok, uznając apelację Justyny K. za oczywiście bezzasadną.
Sąd Rejonowy-Sąd Pracy uznał roszczenie powódki o przywrócenie do pracy
za uzasadnione. Roszczenie o wynagrodzenie za cały czas pozostawania bez pracy
Sąd uwzględnił częściowo, oddalając powództwo w pozostałym zakresie (co do wy-
sokości miesięcznego wynagrodzenia i początkowej daty odsetek). Sąd pierwszej
4
instancji uwzględnił powództwo o przywrócenie do pracy, ponieważ pozwana nie wy-
kazała zachowania terminu do złożenia oświadczenia o rozwiązaniu umowy o pracę
bez wypowiedzenia, o którym mowa w art. 52 § 2 k.p., pomimo że to na niej spoczy-
wał ciężar dowodu w tym zakresie. Z materiału dowodowego nie wynika, w jakiej da-
cie powódka wystawiła sfałszowane zaświadczenie o wynagrodzeniu innej pracow-
nicy ani też w jakiej dacie pozwana dowiedziała się o tym fakcie, czyli o przyczynach
uzasadniających rozwiązanie umowy o pracę bez wypowiedzenia. Biorąc pod uwagę
naruszenie art. 52 § 2 k.p., a w związku z ciążą powódki, także art. 177 k.p., Sąd Re-
jonowy w oparciu o art. 56 § 2 k.p. w związku z art. 45 § 3 k.p. uwzględnił roszczenie
powódki o przywrócenie do pracy. Orzekając o przywróceniu do pracy, Sąd Rejo-
nowy rozważał zastosowanie art. 8 k.p., doszedł jednak do wniosku, że nie ma pod-
staw do przyjęcia, że roszczenie powódki jest sprzeczne z zasadami współżycia
społecznego i do zasądzenia na jej rzecz jedynie odszkodowania w miejsce przywró-
cenia do pracy. Powódka przed rozwiązaniem umowy o pracę była dobrym pracow-
nikiem. Co prawda popełniła czyn, który został uznany za przestępstwo, jednak po
upływie znacznego czasu od tego zdarzenia i w związku z karą poniesioną przez
powódkę Sąd uznał, że waga jej czynu oceniana po pięciu latach nie dyskwalifikuje
jej jako pracownika. Konsekwencją przywrócenia powódki do pracy było uwzględnie-
nie przez Sąd pierwszej instancji, na podstawie art. 57 k.p., roszczenia o wynagro-
dzenie za cały okres pozostawania bez pracy, z tym że w wysokości jedynie 818 zł
miesięcznie. Wymieniona kwota jest kwotą brutto od kwoty 600 zł netto, czyli od wy-
sokości ostatniego wynagrodzenia powódki za pracę u pozwanej w 2002 r. W ocenie
Sądu Rejonowego powódka nie udowodniła, że osiągała u pozwanej wynagrodzenie
w kwocie 1.500 zł netto. Zasądzając na rzecz powódki wynagrodzenie za czas pozo-
stawania bez pracy, Sąd Rejonowy przyjął, na podstawie pisemnej umowy o pracę,
że powódka otrzymywała wynagrodzenie 600 zł netto, czyli 818 zł brutto.
Sąd Rejonowy powołał się na wyrok Sądu Najwyższego z 19 lipca 2005 r., II
PK 389/04 (OSNP 2006 nr 11-12, poz. 174), zgodnie z którym sąd pracy, orzekając o
przywróceniu pracownika do pracy, może na podstawie art. 47 k.p. zasądzić jedno-
cześnie wynagrodzenie za czas pozostawania bez pracy. Zasądzenie tego wynagro-
dzenia następuje pod warunkiem podjęcia pracy. W przypadku pracowników szcze-
gólnie chronionych wymienione świadczenie należne jest w wysokości wynagrodze-
nia za pracę, jakie pracownik otrzymałby w okresie od rozwiązania umowy o pracę
do dnia wyroku, ewentualnie z odsetkami od dnia podjęcia pracy. Wobec tego, że
5
roszczenie o wynagrodzenie za czas pozostawania bez pracy nie zostało uwzględ-
nione w wysokości żądanej przez powódkę (1.500 zł netto), powództwo w części
przewyższające zasądzoną kwotę zostało oddalone.
Apelacje od powyższego wyroku wniosły obie strony.
Powódka zaskarżyła wyrok częściowo, co do rozstrzygnięcia zawartego w
punktach 2, 4 i 5, zarzucając: 1) błąd w ustaleniach faktycznych, poprzez przyjęcie,
że w chwili rozwiązania umowy o pracę otrzymywała wynagrodzenie netto w wyso-
kości 600 zł, podczas gdy z materiału dowodowego zgromadzonego w sprawie (jej
zeznań) wynika, że otrzymywała wówczas wynagrodzenie w wysokości 1.500 zł
netto; 2) naruszenie art. 233 § 1 k.p.c., poprzez ocenę wiarygodności i mocy dowo-
dów w oparciu o kryteria formalne, a nie przekonanie Sądu oparte na wszechstron-
nym rozważeniu zebranego materiału; 3) naruszenie art. 8 ust. 2 ustawy o skardze
na naruszenie prawa strony do rozpoznania sprawy w postępowaniu sądowym bez
nieuzasadnionej zwłoki w związku z art. 98 § 1 k.p.c. w związku z § 6 pkt 5, § 12 ust.
