Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt I UK 78/11
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 13 września 2011 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Jerzy Kwaśniewski (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Romualda Spyt
SSN Jolanta Strusińska-Żukowska
w sprawie z odwołania Piotra K.
przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych o emeryturę,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń
Społecznych i Spraw Publicznych w dniu 13 września 2011 r.,
skargi kasacyjnej ubezpieczonego od wyroku Sądu Apelacyjnego
z dnia 14 września 2010 r.,
1) oddala skargę;
2) zasądza od Skarbu Państwa Sądu Apelacyjnego na rzecz
adwokata Moniki K.120 zł (sto dwadzieścia) powiększoną o
stawkę podatku od towarów i usług oraz 13,15 zł (trzynaście
złotych 15 groszy) tytułem zwrotu nieopłaconej pomocy prawnej
udzielonej ubezpieczonemu z urzędu w postępowaniu
kasacyjnym oraz zwrotu poniesionych wydatków;
3) oddala dalej idący wniosek adwokata Moniki K. o
zasądzenie kosztów postępowania kasacyjnego.
2
Uzasadnienie
Wyrokiem z dnia 14 września 2010 r. Sąd Apelacyjny na podstawie art. 386
§ 1 k.p.c. zmienił zaskarżony apelacją organu rentowego wyrok Sądu Okręgowego
– Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych z dnia 4 lutego 2010 r. w ten sposób, że
oddalił odwołanie wnioskodawcy Piotra K. od decyzji Zakładu Ubezpieczeń
Społecznych z dnia 11 sierpnia 2009 r. odmawiającej wnioskodawcy prawa do
emerytury na podstawie art. 184 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i
rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz.U. z 2009 r. Nr 153, poz. 1227
ze zm.) z uwagi na to, że wnioskodawca nie udowodnił 15 lat zatrudnienia w
warunkach szczególnych.
Wyrok Sądu Apelacyjnego (w całości) zaskarżył skargą kasacyjną
ubezpieczony. Skargę oparto na podstawie procesowej (art. 3983
§ 1 pkt 2 k.p.c.) i
zarzucono naruszenie:
1. art. 378 § 1 k.p.c. i art. 386 § 2 k.p.c. w związku z art. 379 pkt 2 k.p.c. w
związku z art. 89 § 1 i § 2 k.p.c. i w z związku z art. 97 § 1 i § 2 k.p.c. przez
nie wzięcie pod uwagę z urzędu nieważności postępowania i nieuchylenie
zaskarżonego wyroku Sądu pierwszej instancji, wraz ze zniesieniem
postępowania w całości i przekazaniem sprawy Sądowi pierwszej instancji
do ponownego rozpoznania, podczas gdy postępowanie przed Sądem
pierwszej instancji dotknięte było nieważnością z uwagi na nienależyte
umocowanie pełnomocników Zakładu Ubezpieczeń Społecznych, którzy nie
przedłożyli pełnomocnictwa procesowego do akt niniejszej sprawy i nie
zostali wezwani przez Sąd pierwszej instancji do jego uzupełnienia w
wyznaczonym terminie, a także czynności procesowe z udziałem tych osób
nie zostały pominięte przez Sąd Okręgowy;
2. art. 379 pkt 2 k.p.c. w związku z art. 89 § 1 k.p.c. i w związku z art. 391 k.p.c.
w związku z art. 130 § 1 k.p.c. i art. 126 § 3 k.p.c. przez zaniechanie
wezwania Zakładu Ubezpieczeń Społecznych do uzupełnienia braków
formalnych apelacji organu rentowego podpisanej przez Dyrektor mgr
3
Elżbietę J., przez złożenie pełnomocnictwa dla Dyrektor mgr Elżbiety J. z
podpisem mocodawcy lub wierzytelnego odpisu pełnomocnictwa i
rozpoznanie apelacji organu rentowego złożonej i podpisanej przez
pełnomocnika nienależycie umocowanego, co w konsekwencji doprowadziło
do nieważności postępowania przed Sądem drugiej instancji.
