Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt I CSK 611/10
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 11 sierpnia 2011 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Antoni Górski (przewodniczący)
SSN Jan Górowski
SSN Katarzyna Tyczka-Rote (sprawozdawca)
w sprawie z powództwa R., S. i Wspólnicy. Spółki komandytowej w W.
przeciwko C. G. C. C. P. Spółce z o.o.
w W.
o zapłatę,
po rozpoznaniu na rozprawie w Izbie Cywilnej w dniu 11 sierpnia 2011 r.,
skargi kasacyjnej strony powodowej
od wyroku Sądu Apelacyjnego
z dnia 5 maja 2010 r.,
uchyla zaskarżony wyrok i sprawę przekazuje Sądowi
Apelacyjnemu do ponownego rozpoznania i rozstrzygnięcia o
kosztach postępowania kasacyjnego.
Uzasadnienie
2
Powódka R., S. i Wspólnicy Sp. komandytowa w W. domagała się
zasądzenia od pozwanej C. G. C. P. Sp. z o.o. w W. kwoty 213 023,51 zł z
odsetkami od dnia 1 czerwca 2007 r. tytułem wynagrodzenia za świadczone jej
usługi prawne. Sąd Okręgowy w dniu 30 lipca 2007 r. wydał nakaz zapłaty w
postępowaniu nakazowym, który następnie uchylił wyrokiem z dnia 24 czerwca
2009 r. i zasądził od pozwanej na rzecz powódki kwotę 9 660 zł z ustawowymi
odsetkami od dnia 1 czerwca 2007 r., oddalając powództwo w pozostałej części.
Sąd ustalił, że w 2005 r. strony zawarły ustną umowę o świadczenie przez
powódkę doradztwa prawnego. Zgodnie z tą umową kancelaria R., S. i Wspólnicy
Sp. komandytowa w W. reprezentowała pozwaną w postępowaniu arbitrażowym w
sprawie I. o wartości przedmiotu sporu 40 640 966,05 zł, w postępowaniu sądowym
w sprawie z powództwa E. T. o wartości przedmiotu sporu 32 214,35 zł oraz w
sprawie ze skargi na czynność komornika. Spór między stronami dotyczył
wysokości wynagrodzenia należnego powódce za świadczone usługi. Sąd
Okręgowy uznał, że powódka nie udowodniła, iżby strony ustaliły sposób obliczenia
wynagrodzenia przyjęty w fakturach i pozwie. Wskazał, że art. 734 § 1 i 2 k.c.
przyjmuje domniemanie odpłatności zlecenia. Wobec nieuzgodnienia przez strony
wysokości wynagrodzenia Sąd uznał za należne wynagrodzenie określone w
oparciu o przepisy rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września
2002 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie oraz ponoszenia przez Skarb
Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu (Dz. U. Nr 163,
poz. 1348 ze zm.), stanowiące – jego zdaniem – obowiązującą taryfę. Odwołując
się do postanowień rozporządzenia Sąd Okręgowy przyznał powódce
wynagrodzenie w kwocie 7 200 zł za prowadzenie sprawy w postępowaniu
arbitrażowym, kwotę 2 400 zł za prowadzenie sprawy z powództwa E. T. oraz
kwotę 60 zł za zastępstwo w sprawie ze skargi na czynność komornika.
Wyrokiem Z dnia 5 maja 2010 r., Sąd Apelacyjny oddalił apelację powódki od
powyższego orzeczenia. Apelująca zaskarżyła wyrok w części oddalającej
powództwo, zarzuciła błąd w ustaleniach faktycznych, naruszenie przepisów prawa
procesowego, mające jej zdaniem wpływ na wynik sprawy tj. art. 233 § 1 i 2 k.p.c. i
art. 328 § 2 k.p.c. oraz naruszenie prawa materialnego tj. art. 735 § 2 k.c. i
3
przepisów rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w
sprawie opłat za czynności adwokackie oraz ponoszenia przez Skarb Państwa
kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu.
Sąd Apelacyjny uznał, że nie wystąpiły zarzucane uchybienia procesowe.
