Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 30 września 2011 r.
III PK 14/11
Nie w każdym przypadku dokonywania zmian treści stosunków pracy
pracowników w okolicznościach opisanych w art. 24113
§ 2 k.p. konieczne jest
uruchomienie procedury zwolnień grupowych z art. 2-4 ustawy z dnia 13 marca
2003 r. o szczególnych zasadach rozwiązywania z pracownikami stosunków
pracy z przyczyn niedotyczących pracowników (Dz.U. Nr 90, poz. 844 ze zm.).
Przewodniczący SSN Maciej Pacuda, Sędziowie SN: Halina Kiryło (sprawoz-
dawca), Jerzy Kwaśniewski.
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w dniu 30 wrześ-
nia 2011 r. sprawy z powództwa Stanisława O. przeciwko F.P. Spółce z o.o. z siedzi-
bą w L. o odszkodowanie, na skutek skargi kasacyjnej strony pozwanej od wyroku
Sądu Okręgowego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Lublinie z dnia 12 paź-
dziernika 2010 r. […]
o d d a l i ł skargę kasacyjną.
U z a s a d n i e n i e
Sąd Okręgowy-Sąd Pracy w Lublinie wyrokiem z dnia 12 października 2010 r.
oddalił apelację strony pozwanej od wyroku Sądu Rejonowego-Sądu Pracy i Ubez-
pieczeń Społecznych w Lublinie z dnia 21 kwietnia 2010 r., mocą którego zasądzono
od pozwanego F.P. Spółki z o.o. w L. na rzecz powoda Stanisława O. kwotę
11.670,63 zł tytułem odszkodowania za niezgodne z prawem wypowiedzenie warun-
ków pracy i płacy, nadając orzeczeniu rygor natychmiastowej wykonalności do kwoty
3.890,21 zł i obciążając pozwanego kosztami sądowymi w wysokości 584 zł.
Sąd drugiej instancji podzielił i przyjął za własne ustalenia Sądu Rejonowego,
z których wynika, że Stanisław O. był zatrudniony u pozwanego (z uwzględnieniem
jego poprzedników prawnych) od dnia 24 lipca 1974 r. w oparciu o umowę o pracę
na czas nieokreślony na stanowisku zbrojarz, przy czym do dnia 1 marca 2008 r. był
2
on pracownikiem F. SA w L. W dniu 29 stycznia 2008 r. powód otrzymał informację,
iż w związku z wyodrębnieniem produkcji prefabrykatów oraz powstaniem nowego
podmiotu gospodarczego, z dniem 1 marca 2008 r. staje się z mocy prawa (tj. na
podstawie art. 231
k.p.) pracownikiem F.P. Spółki z o.o. w L. W okresie zatrudnienia
powoda u dotychczasowego pracodawcy jego zasady wynagradzania regulowała
umowa o pracę oraz Zakładowy Układ Zbiorowy Pracy Pracowników F. SA. W
Spółce tej wykształciła się też praktyka, zgodnie z którą pracodawca dokonywał do-
płat do posiłków pracowniczych wydawanych w zakładowej stołówce. Praktyka ta -
pomimo nieujęcia jej w żadnym dokumencie - istniała przez wiele lat. W F. SA w L.
działała Międzyzakładowa Komisja NSZZ „Solidarność”. Obejmowała ona swoim za-
sięgiem dwie spółki: F. SA i P. SA. Powód był członkiem tej organizacji, aczkolwiek
nie wchodził w skład jej zarządu. W związku z uzyskaniem informacji o planowanym
przejęciu części pracowników przez nowego pracodawcę, w dniu 29 lutego 2008 r.
odbyło się posiedzenie plenarne Międzyzakładowej Komisji „Solidarność” F. SA - P.
SA, na którym Komisja ta podjęła uchwałę o rozszerzeniu swojej działalności na F.P.
Spółkę z o.o. w L.
F.P. Spółka z o.o. w L. została wpisana do Krajowego Rejestru Sądowego w
dniu 19 grudnia 2007 r. Z tą chwilą zarząd Spółki zatrudnił w niej 21 pracowników. W
dniu 10 stycznia 2008 r. zarząd pozwanej wydał regulamin wynagradzania. W dniu 1
marca 2008 r. pozwana Spółka przejęła w trybie art. 231
k.p. 162 pracowników F. SA,
w tym powoda. W następstwie tego u pozwanego zaczęły obowiązywać dwa akty
prawne regulujące zasady wynagradzania: regulamin wynagradzania z dnia 10
stycznia 2008 r. oraz postanowienia Zakładowego Układu Zbiorowego Pracowników
F. SA. Układ ten znajdował zastosowanie do pracowników przejętych z F. SA na za-
sadzie art. 2418
§ 1 k.p. przez okres jednego roku od dnia przejęcia części zakładu.
Zgodnie z zawartą umową o pracę i jej kolejnymi aneksami wynagrodzenie
powoda obejmowało wynagrodzenie zasadnicze określone w stawce godzinowej we-
dług kategorii A. Od dnia 1 stycznia 2008 r. stawka ta wynosiła 16,57 zł brutto. Po-
nadto stosownie do postanowień Zakładowego Układu Zbiorowego Pracy Pracowni-
ków F. SA powód otrzymywał 30% dodatek stażowy w maksymalnej wysokości
przewidzianej w tym akcie. Dodatek ten nie był wliczany do podstawy wynagrodzenia
za godziny nadliczbowe. Układ przewidywał też prawo do odprawy rentowej w
związku z wypadkiem przy pracy lub chorobą zawodową, a także prawo pracowni-
ków do negocjowania z zarządem corocznej podwyżki wynagrodzenia zasadniczego
3
o co najmniej poziom inflacji, prawo do 30 minutowej przerwy na spożycie posiłku i
możliwość udzielenia płatnego urlopu „ze względów ekonomicznych”. Zgodnie z
ustalonymi zasadami powód otrzymywał także dopłaty do posiłków, do drugiego
śniadania i obiadu, które to dopłaty pochodziły ze środków obrotowych Spółki.
Po upływie roku zatrudnienia w F.P. Spółki z o.o. w L., w czasie którego stoso-
wane były dotychczasowe zasady wynagradzania, pracodawca podjął działania
zmierzające do zmiany warunków płacowych przejętych pracowników. W dniu 17
marca 2009 r. odbyło się spotkanie z pracownikami, na którym zostali poinformowani
przez prezesa zarządu Spółki o jej złej kondycji finansowej i o planowanych wypo-
wiedzeniach. W dniu 27 marca 2009 r. pracodawca doręczył powodowi wypowiedze-
nie warunków umowy o pracę, z zachowaniem 3-miesięcznego okresu wypowiedze-
nia, który upływał z dniem 30 czerwca 2009 r. Wypowiedzenia takie otrzymali wszy-
scy pracownicy przejęci z F. SA. Po upływie tego okresu pozwany zaproponował
powodowi warunki pracy i płacy wynikające wyłącznie z regulaminu pracy, regula-
minu wynagradzania i regulaminu zakładowego funduszu świadczeń socjalnych F.P.
