Pełny tekst orzeczenia

POSTANOWIENIE Z DNIA 4 SIERPNIA 2011 R.
II KK 42/11
Wymóg podwójnej przestępności czynu, między innymi warunkujący
wydanie osoby ściganej między Rzecząpospolitą Polską i Republiką Biało-
rusi w celu ścigania karnego, jak i wykonania kary, został ujęty tylko w po-
staci rzeczywistej (art. 66 ust. 2 i 3 umowy z dnia 26 października 1994 r.
między Rzecząpospolitą Polską a Republiką Białorusi o pomocy prawnej i
stosunkach prawnych w sprawach cywilnych, rodzinnych, pracowniczych i
karnych, Dz. U. z 1995 r. Nr 128, poz. 619). Czyn, który zarzucono osobie
ściganej w państwie wzywającym albo czyn, za który została tam skazana,
musi więc stanowić przestępstwo w rozumieniu prawa państwa wezwane-
go. Oznacza to, że musi także być skierowany przeciwko dobrom praw-
nym, chronionym przez prawo karne tego państwa. Czyn godzący wyłącz-
nie w dobra krajowe Republiki Białorusi – interesy fiskalne - nie stanowi
przestępstwa skarbowego w rozumieniu polskiego prawa karnego skarbo-
wego.
Przewodniczący: Prezes SN L. Paprzycki (sprawozdawca).
Sędziowie: SN E. Strużyna, SA (del. do SN) H. Komisarski.
Prokurator Prokuratury Generalnej: B. Nowińska.
Sąd Najwyższy w sprawie Andrea S. ściganego przez Republikę Bia-
łorusi, po rozpoznaniu w Izbie Karnej na rozprawie w dniu 4 sierpnia 2011
r., kasacji, wniesionej przez Prokuratora Generalnego na niekorzyść ściga-
nego od postanowienia Sądu Okręgowego w W. z dnia 25 października
2010 r.,
2
o d d a l i ł kasację, (...).
U Z A S A D N I E N I E
Wnioskiem z dnia 17 października 2010 r., prokurator Prokuratury
Okręgowej w W. wystąpił do Sądu Okręgowego w W. z wnioskiem o wyda-
nie postanowienia o prawnej dopuszczalności wydania organom Republiki
Białorusi Andreia S. i przekazanie wydanego postanowienia, po jego upra-
womocnieniu się, wraz z aktami sprawy, Ministrowi Sprawiedliwości w celu
rozstrzygnięcia wniosku o wydanie.
Sąd Okręgowy w W., postanowieniem z dnia 25 października 2010 r.
stwierdził prawną niedopuszczalność wydania Andreia S. Republice Biało-
rusi, uchylając jednocześnie stosowane wobec osoby ściganej tymczasowe
aresztowanie. Orzeczenie to, wobec jego niezaskarżenia przez żadną ze
stron postępowania, uprawomocniło się w pierwszej instancji.
Od powyższego postanowienia kasację na niekorzyść osoby ściganej
i przed upływem terminu określonego w art. 524 § 3 k.p.k. wniósł Prokura-
tor Generalny. Postanowieniu temu zarzucił naruszenie przepisów prawa
karnego procesowego, a mianowicie art. 66 ust. 2 i art. 68 ust. 1 umowy z
dnia 26 października 1994 r. między Rzecząpospolitą Polską a Republiką
Białorusi o pomocy prawnej i stosunkach prawnych w sprawach cywilnych,
rodzinnych, pracowniczych i karnych (Dz. U. z 1995 r. Nr 128, poz. 619),
polegające na niezastosowaniu tych przepisów, lecz oparciu orzeczenia na
przepisach art. 604 § 1 pkt 2 k.p.k. i art. 60 ust. 1 powołanej umowy, pomi-
mo tego, że nie miały one zastosowania, co doprowadziło w konsekwencji
do bezpodstawnego stwierdzenia prawnej niedopuszczalności wydania
Andreia S. z powodu istnienia bezwzględnej przeszkody ekstradycyjnej w
postaci braku, określonej w tych przepisach, przesłanki podwójnej karalno-
ści zarzucanego mu czynu z art. 231 część 2 k.k. Republiki Białorusi.
