Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 15 stycznia 2013 r.

Sąd Apelacyjny w Warszawie VI Wydział Cywilny w składzie:

Przewodniczący - Sędzia SA– Marzena Miąskiewicz

Sędzia SA– Ewa Stefańska

Sędzia SO (del.) – Maciej Kruszyński (spr.)

Protokolant: – sekr. sądowy Ewelina Murawska

po rozpoznaniu w dniu 15 stycznia 2013 r. w Warszawie

na rozprawie

sprawy z powództwa (...) w W.

przeciwko D. G.

o uznanie czynności prawnej za bezskuteczną

na skutek apelacji powódki

od wyroku Sądu Okręgowego Warszawa – Praga w Warszawie

z dnia 15 czerwca 2012 r.

sygn. akt III C 206/11

I oddala apelację;

II zasądza od (...) w W. na rzecz D. G. kwotę 5.400 zł (pięć tysięcy czterysta złotych) tytułem zwrotu kosztów postępowania apelacyjnego.

VI ACa 1087/12

UZASADNIENIE

Powódka (...) w W. pozwem z dnia 14 lutego 2011 r. wniosła o uznanie za bezskuteczną w stosunku do powódki czynności prawnej ustanowienia przez dłużnika J. K., na należącym do niego spółdzielczym własnościowym prawie do lokalu nr (...) przy ul. (...) w W., na rzecz D. G., hipoteki umownej kaucyjnej w wysokości 600.000,00 PLN aktem notarialnym z dnia 21 września 2010 r. (Rep. nr (...)), sporządzonym przed notariuszem W. Z., zabezpieczającej spłatę pożyczki w kwocie 300.000,00 zł z dnia 28 października 2002 r. oraz wnosiła o zasądzenie kosztów procesu.

W piśmie z dnia 26 października 2011 r. powódka ostatecznie sprecyzowała żądanie pozwu i wnosiła o nakazanie pozwanemu D. G. znoszenia egzekucji ze spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu nr (...) przy ul. (...) w W., posiadającego urządzoną księgę wieczystą prowadzoną przez Sąd Rejonowy w Warszawie KW nr (...), z prawem pierwszeństwa powódki przed pozwanym, na skutek uznania za bezskuteczną w stosunku do powódki czynności prawnej ustanowienia przez dłużnika J. K., na należącym do niego spółdzielczym własnościowym prawie do lokalu nr (...) przy ul. (...) w W. na rzecz D. G., hipoteki umownej kaucyjnej w wysokości 600.000,00 PLN, aktem notarialnym z dnia 21 września 2010 (Rep. nr (...)), w celu zaspokojenia wierzytelności powódki wynikającej z:

-

prawomocnego wyroku Sądu Okręgowego Warszawa-Praga w Warszawie VII Wydział (...) z dnia 29 lipca 2009 roku sygn. akt VII Pm 2/07 w kwocie 505.844,80 PLN wraz z ustawowymi odsetkami od dnia 26 stycznia 2007 roku do dnia zapłaty,

-

tytułu niezasadnego wyegzekwowania przez J. K. od powódki na podstawie nieprawomocnego wyroku zaocznego Sądu Okręgowego w Warszawie I Wydział Cywilny z dnia 9 maja 2006 roku sygn. akt I C 2019/05, kwoty 1.337.148,30 PLN wraz z ustawowymi odsetkami od dnia 24 maja 2006 roku do dnia zapłaty tj. wierzytelności w łącznej kwocie 1.842.993,1 PLN wraz z odsetkami ustawowymi, przy przyjęciu, że pozwany może zwolnić się z zobowiązania przez zapłatę w/w wierzytelności powódki. Pozwany D. G. wnosił o oddalenie powództwa i zasądzenie kosztów procesu.

Wyrokiem z dnia 15 czerwca 2012 r. Sąd Okręgowy w Warszawie oddalił powództwo wobec D. G. i zasądził od powódki na rzecz pozwanego kwotę 7.217,00 zł tytułem zwrotu kosztów procesu.