Spółki z o.o. Jako przyczynę wypowiedzenia wskazano wprowadzenie jednolitych
zasad zatrudnienia dla wszystkich pracowników Spółki. Zarząd Spółki, przed doko-
naniem wypowiedzenia zmieniającego, nie prowadził rozmów ze związkami zawo-
dowymi ani nie zawiadomił Międzyzakładowej Komisji NSZZ „Solidarność” o plano-
wanych wypowiedzeniach. Pracodawca nie zawarł ze związkami zawodowymi żad-
nego porozumienia odnośnie do wypowiedzeń, nie opracował też regulaminu okre-
ślającego zasady postępowania przy ich dokonywaniu. Pozwana Spółka nie przed-
stawiła również informacji o planowanych wypowiedzeniach i poczynionych ustale-
niach Powiatowemu Urzędowi Pracy w L. Po upływie okresu wypowiedzenia zmie-
niającego, powód otrzymał wynagrodzenie zasadnicze w stawce 21,54 zł - stawka ta
wynika z wliczenia do dotychczasowej stawki godzinowej kwoty 30% dodatku stażo-
wego. Tak ustalone wynagrodzenie zasadnicze nie odbiega od jego wynagrodzenia
liczonego wraz z dodatkiem stażowym, jakie otrzymywał przed wypowiedzeniem. W
wyniku wliczenia dodatku stażowego do wynagrodzenia zasadniczego wzrosło wy-
nagrodzenie za godziny nadliczbowe. Pracodawca w dalszym ciągu dofinansowuje
posiłki w stołówce zakładowej w dotychczasowej wysokości, z tym że dopłaty są
obecnie finansowane ze środków funduszu socjalnego.
Sąd Okręgowy podzielił także dokonaną przez Sąd pierwszej instancji ocenę
prawną ustalonego stanu faktycznego sprawy, zaprezentowaną w uzasadnieniu za-
4
skarżonego wyroku. Wskazano w nim, iż zgodnie z art. 42 § 1 k.p. przepisy o wypo-
wiedzeniu umowy o pracę stosuje się odpowiednio do wypowiedzeń wynikających z
umowy warunków pracy i płacy. Pracodawca, dokonując wypowiedzenia zmieniają-
cego, musi zatem zachować tryb przewidziany dla wypowiadania umowy o pracę.
Przez przepisy o wypowiadaniu umów o pracę należy rozumieć nie tylko regulacje
zawarte w Kodeksie pracy, ale także w ustawach szczególnych. A zatem, jeżeli wy-
powiedzenie warunków umowy o pracę następuje z przyczyn niedotyczących pra-
cowników i obejmuje liczbę pracowników określoną w art. 1 ust. 1 ustawy z dnia 13
marca 2003 r. o szczególnych zasadach rozwiązywania z pracownikami stosunków
pracy z przyczyn niedotyczących pracowników (Dz.U. Nr 90, poz. 844 ze zm.), to
przepisy tego aktu znajdują zastosowanie do trybu wypowiadania warunków pracy.
W niniejszym przypadku pozwana była zobowiązana do zastosowania trybu
postępowania przewidzianego w art. 2 - 4 ustawy, skoro wypowiedzenia warunków
wynagradzania objęły wszystkich przejętych przez Spółkę pracowników i nie były
podyktowane wyłącznie upływem jednego roku stosowania do nich postanowień Za-
kładowego Układu Zbiorowego Pracy Pracowników F. SA. Pozwany dokonał przy tej
okazji wypowiedzeń ukształtowanych zwyczajowo, przejętych i niezawartych w tym
układzie uprawnień do dopłaty posiłków, co uzasadnił brakiem podstawy prawnej do
ich stosowania i złą kondycją finansową Spółki.
Międzyzakładowa Komisja NSZZ „Solidarność” F. SA - P. SA była legitymo-
wana do działania i reprezentowania swoich członków w procesie wypowiedzeń
zmieniających, a pracodawca posiadał pełną wiedzę o funkcjonowaniu związku w
momencie podjęcia decyzji o wypowiedzeniach, gdyż zarząd Spółki został powiado-
miony o treści uchwały z dnia 29 lutego 2008 r. Mimo to pozwany nie dopełnił usta-
wowych wymagań w zakresie współpracy z tą organizacją związkową w zakresie
wypowiedzeń warunków płacowych pracowników. Tym samym naruszył on przepisy
o wypowiadaniu umów o pracę, o jakich mowa w art. 45 § 1 w związku z art. 42 k.p.
Sąd Okręgowy uznał za bezprzedmiotowy zarzut apelacji odnośnie do naru-
szenia art. 24113
§ 2 zdanie drugie k.p., poprzez uznanie, iż w zakresie przepisów
ograniczających dopuszczalność wypowiadania warunków umowy lub innego aktu
kreującego stosunek pracy nie mieszczą się przepisy nakładające na pracodawcę
dodatkowe rygory związane z wypowiedzeniem zmieniającym. Wskazany przepis
znajduje zastosowanie z mocy odesłania zawartego w art. 2418
§ 2 zdanie drugie
k.p., którego treść odnosi się jedynie do warunków wynikających z układu
5
stosowanego przez okres jednego roku od dnia przejścia części zakładu pracy na
nowego pracodawcę. Tymczasem dokonane wypowiedzenie dotyczyło warunków
pracy wypływających z dwóch niezależnych od siebie podstaw: zakładowego układu
zbiorowego pracy oraz ustalonego w drodze praktyki dofinansowania do obiadów i
innych posiłków. Nie ulega wątpliwości, iż drugi z wypowiedzianych powodowi wa-
runków nie pozostawał w zakresie regulacji art. 24113
§ 2 zdanie drugie k.p., nie wy-
nikał bowiem z zakładowego układu zbiorowego pracy.