Zaakceptował poczynione przez Sąd Okręgowy ustalenia faktyczne i stanowisko,
zgodnie z którym powódka nie wykazała wysokości ani sposobu wyliczenia
wynagrodzenia należnego jej za obsługę prawną pozwanej. Zgodził się natomiast
z apelującą, że zastosowanie przepisów rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości
z dnia 28 września 2002 r., jako podstawy ustalenia wynagrodzenia za
prowadzenie sprawy w postępowaniu przed sądem polubownym było
nieprawidłowe. Wadliwość dotyczyła jednak, w ocenie Sądu, uwzględnionej części
żądania, której powódka nie objęła zaskarżeniem.
Powódka wniosła skargę kasacyjną od powyższego wyroku. Oparła ją na
obydwu podstawach z art. 3983
§ 1 k.p.c.
Zarzuty dotyczące naruszenia prawa materialnego obejmowały: niewłaściwe
zastosowanie art. 735 § 2 k.c. w sytuacji, gdy powódka wykazała należne jej
wynagrodzenie oraz potraktowanie stawek wynikających z rozporządzenia Ministra
Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności
adwokackie oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy
prawnej udzielonej z urzędu jako wynagrodzenia odpowiadającego wykonanej
przez powódkę pracy; niewłaściwe zastosowanie § 6 pkt 5 i 7 oraz § 11 pkt 8 tego
rozporządzenia, które nie znajdowały zastosowania w sprawie; oraz
niezastosowania art. 5 k.c. skutkujące udzieleniem ochrony prawnej sprzecznym
z zasadami współżycia społecznego zachowaniom pozwanego.
W ramach drugiej podstawy kasacyjnej powódka zarzuciła naruszenie art.
385 k.p.c., poprzez oddalenie apelacji, mimo przyznania przez Sąd Apelacyjny
w uzasadnieniu, że podniesiony w apelacji zarzut naruszenia art. 735 § 2 k.c. jest
zasadny oraz uchybienie art. 328 § 2 k.p.c. z zw. z art. 391 § 1 k.p.c., polegające
na rażąco wadliwym uzasadnieniu wyroku, z którego nie wynika dlaczego Sąd
Apelacyjny uznał stawki wynikające z rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości
z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie oraz
ponoszenie przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej
4
z urzędu za odpowiednie do określenia wynagrodzenia odpowiadającego pracy
powódki.
W konkluzji skarżąca wniosła o uchylenie zaskarżonego wyroku w całości,
a poprzedzającego go wyroku Sądu Okręgowego z dnia 26 czerwca 2009 r. w
części, w jakiej został on zaskarżony apelacją oraz o przekazanie sprawy do
ponownego rozpoznana; ewentualnie o uchylenie tego wyroku w całości i jego
zmianę poprzez uwzględnienie apelacji strony powodowej.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Podniesione przez powódkę zarzuty naruszenia przepisów postępowania nie
są uzasadnione. Wbrew stanowisku skarżącej, Sąd drugiej instancji bynajmniej nie
stwierdził w uzasadnieniu, że zarzut apelacyjny naruszenia art. 735 § 2 k.c. był
uzasadnione w stosunku do zaskarżonej części wyroku. Z jego wywodów wynika,
że uznał, iż zarzut ten byłby trafny jedynie w odniesieniu do uwzględnionej części
roszczenia, co do której wyrok się uprawomocnił, natomiast nie potraktował go jako
przekonującej podstawy umożliwiającej podważenie orzeczenia w części, w której
zostało zaskarżone. Tym samym nie zachodzą wskazane przez powódkę
przesłanki mające świadczyć o naruszeniu art. 385 k.p.c.
Również zarzut naruszenia art. 328 § 2 k.p.c. w zw. z art. 391 § 1 k.p.c.
odnoszący się do przeprowadzonej przez Sąd drugiej instancji kontroli
prawidłowości oceny dowodów i ustalenia faktów przez Sąd pierwszej instancji, nie
przekonuje. W uzasadnieniu Sądu odwoławczego szczegółowo omówione zostały
kryteria, według których badał podstawy i treść ustaleń faktycznych Sądu
Okręgowego, oparte na rozważeniu argumentów skarżącej i motywów, jakimi
kierował się Sąd pierwszej instancji. Natomiast próba podważenia poprzez
postawienie powyższego zarzutu wyników przeprowadzonej oceny i wynikających
z niej ustaleń stanowi naruszenie art. 3983
§ 3 k.p.c.