Podstawą rozstrzygnięcia Sądu Okręgowego były następujące ustalenia:

Wyrokiem z dnia 29 lipca 2009 roku Sąd Okręgowy Warszawa-Praga w Warszawie w sprawie VII Pm 2/07 zasądził od J. K. na rzecz powódki kwotę 180.000,00 PLN z ustawowymi odsetkami do dnia wniesienia pozwu w kwocie 325.844,80 PLN oraz odsetki ustawowe od kwoty 505.844,80 PLN liczonymi od dnia 26 stycznia 2007 roku do dnia zapłaty oraz kwotę 23.400,00 PLN tytułem zwrotu kosztów procesu. Wyrok jest prawomocny, w dniu 19 lipca 2011 roku powyższy sąd wydał powódce tytuł wykonawczy. Komornik sądowy przy Sądzie Rejonowym dla Warszawy Pragi-Północ prowadzi egzekucję od dnia 12 października 2011 roku w sprawie KM 1980/11 na podstawie tytułu egzekucyjnego z dnia 29 lipca 2009 roku w sprawie VII Pm 2/07 zaopatrzonego w klauzulę wykonalności w dniu 15 lipca 2011 r.

W dniu 21 września 2010 r. J. K. stanął przed notariuszem i oświadczył, że w dniu 28 października 2002 roku zawarł z D. G. umowę pożyczki pieniężnej w kwocie 300.000,00 PLN, na podstawie której zobowiązał się do ustanowienia hipoteki kaucyjnej do kwoty 600.000,00 PLN na rzecz D. G. na nieruchomości, dla której prowadzona jest księga wieczysta (...), w celu zabezpieczenia spłaty w całości kwoty pożyczki wraz z odsetkami złożył oświadczenie o ustanowieniu hipoteki na spółdzielczym, własnościowym prawie do lokalu mieszkalnego nr (...), dla którego Sąd Rejonowy dla Warszawy-Mokotowa w W. prowadzi księgę wieczystą Nr (...) na rzecz D. G. hipoteki kaucyjnej do kwoty 600.000,00 PLN celem zabezpieczenia spłaty kwoty pożyczki wraz z odsetkami w wysokości wynoszącej ½ wysokości odsetek ustawowych, z terminem spłaty do 31 grudnia 2011 r.. Następnie pozwany darował swojemu synowi J. G. wierzytelność wobec J. K. z tytułu pożyczki zabezpieczonej hipoteką umowną kaucyjną do kwoty 600.000,00 PLN, a J. K. umową sporządzoną w formie aktu notarialnego w dniu 26 stycznia 2011 roku w zamian za zwolnienie ze zobowiązania co do zwrotu pożyczki wobec nabywcy wierzytelności J. G. przeniósł na jego rzecz spółdzielcze, własnościowe prawo do lokalu mieszkalnego nr (...) przy ul. (...) w W.. W oparciu o nabycie prawa do lokalu J. G. wniósł w dniu 27 stycznia 2011 r. do Sądu Rejonowego dla Warszawy-Mokotowa wniosek o wykreślenie hipoteki umownej kaucyjnej wpisanej na rzecz pozwanego, a w dniu 16 marca 2011 roku Sąd Rejonowy dla Warszawy-Mokotowa wykreślił wpisaną hipotekę. Przed Sądem Okręgowym Warszawa-Praga w Warszawie w sprawie III C 476/11 toczy się postępowanie na skutek pozwu złożonego przez powódkę w dniu 11 kwietnia 2011 r. przeciwko J. G. o uznanie za bezskuteczną wobec powódki umowy przeniesienia spółdzielczego, własnościowego prawa do lokalu nr (...) od J. K. w zamian za zwolnienie z długu. Natomiast przed Sądem Okręgowym w Warszawie w sprawie sygn. akt I C 685/09 toczy się postępowanie z powództwa J. K. przeciwko (...) w W. o zapłatę 1.275.148,37 PLN, którą to kwotę w części tj. w wysokości 885.590,35 PLN J. K. wyegzekwował na podstawie rygoru natychmiastowej wykonalności nadanemu wyrokowi zaocznemu, pozostała 391.310,02 PLN została złożona przez komornika w depozycie.

