Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt I CSK 573/10
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 11 sierpnia 2011 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Antoni Górski (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Jan Górowski
SSN Katarzyna Tyczka-Rote
w sprawie z powództwa M. Ł.
przeciwko Gminie K. i Skarbowi Państwa - Staroście Powiatu K.
o zapłatę,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym
w Izbie Cywilnej w dniu 11 sierpnia 2011 r.
skarg kasacyjnych pozwanych
od wyroku Sądu Apelacyjnego
z dnia 6 maja 2010 r.,
I. uchyla zaskarżony wyrok w części oddalającej apelację
oraz rozstrzygającej o kosztach procesu w stosunku do
pozwanego Skarbu Państwa i zmienia wyrok Sądu
Okręgowego z dnia 30 grudnia 2009 r., w ten sposób, że
oddala powództwo przeciwko Skarbowi Państwa,
II. oddala skargę kasacyjną pozwanej Gminy K.,
2
III. zasądza od powódki na rzecz Skarbu Państwa -
Starosty Powiatu K. 5000 (pięć tysięcy) zł oraz na rzecz
Skarbu Państwa - Prokuratorii Generalnej Skarbu
Państwa 2400 (dwa tysiące czterysta) zł tytułem
kosztów zastępstwa prawnego,
IV. zasądza od pozwanej Gminy na rzecz powódki 2400
(dwa tysiące czterysta) zł tytułem kosztów zastępstwa
prawnego w postępowaniu kasacyjnym.
3
Uzasadnienie
Powódka M. Ł. domagała się na podstawie art. 417 i art. 4201
k.c.
w brzmieniu obowiązującym sprzed zmiany dokonanej ustawą z dnia 17 czerwca
2004 r. (Dz. U. nr 162, poz. 1692) zasądzenia od pozwanych Gminy K. i Skarbu
Państwa - Starosty Powiatu K. - solidarnie na jej rzecz kwoty 76.000 zł tytułem
części odszkodowania za szkodę wyrządzoną wskutek niepowiadomienia o
zamiarze użycia wywłaszczonej nieruchomości na inny cel niż określony w decyzji
o wywłaszczeniu i uniemożliwienia jej w ten sposób złożenia wniosku o zwrot tej
nieruchomości.
Pozwani wnieśli o oddalenie powództwa
W sprawie dokonano następujących ustaleń.
Wojewódzka Dyrekcja Rozbudowy Miast i Osiedli Wiejskich w K. decyzją z
dnia 25 września 1976 r. nr PUA-1/Kr/41/76 zatwierdziła plan realizacyjny objęty
załącznikiem 1 - 7 budynku administracyjnego KW PZPR i Urzędu Wojewódzkiego
wraz z uzbrojeniem na terenie położonym w K. przy ul. L. Pod planowaną
inwestycję dokonano wywłaszczenia nieruchomości, w tym działek nr 8838/14 i
8838/15 należących do ojca powódki S. R. Powódka jest jedynym spadkobiercą S.
R.
Objęta pozwem działka nr 8838/15 została przejęta przez Skarb Państwa na
podstawie umowy z dnia 18 lutego 1977 r. (akt notarialny Rep. A nr […]) w trybie
art. 6 ustawy z dnia 12 marca 1958 r. o zasadach i trybie wywłaszczania
nieruchomości (Dz. U. z 1974 r. nr 10, poz. 64 ze zm.).
Budynek KW PZPR nie został wybudowany, wybudowano wyłącznie
budynek Urzędu Wojewódzkiego, zaś po części działki nr 8838/15 biegła droga,
prowadząca od tego budynku do ul. L.
Działka nr 8838/15 weszła w skład obecnie istniejących działek nr 3049/4,
3081/2, 3081/3, 3081/5, 3081/7 i 3081/8. Działki nr 3049/4, 3081/3, 3081/6 i 3081/8
są własnością Gminy K., działka nr 3081/2 jest własnością Skarbu Państwa – P.
Urzędu Wojewódzkiego, działka nr 3081/5 jest własnością Powiatu K., a działka nr
4
3081/7 na podstawie umowy zamiany nieruchomości z dnia 14 października 2002 r.
zawartej między Gminą K. a Lidl Polska Sp. z o.o. stała się własnością tej spółki.