3
W uzasadnieniu kasacji sformułowano, choć nie wprost i bez wska-
zania na naruszenie jakiegokolwiek przepisu prawa, dodatkowy zarzut.
Wskazano mianowicie, że Sąd Okręgowy niezasadnie uznał, że zarzucane
w Republice Białorusi ściganemu zachowanie nie wyczerpuje znamion art.
270 § 1 k.k., gdyż w prowadzonym w Białorusi postępowaniu karnym ści-
ganemu zarzucono „m.in. posługiwanie się fałszywymi dokumentami, a nie
sfałszowanie dokumentów, a takie zachowanie może wyczerpywać zna-
miona art. 270 § 1 k.k.”.
Podnosząc te zarzuty, Prokurator Generalny wniósł o uchylenie za-
skarżonego postanowienia i przekazanie sprawy Sądowi Okręgowemu w
W. do ponownego rozpoznania.
W odpowiedzi na kasację obrońca osoby ściganej wniosła o oddale-
nie kasacji.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje.
Wniesiona kasacja jest bezzasadna. Co prawda, w niniejszej sprawie
doszło do obrazy przepisów prawa procesowego, przez powołanie w pod-
stawie orzeczenia art. 60 ust. 1 umowy z dnia 26 października 1994 r. mię-
dzy Rzecząpospolitą Polską a Republiką Białorusi o pomocy prawnej i sto-
sunkach prawnych w sprawach cywilnych, rodzinnych, pracowniczych i
karnych (Dz. U. z 1995 r. Nr 128, poz. 619), zamiast art. 66 ust. 2 tej umo-
wy, to jednak uchybienie to w realiach niniejszej sprawy nie miało żadnego
wpływu na treść orzeczenia i stąd kasacja podlegała oddaleniu.
Zgodzić się należy z Prokuratorem Generalnym, że wspomniany art.
60 umowy nie miał zastosowania w niniejszej sprawie, albowiem przepis
ten, zawarty w Części trzeciej umowy bilateralnej, Rozdziale 1 zatytułowa-
nym „Przejęcie ścigania”, dotyczy jedynie tej formy współpracy międzypań-
stwowej, która została określona w tytule rozdziału. Nie może on być więc
stosowany w ramach postępowania ekstradycyjnego, zwłaszcza że to
ostatnie postępowanie uregulowane jest w odrębnych przepisach umowy z
4
Republiką Białorusi (art. 66 – 82, zawarte w Rozdziale 2 Części trzeciej,
zatytułowanym „Wydanie w celu ścigania karnego i wykonania kary”).
Powyższa wadliwość zaskarżonego postanowienia, w okoliczno-
ściach niniejszej sprawy, ma jednak charakter tylko techniczny (co do tego,
jaki przepis został powołany w podstawie prawnej orzeczenia), a nie mery-
toryczny. Sąd Okręgowy w W., w pisemnych motywach postanowienia, od-
nosi się bowiem do wszystkich przesłanek, istotnych z punktu widzenia art.
66 ust. 2 umowy, a także art. 604 k.p.k., w tym przede wszystkim do wa-
runku podwójnej przestępności.
Właśnie problematyka tego warunku stanowi trzon kasacji, której
uzasadnienie w tej mierze prezentuje wewnętrznie sprzeczne poglądy. Z
jednej strony, wskazuje się, że art. 66 ust. 2 umowy nie ustanawia wymo-
gu, że wydanie w celu ścigania karnego jest dopuszczalne jedynie wtedy,
gdy czyn zarzucony osobie ściganej jest przestępstwem według prawa obu
stron tej umowy. Warunek taki – zdaniem wnoszącego kasację – wprowa-
dzono jedynie w odniesieniu do określonej w art. 66 ust. 3 umowy ekstra-
dycji w celu wykonania kary. Potwierdzać to ma także treść art. 68 ust. 1
umowy, określającego katalog przeszkód ekstradycyjnych. Z drugiej strony,
stwierdza się natomiast, że umowa ta w odniesieniu do ekstradycji w celu
ścigania karnego zawiera wymóg podwójnej przestępności czynu, choć nie
sensu stricte, tj. w takim ujęciu, jak w art. 604 § 1 pkt 2 k.p.k. oraz art. 60
ust. 1 i art. 66 ust. 3 umowy, lecz w znaczeniu istnienia typów przestępstw,
które według prawa obu stron zagrożone są karą określoną w art. 66 ust. 2
umowy.
