Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt I BU 4/11
POSTANOWIENIE
Dnia 20 września 2011 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Zbigniew Hajn (przewodniczący)
SSN Zbigniew Myszka
SSN Jolanta Strusińska-Żukowska (sprawozdawca)
w sprawie z odwołania J. B.
przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych
o świadczenie przedemerytalne,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń
Społecznych i Spraw Publicznych w dniu 20 września 2011 r.,
skargi ubezpieczonego o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego
wyroku Sądu Apelacyjnego w […]
z dnia 22 lipca 2010 r.,
odrzuca skargę.
Uzasadnienie
Zakład Ubezpieczeń Społecznych decyzją z dnia 15 stycznia 2009 r. odmówił
J. B. prawa do świadczenia przedemerytalnego wobec udokumentowania stażu
pracy wynoszącego łącznie 39 lat, 6 miesięcy i 16 dni, zamiast wymaganych co
najmniej 40 lat.
Wyrokiem z dnia 17 lipca 2009 r. Sąd Okręgowy - Sąd Pracy i Ubezpieczeń
Społecznych w G. oddalił odwołanie ubezpieczonego od tej decyzji.
Sąd Apelacyjny – Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych wyrokiem z dnia 22
lipca 2010 r. zmienił wyrok Sądu pierwszej instancji i poprzedzającą go decyzję
2
organu rentowego w ten sposób, że przyznał J. B. prawo do świadczenia
przedemerytalnego, poczynając od 13 listopada 2008 r. Na podstawie dokonanych
w postępowaniu apelacyjnym ustaleń Sąd odwoławczy uznał bowiem, że faktyczną
przyczyną rozwiązania stosunku pracy z ubezpieczonym przez jego ostatniego
pracodawcę (J. D.), co nastąpiło 30 kwietnia 2008 r., była likwidacja zakładu pracy
(Zakładu Ceramicznego), wobec czego uprawnienie wnioskodawcy do świadczenia
przedemerytalnego należało oceniać nie na podstawie przesłanek określonych w
art. 2 ust. 1 pkt 6 ustawy z dnia 30 kwietnia 2004 r. o świadczeniach
przedemerytalnych (Dz.U. Nr 120, poz. 1252 ze zm.), który wymaga wykazania
okresu uprawniającego do emerytury, wynoszącego – w przypadku mężczyzny - co
najmniej 40 lat, lecz z uwzględnieniem warunków wynikających z art. 2 ust. 1 pkt 6
tej ustawy. W myśl tego przepisu, prawo do świadczenia przedemerytalnego
przysługuje osobie, która do dnia 31 grudnia roku poprzedzającego rozwiązanie
stosunku pracy z powodu likwidacji pracodawcy, u którego była zatrudniona przez
okres nie krótszy niż 6 miesięcy, posiadała okres uprawniający do emerytury
wynoszący co najmniej 39 lat dla mężczyzny. Sąd drugiej instancji stwierdził, że do
dnia 31 grudnia 2007 r. ubezpieczony wykazał ponad 39 lat okresów składkowych i
nieskładkowych, a od 13 maja 2008 r. pobierał zasiłek dla bezrobotnych przez
ponad 6 miesięcy i w tym okresie nie odmówił bez uzasadnionej przyczyny
przyjęcia propozycji zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej albo zatrudnienia w
ramach prac interwencyjnych lub robót publicznych. Z dniem 13 listopada 2008 r.
(upływ 6 miesięcy pobierania zasiłku dla bezrobotnych) J. B. spełnił zatem
wszystkie przesłanki niezbędne do przyznania prawa do świadczenia
przedemerytalnego.
Zakład Ubezpieczeń Społecznych złożył skargę o stwierdzenie niezgodności
z prawem wyroku Sądu Apelacyjnego, zaskarżając go w części dotyczącej daty
początkowej przyznanego prawa – 13 listopada 2008 r., zamiast 4 grudnia 2008 r.
Jako podstawę skargi organ rentowy wskazał naruszenie przepisów prawa
materialnego, tj. art. 7 ust. 1 i 3 ustawy o świadczeniach przedemerytalnych przez
przyjęcie, że prawo do świadczenia przedemerytalnego można ustalić wcześniej
aniżeli od następnego dnia po złożeniu wniosku z kompletem dokumentów i
wskazał, że zaskarżone orzeczenie jest niezgodne z tymi właśnie przepisami.