M. Ł. wystąpiła w 2003 r. o zwrot wywłaszczonej nieruchomości nr 8838/15
obecnie oznaczonej jako część działki nr 3081/7. Prezydent Miasta K. decyzją z
dnia 8 października 2003 r. odmówił zwrotu nieruchomości; decyzja ta została
utrzymana w mocy decyzją Wojewody P. z dnia 14 stycznia 2004 r.
Skarga M. Ł. do WSA w R. została oddalona wyrokiem z dnia 16 czerwca
2005 r., a skarga kasacyjna od tego orzeczenia oddalona została przez NSA
wyrokiem z dnia 17 października 2006 r.
Obecnie na działce znajduje się utwardzony parking przed sklepem.
Na podstawie opinii biegłego z zakresu szacowania nieruchomości ustalono,
że aktualna wartość części działki nr 3081/07 o pow. 16,56 wynosi 115.190 zł.
Sąd Okręgowy przyjął, że celem wywłaszczenia działki należącej do S. R.
nie była budowa drogi, a budowa budynku KW PZPR i Urzędu Wojewódzkiego. Cel
wywłaszczenia w części dotyczącej budynku Partii nie został zrealizowany, wobec
czego niezawiadomienie powódki przez stronę pozwaną o zamiarze użycia
nieruchomości na inny cel niż określony w decyzji o wywłaszczeniu narusza art.
136 w zw. z art. 137 ustawy z dnia 21 sierpnia 1997 r. o gospodarce
nieruchomościami, w brzmieniu obowiązującym w dacie wystąpienia przez
powódkę o zwrot nieruchomości. Uzasadnia to przyznanie jej stosownego
odszkodowania z powodu niemożności odzyskania nieruchomości.
Żądaną przez powódkę część tego odszkodowania w kwocie 76.000 zł. Sąd
Okręgowy zasądził od pozwanych solidarnie na rzecz powódki na podstawie art.
417 k.c., art. 4201
k.c. i art. 136 oraz 137 ustawy o gospodarce nieruchomościami,
wraz z odsetkami za opóźnienie w zapłacie (art. 481 k.c.) i kosztami procesu
(art. 98 k.p.c.).
Wyrokiem z dnia 6 maja 2010 r. Sąd Apelacyjny oddalił apelacje pozwanych
Gminy K. i Skarbu Państwa reprezentowanego przez Starostę Powiatu K. od
wyroku Sądu Okręgowego z dnia 30 grudnia 2009 r.
5
Sąd Apelacyjny zwrócił uwagę, że zgodnie z art. 216 ust. 1 ustawy z dnia 21
sierpnia 1997 r. o gospodarce nieruchomościami (tekst jednolity Dz. U. z 2004 r. nr
261, poz. 2603 ze zm.); dalej „u.g.n.”, przepisy rozdziału 6 działu III tej ustawy
stosuje się odpowiednio m. in. do nieruchomości przejętych lub nabytych na rzecz
Skarbu Państwa na podstawie art. 6 ustawy z dnia 12 marca 1958 r. o zasadach
i trybie wywłaszczenia nieruchomości (Dz. U. z 1974 r. nr 10, poz. 64 i z 1982 r. nr
11, poz. 79) - w konkretnym przypadku do objętej pozwem działki nabytej przez
Skarb Państwa od S. R. ojca powódki na podstawie umowy z dnia 18 lutego 1977 r.
Oznacza to, że - stosownie do przepisów art. 136 ust. 1 ustawy o gospodarce
nieruchomościami - nieruchomość wywłaszczona nie może być użyta na cel inny
niż określony w decyzji o wywłaszczeniu, z uwzględnieniem art. 137 (w brzmieniu
sprzed zmiany ustawy z dnia 28 listopada 2003 r. o gospodarce nieruchomościami
oraz o zmianie innych ustaw - Dz. U. z 2004 r. nr 141, poz. 1492), chyba że
poprzedni właściciel lub jego spadkobierca nie złożą wniosku o zwrot tej
nieruchomości, po otrzymaniu od właściwego organu zawiadomienia o zamiarze
użycia nieruchomości na inny cel niż określony w decyzji. Z kolei w rozumieniu art.