Wyrok Sądu drugiej instancji został zaskarżony w całości skargą kasacyjną
pozwanej. Skargę oparto na podstawie naruszenie prawa materialnego: 1) art. 42 § 1
k.p., poprzez błędną, rozszerzającą wykładnię, niewłaściwe zastosowanie i uznanie,
iż przepisami o wypowiedzeniu umowy o pracę w rozumieniu Kodeksu pracy są
przepisy ustawy z dnia 13 marca 2003 r. o szczególnych zasadach rozwiązywania z
pracownikami stosunków pracy z przyczyn niedotyczących pracowników; 2) art. 1
ust. 1 ustawy z dnia 13 marca 2003 r. o szczególnych zasadach rozwiązywania z
pracownikami stosunków pracy z przyczyn niedotyczących pracowników, poprzez
niewłaściwe uznanie, iż zakres normowania ustawy odpowiednio obejmuje również
złożenie pracownikom wypowiedzeń zmieniających w wypadku, gdy pracodawca po-
przez zaproponowanie nowych warunków zatrudnienia, nie gorszych niż poprzednio
obowiązujące, nie zmierza w istocie do rozwiązania umów o pracę; 3) art. 1 ust. 1 lit.
b akapit drugi dyrektywy 98/59, poprzez niewłaściwą wykładnię i niewłaściwe zasto-
sowanie pozwalające na uznanie, iż dyrektywa nakazuje stosowanie ustawy o
szczególnych zasadach rozwiązywania z pracownikami stosunków pracy z przyczyn
niedotyczących pracowników do wypowiedzeń zmieniających bez dokonywania ana-
lizy całokształtu okoliczności sprawy; 4) art. 45 § 1 k.p., poprzez błędne zastosowa-
nie i uznanie, iż dokonane powodowi wypowiedzenie warunków zatrudnienia narusza
przepisy o wypowiadaniu umów o pracę; 5) art. 24113
§ 2 zdanie drugie k.p., poprzez
błędną wykładnię i uznanie, iż w zakresie przepisów ograniczających dopuszczal-
ność wypowiadania warunków takiej umowy lub aktu nie mieszczą się przepisy na-
kładające na pracodawcę dodatkowe rygory związane z wypowiedzeniem zmieniają-
cym; 6) niewłaściwe zastosowanie art. 65 § 1 k.c., poprzez wadliwą wykładnię § 21
statutu NZZ „Solidarność” oraz § 1 uchwały Komisji Krajowej nr 20/5 w sprawie za-
sad łączenia lub podziału jednostek organizacyjnych związku, a także uchwały Mię-
dzyzakładowej Komisji NSZZ „Solidarność” Pracowników F. SA - P. SA z dnia 29
lutego 2008 r. prowadzącą do zaakceptowania stanowiska, iż rozszerzenie działalno-
6
ści związku zawodowego na pozwanego pracodawcę nastąpiło w sposób prawidło-
wy; 7) niewłaściwe zastosowanie art. 65 § 1 k.c., poprzez wadliwą wykładnię roz-
działu IV § 3 Zakładowego Układu Zbiorowego Pracy, poprzez błędne przyjęcie, że
pracownicy mieli prawo do corocznej podwyżki, co najmniej o poziom inflacji; 8) art.
239 § 1 k.p. oraz art. 24123
k.p., poprzez niewłaściwe zastosowanie i uznanie, iż po-
zwana spółka jako strona układu zbiorowego była zobowiązana do dokonywania co-
rocznych podwyżek wynagrodzenia powoda na podstawie przepisu rozdziału IV § 3
Zakładowego Układu Zbiorowego Pracy; 9) art. 42 k.p., 45 § 1 k.p., art. 65 § 1 k.c.
oraz art. 1 ust. 1 ustawy o szczególnych zasadach rozwiązywania z pracownikami
stosunków pracy z przyczyn niedotyczących pracowników, poprzez akceptację po-
glądu, iż dokonanie wypowiedzenia ukształtowanych w F. SA zwyczajowo dopłat do
posiłków stanowi odrębną kwestię uprawnień pracowniczych od Zakładowego Układu
Zbiorowego Pracy, uzasadnione jest brakiem podstaw prawnych oraz złą kondycją
finansową spółki i pociąga za sobą konieczność zastosowania procedury wynikającej
z ustawy z dnia 13 marca 2003 r. Skargę oparto również na podstawie naruszenia
przepisów postępowania, które miało istotny wpływ na wynik sprawy, tj. art. 382 k.p.
c., art. 233 k.p.c w związku z art. 391 § 1 k.p.c., poprzez pominięcie zgromadzonego
w sprawie materiału dowodowego przy orzekaniu przez Sąd Okręgowy, przy braku
dokonywania własnych ustaleń faktycznych oraz podzieleniu w całości argumentacji
Sądu Rejonowego. Naruszenia te polegały na: 1) pominięciu zeznań świadka Jolanty
K. i w związku z tym błędnym przyjęciu, że nastąpiło pogorszenie warunków płacy,
podczas gdy powód faktycznie otrzyma wyższe wynagrodzenie, np. za czas urlopu
wypoczynkowego, czy za godziny nadliczbowe, natomiast warunki płacy „utracone”
przez pracownika mają charakter głównie potencjalny (odprawa rentowa w związku z
wypadkiem przy pracy czy chorobą zawodową), co oznacza, iż dokonanie wypowie-
dzenia warunków zatrudnienia powoda nie było konieczne; 2) błędnym przyjęciu, iż
warunki płacy powoda uzależnione są od naliczania godzin nadliczbowych i uzyska-
nego z tego tytułu dodatku oraz że o pogorszeniu tych warunków po dokonanym
wypowiedzeniu w pierwszej kolejności świadczy wysokość osiąganego wynagrodze-
nia i sposób jego uzyskiwania. Wbrew temu stanowisku wynagrodzenie powoda po
włączeniu dodatku za staż pracy do wynagrodzenia zasadniczego pozostało co naj-
mniej na tym samym poziomie, natomiast przy obliczaniu wynagrodzenia za urlop
wypoczynkowy i za godziny nadliczbowe jest wyraźnie wyższe; 3) pominięciu do-
wodu z dokumentu - pisma z dnia 19 marca 2009 r. w przedmiocie konsultacji z or-
7
ganizacją związkową zamiaru wypowiedzenia w trybie art. 38 k.p. i przez to błędnym
przyjęciu, że nie nastąpiła konsultacja z organizacją związkową zamiaru wypowie-
dzenia warunków zatrudnienia powoda (stosowne pismo złożone zostało na rozpra-
wie w dniu 8 lipca 2009 r.), co ma doniosły wpływ na wynik sprawy, ponieważ ozna-
cza, iż pozwana Spółka w pełni zrealizowała wykładnię prawa dokonaną przez Sąd
Najwyższy w uchwale z dnia 15 października 2008 r.; 4) pominięciu dowodu z doku-
mentów: § 21 statutu NSZZ Solidarność oraz § 1 uchwały Komisji Krajowej nr 20/5 w
sprawie zasad łączenia lub podziału jednostek organizacyjnych związku, a także
uchwały Międzyzakładowej Komisji NSZZ „Solidarność” Pracowników F. SA - P. SA z
dnia 29 lutego 2008 r. oraz w konsekwencji błędnym przyjęciu, że Międzyzakładowa
Komisja NSZZ „Solidarność” Pracowników F. SA - P. SA była w pełni legitymowana
do działania i reprezentowania swoich członków, w tym powoda, w zakresie wypo-
wiedzeń zmieniających, co ma istotny wpływ na wynik sprawy, ponieważ eliminuje
organizację związkową „z uczestnictwa w trybie postępowania”; 5) błędnym przyję-
ciu, że uznawanie lub nieuznawanie związku zawodowego przez pracodawcę lub
ewentualna wiedza o jego działaniu, daje mu legitymację do działania, a nie prawi-
dłowe zastosowanie procedury wynikającej z przepisów; 6) błędnym przyjęciu, że
finansowanie posiłków z funduszu socjalnego jest uzależnione jedynie od pracodaw-
cy, wbrew postanowieniom art. 27 ustawy o związkach zawodowych, pominięcie
dowodu z dokumentu - stosownych postanowień Zakładowego Układu Zbiorowego
Pracy oraz błędnym przyjęciu, że pracownicy mieli prawo do corocznej podwyżki, co
najmniej o poziom inflacji, błędnym przyjęciu, że utrata „dodatkowego urlopu płat-
nego 60% wynagrodzenia” stanowi pogorszenie warunków zatrudnienia, podczas
gdy takie uprawnienia wynikają z art. 81 § 1 k.p., co pozwala na stwierdzenie, iż wa-
runki zatrudnienia nie uległy pogorszeniu; 7) zaakceptowaniu poglądu, że dokonanie
wypowiedzenia ukształtowanych w F. SA zwyczajowo dopłat do posiłków stanowi
odrębną kwestię uprawnień pracowniczych od Zakładowego Układu Zbiorowego
Pracy, uzasadnione jest brakiem podstaw prawnych oraz złą kondycją finansowa
Spółki i pociąga za sobą konieczność zastosowania procedury wynikającej z ustawy
z dnia 13 marca 2003 r.