W konsekwencji zarzuty materialnoprawne muszą być rozważone w oparciu
o ustalony stan faktyczny, zgodnie z którym w umowie między stronami nie zostało
określone wynagrodzenie za świadczoną pozwanej pomoc prawną.
W konsekwencji nie zasługuje na uwzględnienie zarzut naruszenia art. 735 § 2 k.c.
poprzez zastosowanie tego przepisu jako podstawy ustalenia wynagrodzenia
5
w oparciu o inne kryteria niż wysokość tego wynagrodzenia uzgodniona
przez strony.
W orzecznictwie nie budzi wątpliwości, że umowa o świadczenie pomocy
prawnej, obejmująca także zastępstwo strony przed sądem, przewidziana w art. 16
ust 1 i art. 25 ust. 1 w zw. z art. 37 ustawy z dnia 26 maja 1982 r. – Prawo
o adwokaturze (jedn. tekst: Dz. U. z 2009 r. Nr 146, poz. 1188 ze zm.) oraz w § 3
ust. 1 i 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r.
w sprawie opłat za czynności adwokackie oraz ponoszenia przez Skarb Państwa
kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu należy do umów
o świadczenie, do których – na podstawie odesłania zawartego w art. 750 k.c. –
w zakresie nieuregulowanym w przepisach powołanej ustawy stosuje się
odpowiednio przepisy o zleceniu (por. wyroki Sądu Najwyższego z dnia 18 kwietnia
2002 r., II CKN 1216/00, OSNC 2003/4/58 i z dnia 5 czerwca 2007 r., I CSK 86/07,
nie publ. poza bazą Lex nr 453747). Zasadą wynikającą z art. 16 ust. 1 ustawy
o adwokaturze jest ustalenie opłaty za czynności adwokackie w umowie
z klientem. Jeżeli jednak wysokość opłaty nie zostanie określona, rozwiązania
poszukiwać należy w przepisach o umowie zlecenia. Artykuł 735 § 2 k.c.
przewiduje, że w przypadku, kiedy nie ma obowiązującej taryfy i strony nie umówiły
się o wysokość wynagrodzenia, przyjmującemu zlecenie należy się wynagrodzenie
odpowiadające wykonanej pracy. Sąd Apelacyjny – akceptując jako prawidłowe
rozstrzygnięcie Sądu Okręgowego – podzielił pogląd, że wynagrodzenie za
świadczenie pomocy prawnej polegającej na prowadzeniu postępowań przez
sądami powszechnymi określone zostało w taryfie, którą stanowi rozporządzenie
Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. Nie jest to jednak pogląd
słuszny, ponieważ powołane rozporządzenie, wydane na podstawie m.in.
ustawowego upoważnienia zawartego w art. 16 ust 2 i 3 prawa o adwokaturze
wyznacza – poza wysokością opłat za czynności adwokackie przed organami
wymiaru sprawiedliwości, stanowiących podstawę zasądzenia przez sądy kosztów
zastępstwa prawnego i kosztów adwokackich – jedynie stawki minimalne za
czynności adwokackie i wskazuje ogólne kryteria do określenia wynagrodzenia przed
organami wymiaru sprawiedliwości. Stawki przewidziane w rozporządzeniu limitują
więc dolną granicę wynagrodzenia należnego za prowadzenie spraw przed organami
6
wymiaru sprawiedliwości. Tymczasem Sądy obydwu instancji potraktowały stawki
minimalne jako sztywne. Przy czym uznały je za wynagrodzenie brutto, a nie netto,
co spowodowało, jak słusznie wskazuje skarżący, że nie uwzględniły należnego
podatku od towarów i usług. Wyjaśnienia źródeł przyjętej wykładni, podobnie jak
przyczyn odmowy zasądzenia na rzecz powódki zwrotu poniesionych wydatków,
brak w uzasadnieniu. W tym więc zakresie zarzut naruszenia art. 328 § 2 w zw. z art.
391 § 1 k.p.c. uznać należy za uzasadniony.