Skarżący wniósł o: uchylenie zaskarżonego wyroku w całości oraz o
uchylenie wyroku Sądu pierwszej instancji, zniesienie postępowania w całości i
przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi pierwszej instancji wraz z
orzeczeniem o kosztach postępowania kasacyjnego; zasądzenie kosztów pomocy
prawnej udzielonej ubezpieczonemu z urzędu, według załączonego zestawienia,
które to koszty nie zostały opłacone w całości ani w części.
W uzasadnieniu podstawy skargi wskazano (w zakresie pierwszego zarzutu),
że organ rentowy na kolejnych rozprawach przed Sądem pierwszej instancji
reprezentowali pelnomocnicy, którzy nie przedłożyli pełnomocnictw, a Sąd w
protokole rozprawy z naruszeniem art. 89 § 1 k.p.c. odnotował, że pełnomocnictwo
znajduje się w aktach innej sprawy. Zdaniem skarżącego naruszony w tej sytuacji
został także art. 89 § 2 k.p.c., który daje możliwość udzielenia pełnomocnictwa
ustnie w toku sprawy na posiedzeniu sądu przez oświadczenie złożone przez
stronę i wciągnięte do protokołu. Pomimo niedołączenia do akt niniejszej sprawy
pełnomocnictwa z podpisem mocodawcy lub wierzytelnego odpisu pełnomocnictwa,
nie uczyniono tego także w terminie późniejszym. Czynności procesowe z udziałem
wskazanych osób nie zostały także zatwierdzone przez organ działający w imieniu
Zakładu Ubezpieczeń Społecznych.
Uzasadniając drugi z zarzutów skargi wskazano, że apelacja organu
rentowego została sporządzona i podpisana przez Dyrektor mgr Elżbietę J., która
nie załączyła do apelacji pełnomocnictwa z podpisem mocodawcy ani
wierzytelnego odpisu pełnomocnictwa. Sądy obydwu instancji zaniechały wezwania
w trybie art. 130 § 1 k.p.c. do przedłożenia pełnomocnictwa, w związku z czym brak
formalny apelacji w postaci nienależytego umocowania pełnomocnika nie został
usunięty. Prowadzi to do mającego istotny wpływ na wynik sprawy naruszenia
4
przepisów postępowania skutkującego jego nieważnością w rozumieniu art. 379 pkt
2 k.p.c.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Szczegółowy zakres pełnomocnictwa procesowego określony został w art.
91 k.p.c., zgodnie z którym pełnomocnictwo obejmuje z mocy samego prawa
umocowanie do podejmowania wszystkich łączących się ze sprawą czynności
procesowych. W judykaturze i doktrynie przyjmuje się, że samo udzielenie
pełnomocnictwa nie jest równoznaczne z jego pisemnym udokumentowaniem.