137 u.g.n. nieruchomość uznaje się za zbędną na cel określony w decyzji o
wywłaszczeniu jeżeli pomimo upływu 7 lat od dnia, w którym decyzja
o wywłaszczeniu stała się ostateczna, nie rozpoczęto prac związanych z realizacją
tego celu albo utraciła moc decyzja o ustaleniu lokalizacji inwestycji lub decyzja
o warunkach zabudowy i zagospodarowania terenu, a cel ten nie został
zrealizowany.
W niniejszej sprawie indywidualne decyzje o wywłaszczeniu nieruchomości
położonych w K. przy ul. L. wydane zostały w uwzględnieniu wniosku Wojewódzkiej
Dyrekcji Rozbudowy Miast i Osiedli Wiejskich w K. uzasadnionego koniecznością
„zrealizowania decyzji zatwierdzającej plan realizacyjny budowy siedzib urzędu
Wojewódzkiego i Komitetu Wojewódzkiego PZPR z dnia 25 września 1976 r.”.
Na etapie projektowania nie wytyczono trasy przebiegu dróg, które miały
mieć charakter wewnętrzny i łączyć oba kompleksy tj. budynek KW PZPR,
stanowiący centralny punkt nie tylko nowopowstającego centrum, ale również K. i
budynek Urzędu Wojewódzkiego. Wskutek różnych przyczyn (brak funduszy,
zmiana podziału administracyjnego Polski, wreszcie transformacja ustroju)
6
odstąpiono od realizacji budynku KW PZPR, w związku z czym odpadła również
potrzeba budowy szlaków komunikacyjnych, mających rację bytu tylko w przypadku
realizacji całości zamierzeń inwestycyjnych.
Sąd Apelacyjny uznał, że skoro cel wywłaszczenia w postaci wybudowania
budynku KW PZPR nie został zrealizowany i automatycznie odpadła przyczyna dla
której miała przebiegać droga o bliżej nieokreślonym przebiegu, pozwana Gmina
wobec zamiaru zbycia nieruchomości (w drodze zamiany ze spółką Lidl) powinna
była zawiadomić powódkę o tym fakcie, informując jednocześnie o możliwości
zwrotu wywłaszczonej nieruchomości.
Zdaniem Sądu zawarcie umowy zamiany nieruchomości w dniu
14 października 2002 r., pozbawiające powódkę możliwości żądania zwrotu tej
nieruchomości, stanowiło delikt uzasadniający odpowiedzialność pozwanych na
podstawie art. 417 k.c. w brzmieniu z przed zmiany ustawy z dnia 17 czerwca
2004 r. (Dz. U. Nr 162, poz. 1692) i art. 4201
w zw. z art. 4202
k.c.
Wskazany wyżej wyrok pozwani zaskarżyli skargami kasacyjnymi w całości.
Jako podstawy skargi kasacyjnej wniesionej przez Gminę K. wskazano
naruszenie:
- naruszenie art. 136 ust. 3 u.g.n. w brzmieniu obowiązującym od
15.02.2000 r. do 21.09.2004 r. przez błędną wykładnię pojęcia „cel
określony w decyzji o wywłaszczeniu", polegającą na bezzasadnej
interpretacji tego pojęcia w sposób zawężający w stosunku do literalnego
jego określenia w akcie notarialnym zbycia nieruchomości w trybie art. 6
ustawy z dnia 12 marca 1958 r. o zasadach i trybie wywłaszczenia
nieruchomości;
- art. 136 ust. 1 i art. 136 ust. 2 u.g.n. przez błędną wykładnię pojęcia „cel inny
niż określony w decyzji o wywłaszczeniu" polegającą na przyjęciu,
że umowa zamiany nieruchomości między Gminą K. a Lidl Polska Sp. z o.o.
