Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt I PK 27/11
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 26 lipca 2011 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Katarzyna Gonera (przewodniczący)
SSN Bogusław Cudowski (sprawozdawca)
SSN Małgorzata Gersdorf
w sprawie z powództwa Adriana Ł.
przeciwko SGL C. Polska SA
o odprawę,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń
Społecznych i Spraw Publicznych w dniu 26 lipca 2011 r.,
skargi kasacyjnej powoda od wyroku Sądu Okręgowego - Sądu Pracy i
Ubezpieczeń Społecznych
z dnia 9 września 2010 r.,
oddala skargę kasacyjną i nie obciąża powoda obowiązkiem
zwrotu kosztów postępowania kasacyjnego stronie pozwanej.
U z a s a d n i e n i e
Powód wniósł o zasądzenie od pozwanego 16.356 zł brutto wraz z
odsetkami ustawowymi od 11 lipca 2009 r. W uzasadnieniu pozwu podniesiono, że
2
powód był pracownikiem pozwanego, zatrudnionym na podstawie umowy o pracę
na czas określony do 31 maja 2010 r. Stosunek pracy powoda rozwiązano za
dwutygodniowym wypowiedzeniem dokonanym przez pracodawcę. Przyczyna
wypowiedzenia nie dotyczyła pracownika. Powód był objęty Zakładowym Układem
Zbiorowym Pracy dla Pracowników SGL C. Polska S.A. z 17 marca 2004 r. ze zm.,
który przewiduje odprawy dla pracowników, z którymi rozwiązano umowę o pracę z
przyczyn niedotyczących pracowników. W opinii powoda prawo do odprawy z
układu przysługuje niezależnie od odprawy, jaką powód otrzymał na podstawie
ustawy z dnia 13 marca 2003 r. o szczególnych zasadach rozwiązywania z
pracownikami stosunków pracy z przyczyn niedotyczących pracowników w
wysokości 8 178,16 zł. W opinii powoda powinien on otrzymać dodatkową odprawę
z układu zbiorowego.
Sąd Rejonowy wyrokiem z 26 lutego 2010 r. oddalił powództwo. W
uzasadnieniu podkreślono, że zgodnie z przyjętą u pozwanego praktyką i
ustalonym zwyczajem pozwany nie wypłacał dodatkowej odprawy pracownikom, z
którym rozwiązano umowę za wypowiedzeniem. Intencją pozwanego oraz
związków zawodowych było, aby dodatkowe odprawy były przewidziane tylko w
razie rozwiązania z pracownikami umów za porozumieniem stron. Z tego względu
kierownictwo pozwanego dokonywało analizy, czy z danym pracownikiem
rozwiązać umowę za porozumieniem, czy wypowiedzieć umowę bez dodatkowej
odprawy. Zwyczajowi temu odpowiadały postanowienia regulaminów
obowiązujących u pozwanego: z 28 marca 2001 r. w kwestii zwolnień
indywidualnych i z 19 stycznia 2005 r. w sprawie zwolnień grupowych, zgodnie z
którymi pracownikom, z którymi rozwiązano umowy o pracę za porozumieniem
stron, należą się odprawa zarówno z ustawy z 2003 r., jak i z układu. Ustęp 9
regulaminu z 2005 r. stanowił wprost, że w przypadku niezawarcia porozumienia i
rozwiązania umowy o pracę za wypowiedzeniem pracownik ma prawo do odprawy
pieniężnej tylko z ustawy z 13 marca 2003 r. Wskazano również na stanowisko KS
NSZZ z 10 czerwca 2006 r., które miało potwierdzać taki sposób rozumienia
odpowiednich postanowień układu zbiorowego. Podkreślono, że postanowienia
układu podlegają sądowej wykładni przy zastosowaniu wszystkich jej metod, nie
ograniczając się jedynie do interpretacji językowej. Szczególne znaczenie ma
3
wykładnia skierowana na ustalenie celów, woli i zamiaru stron układu, które go
zawarły. Wspomniano w tym kontekście o art. 50 § 5 układu („Wyjaśnień treści
Układu dokonuje Zarząd Pracodawcy oraz przedstawiciele Organizacji
Związkowych”). W opinii Sądu prezentowane stanowisko wynika również z treści
przepisów układu:
1) art. 7 („W razie konieczności rozwiązania przez Pracodawcę umów o
pracę z przyczyn niedotyczących pracowników w drodze wypowiedzenia
dokonanego przez Pracodawcę a także na mocy porozumienia stron stosuje się
odrębne przepisy prawa powszechnie obowiązujące, z zastrzeżeniem art. 8”).