1 pkt 1 i 2 oraz § 13 ust. 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 wrześ-
nia 2002 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie oraz ponoszenia przez Skarb
Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu, poprzez nieza-
stosowanie tych przepisów i niezasądzenie na rzecz skarżącej od Skarbu Państwa
kosztów zastępstwa procesowego w postępowaniu w przedmiocie skargi na naru-
szenie prawa strony do rozpoznania sprawy w postępowaniu sądowym bez nieuza-
sadnionej zwłoki, podczas gdy odpowiednie stosowanie przepisów o postępowaniu
zażaleniowym w postępowaniu w przedmiocie skargi obejmuje również zasądzenie
na rzecz skarżącego zwrotu kosztów zastępstwa adwokackiego; 4) naruszenie art.
108 § 1 k.p.c., poprzez niezastosowanie tego przepisu i nierozstrzygnięcie w zaskar-
żonym wyroku o kosztach zastępstwa adwokackiego w zakresie postępowania w
przedmiocie skargi na naruszenie prawa strony do rozpoznania sprawy w postępo-
waniu sądowym bez nieuzasadnionej zwłoki.
W uzasadnieniu apelacji powódka podniosła, że dowodem na otrzymywanie
przez nią wynagrodzenia w kwocie 1.500 zł netto były jej zeznania, które Sąd Rejo-
nowy niesłusznie ocenił jako niewiarygodne, ponieważ kwota powyższa nie została
potwierdzona przez pozwaną. Takie rozumowanie Sądu Rejonowego oznacza przy-
jęcie legalnej teorii dowodowej, od dawna zarzuconej w polskiej procedurze cywilnej.
Powódka wniosła o zmianę zaskarżonego wyroku w pkt 2 i 4, poprzez zasą-
dzenie na jej rzecz od pozwanej wynagrodzenia za cały czas pozostawania bez
6
pracy w wysokości 1.776 zł brutto za każdy miesiąc, pod warunkiem podjęcia pracy
w wyniku przywrócenia do pracy w terminie 14 dni od daty uprawomocnienia się wy-
roku, wraz z ustawowymi odsetkami od dnia podjęcia pracy, ewentualnie o uchylenie
zaskarżonego wyroku w pkt 2 i 4 i przekazanie sprawy w tym zakresie do ponownego
rozpoznania Sądowi pierwszej instancji. Wniosła także o zasądzenie kosztów za-
stępstwa procesowego w postępowaniu ze skargi na przewlekłość.
Od wyroku Sądu Rejonowego apelację wniosła również pozwana, jednakże
prawomocnym postanowieniem Sądu Rejonowego z 6 listopada 2007 r. apelacja ta
została odrzucona na podstawie art. 1302
§ 3 k.p.c.
Sąd Okręgowy Warszawa-Praga-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w
Warszawie wyrokiem z 26 marca 2008 r. […] oddalił apelację powódki. Sąd Okrę-
gowy uznał za niezasadny zarzut naruszenia przez Sąd Rejonowy art. 233 § 1 k.p.c.
Wbrew twierdzeniom pełnomocnika powódki, treść tej części uzasadnienia zaskarżo-
nego wyroku, w której Sąd Rejonowy ocenił wiarygodność dowodów dotyczących
wysokości otrzymywanego przez powódkę wynagrodzenia, nie daje podstaw do
przyjęcia poglądu, że Sąd pierwszej instancji zastosował tzw. legalną teorię dowo-
dów. Sąd Rejonowy nie dał wiary zeznaniom powódki co do wyższej - niż wynikająca
z pisemnej umowy o pracę - kwoty otrzymywanego przez nią wynagrodzenia oraz
stwierdził, że zeznań powódki nie potwierdziły żadne inne dowody. Oznacza to, że
Sąd pierwszej instancji ocenił zeznania powódki w kontekście zgromadzonego mate-
riału dowodowego i dał temu wyraz w uzasadnieniu. W niniejszej sprawie, w ocenie
Sądu Okręgowego, nie można zasadnie postawić Sądowi Rejonowemu zarzutu
przekroczenia granic swobodnej oceny dowodów zakreślonych w art. 233 § 1 k.p.c.
Sąd Okręgowy uznał również w całości za bezzasadne zarzuty apelacji doty-
czące rozstrzygnięcia o kosztach procesu (w tym zastępstwa procesowego) w postę-
powaniu ze skargi na przewlekłość.