Pojęcie „pełnomocnictwa”, z jednej bowiem strony, oznacza pochodzące od
mocodawcy umocowanie pełnomocnika do działania w imieniu mocodawcy, z
drugiej zaś - dokument stwierdzający to umocowanie. Udzielenie pełnomocnictwa
(rozumianego jako umocowanie) może nastąpić w dowolnej formie, ustnej lub
pisemnej. Wymogiem skuteczności aktu udzielenia pełnomocnictwa i w
konsekwencji podejmowania czynności procesowych przez pełnomocnika w imieniu
mocodawcy jest wykazanie przed sądem tego umocowania odpowiednim
dokumentem. W myśl art. 89 § 1 k.p.c., pełnomocnik obowiązany jest przy
pierwszej czynności procesowej dołączyć do akt sprawy pełnomocnictwo
(rozumiane jako dokument potwierdzający umocowanie) z podpisem mocodawcy
lub wierzytelny odpis pełnomocnictwa (por. postanowienie Sądu Najwyższego z
dnia 9 marca 2006 r., I CZ 8/06, OSP 2006 nr 12, poz. 141; wyrok Sądu
Najwyższego z dnia 11 grudnia 2006 r., I PK 124/06, Monitor Prawa Pracy 2007 nr
5, poz. 256 i orzeczenia tam powołane). W rezultacie przyjmuje się, że dokument
pełnomocnictwa i jego wydanie nie mają znaczenia konstytutywnego, gdyż taki
charakter posiada samo udzielenie umocowania (por. wyrok Sądu Najwyższego z
dnia 28 marca 2008 r., II PK 235/07 – OSNP 2009/15-16/198). Dokument
pełnomocnictwa jest jednakże niezbędnym dowodem potwierdzającym istnienie
umocowania pełnomocnika do działania w imieniu strony. Dowód ten nie podlega
zastąpieniu żadnym innym środkiem dowodowym, gdyż wobec sądu i strony
przeciwnej za pełnomocnika działającego z właściwym umocowaniem może
uchodzić tylko osoba, która wykazała swe umocowanie odpowiednim dokumentem
5
pełnomocnictwa (por. postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 10 lipca 2003 r., III
CZP 54/03, Prokuratura i Prawo 2004 nr 4, poz. 33 oraz z dnia 23 marca 2006 r., II
CZ 11/06, Lex nr 196611). Nie budzi wątpliwości, że brak należytego umocowania
pełnomocnika strony w rozumieniu art. 379 pkt 2 k.p.c. dotyczy sytuacji, gdy w tym
charakterze występowała osoba, która mogła być pełnomocnikiem, lecz nie została
umocowana do działania w imieniu strony, bądź istniały braki w udzieleniu
pełnomocnictwa (a nie w samym wydaniu dokumentu potwierdzającego
umocowanie) między innymi przez organ powołany do reprezentowania w procesie
strony będącej osobą prawną (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 27 lutego 2001
r., I PKN 266/00, OSNAPiUS 2002 nr 22, poz. 544) oraz sytuacji, gdy w charakterze
pełnomocnika występowała osoba, która w ogóle pełnomocnikiem być nie mogła
(por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 20 sierpnia 2001 r., I PKN 586/00,
OSNAPiUS 2003 nr 14, poz. 335; uchwała Sądu Najwyższego z dnia 28 lipca 2004
r., III CZP 32/04, OSNC 2006 nr 1, poz. 2).
W niniejszej sprawie żadna z wymienionych wyżej przesłanek nie zachodzi.
Skarżący powołuje się nie na nienależyte umocowanie pełnomocnika, ale na
nienależyte wykazanie tego umocowania, przez odwołanie się przez Sąd do
pełnomocnictw znajdujących się w aktach innych spraw toczących się przed tym
samym sądem, zamiast zastosowania art. 89 § 1 zdanie pierwsze k.p.c., zgodnie z
którym pełnomocnik jest obowiązany przy pierwszej czynności procesowej dołączyć
do akt sprawy pełnomocnictwo z podpisem mocodawcy lub wierzytelny odpis
pełnomocnictwa. Uchybienie polegające na uwzględnieniu przez Sąd pierwszej
instancji udokumentowania pełnomocnictwa przez złożenie dokumentu do innej
sprawy nie oznacza, że pełnomocnik strony nie był należycie umocowany. Na takie
uchybienie Sądu strona mogła zwrócić uwagę w trybie art. 162 k.p.c., wnosząc o
wpisanie odpowiedniego zastrzeżenia do protokołu. Jeżeli skarżący zastrzeżenia
takiego nie zgłosił to – stosownie do art. 162 zdanie drugie k.p.c. – nie przysługuje
mu prawo powoływania się na takie uchybienie w dalszym toku postępowania.
Bezasadny jest także drugi zarzut rozpatrywanej skargi kasacyjnej. Zarzut
ten oparty jest na bezpodstawnym założeniu, że dyrektor Oddziału ZUS działał w
sprawie jako pełnomocnik i wobec tego złożenie przez niego apelacji bez
przedstawienia stosownego pełnomocnictwa prowadzi do nieważności
6
postępowania przed Sądem drugiej instancji określonej w art. 379 pkt 2 k.p.c.