z dnia 14.10.2002 r. (Rep. A nr […]), stanowiła użycie wywłaszczonej
nieruchomości na „cel inny niż określony w decyzji o wywłaszczeniu",
pomimo iż wykorzystanie tej nieruchomości na parking miało związek z
7
przebudową ciągu komunikacyjnego zgodnie z treścią umowy, a funkcja
komunikacyjna terenu została zachowana;
- naruszenie art. 137 ust. 1 pkt 1 i 2 u.g.n. w brzmieniu obowiązującym do
dnia 21 września 2004 r. poprzez błędną wykładnię pojęcia zbędności
nieruchomości na cel określony w decyzji o wywłaszczeniu, polegającą na:
a) przyjęciu, iż zbędność nieruchomości na cel określony w decyzji
o wywłaszczeniu zachodzi wtedy, gdy nie zrealizowano całości zamierzeń
inwestycyjnych, będących celem wywłaszczenia, natomiast fakt ich
częściowej realizacji, mającej miejsce na nieruchomości, której dotyczy
żądanie zwrotu pozostaje bez żadnego znaczenia dla kwestii zbędności tej
nieruchomości na cel wywłaszczenia,
b) ustaleniu zbędności nieruchomości na cel określony w decyzji
o wywłaszczeniu z pominięciem badania przesłanek zbędności
wymienionych w art. art. 137 ust. 1 pkt 1 i 2 u.g.n., co wskazuje na odmienne
rozumienie przez Sąd II instancji tego pojęcia, niż wynikające z definicji
normatywnej zawartej w art. 137 ustawy o gospodarce nieruchomościami;
- art. 361 § 1 ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. k.c. poprzez błędną wykładnię,
polegającą na przyjęciu, że w przypadku odpowiedzialności
odszkodowawczej na podstawie art. 417 § 1 k.c. w brzmieniu
obowiązującym do dnia 31 sierpnia 2004 r. i art. 420 1
§ 1 k.c. w brzmieniu
obowiązującym od 28 grudnia 1996 r. do 31 sierpnia 2004 r. w związku z art.
4202
k.c. w brzmieniu obowiązującym od 28 grudnia 1996 r. do 31 sierpnia
2004 r. za szkodę wyrządzoną bezprawnym uniemożliwieniem zwrotu
powódce uprzednio wywłaszczonej nieruchomości zdarzeniem, z którego
wynikła szkoda, skutkującym odpowiedzialnością odszkodowawczą jest
zawarcie umowy zbycia nieruchomości z naruszeniem art. 136 ust. 2 ustawy
z dnia 21 sierpnia 1997 r. o gospodarce nieruchomościami, z pominięciem
oceny jako zdarzenia wywołującego szkodę wydania decyzji w sprawie
zwrotu nieruchomości;
- naruszenie art. 136 ust. 1, 2 i 3 u.g.n. w brzmieniu obowiązującym od
15.02.2000 r. do 21.09.2004 r. poprzez ich niewłaściwe zastosowanie
8
polegające na badaniu przez sąd powszechny we własnym zakresie
spełnienia przesłanek określonych w ww. przepisach, co stanowi
bezpodstawne rozstrzyganie przez sąd powszechny w materii zastrzeżonej
ustawowo dla organów administracji;
- art. 142 u.g.n. poprzez jego niezastosowanie i dokonanie ustaleń przez sąd
powszechny w materii ustawowo zastrzeżonej dla organów administracji;
- art. 16 § 1 ustawy z dnia 14 czerwca 1960 r. k.p.a. poprzez jego
niezastosowanie, polegające na weryfikacji ustaleń ostatecznej decyzji
o odmowie zwrotu nieruchomości, dokonanej we własnym zakresie przez
sąd powszechny;
- art. 417 § 1 k.c. w brzmieniu obowiązującym do dnia 31 sierpnia 2004 r., art.
4201
§ 1 k.c. w brzmieniu obowiązującym od 28 grudnia 1996 r. do 31
sierpnia 2004 r. w związku z art. 4202
k.c. w brzmieniu obowiązującym od 28
grudnia 1996 r. do 31 sierpnia 2004 r. poprzez jego niewłaściwe
zastosowanie, polegające na zastosowaniu go w stanie faktycznym,
w którym brak jest bezprawności działania funkcjonariusza jednostki
samorządu terytorialnego;
- art. 328 § 2 k.p.c. poprzez sporządzenie uzasadnienia zaskarżonego wyroku
w ten sposób, iż nie zawiera ono wszystkich wymaganych elementów;
Jako podstawy skargi kasacyjnej wniesionej przez Starostę Powiatu K.