Skargę kasacyjną od wyroku Sądu Okręgowego wniósł w imieniu powódki jej
pełnomocnik, zaskarżając wyrok ten „w całości”. Skarga kasacyjna została oparta na
podstawach: 1) naruszenia prawa materialnego, przez jego niewłaściwe zastosowa-
nie, polegające na nieuwzględnieniu prawa pracownika do minimalnego wynagro-
dzenia, co oznacza naruszenie art. 65 ust. 4 Konstytucji RP w związku z art. 2 ust. 5
ustawy z dnia 10 października 2002 r. o minimalnym wynagrodzeniu za pracę w
związku z: § 1 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 9 września 2003 r. w sprawie
wysokości minimalnego wynagrodzenia za pracę w 2004 r. (Dz.U. z dnia 25 września
7
2003 r.); § 1 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 14 września 2004 r. w sprawie
wysokości minimalnego wynagrodzenia za pracę w 2005 r. (Dz.U. z dnia 15 września
2004 r.); § 1 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 13 września 2005 r. w sprawie
wysokości minimalnego wynagrodzenia za pracę w 2006 r. (Dz.U. z dnia 15 września
2005 r.); § 1 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 12 września 2006 r. w sprawie
wysokości minimalnego wynagrodzenia za pracę w 2007 r. (Dz.U. z dnia 27 września
2006 r.); § 1 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 11 września 2007 r. w sprawie
wysokości minimalnego wynagrodzenia za pracę w 2008 r. (Dz.U. z dnia 20 września
2007 r.); 2) naruszenia przepisów postępowania, polegającego na nierozpoznaniu
sprawy w granicach apelacji i w rezultacie nieuwzględnieniu przez Sąd Okręgowy
przepisów o minimalnym wynagrodzeniu za pracę - którą to okoliczność Sąd drugiej
instancji powinien był uwzględnić z urzędu, czyli naruszenia art. 378 § 1 k.p.c. w
związku z art. 469 k.p.c.
Skarżąca wniosła o przyjęcie skargi kasacyjnej do rozpoznania na podstawie
art. 3989
§ 1 pkt 4 k.p.c. w związku z jej oczywistą zasadnością. Wniosła o uchylenie
zaskarżonego wyroku w całości oraz wyroku Sądu Rejonowego w całości i przeka-
zanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi Rejonowemu, ewentualnie o
uchylenie zaskarżonego wyroku w całości i przekazanie sprawy w całości do ponow-
nego rozpoznania Sądowi Okręgowemu, a także o rozpoznanie skargi kasacyjnej na
rozprawie oraz zasądzenie od pozwanej na rzecz powódki kosztów postępowania, w
tym kosztów zastępstwa procesowego.
W uzasadnieniu skargi kasacyjnej skarżąca podniosła, że po modyfikacji po-
wództwa kwota wynagrodzenia, którego domagała się za okres pozostawania bez
pracy, wynosiła 1.500 zł netto miesięcznie wraz z ustawowymi odsetkami od każdej z
miesięcznych kwot, liczonymi od 11-go dnia każdego następnego miesiąca do dnia
zapłaty. Zgodnie z art. 4 ust. 2 ustawy o minimalnym wynagrodzeniu za pracę wyso-
kość minimalnego wynagrodzenia, o której mowa w ust. 1, stanowi podstawę do
ustalenia wysokości minimalnego wynagrodzenia w 2004 r. Stosownie do tego prze-
pisu oraz do art. 2 ust. 5 ustawy o minimalnym wynagrodzeniu za pracę minimalne
wynagrodzenie wynosiło: od 1 stycznia 2004 r. - 824 zł brutto; od 1 stycznia 2005 r. -
849 zł brutto; od 1 stycznia 2006 r. - 899,10 zł brutto; od 1 stycznia 2007 r. - 936 zł
brutto; od 1 stycznia 2008 r. - 1126 zł brutto. Zaskarżony wyrok dotyczy całego
okresu od stycznia 2003 r. do marca 2008 r. Granice apelacji obejmowały kwestię
wysokości wynagrodzenia powódki. W apelacji podniesiono, że Sąd Rejonowy błęd-
8
nie ustalił wysokość wynagrodzenia powódki - na 818 zł brutto, zamiast na 1.776 zł
brutto miesięcznie, czego domagała się powódka. Podważając w apelacji ustalenie
przez Sąd Rejonowy wysokości wynagrodzenia, powódka nie powołała się - co
prawda - na dodatkowy zarzut, że wysokość wynagrodzenia została przez Sąd usta-
lona poniżej płacy minimalnej w okresie pozostawania przez nią bez pracy, jednak
nie ulega wątpliwości, że Sąd Okręgowy miał obowiązek z urzędu uwzględnić mini-
malną płacę za sporny okres w związku z zasadą konstytucyjną, stanowiącą normę
prawa materialnego i przyznać powódce za ten okres wynagrodzenie co najmniej
minimalne. Rozpoznanie sprawy w granicach apelacji oznaczało w tym wypadku ko-
nieczność uwzględnienia przez Sąd drugiej instancji przepisów prawa materialnego
dotyczących wysokości minimalnego wynagrodzenia. Nieuwzględnienie wysokości
płacy minimalnej w spornym okresie było niewątpliwie naruszeniem prawa material-
nego. Wysokość wynagrodzenia za czas pozostawania bez pracy (należnego na