3
Według skarżącego, wzruszenie wyroku w drodze innych środków prawnych
nie było i nie jest możliwe, bowiem z uwagi na wartość przedmiotu zaskarżenia
(528 zł) skarga kasacyjna jest w sprawie niedopuszczalna (art. 3982
§ 1 k.p.c.). Nie
zachodzą również żadne podstawy do wniesienia skargi o wznowienie
postępowania zarówno z przyczyn nieważności (art. 401 k.p.c.), jak i z właściwych
przyczyn restytucyjnych (art. 403, 4011
i 4161
k.p.c.).
W uzasadnieniu skargi podniesiono, że zgodnie z art. 7 ustawy o
świadczeniach przedemerytalnych, prawo do świadczenia ustala się na wniosek
osoby zainteresowanej od następnego dnia po złożeniu wniosku wraz z
dokumentami, o których mowa w ust. 3. Ubezpieczony złożył wniosek o
świadczenie przedemerytalne w dniu 12 listopada 2008 r., jednak wymagane ust. 3
art. 7 ustawy zaświadczenie z Powiatowego Urzędu Pracy złożone zostało dopiero
w dniu 3 grudnia 2008 r., wobec czego prawo do świadczenia mogło zostać
przyznane nie wcześniej niż od dnia następnego, tj. 4 grudnia 2008 r.
Skarżący wskazał, że wypłacił ubezpieczonemu świadczenie za okres od 13
listopada 2008 r. do 3 grudnia 2008 r. w kwocie 528 zł, a zatem poniósł szkodę w
takiej wysokości na skutek niezgodności z prawem prawomocnego wyroku.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Skarga o stwierdzenie niezgodności prawomocnego wyroku z prawem w
części określającej jej istotę (jej treść), w której należy wykazać, że spełnia warunki
przewidziane w art. 4245
§ 1 pkt 1 - 6 k.p.c., powinna zawierać oznaczenie wyroku,
od którego jest wniesiona, ze wskazaniem, czy jest on zaskarżony w całości lub w
części (pkt 1), przytoczenie jej podstaw wraz z uzasadnieniem (pkt 2), wskazanie
przepisu prawa, z którym zaskarżony wyrok jest niezgodny (pkt 3),
uprawdopodobnienie wyrządzenia szkody spowodowanej przez wydanie wyroku,
którego skarga ta dotyczy (pkt 4), wykazanie, że wzruszenie zaskarżonego wyroku
w drodze innych środków prawnych nie było i nie jest możliwe (pkt 5) oraz wniosek
o stwierdzenie niezgodności wyroku z prawem (pkt 6).
W literaturze i orzecznictwie przyjmuje się, że obowiązek wykazania, iż
wzruszenie zaskarżonego wyroku w drodze innych środków prawnych nie było i nie
4
jest możliwe, oznacza przeprowadzenie prawniczej analizy przepisów dotyczących
środków prawnych, których zastosowanie jest niedopuszczalne lub które z innych
przyczyn nie mogły odnieść skutku. Zgodnie z art. 4245
§ 1 pkt 5 k.p.c. skarżący
musi „wykazać" (a więc nie „wskazać", „przytoczyć" czy „uwiarygodnić"), że
wzruszenie zaskarżonego wyroku w drodze innych środków prawnych nie było i nie
jest możliwe. Podkreśla się, że nie chodzi tylko o skargę kasacyjną czy skargę o
wznowienie postępowania, ale także o inne środki prawne pozwalające na zmianę
lub uchylenie orzeczenia, ewentualnie służące pozbawieniu lub ograniczeniu
wykonalności (por. postanowienia Sądu Najwyższego: z dnia 27 stycznia 2006 r., III
CNP 23/05, OSNC 2006 nr 7-8, poz. 140, z dnia 21 grudnia 2006 r., III CNP 57/06,
niepublikowane).