wskazano naruszenie:
- art. 217 § 2 k.p.c. w zw. z art. 391 § 1 k.p.c. i art. 382 k.p.c. poprzez
pominięcie dowodu z: załącznika nr la do informacji o terenie wydanej dnia
01.03.1976 r., znak PUA-1/Kr/41/76, wraz z załącznikiem opisowym nr 2 do
informacji o terenie z dnia 01.03.1976 r., znak PUA-1/Kr/41/76, dla Komitetu
Wojewódzkiego PZPR, zgłoszonego w postępowaniu apelacyjnym na
okoliczność objęcia celem wywłaszczenia szlaków obsługi komunikacyjnej
realizowanych obiektów, co miało istotny wpływ na wynik sprawy bowiem
skutkowało wnioskiem, że cel wywłaszczenia nie obejmował połączenia
komunikacyjnego planowanych obiektów budowlanych przez działkę nr
8838/15 (obecnie część działki nr 3081/7);
9
- art. 328 § 2 k.p.c. w z art. 382 k.p.c. poprzez nie wyjaśnienie przyczyn
pominięcia istotnych i bezspornych faktów wynikających z umowy zamiany
nieruchomości między Gminą K. a Lidl Polska Sp. z o.o. z dnia 14.10.2002
r., Rep. A nr […], po myśli której Lidl Polska zobowiązał się do budowy drogi
na nieruchomości położonej w K. obręb Śródmieście składającej się z
działek nr 3052/2, 3051/2, 3049/6 i 3049/4 w miejsce istniejącej drogi na
działce nr 3081/7 i inwestycję tę zrealizował w wykonaniu tej umowy;
- art. 328 § 2 k.p.c. w z art. 382 k.p.c. poprzez nie dającą się usunąć
sprzeczność w uzasadnieniu polegającą na wniosku, że nieruchomość nie
była objęta celem wywłaszczenia przy jednoczesnym przyjęciu, że po stronie
Gminy K. istniał obowiązek zawiadomienia poprzedniego właściciela
o zamiarze wykorzystania wywłaszczonej nieruchomości na inny cel;
- art. 328 § 2 k.p.c. w z art. 382 k.p.c. poprzez niewyjaśnienie podstawy
prawnej solidarnej odpowiedzialności Skarbu Państwa z Gminą K. na
podstawie art. 4202
k.c.;
- art. 7 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 08.03.1990 r. o samorządzie gminnym
(Dz.U. z 2001 r. Nr 142, poz. 1591, t.j.) w zw. z art. 4 pkt 9 w zw. z art. 24
ust. 1 i art. 25 ust. 1 i art. 136 ust. 2 u.g.n. poprzez błędną wykładnię
polegającą na przyjęciu, że Gmina K. nie zawiadamiając poprzedniego
właściciela o zamiarze zbycie wywłaszczonej nieruchomości, a następnie
dokonując w dniu 14.10.2002 r. zamiany tej nieruchomości z Lidl Polska
wykonywała określone ustawami zadania z zakresu administracji rządowej
lub zlecone przez ustawę albo powierzone w rozumieniu art. 420 k.c.
w brzmieniu obowiązującym do dnia 31.08.2004 r.;
- art. 4202
k.c. w zw. z art. 4201
k.c. w brzmieniu obowiązującym na dzień
14.10.2002 r. poprzez niewłaściwe zastosowanie polegające na przyjęciu,
że Skarb Państwa - Starosta Powiatu K. ponosi odpowiedzialność solidarną
z Gminą K. za czyny własne Gminy K. polegające na niezawiadomieniu
poprzedniego właściciela wywłaszczonej nieruchomości o zamiarze jej
zbycia a następnie zbyciu tej nieruchomości;
10
- art. 481 § 1 i 2 k.c. oraz art. 363 § 2 k.c. przez ustalenie odszkodowania
według cen z daty orzekania, a jednocześnie zasądzenie odsetek od tak
ustalonego odszkodowania począwszy od daty wcześniejszej niż data
ustalenia odszkodowania;
- art. 4201
k.c. w brzemieniu obowiązującym w dniu 14.10.2002 r. w zw. z art.