Sąd I Instancji w swoich rozważaniach odniósł się do interpretacji art. 527 § 1 i 2 kpc według istniejącej doktryny i orzecznictwa. Wskazał, że stan pokrzywdzenia wierzycieli, a zatem także powodujący go stan majątku dłużnika, prowadzący do niewypłacalności lub wyższego stopnia niewypłacalności, należy badać i oceniać nie w chwili dokonywania zaskarżonej czynności, lecz w chwili jej zaskarżenia i zamknięcia rozprawy w sprawie wytoczonej na podstawie omawianego przepisu rzeczywista niewypłacalność dłużnika lub jej wyższy stopień musi istnieć w chwili wystąpienia ze skargą pauliańska i w chwili orzekania przez sąd o żądaniu wierzyciela uznania czynności prawnej dłużnika za bezskuteczną. Sąd powinien także brać pod uwagę czynności prawne zdziałane przez dłużnika już po dokonaniu zaskarżonej czynności i stan jego majątku w chwili zamknięcia rozprawy oraz ocenić, czy między ustalonym stanem niewypłacalności lub wyższego stopnia niewypłacalności a zaskarżoną czynnością prawną istnieje związek przyczynowy.

Zdaniem Sądu powyższe rozważania prowadzą do uznania, że pozwany w chwili wniesienia powództwa nie posiadał legitymacji biernej. W niniejszej sprawie pozwany owszem uzyskał zabezpieczenie swojej wierzytelności, jednak nie tylko w dacie zaskarżenia tej czynności, ale także w dacie wyrokowania hipoteka wygasła z mocy prawa i była już wykreślona. Tak więc ani w dacie wyrokowania, ani w dacie zaskarżenia czynności prawnej nie była ona (bo być nie mogła jako wykreślona) krzywdząca dla wierzyciela doprowadzając do niewypłacalności lub zmniejszenia wypłacalności dłużnika. Pozwany nie był już uprzywilejowanym wierzycielem, który swój dług mógł egzekwować z nieruchomości dłużnika z pierwszeństwem przed innymi wierzycielami, nie było już wpisu hipoteki kaucyjnej dla zabezpieczenia wierzytelności pozwanego.

W ocenie Sądu pozwany nie wyzbył się uzyskanych kosztem majątku dłużnika korzyści – nie rozporządził hipoteką. Zabezpieczenie wierzytelności pozwanego wobec dłużnika hipoteką przestało istnieć nie na skutek wyzbycia się hipoteki kaucyjnej przez pozwanego i nabycia prawa do lokalu przez J. G.. Hipoteka wygasła z mocy prawa wskutek konfuzji w myśl art. 247 kc. W takiej sytuacji uznanie ustanowienia hipoteki kaucyjnej za bezskuteczną po jej wygaśnięciu z mocy prawa nie spełniłoby swego celu, a wyrok taki byłby pozbawiony jakiegokolwiek znaczenia, nie mógł zatem zapaść.

Sąd Okręgowy oddalił wnioski stron o dopuszczenie dowodu z zeznań J. K., dopuszczenie dowodu z dokumentów na okoliczność wyzbywania się majątku przez dłużnika, gdyż dowody te były nieprzydatne dla rozstrzygnięcia.