2) art. 8 („W związku z rozwiązaniem umowy o pracę z przyczyn
niedotyczących pracownika, przysługują pracownikowi odprawy pieniężne, o
których mowa w art. 26”).
3) art. 26 („§ 1 W przypadku rozwiązywania umów o pracę z przyczyn, o
których mowa w art. 7 w trybie grupowych lub indywidualnych zwolnień
pracownikom wypłacane są odprawy pieniężne według przepisów Układu, oprócz
odpraw pieniężnych wypłacanych na podstawie przepisów ustawy z dnia 13 marca
2003 r. o szczególnych zasadach rozwiązywania z pracownikami stosunków pracy
z przyczyn niedotyczących pracowników z późniejszymi zmianami, § 2 Wysokość
odprawy pieniężnej określonej według przepisów Układu zależy od łącznego okresu
zatrudnienia pracownika, z zastrzeżeniem § 5 [...], § 5 Pracownik nabywa prawo do
odprawy pieniężnej określonej według przepisów Układu, o której mowa w § 2 i 3 w
przypadku rozwiązania umowy o pracę z przyczyn niedotyczących pracownika na
mocy porozumienia stron, w terminach określonych przez Zarząd Pracodawcy. § 6
Odprawa pieniężna, o której mowa § 1-3 ustalana jest według zasad
obowiązujących przy obliczaniu ekwiwalentu pieniężnego za urlop wypoczynkowy i
wypłacana jest w terminie wypłaty wynagrodzeń pracowników za miesiąc, w którym
nastąpiło rozwiązanie umowy o pracę. [...]”.
Apelację wniósł powód. Zarzucił naruszenie postanowień układu: art. 7 w
związku z art. 8 i art. 26 oraz art. 233 § 1 k.p.c.
Sąd Okręgowy – Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych wyrokiem z 9
września 2010 r. oddalił apelację. W uzasadnieniu podkreślono, że spór sprowadzał
4
się do wykładni przepisów układu zbiorowego. Stwierdzono jedynie, że Sąd I
instancji „dokonał właściwej wykładni przepisów powołanego powyżej układu
regulujących prawo do dalszych odpraw”, aby dalej uznać, że „niewątpliwie
przepisy ZUZP jako regulacja szczególna mogą rozszerzyć uprawnienia
pracownicze, przy czym najczęściej uzależniają je od spełnienia określonych
warunków i tak się stało niewątpliwie w odniesieniu do dalszych odpraw u
pozwanego z tytułu rozwiązania umów o pracę z przyczyn niedotyczących
pracowników, gdy uzależniono je od spełnienia warunku w postaci rozwiązania
umowy o pracę za porozumieniem stron”. Podniesiono wreszcie, że u pracodawcy
istniała praktyka wypłacania dodatkowych odpraw z układu jedynie w razie
rozwiązania umowy za porozumieniem. Istnienie tego zwyczaju nie było
kwestionowane przez powoda.
Wyrok skargą kasacyjną zaskarżył powód. Zarzucił naruszenie prawa
materialnego: 1) art. 7 w związku z art. 8 i art. 26 Zakładowego Układu
Zbiorowego Pracy dla Pracowników SGL C. Polska SA z 17 marca 2004 r. ze zm.
w związku z art. 9 § 1 k.p. i art. 65 § 2 k.c. w związku z art. 300 k.p. przez błędną
wykładnię powołanych przepisów układu, w szczególności w skutek
nieuzasadnionego zastosowania art. 65 § 2 k.c. w związku z art. 300 k.p., 2) art. 9
§ 4 k.p. w związku z art. 183a
§ 1, § 2 i § 4 i art. 183b
§ 1 k.p. poprzez zastosowanie
postanowień ZUZP, które określają prawa i obowiązki stron stosunku pracy w
sposób, który narusza zasadę równego traktowania w zatrudnieniu, różnicując
prawo do odprawy, w zależności od niedozwolonego kryterium – formy
rozwiązania stosunku pracy.