Skarżący wniósł o uchylenie zaskarżonego wyroku wraz z poprzedzającym go
wyrokiem Sądu Rejonowego i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Są-
dowi pierwszej instancji oraz zasądzenie od powoda na rzecz pozwanego kosztów
postępowania, w tym kosztów zastępstwa procesowego.
8
W uzasadnieniu skargi podniesiono, iż błędna jest wykładnia art. 42 § 1 k.p.
zakładająca, że przepisami o wypowiedzeniu umowy o pracę w rozumieniu Kodeksu
pracy są przepisy ustaw szczególnych, w tym ustawy z dnia 13 marca 2003 r. o
szczególnych zasadach rozwiązywania z pracownikami stosunków pracy z przyczyn
niedotyczących pracowników. Niewłaściwe w przedmiotowej sprawie jest powoływa-
nie się w tym zakresie na wyrok Sądu Najwyższego z dnia 17 maja 2007 r., III BP
5/07. Odnosząc się do tez wskazanych w powołanym orzeczeniu Sądu Najwyższego,
zdaniem skarżącego sąd jest obowiązany każdorazowo stwierdzać, czy złożone pra-
cownikom wypowiedzenia zmieniające mają na celu modyfikację warunków pracy,
czy w istocie stanowią wypowiedzenia definitywne z uwagi na charakter nowych wa-
runków.
Sąd Okręgowy, podzielając w całości ustalenia i wnioski Sądu Rejonowego,
naruszył także art. 65 § 1 k.c., poprzez niewłaściwe zastosowanie i wadliwą wykład-
nię § 21 statutu NSZZ „Solidarność” oraz § 1 uchwały Komisji Krajowej nr 20/5 w
sprawie zasad łączenia lub podziału jednostek organizacyjnych związku, a także
uchwały Międzyzakładowej Komisji NSZZ „Solidarność” Pracowników F. SA - P. SA z
dnia 29 lutego 2008 r., prowadzącą do stwierdzenia, iż rozszerzenie działalności
związku zawodowego na pozwanego pracodawcę nastąpiło w sposób prawidłowy.
Jedynym zapisem uchwały Komisji Krajowej NSZZ „Solidarność” w sprawie zasad
łączenia lub podziału jednostek organizacyjnych związku, który mógłby się odnosić
do przedmiotowej sprawy jest to § 4 ust. 4. Zgodnie z treścią wskazanego przepisu
organizacja zakładowa z chwilą przejęcia członków związku zatrudnionych przez
pracodawcę nieobjętego działaniem tej organizacji przekształca się w organizację
międzyzakładową, która rozszerza swoje działanie na tego pracodawcę. Zatem pod-
stawowym warunkiem dającym możliwość przekształcenia się organizacji zakładowej
w organizację międzyzakładową jest przejęcie członków związku zatrudnionych
przez pracodawcę nieobjętego działaniem tej organizacji. W dniu 29 lutego 2008 r.
pozwany pracodawca nie zatrudniał członków NSZZ „Solidarność”. Tego faktu nie
zmienia okoliczność, iż było powszechnie wiadome, że od 1 marca 2008 r. pozwana
Spółka przejmie pracowników F. SA. W tym dniu nie mogła więc zostać podjęta
uchwała o rozszerzeniu działalności na pracodawcę nieobjętego zakresem działania
podstawowej jednostki organizacyjnej NSZZ „Solidarność”. Zgodnie z art. 9 ustawy o
związkach zawodowych statuty oraz uchwały związkowe określają swobodnie struk-
tury organizacyjne związków zawodowych. Nie oznacza to jednak dowolności w two-
9
rzeniu wewnętrznych jednostek organizacyjnych związku. Skoro statut oraz uchwała
nr 20/05 Komisji Krajowej określa warunki, jakie winny zostać spełnione dla powsta-
nia u pracodawcy organizacji zakładowej (międzyzakładowej), ich niespełnienie prze-
kreśla możliwość legalnego działania u pracodawcy. Zatem tylko i wyłącznie od speł-
nienia przesłanek wskazanych w przepisach zależy legalność działania związków
zawodowych, a nie od uznawania ich przez pracodawcę. Skarżący zaznaczył rów-
nież, iż po przejściu pracowników do F.P. Spółki z o.o. Spółka ta nie stała się stroną
układu zbiorowego, nie była zatem zobowiązana do podejmowania negocjacji z za-
kładową organizacją związkową w przedmiocie ustalania środków na wynagrodzenia.
W dalszej części uzasadnienia skarżący polemizując z wnioskiem Sądów niż-
szych instancji jakoby warunki pracy i płacy powoda po wypowiedzeniu były mniej
korzystne powołał się na stanowisko Sądu Najwyższego wyrażone w uchwale z dnia
15 września 2004 r. II PZP 3/04 i podkreślił, iż ocena „korzystności (bądź jej braku)
postanowień” nie może mieć charakteru globalnego. Nie dotyczy zatem w ogólności
wszystkich, lecz poszczególnych, odpowiadających sobie postanowień. Odmienne
rozumienie jest niezgodne z literalną wykładnią art. 241¹³ k.p., gdyż jednoznacznie
wskazuje on na postanowienia, a nie na układ jako całość. Zdaniem skarżącego
również błędnie Sąd Okręgowy przyjął, że finansowanie posiłków z funduszu socjal-
nego nie jest uzależnione jedynie od pracodawcy. Zgodnie z postanowieniami art. 27
ustawy o związkach zawodowych ustalanie zasad wykorzystania zakładowego fun-
duszu świadczeń socjalnych oraz podział środków funduszu dokonywane jest w
uzgodnieniu z zakładową organizacją związkową. Zatem nie tylko w gestii pracodaw-
cy leży ustalenie, czy śniadania i obiady są dofinansowywane z funduszu socjalnego.