136 ust. 1 i ust. 2 i art. 137 ustawy o gospodarce nieruchomościami w zw.
z art. 23 ust. 1 ustawy z dnia 12.03.1958 r. o zasadach i trybie
wywłaszczania nieruchomości poprzez niewłaściwe zastosowanie
polegające na przyjęciu, że cel wywłaszczenia nieruchomości w postaci
budowy szlaku komunikacyjnego na działce nr 8838/15 (następnie części
działki nr 3081/7) nie był objęty decyzją z dnia 25.09.1976 r., PUA-
1/Kr/41/76, co skutkowało niewłaściwym przypisaniem Gminie K.
odpowiedzialności na czyn niedozwolony, tj. naruszenie obowiązku
powiadomienia właściciela o zamiarze zbycia wywłaszczonej nieruchomości
i zamianę działki nr 3081/7 ze spółką Lidl Polska.
W odpowiedzi na skargi kasacyjne powódka wniosła o wydanie
postanowienia o odmowie przyjęcia ich do rozpoznania, względnie o ich oddalenie,
z zasądzeniem kosztów procesu.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
1. Na wstępie trzeba ustosunkować się do zarzutu obu skarg naruszenia art.
328 § 2 k.p.c., polegającego na dokonaniu w zaskarżonym orzeczeniu
niekompletnych i częściowo błędnych ustaleń. Odnosząc się do tej krytyki,
należy stwierdzić, że uzasadnienie Sądu Apelacyjnego w zakresie ustaleń
faktycznych jest rzeczywiście dosyć lakoniczne. Uchodzi jednak uwadze
skarżących najważniejszy z tego punktu widzenia fragment uzasadnienia,
stanowiący konkluzję rozważań Sądu, w której stwierdza się, że zarzuty obu
apelacji naruszenia przez Sąd Okręgowy przepisu art. 233 § 1 k.p.c. oraz
sprzeczności ustaleń tego Sądu z zebranym w sprawie materiałem dowodowym są
bezzasadne. Oznacza to, że tym samym Sąd Apelacyjny potwierdził prawidłowość
ustaleń dokonanych przez Sąd Okręgowy, czyniąc je podstawą własnego
wyrokowania. Wprawdzie w uzasadnieniu skarżonego orzeczenia zabrakło
11
wyraźnego stwierdzenia o tym, ale z całego kontekstu tych motywów takie
stanowisko Sądu Apelacyjnego nie ulega wątpliwości. W związku z tym należy
przyjąć, że uchybienie w postaci braku kategorycznego stwierdzenia o akceptacji
ustaleń i przyjęciu ich za własne nie ma wpływu na wynik sprawy, a tym samym,
że ten zarzut skarg kasacyjnych nie może odnieść skutku (art. 3983
§ 1 pkt 2 in fine
k.p.c.). W rezultacie pozostają w mocy ustalenia Sądu Okręgowego, które stały się
podstawą orzekania Sądów obu instancji, że z dowodów przeprowadzonych
w sprawie nie wynika aby celem wywłaszczenia działki nr 8838/15 była budowa
drogi. W treści decyzji wywłaszczeniowej nie ma bowiem mowy o przeznaczeniu
wywłaszczanych działek na drogę. Trafne jest więc stwierdzenie Sądu
Okręgowego, iż nie można interpretować tej decyzji rozszerzająco i przyjmować,
że działka, która w konsekwencji mogła być przydatna jedynie do komunikacji
z wybudowanym budynkiem Urzędu Wojewódzkiego, został objęta
wywłaszczeniem, tym bardziej, że dojazd do tego budynku istnieje od ulicy B.
Należy podkreślić, że to istotne ustalenie Sądu Okręgowego zostało wyraźnie
zaakceptowane przez Sąd Apelacyjny, który stwierdził, że na etapie projektowania
nie wytyczono trasy przebiegu dróg, które miały mieć charakter wewnętrzny i łączyć
oba kompleksy tj. budynek KW PZPR, stanowiący centralny punkt nie tylko
nowopowstającego centrum ale również całego K., z budynkiem Urzędu
Wojewódzkiego. Zdaniem tego Sądu, gdyby nawet hipotetycznie założyć, że taka
droga była planowana, to nie do przyjęcia jest stanowisko pozwanych, że
zachowała ona swój byt, mimo odstąpienia od zamiaru realizacji zasadniczego celu
inwestycyjnego, jakim była budowa budynku Partii.