podstawie art. 57 k.p.) nie może być ustalana w oderwaniu od obowiązujących regu-
lacji w dziedzinie płacy minimalnej. Sąd drugiej instancji powinien był z urzędu wziąć
pod uwagę naruszenie prawa materialnego. Tymczasem w uzasadnieniu wyroku
drugiej instancji Sąd Okręgowy ograniczył się do stwierdzenia, że uznaje za prawi-
dłowe ustalenia faktyczne poczynione przez Sąd pierwszej instancji. Takie stwier-
dzenie było niewystarczające. W uzasadnieniu zabrakło oceny zastosowania przez
Sąd pierwszej instancji przepisów prawa materialnego. Nieuwzględnienie przez Sąd
drugiej instancji dwóch podstawowych zasad prawnych - konstytucyjnego prawa do
minimalnego wynagrodzenia oraz zasady szczególnej ochrony pracownika, w połą-
czeniu z nierozpoznaniem sprawy w granicach apelacji - powoduje konieczność
uchylenia zaskarżonego wyroku.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Skarga kasacyjna jest uzasadniona w tej części, w której kwestionuje nie-
uwzględnienie przez Sąd Okręgowy obowiązującego stanu prawnego w zakresie
wysokości wynagrodzenia minimalnego w okresie pozostawania powódki bez pracy
od chwili rozwiązania z nią stosunku pracy (co nastąpiło prawdopodobnie z dniem 25
kwietnia 2002 r.) do czasu podjęcia przez nią pracy po przywróceniu jej do pracy (co
nastąpiło prawdopodobnie 28 marca 2008 r.; obydwie daty - ustania stosunku pracy
w wyniku jego rozwiązania bez wypowiedzenia oraz reaktywowania stosunku pracy
9
w wyniku zgłoszenia przez powódkę gotowości niezwłocznego podjęcia pracy po
prawomocnym przywróceniu jej do pracy wyrokiem Sądu Rejonowego - nie zostały
stanowczo ustalone przez Sąd Okręgowy, choć była to kwestia istotna w przypadku
dochodzenia przez pracownicę wynagrodzenia za cały czas pozostawania bez
pracy).
Sąd Rejonowy zasądził na rzecz powódki wynagrodzenie za cały czas pozo-
stawania bez pracy w wysokości po 818 zł brutto za każdy miesiąc, pod warunkiem
podjęcia przez nią pracy w wyniku przywrócenia do pracy w terminie 7 dni od daty
uprawomocnienia się wyroku, wraz z ustawowymi odsetkami od dnia podjęcia pracy
po przywróceniu do pracy. Oznacza to, że za cały okres pozostawania bez pracy
powódce przyznane zostało wynagrodzenie w wysokości po 818 zł brutto miesięcz-
nie. W tym okresie jednak minimalne wynagrodzenie za pracę (w razie zatrudnienia
w pełnym wymiarze czasu pracy, czyli na pełnym etacie) wynosiło już od 1 stycznia
2004 r. więcej niż 818 zł. Sąd Okręgowy nie uwzględnił stanu prawnego, choć był do
tego zobowiązany (por. uzasadnienie uchwały składu siedmiu sędziów Sądu Najwyż-
szego z 31 stycznia 2008 r., III CZP 49/07, OSNC 2008 nr 6, poz. 55).
Według art. 65 ust. 4 Konstytucji RP, minimalną wysokość wynagrodzenia za
pracę lub sposób ustalania tej wysokości określa ustawa. Ustawą, do której odsyła
Konstytucja, jest ustawa z dnia 10 października 2002 r. o minimalnym wynagrodzeniu
za pracę (Dz.U. Nr 200, poz. 1679 ze zm.). W art. 4 ust. 1 tej ustawy przewidziano,
że od 1 stycznia 2003 r. minimalne wynagrodzenie zostaje ustalone w wysokości 800
zł (brutto). Wysokość ta miała stanowić podstawę do ustalenia wysokości minimalne-
go wynagrodzenia w 2004 r., a potem w latach następnych. Jednocześnie w art. 2
ustawy o minimalnym wynagrodzeniu za pracę określono mechanizm ustalania jego
wysokości. Wysokość minimalnego wynagrodzenia za pracę jest corocznie przed-
miotem negocjacji w ramach Trójstronnej Komisji (art. 2 ust. 1). Trójstronna Komisja,
po otrzymaniu propozycji i informacji, o których mowa w art. 2 ust. 2, uzgadnia wyso-
kość minimalnego wynagrodzenia w roku następnym w terminie do dnia 15 lipca
każdego roku (art. 2 ust. 3). Wysokość minimalnego wynagrodzenia, o którym mowa
w art. 2 ust. 3, podlega ogłoszeniu w Dzienniku Urzędowym Rzeczypospolitej Pol-
skiej „Monitor Polski”, w drodze obwieszczenia Prezesa Rady Ministrów, w terminie
do dnia 15 września każdego roku (art. 2 ust. 4). Jeżeli Trójstronna Komisja nie
uzgodni w terminie, o którym mowa w art. 2 ust. 3, wysokości minimalnego wynagro-
dzenia w roku następnym, Rada Ministrów ustala wysokość minimalnego wynagro-
10
dzenia w roku następnym wraz z terminem zmiany tej wysokości, w drodze rozpo-
rządzenia, w terminie do dnia 15 września każdego roku. Wysokość minimalnego
wynagrodzenia ustalona przez Radę Ministrów nie może być niższa od wysokości
minimalnego wynagrodzenia w roku ubiegłym (art. 2 ust. 5).