Powyższy wyrok Sądu Okręgowego w całości zaskarżyła apelacją powódka (...) w W. zarzucając:

1. naruszenie przepisów prawa materialnego poprzez błędną wykładnię i w konsekwencji niewłaściwe zastosowanie art. 527 § 1 i 2 kc; art. 79 § 1 i 2 ustawy o księgach wieczystych i hipotece w zw. z art. 245 ¹ kc; art. 532 kc w zw. z art. 531 §1 i 2 kc i w zw. z art. 79 § 1 i 2 ustawy o księgach wieczystych;

2. naruszenie przepisów procesowego, które miało wpływ na wynik sprawy:

- naruszenie art. 227 kpc poprzez ich niezastosowanie polegające na nie przeprowadzeniu dowodów mających dla sprawy istotne znaczenie w tym oddalenie:

∙ wniosku powódki o dopuszczenie dowodu z dokumentu akt spraw sygn. KM 474/08, KM 904/10, KM 1146/06, KM 1980/11, IC 532/08 i IC 2019/05

∙ wniosku powódki o dopuszczenie dowodu z prawomocnego w zakresie ustanowienia zakazu sprzedaży spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu przy ulicy (...), postanowienia Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 13 listopada 2006 r., sygn. akt I Acz 1537/06;

- naruszenie art. 233 § 1 kpc przez poczynienie ustaleń faktycznych niezgodnych z treścią zebranego materiału dowodowego i jego logiczną analizą poprzez przyjęcie, że: pozwany jako osoba trzecia uzyskawszy przez czynność prawną z dłużnikiem powódki, zabezpieczenie swojej wierzytelności, hipoteką umowną kaucyjną na spółdzielczym własnościowym prawi do lokalu nie uzyskał korzyści, którą następnie zbył oraz, że czynność ta nie była krzywdząca dla powódki; czynność ta nie była krzywdząca dla powódki tj. nie doprowadziła do niewypłacalności lub zmniejszenia wypłacalności dłużnika powódki oraz przyjęcie, że pozwany nie rozporządził hipoteką ustanowioną na przedmiotowym lokalu.

Wskazując na powyższe apelujący wnosił o zmianę zaskarżonego wyrku i orzeczenie co do istoty sprawy przez uznanie za bezskuteczną w stosunku do powódki czynności prawnej ustanowienia przez dłużnika powódki J. K. hipoteki umownej kaucyjnej w wysokości 600000 zł na spółdzielczym własnościowym prawie do lokalu nr (...) przy ulicy (...) w W. na rzecz D. G. i upoważnienie powódki do dochodzenia zaspokojenia roszczeń na kwotę 505 844, 80 zł i 2 3362678, 37 zł oraz zasądzenie na rzecz powódki kosztów procesu , w tym kosztów zastępstwa procesowego za obie instancje w wysokości podwójnej stawki minimalnej, ewentualnie uchylenie zaskarżonego wyroku przez Sąd II instancji i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania.

Pozwany nie zajął stanowiska w przedmiocie apelacji.

Sąd Apelacyjny zważył, co następujące:

Apelacja nie zasługiwała na uwzględnienie. Sąd Okręgowy dokonał prawidłowych ustaleń faktycznych i prawidłowo ocenił zebrany w sprawie materiał dowodowy.