W tym kontekście wskazać należy, że w powołanym art. 66 ust. 2
umowy stanowi, że „Wydanie w celu pociągnięcia do odpowiedzialności
karnej następuje tylko z powodu takich przestępstw, które (...) zagrożone
są karą (...)”. Z kolei ust. 3 powołanego artykułu stanowi, że „Wydanie (w
celu wykonania kary następuje tylko z powodu takich czynów, które są
5
przestępstwami według prawa obu Umawiających się Stron (...)”. W wy-
padku obu rodzajów ekstradycji wymaga się więc spełnienia warunku po-
dwójnej przestępności czynu. Odmienność w sformułowaniu tych przepi-
sów wynika nie z zamiaru nadania im odmiennej treści, której dopatruje się
w nich Prokurator Generalny, ale ze względów językowych, a więc czysto
technicznych. W ust. 2 art. 66 nie użyto sformułowania takiego, jak w ust.
3, ponieważ wówczas zachodziłaby konieczność podwójnego posłużenia
się zaimkiem „który” przyłączającym do nadrzędnych rzeczowników „czy-
nów” i „karą”, co z punktu widzenia językowego byłoby niezręczne (przepis
ten musiałby brzmieć: „Wydanie następuje tylko z powodu takich czynów,
które są przestępstwami (...), które zagrożone są karą (...)”), zwłaszcza że
normę tej samej treści dało się zapisać w sposób prostszy – w takim
brzmieniu, jak uczyniono to w ustępie 2.
Ponadto, brak jest jakichkolwiek innych podstaw, by przypuszczać,
że strony rozważanej tu umowy bilateralnej chciały odmiennie uregulować
podstawową dla ekstradycji przesłankę warunku podwójnej przestępności
czynu w zależności od tego, czy byłoby to wydanie w celu ścigania karne-
go, czy wydanie w celu wykonania kary. Rozwiązanie takie raziłoby daleko
idącą niespójnością, zwłaszcza że względy celowościowe w wypadku obu
rodzajów ekstradycji są takie same. Nie można oczywiście wykluczyć tego,
że państwa w swojej praktyce traktatowej takie rozwiązanie mogłyby przy-
jąć, ale intencja taka musiałby być wprost wyrażona w umowie.
Poza tym, w niniejszej sprawie, tak naprawdę, nie chodzi o to, czy
umowa dwustronna w odniesieniu do ekstradycji w celu ścigania karnego
przewiduje warunek podwójnej przestępności czynu (to w końcu przyznaje
sam skarżący), ale o to, czy zachowanie zarzucane ściganemu odpowiada
znamionom typu czynu zabronionego, będącego w Polsce przestępstwem
albo przestępstwem skarbowym. Skarżący przy tym wadliwie odczytuje
treść powołanego w kasacji postanowienia Sądu Apelacyjnego w Krakowie
6
z dnia 27 października 1999 r., II AKz 244/99, KZS 1999, z. 10, poz. 45 – z
orzeczenia tego wynika, że czyn będący przedmiotem wniosku ekstrady-
cyjnego musi odpowiadać znamionom jakiegokolwiek typu przestępstwa,
co nie musi łączyć się z identycznością znamion w płaszczyźnie prawnopo-
równawczej.