Na podstawie art. 2 ust. 5 ustawy o minimalnym wynagrodzeniu za pracę zo-
stały wydane kolejne rozporządzenia Rady Ministrów, ustalające minimalne wyna-
grodzenie za pracę w następującej wysokości: od 1 stycznia 2004 r. - 824 zł (rozpo-
rządzenie Rady Ministrów z dnia 9 września 2003 r. w sprawie wysokości minimal-
nego wynagrodzenia za pracę w 2004 r., Dz.U. Nr 167, poz. 1623), od 1 stycznia
2005 r. - 849 zł (rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 14 września 2004 r. w spra-
wie wysokości minimalnego wynagrodzenia za pracę w 2005 r., Dz.U. Nr 201, poz.
2062), od 1 stycznia 2006 r. - 899,10 zł (rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 13
września 2005 r. w sprawie wysokości minimalnego wynagrodzenia za pracę w 2006
r., Dz.U. Nr 177, poz. 1469), od 1 stycznia 2007 r. - 936 zł (rozporządzenie Rady Mi-
nistrów z dnia 12 września 2006 r. w sprawie wysokości minimalnego wynagrodzenia
za pracę w 2007 r., Dz.U. Nr 171, poz. 1227), od 1 stycznia 2008 r. - 1.126 zł (rozpo-
rządzenie Rady Ministrów z dnia 11 września 2007 r. w sprawie wysokości minimal-
nego wynagrodzenia za pracę w 2008 r., Dz.U. Nr 171, poz. 1209). Od 1 stycznia
2009 r. wynagrodzenie minimalne wynosiło 1.276 zł (obwieszczenie Prezesa Rady
Ministrów z dnia 24 lipca 2008 r. w sprawie wysokości minimalnego wynagrodzenia
za pracę w 2009 r., M.P. Nr 55, poz. 499).
Sąd drugiej instancji, rozpoznając sprawę w granicach apelacji zakreślonych
przez stronę (art. 378 § 1 k.p.c.), powinien był z urzędu uwzględnić prawo pracow-
nika do otrzymywania minimalnego wynagrodzenia. Nieuwzględnienie przez Sąd
drugiej instancji prawa do minimalnego wynagrodzenia narusza przepisy rangi kon-
stytucyjnej.
Niezależnie od art. 65 ust. 4 Konstytucji RP również Kodeks pracy - wśród
podstawowych zasad prawa pracy - stanowi, że państwo określa minimalną wyso-
kość wynagrodzenia za pracę (art. 10 § 2 k.p.), a warunki realizacji prawa do godzi-
wego wynagrodzenia za pracę określają przepisy prawa pracy oraz polityka państwa
w dziedzinie płac, w szczególności poprzez ustalanie minimalnego wynagrodzenia za
pracę (art. 13 k.p.). Z prawa do godziwego wynagrodzenia (art. 13 k.p.) pracownik
nie może wywodzić roszczenia o podwyższenie wynagrodzenia za pracę, poza żą-
daniem jego wyrównania do poziomu wynagrodzenia minimalnego (wyrok Sądu Naj-
11
wyższego z 29 maja 2006 r., I PK 230/05, OSNP 2007 nr 11-12, poz. 155). Wyna-
grodzenie pracownika za pracę nie może być zatem niższe od normatywnie określo-
nego najniższego (minimalnego) wynagrodzenia za pracę. Jeżeli jest niższe, pra-
cownikowi przysługuje roszczenie o jego wyrównanie do poziomu minimalnego. W
tym się przejawia gwarancyjna i ochronna funkcja prawa pracy. Gdyby powódka na-
dal pracowała u pozwanej w okresie objętym wyrokiem Sądu Rejonowego zasądza-
jącym wynagrodzenie za czas pozostawania bez pracy, musiałaby otrzymywać za
pracę w pełnym wymiarze czasu pracy co najmniej minimalne wynagrodzenie usta-
lone według zasad opisanych powyżej. Do wysokości minimalnego wynagrodzenia
za pracę jej żądanie jest zgodne z prawem i uzasadnione, a pominięcie przedstawio-
nych regulacji przez Sąd Okręgowy uzasadnia kasacyjny zarzut naruszenia art. 65
ust. 4 Konstytucji RP w związku z art. 2 ust. 5 ustawy z dnia 10 października 2002 r.
o minimalnym wynagrodzeniu za pracę i w związku z wydanymi na podstawie tego
przepisu kolejnymi rozporządzeniami Rady Ministrów: z dnia 9 września 2003 r. w
sprawie wysokości minimalnego wynagrodzenia za pracę w 2004 r., z dnia 14 wrześ-
nia 2004 r. w sprawie wysokości minimalnego wynagrodzenia za pracę w 2005 r., z
dnia 13 września 2005 r. w sprawie wysokości minimalnego wynagrodzenia za pracę
w 2006 r., z dnia 12 września 2006 r. w sprawie wysokości minimalnego wynagro-
dzenia za pracę w 2007 r. oraz z dnia 11 września 2007 r. w sprawie wysokości mi-
nimalnego wynagrodzenia za pracę w 2008 r.