Ponadto chybiony jest pogląd, że jeśli nawet do wypowiedzenia warunków wynikają-
cych z układu zbiorowego pracy nie ma zastosowania ustawa z 13 marca 2003 r.,
pracodawca i tak winien zastosować tę ustawę ze względu na dokonanie wypowie-
dzenia ukształtowanych w F. SA zwyczajowo dopłat do posiłków, nieunormowanych
w Zakładowym Układzie Zbiorowym Pracy. W piśmie z dnia 26 marca 2009 r. praco-
dawca wypowiedział powodowi warunki zatrudnienia nierozerwalnie związane ze
sobą, wynikające wprost z układu zbiorowego oraz ukształtowane zwyczajowo, w
celu wprowadzenia jednolitych zasad zatrudnienia. Nieracjonalne zatem byłoby prze-
prowadzenie różnych procedur wręczania pracownikom wypowiedzeń zmieniających
w odniesieniu do postanowień układu zbiorowego pracy oraz wobec likwidacji dopłat
do posiłków przekraczających obowiązek pracodawcy wynikający z przepisów bhp.
10
Konkludując skarżący podkreślił, iż dokonane wypowiedzenia zmieniające
miały na celu wprowadzenie zasad zatrudnienia wynikających wyłącznie z regulami-
nów: wynagradzania, pracy i zakładowego funduszu świadczeń socjalnych a także,
że żaden przepis wprost nie nakłada na pracodawcę obowiązku przeprowadzenia
procedury przewidzianej w tzw. ustawie o zwolnieniach grupowych.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Skarga kasacyjna nie zasługuje na uwzględnienie. Stosownie do art. 398¹³ § 1
k.p.c. Sąd Najwyższy rozpoznaje skargę kasacyjną w granicach zaskarżenia oraz w
granicach jej podstaw, a z urzędu bierze pod rozwagę tylko nieważność postępowa-
nia. W świetle art. 398³ § 1 k.p.c. skarga kasacyjna może być oparta na zarzutach
naruszenia prawa materialnego przez błędną jego wykładnię i niewłaściwe zastoso-
wanie (pkt 1) oraz na zarzutach naruszenia przepisów postępowania, jeżeli uchybie-
nia te mogły mieć wpływ na wynik sprawy (pkt 2). Zgodnie z utrwalonym w judykatu-
rze poglądem, pod pojęciem podstawy skargi kasacyjnej rozumie się zaś konkretne
przepisy prawa, które zostały w niej wskazane z jednoczesnym stwierdzeniem, że
wydanie wyroku nastąpiło z ich obrazą. W razie oparcia skargi kasacyjnej na pod-
stawie z art. 398³ § 1 pkt 2 k.p.c. konieczne jest przy tym, aby - poza naruszeniem
przepisów proceduralnych - skarżący wykazał, że konsekwencje wadliwości postę-
powania były tego rodzaju, iż kształtowały lub współkształtowały treść zaskarżonego
orzeczenia.
W rozpoznawanej sprawie skarżący powołał obie wymienione podstawy kasa-
cyjne, formułując w ich ramach szereg zarzutów. Pozostaje zatem rozważyć ich
zasadność. Odnośnie do podstawy naruszenia prawa procesowego skarżący wska-
zał na uchybienie przez Sąd drugiej instancji przepisom art. 382 k.p.c. oraz art. 233 w
związku z art. 391 § 1 k.p.c. Przechodząc do analizy trafności tego zarzutu godzi się
przypomnieć treść art. 3983
§ 3 k.p.c., zgodnie z którym podstawą skargi kasacyjnej
nie mogą być oparte na przepisie art. 233 k.p.c. zarzuty dotyczące ustalenia faktów
lub oceny dowodów. Skarżący nie może zatem skutecznie powoływać się na brak
wszechstronnego i wnikliwego rozważenia zgromadzonego w sprawie materiału do-
wodowego, ponieważ zakres ten nie jest objęty kognicją Sądu Najwyższego w po-
stępowaniu kasacyjnym. Takie stanowisko zajął również Sąd Najwyższy w postano-
wieniu z dnia 23 września 2005 r., III CSK 13/05 (OSNC 2006 nr 4, poz. 76). W uza-
11
sadnieniu tego orzeczenia wskazano, że treść i kompozycja art. 3983
§ 3 k.p.c. suge-
rują, iż chociaż generalnie dopuszczalne jest oparcie skargi kasacyjnej na podstawie
naruszenia przepisów postępowania, to jednak z wyłączeniem zarzutów dotyczących
ustalania faktów i oceny dowodów, nawet jeżeli naruszenia te mogły mieć istotny
wpływ na wynik sprawy. Inaczej mówiąc, niedopuszczalne jest oparcie skargi kasa-
cyjnej na podstawie, którą wypełniają takie właśnie zarzuty. W sytuacji, gdy skarga
kasacyjna ogranicza się tylko do zarzutów dotyczących ustalenia faktów lub oceny
dowodów, nie wskazując na inne naruszenia prawa, byłaby ona niedopuszczalna
jako nieoparta na ustawowej podstawie.