Materialnoprawne zarzuty skarżącej skupiły się na podważaniu
możliwości potraktowania stawek przewidzianych w rozporządzeniu z 28 września
2002 r. jako podstawy do ustalenia wynagrodzenia odpowiadającego wykonanej
przez nią pracy. Jej zdaniem wynagrodzenie powinno być bowiem określone według
standardów rynkowych, którym przyjęte stawki nie odpowiadają.
Podniesione argumenty abstrahują jednak od wiążących ustaleń faktycznych, wśród
których brak okoliczności pozwalających na określenie standardów, które byłyby
powszechnie uznawane i stosowane. Istnienie i wysokość zwyczajowo
akceptowanych stawek nie była przedmiotem dowodzenia przez stronę powodową,
a jednocześnie nie ma charakteru wiedzy notoryjnej ani też nie stanowi faktu
znanego sądowi z urzędu, wobec czego skarżąca nie może skutecznie podnosić,
że uchybieniem art. 735 § 2 k.c. było pominięcie w rozważaniach tak pojmowanych
standardów. W konsekwencji co do zasady nie można także uznać za uchybienie
potraktowania przez Sądu obydwu instancji za podstawę ustaleń stawek
przewidzianych w rozporządzeniu z dnia 28 września 2002 r. Akt ten określa stawki
minimalne opłat adwokackich za czynności adwokackie podejmowane przed
organami wymiaru sprawiedliwości, dotyczy więc wprost materii stanowiącej
przedmiot sporu, jeśli chodzi o prowadzenie przez powódkę spraw z powództwa
Erdala Tezcan i wykonywanie czynności w sprawie ze skargi na czynności
komornika. Natomiast jeśli chodzi o postępowanie przed sądem polubownym,
to wprawdzie nie jest to organ wymiaru sprawiedliwości w rozumieniu art. 175 ust. 1
Konstytucji, jednakże – jako alternatywny sposób rozstrzygania sporów – pełni on
funkcjonalnie, z woli stron, analogiczną rolę, zastępując i wyłączając od rozpoznania
określonej sprawy sąd powszechny (art. 1165 § 1 k.p.c.). Nie jest zatem błędem
odpowiednie odniesienie do czynności podejmowanych przed takim sądem reguł
7
określonych w rozporządzeniu dotyczącym opłat za czynności adwokackie
w postępowaniu przed organami wymiaru sprawiedliwości. Rozporządzenie
w zakresie stosunków między stroną a jej pełnomocnikiem, określa nie tylko stawki
minimalne opłat, lecz zawiera także wskazówki umożliwiające wyznaczenie
odpowiedniego wynagrodzenia w oparciu o kryteria wskazywane przez powódkę -
a zatem przy uwzględnieniu stopnia komplikacji prowadzonych spraw, rzutującego
na konieczny nakład pracy i ich wagi gospodarczej wynikającej z wartości przedmiotu
sporu. Kryteria te ujęte zostały w § 3 ust. 1 rozporządzenia. Sąd Apelacyjny jednak
zupełnie pominął je w swoich rozważaniach.
Te uchybienia powodują, że konieczne stało się uchylenie zaskarżonego
wyroku i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania na podstawie art. 39815
§ 1
k.p.c.
Nieuzasadniony okazał się natomiast zarzut naruszenia art. 5 k.c., które – jak
wynika z uzasadnienia – miałoby polegać na przyznaniu nieuzasadnionej ochrony
pozwanemu, który nadużył zaufania powoda. Zarzut ten odrywa się od okoliczności
faktycznych, stanowiących bazę rozważań. Powódka opiera się bowiem na
założeniu, że strony łączyła umowa ustalająca wynagrodzenie na poziomie
odpowiadającym żądaniu pozwu. Z ustaleń wynika jednak, że wynagrodzenie
(opłata) nie zostało określone, co otwiera konieczność oznaczenia go w drodze
orzeczenia sądowego i gwarantuje stronom kontrolę prawidłowości jego
oszacowania. Samo kwestionowanie przez stronę kierowanych przeciwko niej
roszczeń i wymuszenie dochodzenia ich na drodze sądowej nie może być uznane za
nadużycie prawa podmiotowego.
Orzeczenie o kosztach postępowania kasacyjnego wynika z art. 39821
w zw.
z art. 391 § 1 i art. 108 § 2 k.p.c.