Uzasadniony okazał się także procesowy zarzut naruszenia art. 378 § 1 k.p.c.
w związku z nierozważeniem przez Sąd Okręgowy „z urzędu” (nawet bez podniesie-
nia stosownych zarzutów w apelacji) widocznego naruszenia przez Sąd Rejonowy
powyższych przepisów prawa materialnego dotyczących wynagrodzenia minimalne-
go za pracę. Apelacja pełna cum beneficio novorum polega na tym, że sąd drugiej
instancji rozpatruje sprawę ponownie, czyli w sposób w zasadzie nieograniczony
jeszcze raz bada sprawę rozstrzygniętą przez sąd pierwszej instancji. Tym samym
postępowanie apelacyjne - choć odwoławcze - ma charakter rozpoznawczy (meryto-
ryczny), a z punktu widzenia metodologicznego stanowi dalszy ciąg postępowania
przeprowadzonego w pierwszej instancji. Przez sprawowanie nieograniczonych
funkcji rozpoznawczych spełnia się kontrolny cel postępowania apelacyjnego; rozpo-
znanie apelacji ma (powinno) doprowadzić do naprawienia wszystkich prawnych
błędów sądu pierwszej instancji, ewentualnie także błędów stron, choćby nie zostały
wytknięte w apelacji. Dokonanie przez sąd drugiej instancji ustaleń faktycznych (art.
12
382 k.p.c.) umożliwia temu sądowi - stając się zarazem jego obowiązkiem - ustalenie
podstawy prawnej wyroku, a więc dobór właściwego przepisu prawa materialnego,
jego wykładnię oraz podjęcie aktu subsumcji. Innymi słowy, zgodnie z podstawowymi
zasadami procesowymi określającymi relacje między stroną a sądem (da mihi fac-
tum, dabo tibi ius oraz facta probantur, iura novit curia), sąd apelacyjny - bez względu
na stanowisko stron oraz zakres zarzutów - powinien zastosować właściwe przepisy
prawa materialnego, a więc także usunąć ewentualne błędy prawne sądu pierwszej
instancji, niezależnie od tego, czy zostały one wytknięte w apelacji. Nienaprawienie
tych błędów byłoby równoznaczne ze świadomym ich powieleniem w postępowaniu
rozpoznawczym na wyższym szczeblu instancji, czego - zważywszy na istotę wymia-
ru sprawiedliwości i cele postępowania odwoławczego - nie można zaaprobować. W
konsekwencji, także ze względów ustrojowych, należy uznać, że stosowanie prawa
materialnego przez sąd drugiej instancji w ogóle nie może być wiązane z zakresem
zarzutów apelacyjnych; ich rola sprowadza się tylko do uwypuklenia istotnych, zda-
niem skarżącego, problemów prawnych, do przekonania sądu drugiej instancji co do
ich oceny oraz „ułatwienia” kontroli instancyjnej.
Kasacyjny zarzut naruszenia w tym kontekście art. 469 k.p.c. jest całkowicie
chybiony, przepis ten dotyczy sądowej kontroli czynności dyspozytywnych pracow-
nika i ubezpieczonego, a nie obowiązku sądu uwzględniania przy orzekaniu obowią-
zującego stanu prawnego. Podkreślenia wymaga, na co zwrócono już uwagę w
orzecznictwie Sądu Najwyższego, że jeżeli sąd równocześnie orzeka o przywróceniu
do pracy i wynagrodzeniu za czas pozostawania bez pracy, to zasądzenie tego wy-
nagrodzenia może nastąpić tylko pod warunkiem podjęcia pracy, a w przypadku pra-
cowników szczególnie chronionych - w wysokości wynagrodzenia za pracę, jakie
pracownik otrzymałby w okresie od rozwiązania umowy o pracę do dnia wyroku (wy-
rok Sądu Najwyższego z 10 sierpnia 2010 r., I PK 17/10, LEX nr 630182). Gdy sąd
orzeka o wynagrodzeniu za czas pozostawania bez pracy już po prawomocnym
przywróceniu do pracy (na przykład wskutek odrębnego dochodzenia tych roszczeń)
przesłanką uwzględnienia powództwa o takie wynagrodzenie jest stwierdzenie pod-
jęcia przez pracownika pracy w wyniku prawomocnego przywrócenia do pracy, a ści-
ślej mówiąc, zgłoszenia gotowości niezwłocznego podjęcia pracy w terminie siedmiu
dni od przywrócenia do pracy (art. 57 § 4 k.p. w związku z 48 § 1 k.p.). Wydanie
przez Sąd Rejonowy orzeczenia przywracającego powódkę do pracy nie doprowa-
dziło samodzielnie do reaktywowania rozwiązanego stosunku pracy. Orzeczenie o
13
przywróceniu do pracy na poprzednich warunkach ma charakter mieszany, konsty-
tutywno-deklaratoryjny. Konstytutywny charakter tego orzeczenia wyraża się w tym,
że doprowadza ono do odrodzenia stosunku pracy, jaki istniał przed zakwestionowa-
nym rozwiązaniem umowy o pracę, deklaratywny zaś w tym, że zobowiązuje praco-
dawcę do zatrudnienia pracownika. Co prawda, stosunek pracy zostaje reaktywowa-