Zarzucono również naruszenie przepisów postępowania: 1) art. 378 § 1 w
związku z art. 391 § 1 i art. 328 § 2 k.p.c. przez nierozpoznanie sprawy w
granicach apelacji polegające na braku rozważenia na nowo całego zebranego w
sprawie materiału i dokonania jego własnej oceny prawnej, odniesienia się do
wszystkich zarzutów, a także sporządzenie uzasadnienie zaskarżonego wyroku,
które nie zawiera wyjaśnienia podstawy prawnej i prawnego odniesienia się do
podniesionych w apelacji zarzutów, 2) art. 381 w związku z art. 356 i art. 382 k.p.c.
poprzez wydanie orzeczenia tylko na podstawie materiału zebranego w
postępowaniu w pierwszej instancji, choć potrzeba powołania nowych faktów i
5
dowodów przez powoda wynikła dopiero po wydaniu wyroku przez Sąd Rejonowy,
a także poprzez niewydanie na rozprawie postanowienia o oddaleniu wniosków
dowodowych powoda.
Jako okoliczności uzasadniające przyjęcie skargi do rozpoznania wskazano
na występowanie w sprawie istotnego zagadnienia prawnego, które dotyczyć ma
określenia sposobu interpretowania układów zbiorowych pracy. W szczególności
dotyczyć to ma odpowiedzi na pytanie, czy stosowanie art. 65 § 2 k.c. może być
pierwszoplanowe, czy też dopiero, gdy zawodzi wykładnia właściwa aktom
normatywnym. Zagadnienie ma dotyczyć także znaczenia wykładni subiektywnej
w przypadku sformalizowanych układów zbiorowych pracy. Wskazano również na
potrzebę wykładni przepisów prawnych – art. 9 § 1 i § 2 k.p. w związku z art. 65 §
2 k.p. w związku z art. 300 k.p. – które wywołują rozbieżności w orzecznictwie
sądów. Skarga ma być również oczywiście uzasadniona.
Wniesiono również o uchylenie zaskarżonego wyroku Sądu Okręgowego i
zmianę wyroku Sądu Rejonowego z 26 lutego 2010 r. poprzez zasądzenie od
strony pozwanej na rzecz powoda 16 356 zł z odsetkami ustawowymi od 11 lipca
2009 r. do dnia zapłaty a także zwrotu kosztów procesu obejmujących koszty
zastępstwa prawnego powoda przez adwokata w kwocie 2 400 zł, kosztów
postępowania apelacyjnego w kwocie 1 230 zł, w tym opłaty od apelacji w kwocie
30 zł i kosztów zastępstwa prawnego powoda przez adwokata w postępowaniu
apelacyjnym w kwocie 1 200 zł. Wniesiono ewentualnie o uchylenie zaskarżonego
wyroku w zaskarżonej części i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania
Sądowi Okręgowemu. W skardze domagano się także, na podstawie art. 109 § 1
k.p.c., przyznania kosztów postępowania kasacyjnego według norm przepisanym,
w tym kosztów zastępstwa prawnego powoda przez adwokata.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Skarga kasacyjna okazała się nie mieć uzasadnionych podstaw.
Zarzuty naruszenia prawa materialnego sprowadzały się do dwóch kwestii.
Po pierwsze niewłaściwe zastosowanie, będące skutkiem błędnej wykładni
przepisów układu zbiorowego pracy, co spowodowało przyjęcie, że nabycie prawa
do odprawy następuje jedynie w razie rozwiązania stosunku pracy za
6
porozumieniem stron. Po drugie uzależnienie prawa do odprawy w zależności od
niedozwolonego kryterium -formy rozwiązania stosunku pracy. Wstępnie należy
zauważyć, że zarzuty powyższe są ze sobą sprzeczne. Należało więc odnieść się
do nich osobno.
Zarzuty odnoszące się do pierwszej kwestii były podnoszono już w apelacji.
Sąd Okręgowy rozstrzygał więc w sprawie interpretacji spornych postanowień
układu zbiorowego pracy. Strony sporu różniły się w ocenie zasadniczego dla
rozstrzygnięcia problemu. Chodziło mianowicie o to, czy dodatkowa odprawa
należy się jedynie w razie rozwiązania stosunku pracy za porozumieniem stron, czy
także w razie wypowiedzenia dokonanego przez pracodawcę.
Sąd Okręgowy w pełni podzielił ustalenia i argumentację Sądu I instancji, w
pełni podzielił też wykładnię uregulowań układowych i przyjął je za własne.