Rzecz w tym, że czyn zarzucany Andreiowi S. w Republice Białorusi,
na co wskazywał już Sąd Okręgowy w W. w uzasadnieniu zaskarżonego
postanowienia, nie odpowiada znamionom jakiegokolwiek polskiego typu
przestępstwa czy przestępstwa skarbowego, w szczególności przestępstw
określonych w art. 86 i art. 87 k.k.s. Przedmiotem ochrony przepisów kra-
jowego prawa karnego skarbowego pozostaje bowiem jedynie szeroko uję-
ty interes fiskalny państwa polskiego, a także interesy finansowe Unii Eu-
ropejskiej (zob. art. 3 § 3 i 3a k.k.s., art. art. 53 § 26 i 26a k.k.s.), co przy-
znaje także Prokurator Generalny. Oznacza to, że czyn skierowany prze-
ciwko innym dobrom prawnym (tu: interesom finansowym Republiki Biało-
rusi) nie stanowi przestępstwa skarbowego w rozumieniu polskich przepi-
sów prawa karnego skarbowego, nie zawiera bowiem wszystkich znamion
typu czynu zabronionego. To z kolei prowadzi do wniosku, że wydanie An-
dreia S. Republice Białorusi – z uwagi na niespełnienie warunku podwójnej
przestępności czynu – jest prawnie niedopuszczalne.
Powyższej konkluzji nie mogą zmienić powołane przez Prokuratora
Generalnego argumenty o charakterze systemowym.
Po pierwsze, o ile rzeczywiście katalog przeszkód ekstradycyjnych,
zawarty w art. 68 umowy międzynarodowej, nie przewiduje jako takiej
przeszkody braku podwójnej przestępności czynu, o tyle przesłanka taka
od strony pozytywnej została ujęta już w art. 66 ust. 2 [„wydanie (...) na-
stępuje tylko (podkreślenie SN) z powodu takich przestępstw (...)”]. Poza
tym, pogląd o braku odpowiedniej przeszkody ekstradycyjnej w art. 68 ust.
1 prowadzi do absurdu. Przepis ten bowiem stosuje się w równym stopniu
7
do wydania w celu ścigania karnego, jak i w celu wykonania kary, a prze-
cież w odniesieniu do tego ostatniego rodzaju ekstradycji strony umowy
przewidziały warunek podwójnej przestępności czynu, co akcentuje także
Prokurator Generalny. Jeżeli więc treść art. 68 ust. 1 miałaby przesądzać o
tym, że niespełnienie warunku podwójnej przestępności czynu nie stanowi
przeszkody ekstradycyjnej, to można byłoby wydać osobę ściganą w celu
wykonania kary nawet wówczas, gdy czyn, za który została skazana nie
stanowiłby przestępstwa w rozumieniu prawa polskiego. To z kolei stałoby
w sprzeczności z wyraźną treścią art. 68 ust. 3.
Po drugie, powołane przez Prokuratora Generalnego pozostałe prze-
pisy umowy dwustronnej z Republiką Białorusi nie stanowią wsparcia dla
stawianej w kasacji tezy. Wprost przeciwnie – świadczą o prawidłowości
zaskarżonego orzeczenia. Otóż, powoływane art. 92 i 93 umowy dotyczą
instytucji przejęcia do wykonania w kraju wydanego za granicą orzeczenia,
a nie ekstradycji. Ponadto, regulacje te wprost odnoszą się do problematyki
przestępstw skierowanych przeciwko dobrom krajowym, także przestęp-
stwom skarbowym. W art. 92 pkt 2 określono jako przesłankę takiego prze-
jęcia spełnienie wymogu warunku podwójnej przestępności czynu, także w
ujęciu hipotetycznym – „czyn, za który orzeczono karę, (...) byłby karalny
sądownie, gdyby został popełniony na jego terytorium” (art. 92 pkt 3 in fi-
ne). W art. 93 wskazano natomiast, że w sprawach o szeroko rozumiane
przestępstwa skarbowe odmowa przejęcia nie może nastąpić z tego tylko
powodu, że w państwie wykonania wyroku nie przewiduje się takiego sa-
mego rodzaju należności publicznoprawnej. Oba przepisy wprost zatem
dopuszczają możliwość przejęcia do wykonania w kraju wyroku wydanego
za granicą za przestępstwo skarbowe, nawet jeżeli nie było ono skierowa-
ne przeciwko dobrom krajowym państwa wezwanego (wykonania kary).