ny z mocy orzeczenia o przywróceniu do pracy, ale jego materialna skuteczność w
świetle art. 48 § 1 k.p. (w związku z art. 57 § 4 k.p.) powstaje dopiero od daty zgło-
szenia przez pracownika gotowości niezwłocznego podjęcia pracy, przy czym po-
czątek siedmiodniowego terminu dla zgłoszenia gotowości do pracy liczy się od dnia
uprawomocnienia się orzeczenia o przywróceniu pracownika do pracy. Dlatego, gdy
pracownik nie zgłosi pracodawcy w powyższym terminie gotowości do pracy (chyba,
że przekroczenie tego terminu nastąpi z przyczyn niezależnych od pracownika), to
orzeczenie o przywróceniu do pracy nie wywiera skutku materialnoprawnego w za-
kresie reaktywowania stosunku pracy. W takiej sytuacji pracownikowi nie będzie
przysługiwać wynagrodzenie za czas pozostawania bez pracy. Zgodnie z wyraźnym
brzmieniem art. 47 k.p., wynagrodzenie to przysługuje bowiem, pracownikowi który
„podjął pracę” w wyniku przywrócenia do pracy (tak samo art. 51 § 1 k.p.). Dlatego
też, jeżeli sąd równocześnie orzeka o przywróceniu do pracy i wynagrodzeniu za
czas pozostawania bez pracy, to zasądzenie tego wynagrodzenia może nastąpić
tylko pod warunkiem podjęcia pracy; w przypadku pracowników szczególnie chronio-
nych (dotyczy to między innymi kobiet w ciąży - art. 177 k.p.) następuje warunkowe
zasądzenie wynagrodzenia za pracę za cały okres pozostawania bez pracy w wyso-
kości, jaką pracownik otrzymałby w okresie od rozwiązania umowy o pracę do dnia
wyroku. Inaczej jest, gdy sąd orzeka o wynagrodzeniu za czas pozostawania bez
pracy już po prawomocnym przywróceniu do pracy (na przykład wskutek odrębnego
dochodzenia tych roszczeń w osobnych procesach, uprawomocnienia się wyroku
częściowego, niezaskarżenia wyroku w części przywracającej pracownika do pracy).
Wówczas przesłanką uwzględnienia powództwa o takie wynagrodzenie jest stwier-
dzenie podjęcia pracy w wyniku prawomocnego przywrócenia do pracy, a ściślej
mówiąc, zgłoszenia gotowości niezwłocznego podjęcia pracy w terminie siedmiu dni
od przywrócenia do pracy (art. 48 § 1 k.p.). Okres pozostawania bez pracy jest już
wtedy pewny (zamknięty) i równy okresowi od rozwiązania umowy o pracę do reak-
tywowania stosunku pracy (zgłoszenie gotowości niezwłocznego podjęcia pracy). Dla
ustalenia daty końcowej okresu pozostawania bez pracy (co jest ważne w przypadku
14
pracowników szczególnie chronionych - art. 47 zdanie drugie k.p.) istotna jest więc
data zgłoszenia gotowości do pracy (przy spełnieniu warunków art. 48 § 1 k.p.), a nie
data prawomocności wyroku przywracającego do pracy. Nie ma też w takiej sytuacji
przesłanek zasądzania tego wynagrodzenia pod warunkiem podjęcia pracy (warunek
ten musi być spełniony wcześniej jako przesłanka uwzględnienia powództwa).
Wynagrodzenie za cały czas pozostawania bez pracy (art. 57 § 2 k.p.) należy
obliczać według wynagrodzenia za pracę, jakie otrzymywałby pracownik, gdyby w
tym czasie pracował (wyrok Sądu Najwyższego z 29 czerwca 2005 r., I PK 233/04,
OSNP 2006 nr 9-10, poz. 148). Wynagrodzenie z art. 57 k.p. jest szczególnym
świadczeniem odszkodowawczym. Nie jest ono niewątpliwie wynagrodzeniem za
pracę. Jego specyficzny charakter odszkodowawczy wyraża się w tym, że choć sta-
nowi pokrycie szkody, jaką ponosi pracownik wskutek bezprawnego pozbawienia
zatrudnienia, to jednakże samo świadczenie w istocie jest oderwane od poniesionej
straty. Jest ono reglamentowane co do wysokości (zasadniczo do wynagrodzenia
trzymiesięcznego, w przypadku pracowników szczególnie chronionych to ogranicze-
nie nie obowiązuje) i co do sposobu jego wyliczenia. Jest więc w istocie oderwane od
rzeczywiście poniesionej przez pracownika szkody. Spełnia ono także względem
pracodawcy rolę sankcji za bezprawne rozwiązanie stosunku pracy oraz funkcję pro-
filaktyczną w tym zakresie. Sąd pracy, orzekając o przywróceniu pracownika do
pracy, może na podstawie art. 57 k.p. zasądzić jednocześnie wynagrodzenie za czas
pozostawania bez pracy. W przypadku pracowników szczególnie chronionych - w
wysokości wynagrodzenia za pracę, jakie pracownik otrzymałby w okresie od rozwią-
zania umowy o pracę (wyrok Sądu Najwyższego z 19 lipca 2005 r., II PK 389/04,
OSNP 2006 nr 11-12, poz. 174).