W konsekwencji powyższych ustaleń Sądy obu instancji przyjęły, że działka
nr 8838/15 została użyta na cel nie związany ściśle z wywłaszczeniem, wobec
czego, planując jej zamianę na inną nieruchomość ze spółką LIDL, należało o tym
zamiarze powiadomić powódkę, umożliwiając jej złożenie wniosku o zwrot
nieruchomości. Brak takiego zawiadomienia stanowi naruszenie art. 136 ust. 2
ustawy z dnia 21 sierpnia 1997 r. o gospodarce nieruchomościami (Dz. U.
z 2000 r., Nr 46, poz. 543, ze zm.), wyrządzające powódce szkodę, którą pozwani
powinni jej solidarnie naprawić przez wypłatę odszkodowania równego wartości
12
działki, pomniejszonego o zwaloryzowane odszkodowanie otrzymane z tytułu
wywłaszczenia przez ojca powódki.
2. Pozwana Gmina kwestionuje tę konstrukcję odpowiedzialności, zarzucając
naruszenie art. 136 ust 1, 2 i 3 u.g.n., art. 137 ust. 1 i 2 u.g.n., art. 142 u.g.n. oraz
art. 16 § 1 k.p.a. Sens tych zarzutów sprowadza się przede wszystkim do
twierdzenia, że Sąd nie był władny dokonywać oceny przesłanek zwrotu
wywłaszczonej nieruchomości, gdyż należy to do kompetencji organów
administracyjnych, a ponadto, że ocena ta jest błędna.
Argument o przekroczeniu przez Sądy kompetencji w niniejszej sprawie jest
chybiony. Kwestia zwrotu nieruchomości powódce była bowiem przedmiotem
postępowania przed organami administracji obu instancji, które odmówiły zwrotu.
Powódka skarżyła niekorzystną decyzję do wojewódzkiego sądu
administracyjnego, a następnie wniosła skargę kasacyjną do Naczelnego Sądu
Administracyjnego. Wyrokiem z dnia 17 października 2006 r. Sąd ten wprawdzie
oddalił skargę, ale w uzasadnieniu rozstrzygnięcia uznał, że wyzbycie się prawa
własności nieruchomości przez Gminę w drodze dokonanej zamiany ze spółką
LIDL uniemożliwiało rozstrzyganie o jej zwrocie powódce, gdyż zwrotowi może
podlegać tylko nieruchomość, która stanowi własność Skarbu Państwa lub
jednostki samorządu terytorialnego w dacie orzekania. Utrata tytułu prawnego do
wywłaszczonej nieruchomości była przyczyną odmowy jej zwrotu, bez względu na
to czy wystąpiły przesłanki z art. 137 u.g.n.. Naczelny Sąd Administracyjny
podkreślił, że w takiej sytuacji organy administracji nie miały podstaw do
zajmowania się kwestią wykorzystania nieruchomości na cel wywłaszczenia,
a związku z tym stwierdzenia w tej mierze zawarte w ich decyzjach nie mają
znaczenia prawnego. Ten pogląd Naczelnego Sądu Administracyjnego jest wiążący
i przesądza jednocześnie o tym, że cała argumentacja pozwanej Gminy
o przekroczeniu przez Sądy kompetencji orzeczniczej jest nietrafna. Skoro bowiem
na skutek utraty przez Gminę tytułu do wywłaszczonej nieruchomości orzekanie
o zwrocie tej nieruchomości w postępowaniu administracyjnym stało się
bezprzedmiotowe, to do ustalania istnienia podstaw tego zwrotu w momencie
dokonywanej przez Gminę zamiany nieruchomości, jako przesłanki
odpowiedzialności odszkodowawczej, uprawnionym był sąd. Odmienne stanowisko
13
prawne prezentowane w tej mierze w skardze kasacyjnej Gminy jest więc nietrafne.