Skoro więc strony umowy bilateralnej przewidziały taką możliwość w od-
niesieniu do przejęcia wykonania wyroku, a nie wprowadziły jej w odniesie-
8
niu do wydania osoby ściganej, to rozszerzanie warunku podwójnej prze-
stępności czynu w ujęciu hipotetycznym, wynikającego z art. 92 i art. 93
umowy, na procedurę ekstradycyjną jest niedopuszczalne. Jeżeli wolą
stron byłoby tak szerokie ujęcie tego wymogu w odniesieniu do ekstradycji,
to z pewnością by to uczyniły, zwłaszcza że takie regulacje Republika Bia-
łorusi i Rzeczpospolita Polska przewidziały w odniesieniu do przejęcia wy-
roku do wykonania.
Po trzecie wreszcie, w procesie interpretowania przepisów tej umowy
dwustronnej niedopuszczalne jest odwoływanie się do Drugiego Protokołu
Dodatkowego do Europejskiej Konwencji o Ekstradycji sporządzonej w Pa-
ryżu w dniu 13 grudnia 1957 r. (Dz. U. z 1994 r. Nr 70, poz. 307), albowiem
stoi to w sprzeczności z zasadami interpretowania umów międzynarodo-
wych, określonymi w art. 31 – 33 Konwencji wiedeńskiej o prawie traktatów
sporządzonej w Wiedniu dnia 23 maja 1969 r. (Dz. U. z 1990 r. Nr 74, poz.
439). Poza tym, Republika Białorusi nie jest stroną wskazanego Protokołu,
nie ratyfikowała nawet samej Konwencji o ekstradycji. Z tych względów
odwoływanie się do art. 2 tego Protokołu, nadającego nowe brzmienie art.
5 Konwencji, polega na nieporozumieniu.
Przechodząc do ostatniej kwestii, a mianowicie zarzutu sformułowa-
nego w uzasadnieniu kasacji, wskazać trzeba, że nie jest on poparty jaką-
kolwiek argumentacją, nie jest osadzony także w okolicznościach faktycz-
nych i prawnych tej sprawy. Jak wynika ze zgromadzonych w aktach spra-
wy dokumentów, ściganemu Andreiowi S. nie zarzuca się w Republice Bia-
łorusi sfałszowania ani posługiwania się sfałszowanymi (w rozumieniu art.
270 § 1 k.k.) dokumentami, na co trafnie zwracał już uwagę Sąd Okręgowy
w W., a jedynie złożenie organom celnym nieprawdziwych („fałszywych”)
informacji. Ze znajdującego się w aktach sprawy tłumaczenia postanowie-
nia o pociągnięciu do odpowiedzialności oskarżonego wynika bowiem, że
ścigany z innymi osobami „wiedząc o obowiązku uiszczenia odpowiedniego
9
rodzaju opłat celnych oraz o ich wysokości, zamierzali uchylić się od tego
drogą złożenia do organów celnych jawnie nieprawdziwej informacji o
wwożonym towarze, tym samym stwarzali fałszywe podstawy prawne dla
zwolnienia z uiszczenia niezbędnych opłat”. Powyższe potwierdza także to,
na co zresztą wskazywał już Sąd w zaskarżonym postanowieniu, że jedyną
podstawą prawną zarzucanego ściganemu czynu jest art. 231 część 2 k.k.
Republiki Białorusi, dotyczący przestępstwa uchylania się od opłat celnych,
a nie przepis, który penalizowałby przestępstwo fałszu materialnego (w któ-
rymkolwiek z przewidzianych w art. 270 § 1 k.k. ujęć). Takich znamion nie
zawiera także powołany art. 231 k.k. Republiki Białorusi.
Wobec powyższego, kasację należało oddalić jako bezzasadną.