Słusznie zwraca uwagę w uzasadnieniu Sąd Okręgowy, iż stan niewypłacalności dłużnika zaistniały wskutek zaskarżonej skargą paulińską czynności prawnej, należy oceniać, także na chwilę orzekania. Odpadnięcie przesłanki „pokrzywdzenia” prowadzić musi bowiem do wniosku, że wierzyciela nie ma przed czym bronić (vide wyrok Sądu Najwyższego z 15 czerwca 2005 r., IV CK 806/04, także orzeczenia: II CSK 503/07, IV CSK 303/09, V CSK 309/08, V CSK 471/07) Poza sporem w niniejszej sprawie było, że zaskarżona czynność prawna w postaci ustanowienia na rzecz D. G. hipoteki kaucyjnej, w chwili orzekania, nie istniała w obrocie prawnym. Hipoteka bowiem wygasła. Dlatego też, z punktu widzenia wierzyciela, na chwilę orzekania, nie można mówić o pokrzywdzeniu, skoro obciążenie składnika majątku dłużnika mogącego stanowić przedmiot egzekucji, nie istnieje. Przy czym powód ukazuje istniejący między stronami spór w szerszej perspektywie. Toczą się także inne postępowania, w tym postępowania, przedmiotem którego jest uznanie za bezskuteczną czynności w postaci zbycia przez dłużnika spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu. Nie mniej w niniejszej sprawie ocenie podlega jedynie konkretna czynność prawna w postaci ustanowienia hipoteki. I zgodzić się należy z zawartym w apelacji twierdzeniu powoda, że ustanowienie przez J. K. hipoteki na spółdzielczym własnościowym prawie do lokalu stanowiło czynność prowadzącą do pokrzywdzenia powódki. Ustanowienie hipoteki utrudnia bowiem przeprowadzenie egzekucji innym wierzycielom niż wierzyciel hipoteczny. Pokrzywdzenie to jednak istniało tylko do czasu, do kiedy obciążenie hipoteczne istniało. Nie ma zatem podstaw do uwzględnienia zarzutu naruszenia art. 527 § 1 i 2 k.c.. Powód przywołuje orzeczenie Sądu Apelacyjnego w Warszawie (I ACa 737/97), że niewypłacalność to aktualny w chwili orzekania brak możliwości wywiązania się z zobowiązań finansowych. Owszem, ale musi wynikać z zaskarżonej czynności. W momencie wydania orzeczenia przez Sąd I instancji, gdyby przyjąć, że dłużnik był niewypłacalny, pokrzywdzenie w postaci braku możliwości przeprowadzenia egzekucji z prawa do lokalu nr (...) przy (...) wynikało nie z ustanowionej hipoteki, tylko z faktu zbycia prawa do lokalu przez dłużnika, która to czynność stanowi przedmiot innego procesu. Dlatego też, w niniejszej sprawie, dla wydania orzeczenia, nie mają znaczenia rozważania na temat braku wypłacalności czy też zmniejszenia wypłacalności dłużnika przez czynność, jaką było ustanowienie hipoteki. Sam stan braku wypłacalności, jeżeli nie wynika z zaskarżonej (i powodującej ten stan w chwili orzekania) czynności prawnej, jest nie wystarczającą przesłanką do uwzględnienia powództwa opartego na actio pauliana. A poza sporem jest, że to nie zaskarżona hipoteka w chwili obecnej uniemożliwia powodowi przeprowadzenie skutecznej egzekucji, prawo to bowiem wygasło. Nie istnieje zatem, stanowiąca podstawę niniejszego sporu, przeszkoda (czynność prawna), o której można by powiedzieć, że krzywdzi wierzyciela, w rozumieniu art. 527 k.c..

Nie można zgodzić się z twierdzeniem powoda, że okoliczność, iż hipoteka wygasła z mocy prawa, po dokonaniu przez dłużnika powódki J. K. na rzecz J. G. darowizny prawa do lokalu, nie zmienia faktu, że dłużnik stał się niewypłacalny w większym stopniu, wygaśnięcie zaś hipoteki było jedynie następstwem realizacji uprawnień płynących z hipoteki przez następcę prawnego. W niniejszym stanie faktycznym nikt nie realizował uprawnień płynących z ustanowionej hipoteki. Taką czynnością byłoby prowadzenie egzekucji z pierwszeństwem przed innymi wierzycielami dłużnika. Pan J. G. uzyskał prawo do lokalu wskutek darowizny. Wobec nabycia własności obciążonego lokalu, przez osobę będącą jednocześnie uprawnionym wierzycielem rzeczowym w stosunku do niej, z mocy prawa, ograniczone prawo w postaci hipoteki, wygasło (art. 247 k.c.). Ten stan, wynika z powołanej regulacji, i nie jest przejawem realizacji prawa do zabezpieczenia w postaci hipoteki.