Sąd Najwyższy rozpoznający niniejszą skargę kasacyjną podziela przedsta-
wioną powyżej wykładnię, z której wynika, że wynagrodzenie za czas pozostawania
bez pracy to odszkodowanie za szkodę, jaką poniósł pracownik w wyniku utraty wy-
nagrodzenia za pracę wskutek niezgodnego z prawem rozwiązania przez pracodaw-
cę stosunku pracy. Wynagrodzenie za czas pozostawania bez pracy powinno więc
odpowiadać wynagrodzeniu za pracę, jakie otrzymywałby pracownik, gdyby w tym
czasie pracował. Należy więc uwzględnić wszystkie prawnie dopuszczalne i koniecz-
ne zmiany (podwyższenia, ale i obniżenia) w wysokości tego wynagrodzenia, które
nastąpiłyby (musiałyby nastąpić), gdyby pracownik kontynuował zatrudnienie. Pod-
15
wyższenie wynagrodzenia powódki do minimalnego wynagrodzenia za pracę musia-
łoby nastąpić.
Z powyższych przyczyn Sąd Najwyższy uchylił zaskarżony wyrok Sądu Okrę-
gowego w części oddalającej apelację powódki od wyroku Sądu Rejonowego co do
częściowego oddalenia jej powództwa o zasądzenia na jej rzecz wynagrodzenia za
czas pozostawania bez pracy.
Oznaczając zakres zaskarżenia, pełnomocnik powódki wskazał, że zaskarża
wyrok Sądu Okręgowego „w całości”. Takie stwierdzenie należało potraktować jako
zaskarżenie wyroku Sądu drugiej instancji także w tej części, w której oddalono ape-
lację powódki odnośnie do nieuwzględnienia w rozliczeniu kosztów procesu za
pierwszą instancję (punkt 5 wyroku Sądu Rejonowego) wynagrodzenia pełnomocnika
powódki, czyli kosztów zastępstwa procesowego, w postępowaniu w przedmiocie
skargi na naruszenie prawa strony do rozpoznania sprawy w postępowaniu sądowym
bez nieuzasadnionej zwłoki. Pełnomocnik powódki twierdził w apelacji, że nierozli-
czenie tych kosztów w wyroku Sądu Rejonowego (chociaż odpowiednie stosowanie
przepisów o postępowaniu zażaleniowym w postępowaniu w przedmiocie skargi na
przewlekłość obejmuje również zasądzenie na rzecz skarżącego zwrotu kosztów za-
stępstwa adwokackiego) narusza art. 8 ust. 2 ustawy o skardze o naruszeniu prawa
strony do rozpoznania sprawy w postępowaniu sądowym bez nieuzasadnionej zwłoki
w związku z art. 98 § 1 k.p.c. w związku z § 6 pkt 5, § 12 ust. 1 pkt 1 i 2 oraz § 13
ust. 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie
opłat za czynności adwokackie oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieo-
płaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu, a ponadto narusza art. 108 § 1 k.p.c.,
poprzez niezastosowanie tego przepisu i nierozstrzygnięcie w zaskarżonym wyroku o
kosztach zastępstwa adwokackiego w zakresie postępowania w przedmiocie skargi
na naruszenie prawa strony do rozpoznania sprawy w postępowaniu sądowym bez
nieuzasadnionej zwłoki.
Skarga kasacyjna w tej części była całkowicie bezpodstawna, skoro nie za-
warto w niej zarzutu naruszenia jakiegokolwiek przepisu, na podstawie którego Sąd
Okręgowy oddalił apelację w części dotyczącej rozliczenia kosztów procesu przed
Sądem pierwszej instancji.
Sąd Najwyższy nie uwzględnił wniosku powódki o rozpoznanie skargi kasacyj-
nej na rozprawie. Według art. 39811
§ 1 k.p.c., Sąd Najwyższy rozpoznaje skargę
kasacyjną na posiedzeniu niejawnym, chyba że w sprawie występuje istotne zagad-
16
nienie prawne, a skarżący złożył w skardze kasacyjnej wniosek o jej rozpoznanie na
rozprawie. Sąd Najwyższy może także rozpoznać skargę kasacyjną na rozprawie,
jeżeli przemawiają za tym inne względy. W rozpoznawanej sprawie skarżąca nie
przedstawiła w skardze kasacyjnej jakiegokolwiek istotnego zagadnienia prawnego,
wymagającego przeprowadzenia rozprawy, powołała się jedynie na oczywistą za-
sadność skargi. Również Sąd Najwyższy nie znalazł argumentów („innych wzglę-
dów”) przemawiających za wyznaczeniem rozprawy.
Mając powyższe na uwadze Sąd Najwyższy orzekł jak w sentencji, na podsta-
wie art. 39815
§ 1 k.p.c. oraz art. 39814
k.p.c., pozostawiając Sądowi Okręgowemu
rozstrzygnięcie o kosztach postępowania kasacyjnego.
========================================