Interpretacja postanowień układowych wiąże się z wieloma różnymi
problemami. W sprawie zasadnicze znaczenie miało ustalenie dotyczące woli stron
układu oraz dotychczasowej praktyki stosowanej u pozwanego pracodawcy. Z
jednoznacznych ustaleń (regulaminy zwolnień indywidualnych i grupowych),
stanowisko jednego z podmiotów, będącego stroną układu wynikało, że prawo do
odprawy nabywa jedynie pracownik, który rozwiązał stosunek pracy za
porozumieniem stron. Nie bez znaczenia dla wyniku interpretacji postanowień
układowych miał też fakt, że wcześniej nie zdarzyło się aby pozwany wypłacił
odprawę pracownikowi, z którym umowę o pracę rozwiązano poprzez
wypowiedzenie. Jak z tego wynika Sąd Okręgowy, wbrew zarzutom skargi, nie
ograniczył się do zastosowania art. 65 § 2 k.c. w zw. z art. 300 k.p. w celu
ustalenia woli i zamiaru stron układu.
Ponadto Sąd Najwyższy w wielu orzeczeniach przyjmował, że wprawdzie w
drodze wyjątku i z dużą ostrożnością, możliwe jest posiłkowe stosowanie do
wykładni postanowień aktów autonomicznego prawa pracy art. 65 k.c. w związku z
art. 300 k.p.(zob. np. wyroki Sądu Najwyższego z dnia 9 lipca 2009 r., II PK 232/08,
OSNP 2011, nr 5-6, poz. 70, czy z dnia 19 marca 2008 r., I PK 234/07,
niepublikowany i powołane w nich orzecznictwo Sądu Najwyższego). Tak więc
ustalenie dokonane w ten sposób należało uznać za poprawne. Sądu obu instancji
nie stosowały bowiem art. 65 § 2 k.c. w sposób bezpośredni, co więcej dokonana
7
wykładnia nie została oparta wyłącznie na ustaleniu woli stron układu zbiorowego.
Należy także pamiętać, że w odniesieniu do wyjaśniania treści postanowień
układów zbiorowych pracy ma zastosowanie przepis art. 2416
§ 2 k.p. W
orzecznictwie Sądu Najwyższego wielokrotnie więc podnoszono, że do interpretacji
norm układowych mają zastosowanie ogólne zasady interpretacji norm prawnych,
jednak szczególne znaczenie ma w tym przypadku wykładnia skierowana na
ustalenie celu, woli i zamiaru stron układu (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 10
listopada 1999 r., I PKN 345/99,OSNP 2001, nr 6, poz. 195). Wprawdzie
wyjaśnienia stron układu nie są wiążące dla sądu, ale nie wynika z tego, że przy
interpretowaniu jego przepisów intencje i wola stron układu są bez znaczenia,
wręcz przeciwnie mają one szczególną wagę (uchwała składu siedmiu sędziów
Sądu Najwyższego z dnia 11 lutego 2004 r., III PZP 12/03, OSNP 2004, nr 11, poz.
187). Tak więc było możliwe i zasadne rozstrzygnięcie, że prawo do dodatkowej
odprawy nabywa jedynie pracownik, który rozwiązał umowę o pracę za
porozumieniem stron.
W związku z powyższym należy stwierdzić, że wyjaśnienie postanowień
układu zbiorowego pracy powinno uwzględniać przede wszystkim reguły wykładni
językowej. Rozstrzygnięcie wątpliwości interpretacyjnych nie powinno także
pomijać woli i zamiaru stron układu a także praktyki dotychczasowego stosowania
jego spornych postanowień.
Odnośnie zarzutu naruszenia art. 9 § 4 k.p. w związku z art. 183a
§ 1, § 2 i §
4 i art. 183b
§ 1 k.p. należy stwierdzić, że Sąd Najwyższy rozpoznaje skargę
kasacyjną od wyroku Sądu Okręgowego. Tymczasem zarzut powyższy nie został
podniesiony w apelacji. Zarzut powyższy nie może więc być przedmiotem kontroli
kasacyjnej Sądu Najwyższego. Jedynie więc na marginesie można stwierdzić, że
przyznanie prawa do dodatkowych odpraw, którego nabycie jest uzależnione od
zawarcia, rozwiązującego stosunek pracy, porozumienia stron nie stanowi
kryterium dyskryminacyjnego.
Nieuzasadnione okazały się także powołane skardze kasacyjnej zarzuty
naruszenia przepisów prawa procesowego. Sąd Okręgowy rozważył w całościowy
sposób materiał dowodowy i zarzuty apelacji. Sąd ten mógł także pominąć nowe
8
(zgłaszane dowody), gdyż strona powodowa mogła je powołać w postępowaniu
przed Sądem Rejonowym, a potrzeba ich powołania nie wynikła później.
W żadnym razie skarga kasacyjna nie była oczywiście uzasadniona.
Z tych względów na podstawie art. 39814
k.p.c, orzeczono jak w sentencji
wyroku.