Założenie to jest błędne, ponieważ dyrektor Oddziału ZUS nie występował w
sprawie jako pełnomocnik, lecz jako osoba uprawniona do działania w imieniu
organu rentowego. W sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych zdolność
sądową i procesową mają, zgodnie z art. 460 § 1 in fine k.p.c., organy rentowe,
przez które rozumie się, między innymi, jednostki organizacyjne Zakładu
Ubezpieczeń Społecznych określone w przepisach o systemie ubezpieczeń
społecznych, właściwe do wydawania decyzji w sprawach świadczeń (art. 476 § 4
pkt 1 k.p.c.). Jednostkami tymi są terenowe jednostki organizacyjne Zakładu
stanowiące jego oddziały (§ 8 ust. 1 i § 10 ust. 1 statutu Zakładu Ubezpieczeń
Społecznych stanowiącego załącznik do rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki
Społecznej z dnia 13 stycznia 2011 r. w sprawie nadania statutu Zakładowi
Ubezpieczeń Społecznych (Dz.U. Nr 18, poz. 93, zwanego dalej statutem w
związku z art. 67 ust. 1 pkt 2 i art. 74 ust. 5 ustawy systemowej). Zgodnie z § 8 ust.
2 statutu Oddziałem Zakładu kieruje dyrektor. Zdolność procesowa organu
rentowego ma swoje oparcie bezpośrednio w ustawie, a nie w pełnomocnictwie
udzielonym przez Prezesa Zakładu, a posiadanie przez organ rentowy zdolności
procesowej oznacza zdolność do dokonywania przez jednostkę organizacyjną
będącą takim organem wszystkich czynności procesowych (por. między innymi
wyroki z dnia 8 stycznia 2008 r., I UK 172/08, OSNP 172/07, OSNP 2009 nr 3-4,
poz. 51 oraz z dnia 16 czerwca 2009 r., I UK 24/09, LEX nr 518067). Dyrektor
Oddziału ZUS działa jako osoba uprawniona do działania w imieniu organu
rentowego (art. 460 § 1 k.p.c., art. 476 § 4 pkt 1 k.p.c. w związku z art. 67 § 1 k.p.c.
i § 8 ust. 1 i ust. 2 statutu w związku z art. 67 ust. 1 pkt 2 i art. 74 ust. 5 ustawy
systemowej).
Z powyższych względów Sąd Najwyższy orzekł jak w sentencji na podstawie
art. 398 14
k.p.c. Rozstrzygnięcie o kosztach postępowania kasacyjnego ma swoją
podstawę w art. 98 § 3 k.p.c. w związku z § 19 w związku z § 13 ust. 4 pkt 2
rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie
opłat za czynności adwokackie oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów
nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu (Dz.U. Nr 163, poz. 1348 ze
7
zm.). Strona skarżąca będąc ustawowo zwolnioną od kosztów sądowych -
stosownie do art. 96 ust. 1 pkt 4 w związku z art. 2 ustawy z dnia 28 lipca 2005 r. o
kosztach sądowych w sprawach cywilnych (Dz.U. z 2010 r. Nr 90, poz. 594 ze zm.)
– korzystała także ze zwolnienia w zakresie opłaty od wniosku o wydanie kopii
dokumentu, znajdującego się w aktach sprawy (art. 78 ustawy o kosztach
sądowych w sprawach cywilnych). Niezasadnie zatem działająca z urzędu
pełnomocniczka ubezpieczonego żądała zwrotu kosztów dokumentacji zdjęciowej
akt sprawy. Bezzasadny jest także wniosek o zwrot kosztu dojazdu do Sądu
Apelacyjnego, ponieważ z uzasadnienia wniosku nie wynika, aby adwokatka
Monika K. podróż taką odbyła. Bezpodstawne jest także żądanie uwzględnienia –
niezależnie od przypisanej stawki – wartości nakładu pracy pełnomocniczki.