W niniejszej sprawie zarzut naruszenia art. 233 k.p.c. został jednak połączony
z zarzutem naruszenia art. 382 k.p.c. W tej materii wypada podkreślić, że ten ostatni
przepis nie stanowi samodzielnej podstawy działania sądu drugiej instancji, gdyż
swoją funkcję merytoryczną (rozpoznawczą) sąd ten spełnia - w zależności od po-
trzeb oraz wniosków stron - stosując (przez odesłanie zawarte w art. 391 k.p.c.) wła-
ściwe przepisy o postępowaniu przed sądem pierwszej instancji. Nie można zatem -
z pominięciem wymagań przewidzianych w art. 3983
§ 1 pkt 2 k.p.c. - zasadnie za-
rzucać naruszenia przez sąd drugiej instancji omawianego przepisu i przypisywanych
temu sądowi kompetencji w postępowaniu odwoławczym. Zarzut naruszenia art. 382
k.p.c. w zasadzie nie może stanowić samodzielnego uzasadnienia podstawy kasa-
cyjnej z art. 3983
§ 1 pkt 2 k.p.c., lecz konieczne jest wskazanie także tych przepisów
normujących postępowanie rozpoznawcze, którym sąd drugiej instancji, rozpoznając
apelację, uchybił (wyroki Sądu Najwyższego: z dnia 6 stycznia 1999 r., II CKN
102/98, LEX nr 50665; z dnia 13 czerwca 2001 r., II CKN 537/00, LEX nr 52600 i z
dnia 12 grudnia 2001 r., III CKN 496/00, LEX nr 53130 oraz z dnia 26 listopada 2004
r., V CK 263/04, LEX nr 520044). Jeżeli podstawa kasacyjna z art. 3983
§ 1 pkt 2
k.p.c. ogranicza się do zarzutu naruszenia ogólnej normy procesowej art. 382 k.p.c.,
to może być ona usprawiedliwiona tylko wówczas, kiedy skarżący wykaże, że sąd
drugiej instancji bezpodstawnie nie uzupełnił postępowania dowodowego lub pominął
część zebranego materiału, jeżeli uchybienia te mogły mieć wpływ na wynik sprawy,
albo kiedy mimo przeprowadzenia postępowania dowodowego orzekł wyłącznie na
podstawie materiału zgromadzonego przez sąd pierwszej instancji lub oparł swoje
rozstrzygnięcie na własnym materiale, pomijając wyniki postępowania dowodowego
przeprowadzonego przez sąd pierwszej instancji (postanowienie Sądu Najwyższego
z dnia 26 marca 1998 r., II CKN 815/97, Wokanda 1999 nr 1, poz. 6 oraz wyroki: z
12
dnia 16 marca 1999 r., II UKN 520/98, OSNP 2000 nr 9, poz. 372; z dnia 8 grudnia
1999 r., II CKN 587/98, LEX nr 479343; z dnia 6 lipca 2000 r., V CKN 256/00, LEX nr
52657; z dnia 13 września 2001 r., I CKN 237/99, LEX nr 52348; z dnia 22 lipca 2004
r., II CK 477/03, LEX nr 269787; z dnia 10 stycznia 2008 r., IV CSK 339/07, LEX nr
492178; z dnia 24 kwietnia 2008 r., IV CSK 39/08, LEX nr 424361 i z dnia 24
czerwca 2008 r., II PK 323/07, LEX nr 491386). Przepis art. 382 k.p.c. nie nakłada
przy tym na sąd drugiej instancji obowiązku przeprowadzenia postępowania dowo-
dowego, lecz sąd ten jest władny samodzielnie dokonać ustaleń faktycznych bez po-
trzeby uzupełniania materiału dowodowego zebranego przed sądem pierwszej in-
stancji, o ile zachodzą ku temu potrzeby. Uzupełnienie postępowania przed sądem
apelacyjnym o dowody, które mimo wniosku strony sąd pierwszej instancji pominął,
jest zaś uzasadnione wówczas, gdy dotyczą one okoliczności istotnych z punktu wi-
dzenia prawa materialnego mającego znaczenie dla rozstrzygnięcia sprawy (wyroki
Sądu Najwyższego: z dnia 26 maja 1999 r., III CKN 254/98, LEX nr 521901; z dnia 2
marca 2000 r., III CKN 257/00, LEX nr 530723 i z dnia 17 lipca 2008 r., II CSK
102/08, LEX nr 447689).
Przenosząc powyższe rozważania na płaszczyznę niniejszego sporu należy
stwierdzić, że Sąd Okręgowy nie naruszył powołanych w skardze kasacyjnej przepi-
sów proceduralnych. Sąd ten dokonał bowiem oceny wszystkich podnoszonych w
apelacji zarzutów pozwanego odnośnie do przebiegu i wyników postępowania dowo-
dowego przeprowadzonego przez Sąd pierwszej instancji, a następnie podzielił i
przyjął za własne ustalenia poczynione przez ten Sąd, bez potrzeby ich ponawiania
w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku. Wbrew twierdzeniom skarżącego, ustalenia
Sądu Rejonowego oparte zaś zostały na całym zgromadzonym materiale dowodo-
wym, w tym także na wskazywanych w skardze kasacyjnej zeznaniach świadka Jo-
lanty K., jak również na tekście Zakładowego Układu Zbiorowego Pracy Pracowników
F. SA, statucie NSZZ „Solidarność” i uchwale Komisji Krajowej NSZZ „Solidarność”
nr 20/05 oraz uchwale Międzyzakładowej Komisji NSZZ „Solidarność” Pracowników
F. SA - P. SA z dnia 29 lutego 2008 r. […]. Większość podnoszonych w ramach
omawianej podstawy kasacyjnej kwestii nie dotyczy jednak ustaleń faktycznych lecz
ich oceny prawnej dokonanej przez Sądy orzekające w sprawie. Taki bowiem cha-
rakter mają zastrzeżenia skarżącego co do kryteriów, jakimi trzeba kierować się przy
określaniu nowych warunków pracy i płacy pracownika jako korzystnych bądź nieko-
rzystnych dla niego, a przez to wymagających wypowiedzenia zmieniającego, czy
13
trybu rozszerzania zakresu działania organizacji związkowej i obowiązku pracodawcy
współdziałania z tą organizacją, sposobu decydowania o wypłatach z zakładowego
funduszu świadczeń socjalnych oraz potrzeby stosowania przez pracodawcę proce-
dury wynikającej z ustawy z dnia 13 marca 2003 r. o szczególnych zasadach rozwią-
zywania z pracownikami stosunków pracy z przyczyn niedotyczących pracowników
do instytucji wypowiedzenia zmieniającego. Tego rodzaju problemy są jednak
przedmiotem analizy w ramach pierwszej z ustawowych podstaw kasacyjnych. Jedy-
nie stwierdzając fakt niedopełnienia przez pozwanego wymagania konsultacji związ-
kowej z art. 38 k.p. Sądy obydwu instancji nie odniosły się bezpośrednio do treści pi-
sma z dnia 19 marca 2009 r., wystosowanego przez pracodawcę do międzyzakłado-
wej organizacji związkowej. Pominięcie w uzasadnieniach wyroków tegoż dokumentu
nie miało jednak wpływu na wynik sprawy z przyczyn, o jakich będzie mowa w dal-
szej części rozważań.
Rozważania na temat zasadności zarzutów podniesionych w ramach podsta-
wy kasacyjnej naruszenia prawa materialnego rozpocząć wypada od stwierdzenia, że
przedmiotem niniejszego sporu jest prawidłowość wypowiedzenia przez pracodawcę
warunków pracy i płacy pracownikowi przejętemu w trybie art. 23¹ k.p., dokonanego
po upływie rocznego okresu stosowania wobec tego pracownika postanowień zakła-
dowego układu zbiorowego pracy obowiązującego u poprzedniego pracodawcy.