Skarżący poprzestał na stwierdzeniu o niedopuszczalności w sprawie skargi
kasacyjnej z uwagi na wartość przedmiotu zaskarżenia, a także braku podstaw do
złożenia skargi o wznowienie postępowania na podstawie przepisów Kodeksu
postępowania cywilnego. Przedmiotem sporu w sprawie niniejszej było tymczasem
prawo do świadczenia przedemerytalnego. Stosownie do art. 11 pkt 1 ustawy o
świadczeniach przedemerytalnych, w sprawach nieuregulowanych w tej ustawie
stosuje się odpowiednio, między innymi, art. 114 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o
emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (jednolity tekst: Dz.U.
z 2009 r. Nr 153, poz. 1227 ze zm.; dalej jako: ustawa emerytalna). Przepis art. 114
ust. 1 ustawy emerytalnej umożliwia zaś ponowne ustalenie prawa do świadczeń
lub ich wysokości - także z urzędu - jeżeli po uprawomocnieniu się decyzji w
sprawie świadczeń zostaną przedłożone nowe dowody lub ujawnione okoliczności
istniejące przed wydaniem tej decyzji, które mają wpływ na prawo do świadczeń lub
ich wysokość. Powołany przepis stanowi więc podstawę pozwalającą na zmianę
prawomocnej decyzji tak w sytuacji, gdy osoba, której odmówiono prawa do
świadczenia w związku z nieudowodnieniem faktu spełnienia wszystkich
wymaganych przez prawo warunków, przedstawi nowe dowody uzyskane już po
wydaniu decyzji potwierdzające to prawo, jak i wtedy, gdy z nowych dowodów czy
okoliczności wynika brak podstaw do przyznania świadczenia.
Celem ponownego ustalenia w trybie przepisu art. 114 ustawy emerytalnej
jest ponowne rozstrzygnięcie o uprawnieniach, które powstały ex lege przed
5
wydaniem weryfikowanych decyzji rentowych. Uzasadnieniem dla ponowienia
postępowania zakończonego prawomocną decyzją organu rentowego,
wyznaczającym jego cel, jest niezgodność zawartego w niej rozstrzygnięcia z
ukształtowaną ex lege sytuacją prawną zainteresowanego, powstałą na przykład na
skutek popełnionych przez organ rentowy uchybień normom prawa materialnego,
czy procesowego. W ponowionym postępowaniu organ rentowy dąży więc do
ustalenia, czy popełnione uchybienia lub przedłożone dowody albo ujawnione fakty
mają wpływ na zmianę dokonanych wcześniej ustaleń. Bezpośrednim celem
ponownego ustalenia jest rozstrzygnięcie o uprawnieniach emerytalno - rentowych
zainteresowanych, według stanu faktycznego z chwili wydania weryfikowanych
decyzji rentowych. Ponowne ustalenie w trybie przepisu art. 114 ustawy
emerytalnej stanowi zatem nadzwyczajną kontynuację poprzedniego postępowania
przed organem rentowym, zmierzając do podważenia decyzji organu rentowego,
niezależnie od tego, czy uprawomocniła się ona na skutek upływu terminu
odwołania, czy też rozstrzygnięcia sądu. To swoiste „wznowienie postępowania" w
takich sprawach w sposób oczywisty ogranicza bowiem prawomocność, czy też
niewzruszalność decyzji organu rentowego także w sprawach, w których wydano
decyzję przyznającą świadczenie, co następuje również wtedy, gdy do przyznania
świadczenia dochodzi wyrokiem sądu zmieniającym decyzję organu rentowego.
Przepisy art. 114 ustawy różnicują jedynie kompetencje organu rentowego w
zależności od okoliczności, w jakich nastąpiło uprawomocnienie się
weryfikowanych decyzji rentowych. Wyrazem tego są odrębne regulacje zawarte w
przepisach art. 114 ust. 1 i ust. 2 ustawy emerytalnej. Organ rentowy ma pełną
kompetencję w zakresie wszczęcia postępowania oraz ponownego rozpoznania
sprawy i uchylenia (zmiany) decyzji w sytuacji, gdy uzyskały one przymiot
prawomocnych w wyniku upływu terminu do wniesienia od nich odwołania do sądu.
Natomiast w razie uprawomocnienia się decyzji na skutek rozpoznania odwołania
wyrokiem sądu, kompetencja organu rentowego do wzruszalności prawomocnych
decyzji rentowych została wyłączona w sytuacji określonej w przepisie art. 114 ust.
2 pkt 2 ustawy emerytalnej. Zgodnie z powołanym przepisem organ rentowy
występuje do sądu z wnioskiem o wznowienie postępowania, gdy z przedłożonych
dowodów lub ujawnionych okoliczności wynika, że prawo do świadczeń nie istnieje
6
lub świadczenia przysługują w niższej wysokości. Nie muszą to być okoliczności,
na które osoba ubiegająca się o świadczenia lub organ rentowy nie mogły powołać
się w poprzednim postępowaniu, lecz takie, które powinny być znane przy
dołożeniu minimum staranności, ale na skutek błędu lub przeoczenia nie zostały
uwzględnione w poprzednim postępowaniu, a powodujące pominięcie ustalenia
istnienia jednego z warunków uprawniających do świadczeń.