Nie można także podzielić zapatrywania powoda, że czynność w postaci ustanowienia hipoteki stanowi jedną z przyczyn niewypłacalności dłużnika, która także podlegać może zwalczaniu w drodze powództwa opartego na art. 527 k.c.. Co do zasady, trudno się jest z powodem nie zgodzić, nie mniej jednak w niniejszej sprawie, ustanowienie hipoteki, o czym było wyżej, pogłębiało stan niewypłacalności jedynie w czasie, gdy hipoteka istniała. Ustanowienie hipoteki także nie miało znaczenia dla dokonania przez dłużnika przeniesienia prawa do lokalu. Ta czynność bowiem miała na celu zwolnienie z długu. Zatem nie można podzielić stwierdzenia powoda, że gdyby nie ustanowiono hipoteki, nie mogłoby dojść do przeniesienia prawa do lokalu. Tak jak ustanowienie hipoteki nie było – jak chce powód - „warunkiem sine qua non” zbycia lokalu zabezpieczonego hipoteką. Lokal można było zbyć także, gdyby hipoteka nie była ustanowiona.

Niezasadny jest zarzut naruszenia przez Sąd I instancji art. 532 k.c. w zw. z art. 531 § 1 i 2 k.c., w zw. z art. 79 § 1 i 2 ustawy o księgach wieczystych i hipotece. Pozwanym w niniejszej sprawie był bowiem D. G., nie zaś osoba, na rzecz której nastąpiło rozporządzenie dokonane przez osobę trzecią (tu J. G.). Powód nie kierował powództwa przeciwko osobie, na rzecz której miałoby nastąpić rozporządzenie uzyskaną korzyścią.

Ponadto zabezpieczenie, jakim jest hipoteka jest prawem akcesoryjnym w stosunku do wierzytelności którą zabezpiecza. Przelew wierzytelności powoduje także przejście hipoteki (art. 79). Ale do przejścia hipoteki niezbędna jest: umowa o jej przeniesieniu oraz wpis do księgi wieczystej – o charakterze konstytutywnym. Przejście na nabywcę następuje dopiero z chwila wpisu (por. orzecz. SN V CK 505/03).

Tu hipoteka nigdy nie została wpisana na rzecz nowego nabywcy - syna pozwanego – gdyż została wykreślona. Zatem słusznie zauważył Sąd Okręgowy, że nie mamy do czynienia ze „zbyciem” korzyści w postaci uzyskania zabezpieczenia wierzytelności hipoteką.

Brak obciążenia hipotecznego w chwili obecnej skutkuje tym, że w razie ewentualnego uwzględnienia w innym procesie powództwa o stwierdzenie bezskuteczności czynności prawnej w postaci zbycia przez dłużnika spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu, wierzyciel będzie mógł skierować egzekucję do tego składnika majątkowego dłużnika, wolnego od obciążenia, które próbował zwalczać w niniejszej sprawie.

W konsekwencji za niezasadne należało uznać zarzuty naruszenia art. 227 k.p.c. w zw. z art. 235 § 1 k.p.c.. Dla rozstrzygnięcia w niniejszej sprawie nie miało bowiem znaczenie ustalenie okoliczności związanych ze stopniem niewypłacalności pozwanego, w sytuacji gdy powództwo podlegało oddaleniu wobec braku, na dzień orzekania, czynności będącej źródłem pokrzywdzenia.

W tym stanie rzeczy, na podstawie art. 385 k.p.c., apelacja podlegała oddaleniu, zaś o kosztach postępowania orzeczono na podstawie art. 98 k.p.c., w zw. z art. 391 § 1 k.p.c., w zw. z § 12 pkt 1 ust. 2 w zw. z § 6 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego ustanowionego z urzędu (Dz. U. z 03 października 2002 r.).