Trzeba zatem przypomnieć, iż uregulowaną w art. 42 k.p. instytucją wypowie-
dzenia zmieniającego można objąć zarówno warunki pracy i płacy, jak i jeden z tych
elementów treści stosunku pracy. Zmiana musi być jednak istotna, albowiem wszel-
kie inne modyfikacje warunków zatrudnienia mieszczą się w kręgu uprawnień kie-
rowniczych pracodawcy. Poza tym powinna być ona niekorzystna dla pracownika,
gdyż poprawa warunków pracy i płacy nie wymaga zastosowania trybu wypowiedze-
nia (wyroki Sądu Najwyższego: z dnia 7 listopada 1974 r., I PR 332/74, OSNCP 1975
nr 6, poz. 103; z dnia 18 maja 1978 r., I PRN 40/78, niepublikowany i z dnia 26 lipca
1979 r., I PR 64/79, OSNCP 1980 nr 1, poz. 17).
Nie ulega wątpliwości, że w świetle art. 22 § 1 k.p. wynagrodzenie za pracę
stanowi - obok rodzaju powierzonej pracownikowi pracy - podstawowy element treści
stosunku pracy, stąd wszelkie modyfikacje w sposobie jego ukształtowania są zmia-
nami istotnymi. Co do oceny owej zmiany jako korzystnej lub niekorzystnej dla pra-
cownika w judykaturze przez długi czas wyrażany był pogląd, w myśl którego nie
wymaga wypowiedzenia warunków płacy zmiana zasad wynagradzania dotycząca
14
kategorii lub stawki zaszeregowania wynagrodzenia zasadniczego, a także niektó-
rych innych składników płacowych, jeżeli nie prowadzi ona do obniżenia ogólnego
wynagrodzenia pracownika (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 6 kwietnia 1978 r., I PR
11/78, LEX nr 14452 oraz uchwała z dnia 20 czerwca 1980 r., I PR 52/80, OSNCP
1981 nr 2 - 3, poz. 39 i uchwała składu siedmiu sędziów z dnia 12 marca 1981 r., V
PZP 4/80, OSNCP 1981 nr 10, poz. 182).
Do odmiennych konkluzji doszedł jednak Sąd Najwyższy w uchwale składu
siedmiu sędziów z dnia 15 września 2004 r., III PZP 3/04 (OSNP 2005 nr 4, poz. 49),
stwierdzając że wprowadzenie układem zbiorowym pracy mniej korzystnych dla pra-
cownika warunków nabywania i ustalania wysokości niektórych składników wynagro-
dzenia za pracę wymaga wypowiedzenia dotychczasowych warunków umowy o
pracę także wtedy, gdy ukształtowane nowym układem wynagrodzenie nie uległo
obniżeniu (art. 241¹³ § 2 k.p.). W uzasadnieniu uchwały zauważono, iż w orzecznic-
twie Sądu Najwyższego nie występowało dotychczas zagadnienie prawne, czy na
podstawie art. 24113
k.p. ocena korzystności (niekorzystności) dla pracownika posta-
nowień nowego lub zmienionego układu - w porównaniu z treścią dotychczas obo-
wiązujących przepisów prawa pracy i z treścią stosunku pracy - ma być dokonywana
przez porównywanie pojedynczych postanowień, czy też przez porównywanie grup
postanowień pozostających ze sobą w związku prawnym i rzeczowym, obejmujących
określoną instytucję prawa pracy. Koncentrując się na odpowiedzi na pytanie, jak w
kontekście przytoczonego przepisu należy rozumieć wyrażenie „postanowienia”, a
także określenie „mniej korzystne”, Sąd Najwyższy podzielił pogląd, który przyjmuje,
że ocena „korzystności (bądź jej braku) postanowień” nie może mieć charakteru glo-
balnego. Nie dotyczy zatem w ogólności wszystkich, lecz poszczególnych, odpowia-
dających sobie postanowień. Odmienne rozumienie jest niezgodne z literalną wy-
kładnią art. 24113
k.p., gdyż jednoznacznie wskazuje on na postanowienia, a nie na
układ jako całość. Jeśli bowiem układ zawiera postanowienia zarówno mniej, jak i
bardziej korzystne, na przykład obniżając wynagrodzenie, a wprowadzając ochronę
przed zwolnieniem z pracy, nie możemy ograniczać się do oceny globalnej, gdyż
moglibyśmy wówczas dojść do zasadniczo odmiennych wniosków, że nowy układ
jest w całości korzystniejszy dla pracowników.
Odpowiadając na pytanie, czy „postanowienie” może być uznane za tożsame
z każdą normą układu, Sąd Najwyższy stwierdził, że wyrażenie „postanowienie”
oznacza zespół przepisów regulujących jakąś instytucję, czy też jej istotny, autono-
15
miczny fragment. W tym kontekście wymaga podkreślenia, iż wynagrodzenie nie
może być traktowane w sposób globalny. Należy badać, jakie składniki wchodzą w
skład zmienionego wynagrodzenia i czy nie rzutują one, jako czynniki przyszłe i nie-
pewne, na obniżenie zarobków w przyszłości. Jako instytucja wynagrodzenie stanowi
bowiem faktyczną całość, ale podzielną i niejednolitą, składa się na nie między in-
nymi wynagrodzenie zasadnicze, dodatki, na przykład za staż pracy, nagrody jubi-
leuszowe, nagrody z funduszu nagród. Dlatego należy brać pod uwagę postanowie-
nia dotyczące poszczególnych składników wynagrodzenia i badać, czy warunki przy-
znania takiego czy innego dodatku są korzystniejsze czy mniej korzystne. Pracodaw-
ca ma oczywiście możliwość zmiany postanowień na mniej korzystne, ale wolno mu
to uczynić w drodze wypowiedzenia. Warto nadmienić, że pod rządem art. 24113
k.p.
Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 16 stycznia 1998 r., I PKN 460/97 (OSNAPiUS 1998
nr 23, poz. 681), stwierdził, że z mocy art. 8 ust. 2 ustawy z dnia 29 września 1994 r.
o zmianie ustawy - Kodeks pracy oraz o zmianie niektórych ustaw (Dz.U. Nr 113,
poz. 547 ze zm.) przepis art. 24113
§ 2 k.p. ma także zastosowanie do regulaminu
wynagradzania, który jest wprowadzany jednostronną czynnością pracodawcy.