Ponowne ustalenie prawa do świadczenia w trybie przepisu art. 114 ustawy
emerytalnej nie jest zatem wznowieniem postępowania sądowego (odwoławczego),
w toku którego sąd rozstrzygnął sprawę o świadczenia emerytalno - rentowe,
ponieważ zostaje wszczęte ze względu na przedłożenie nowych dowodów, z
których wynikają fakty istniejące przed wydaniem decyzji lub z powodu ujawnienia
okoliczności wtedy zaistniałych i faktycznie zmierza do podważenia decyzji organu
rentowego, tylko pośrednio odnosząc się do postępowania przed sądem. Podstawy
skargi o wznowienie postępowania wynikające z Kodeksu postępowania cywilnego
dotyczą zaś okoliczności zaistniałych na etapie postępowania przed sądem, wobec
czego nie można ich utożsamiać z przesłankami ponownego ustalenia prawa do
świadczeń emerytalno – rentowych określonymi w ustawie emerytalnej (por. wyroki
Sądu Najwyższego z dnia: 22 lutego 2010 r., I UK 247/09, LEX nr 585725, 26 maja
2010 r., II UK 354/09, LEX nr 604227, 21 września 2010 r., III UK 94/09, LEX nr
621346 i 24 marca 2011 r., I UK 317/10, LEX nr 811823 oraz uchwałę składu
siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z dnia 10 czerwca 2011 r., III UZP 1/11,
Biuletyn SN 2011 nr 6, poz. 21).
W sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych przepisy przewidują zatem
możliwość wzruszenia prawomocnego wyroku jeszcze innym, niż skarga kasacyjna
czy skarga o wznowienie postępowania uregulowana przepisami Kodeksu
postępowania cywilnego, środkiem prawnym w postaci wniosku o ponowne
ustalenie prawa do świadczenia w trybie art. 114 ustawy emerytalnej, którego
celem jest ponowne rozstrzygnięcie o uprawnieniach, które powstały ex lege przed
wydaniem weryfikowanej decyzji rentowej, czyli wyeliminowanie decyzji, która
przyznaje (także na skutek wyroku sądu) świadczenie, pomimo że prawo do niego
nie powstało. Taka sytuacja zachodzi wówczas, gdy zarówno w postępowaniu
przed organem rentowym, jak i przed sądem nie zostało ujawnione, iż przesłanka
7
nabycia prawa do świadczenia nie została spełniona.
Tymczasem skarżący nie podjął nawet próby wykazania, że wzruszenie
wyroku w części zaskarżonej na podstawie art. 114 ustawy emerytalnej w związku
z art. 11 pkt 1 ustawy o świadczeniach przedemerytalnych nie było i nie jest nadal
możliwe, choć na podstawie uzasadnienia zaskarżonego nie można stwierdzić,
żeby Sąd Apelacyjny wziął pod uwagę złożenie przez ubezpieczonego w dniu 3
grudnia 2008 r. zaświadczenia z Powiatowego Urzędu Pracy o upływie z dniem 13
listopada 2008 r. sześciomiesięcznego okresu pobierania zasiłku dla bezrobotnych
(k. 127 akt ZUS) i oceniał wpływ tej okoliczności na powstanie prawa do
świadczenia w świetle art. 7 ust. 1 ustawy o świadczeniach przedemerytalnych,
skoro w motywach orzeczenia w tym zakresie można znaleźć wyłącznie odwołanie
się przez ten Sąd do zaświadczenia złożonego przez wnioskodawcę w dniu 13
listopada 2008 r., potwierdzającego, że okres pobierania zasiłku upłynie 13
listopada 2008 r. (k. 111 akt ZUS). Kwestia ta nie była również przedmiotem
postępowania przed organem rentowym, bowiem ZUS odmówił prawa do
świadczenia w całości, powołując się tylko na niespełnienie przez wnioskodawcę
przesłanki dotyczącej posiadania wymaganych przez ustawę okresów składkowych
i nieskładkowych.
Skarga o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego wyroku Sądu
Apelacyjnego, złożona w niniejszej sprawie, nie spełnia więc wymagania z art. 4245
§ 1 pkt 5 k.p.c., wobec czego na podstawie art. 4248
§ 1 k.p.c. należało postanowić
jak sentencji.