Z kolei kwestionowanie przez Gminą dokonanych przez Sąd ocen co do istnienia
przesłanek zwrotu nieruchomości stanowi w istocie niedopuszczalna polemikę
z ustaleniami sądu (art. 3983
§ 2 k.p.c.) i jako takie jest bezskuteczne.
Przesądza to, że wbrew stanowisku Gminy, Sąd prawidłowo przypisał jej
bezprawność działania, polegającą na niezawiadomieniu powódki o zamiarze
zbywania wywłaszczonej niegdyś nieruchomości, o której zwrot mogła się ona
ubiegać. Tym samym prawidłowe i zasadne było obarczenie tej pozwanej
odpowiedzialnością odszkodowawczą na podstawie art. 4201
k.c. w brzmieniu
obowiązującym przed 1 września 2004 r. Oznacza to, że skarga kasacyjna
pozwanej Gminy była nieuzasadniona i podlegała oddaleniu na podstawie art.
39814
, z zasądzeniem kosztów zastępstwa prawnego na podstawie art. 98 § 1
k.p.c.
3. Podstawowym zarzutem materialnoprawnym skargi kasacyjnej
pozwanego Skarbu Państwa jest zarzut braku legitymacji biernej. Zarzut ten jest
uzasadniony. W sprawie jest bezsporne, że działka nr 8838/15 należała do zasobu
nieruchomości pozwanej Gminy K. Stosownie do art. 136 ust. 2 u.g.n. w brzmieniu
obowiązującym w dacie zamiany tej nieruchomości, w razie powzięcia zamiaru
użycia wywłaszczonej nieruchomości lub jej części na inny cel niż określony w
decyzji o wywłaszczeniu, właściwy organ zawiadamia poprzedniego właściciela lub
jego spadkobiercę o tym zamiarze, informując równocześnie o możliwości zwrotu
wywłaszczonej nieruchomości. Według treści słowniczka ustawowego, zawartego w
art. 4 pkt u.g.n. w brzmieniu obowiązującym w dacie dokonanej zamiany, ilekroć w
ustawie jest mowa o właściwym organie, należy przez to rozumieć, z zastrzeżeniem
art. 60, starostę, wykonującego zadanie z zakresu administracji rządowej, w
odniesieniu do nieruchomości stanowiących własność Skarbu Państwa oraz zarząd
gminy, zarząd powiatu i zarząd województwa w odniesieniu do nieruchomości
stanowiących odpowiednio własność gminy, powiatu i województwa. Z przepisów
tych wynika, że obowiązek zawiadomienia powódki o zamiarze zbycia
nieruchomości, i w związku z tym poinformowania jej o możliwości żądania zwrotu
tej nieruchomości, spoczywał na pozwanej Gminie. Tak to zresztą przyjął również
expresis verbis Sąd Apelacyjny w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku.
14
Jednocześnie, niekonsekwentnie i bez żadnego uzasadnienia, przypisał solidarną
odpowiedzialność pozwanemu Skarbowi Państwa za uchybienie temu
obowiązkowi, co stanowi naruszenie obu tych norm prawnych oraz art. 4202
k.c. w
brzmieniu obowiązującym w dacie zawierania umowy, gdyż Sąd ten niczym nie
wykazał, aby wykonanie tego obowiązku przez Gminę miało wynikać z powierzenia
go lub ze zlecenia udzielonego przez Skarb Państwa. Obciążenie zatem
odpowiedzialnością solidarną tego pozwanego za uchybienie obowiązkowi
należącego do zadań własnych Gminy było bezpodstawne, co jest wystarczającą
przyczyną do zmiany zaskarżonego wyroku oraz wyroku Sądu Okręgowego i
oddalenia powództwa przeciwko Skarbowi Państwa w całości, z obciążeniem
powódki kosztami zastępstwa prawnego we wszystkich instancjach (art. 39816
w
zw. z art. 98 § 1 k.p.c.). Brak legitymacji biernej pozwanego Skarbu Państwa i
uwzględnienie skargi kasacyjnej z tego powodu czyni bezcelowym odnoszenie się
do pozostałych zarzutów tej skargi.
Z podanych przyczyn orzeczono jak w wyroku.