W świetle orzecznictwa Sądu Najwyższego wypowiedzenia zmieniającego
wymaga nie tylko modyfikacja zasad nabywania prawa lub ustalania wysokości wy-
nagrodzenia zasadniczego oraz dodatków, jak dodatek funkcyjny czy stażowy, ale
także innych składników płacowych, jak nagrody jubileuszowe czy odprawy emery-
talno-rentowe. I tak w uzasadnieniu wyroku z dnia 24 marca 1999 r., I PKN 628/98
(OSNAPiUS 2000 nr 10, poz. 380), Sąd Najwyższy wywiódł, że w razie wprowadze-
nia zmiany w zakładowym układzie zbiorowym ustalającej sposób obliczania dodatku
funkcyjnego mniej korzystnie dla pracownika niż przed zmianą, przepis art. 24113
§ 1
k.p. wyłącza działanie zasady automatycznego (ex lege) zastępowania dotychcza-
sowych warunków łączącej strony umowy o pracę postanowieniami zmienianego na
niekorzyść układu zbiorowego pracy. Dla wprowadzenia takich mniej korzystnych dla
pracowników postanowień art. 24113
§ 2 k.p. wymaga dokonania pracownikowi wy-
powiedzenia dotychczasowych warunków umowy o pracę. Natomiast w tezie drugiej
wyroku Sądu Najwyższego z dnia 6 sierpnia 1998 r., I PKN 227/98 (OSNAPiUS 1999
nr 17, poz. 543), stwierdzono, że zmiana na niekorzyść pracownika zasad nabycia
prawa do nagrody jubileuszowej wynikających z zakładowego układu zbiorowego
pracy (zakładowego regulaminu wynagradzania), po wejściu w życie ustawy z dnia
29 września 1994 r. o zmianie ustawy - Kodeks pracy oraz o zmianie niektórych
16
ustaw, wymagała dokonania wypowiedzenia warunków płacy. W uzasadnieniu tego
wyroku Sąd Najwyższy przypomniał, że prawo do nagrody jubileuszowej jest ele-
mentem stosunku pracy wówczas, gdy wynika z umowy o pracę lub z przepisów
prawa pracy, dlatego też pogorszenie warunków uzyskania nagrody wymagało zaw-
sze dokonania wypowiedzenia warunków płacy.
Nie powinna budzić wątpliwości konieczność zastosowania instytucji wypowie-
dzenia zmieniającego także wtedy, gdy w wyniku wprowadzenia przez pracodawcę
nowych zakładowych przepisów płacowych dochodzi do pozbawienia pracowników
pewnych przywilejów (np. w zakresie czasu pracy lub urlopów wypoczynkowych)
wykraczających ponad standardy wynikające z przepisów powszechnie obowiązują-
cych (Kodeksu pracy), a gwarantowanych dotychczas obowiązującymi u tego praco-
dawcy unormowaniami wewnątrzzakładowymi lub postanowieniami umów o pracę
(wyroki Sądu Najwyższego: z dnia 28 sierpnia 1984 r., I PR 65/84, LEX nr 14629; z
dnia 9 kwietnia 1991 r., I PRN 13/91, OSNCP 1992 nr 4, poz. 88; z dnia 10 grudnia
1996 r., I PKN 23/96, OSNAPiUS 1997 nr 15, poz. 270). Wypowiedzenia warunków
pracy i płacy wymaga wreszcie zmiana zasad przyznawania świadczeń przyznanych
pracownikom jednostronną decyzją (oświadczeniem woli) pracodawcy, niebędącą
wprawdzie aktem należącym do źródeł prawa pracy w rozumieniu art. 9 k.p., lecz -
na zasadzie dorozumianej zgody pracowników - uzupełniającą i kształtującą treść
stosunków pracy załogi (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 23 września 2004 r., I PK
494/ 03, OSNP 2005 nr 10, poz. 140).
Mając na uwadze powyższe poglądy judykatury należy podzielić stanowisko
Sądów orzekających w niniejszej sprawie, że - mimo podwyższenia stawki wynagro-
dzenia zasadniczego - pozbawienie powoda wynikających z Zakładowego Układu
Zbiorowego Pracy Pracowników F. SA w L. praw do dodatku stażowego, odprawy
rentowej, dłuższej przerwy na spożycie posiłku oraz corocznej podwyżki wynagro-
dzenia zasadniczego w ramach procedury ustalania, w uzgodnieniu ze związkami
zawodowymi, wielkości środków na wynagrodzenia i świadczeń związanych z pracą
z uwzględnieniem wzrostu wynagrodzeń zasadniczych co najmniej o poziom inflacji
średniorocznej roku poprzedniego, a także wprowadzenie innych niż dotychczas za-
sad finansowania zwyczajowo stosowanych przez poprzedniego pracodawcę dopłat
do posiłków, stanowiło istotne i niekorzystne dla pracownika zmiany treści łączącego
strony stosunku pracy i wymagało dokonania wypowiedzenia warunków pracy i
płacy. Rację ma natomiast skarżący zauważając, że przewidziany we wspomnianym
17
układzie zbiorowym pracy dodatkowy urlop, udzielany przez zarząd ze względów
ekonomicznych dotyczących Spółki i płatny w wysokości 60% wynagrodzenia zasad-
niczego, nie był szczególnym przywilejem pracowniczym, lecz w rzeczywistości cza-
sem niewykorzystywania pracy z przyczyn niezawinionych przez pracownika, za jaki
z mocy art. 81 § 1 k.p. przysługuje wynagrodzenie w tej samej wysokości. Konstata-
cja ta nie rzutuje jednak na ocenę konieczności zastosowania przez pozwanego in-
stytucji wypowiedzenia warunków pracy i płacy z uwagi na zmianę pozostałych ele-
mentów treści stosunku pracy powoda.
Wobec zawartego w art. 42 § 1 k.p. odesłania do przepisów o wypowiadaniu
umowy o pracę, także wypowiedzenie wynikających z tej umowy warunków pracy i
płacy wymaga - w odniesieniu do umów zawartych na czas nieokreślony - zastoso-
wania formy pisemnej ze wskazaniem przyczyny uzasadniającej owo wypowiedzenie
(art. 30 § 3 i 4 i art. 45 § 1 k.p.), właściwego okresu wypowiedzenia (art. 36 k.p.),
trybu konsultacji związkowej (art. 38 k.p.) oraz kodeksowych i pozakodeksowych
przepisów dotyczących szczególnej ochrony trwałości stosunku pracy.
W niniejszym przypadku do wypowiedzenia warunków pracy i płacy powoda
doszło jednak w sytuacji upływu rocznego okresu stosowania względem przejętych
przez pozwanego pracowników postanowień zakładowego układu zbiorowego pracy
obowiązującego u dawnego pracodawcy. Warto przypomnieć, iż unormowana w art.
231
k.p. instytucja przejęcia zakładu lub jego części na innego pracodawcę oznacza
sytuację, gdy w wyniku różnego rodzaju zdarzeń prawnych, a nawet faktycznych za-
kład pracy (rozumiany jako zorganizowany zespół środków materialnych i niemate-
rialnych, służący realizacji przez pracodawcę konkretnej działalności i stanowiący dla
związanych z nim pracowników placówkę zatrudnienia) bądź jego część przechodzi z
posiadania jednego podmiotu (dotychczasowego pracodawcy) w posiadanie kolejne-
go, który wskutek tego staje się pracodawcą dla przejętych pracowników. Konse-
kwencją transferu jest zmiana pracodawcy i wstąpienie nabywcy zakładu w prawa
oraz obowiązki zbywcy, będącego do tej pory stroną w stosunkach pracy z załogą.
Skutek ten następuje w chwili przejęcia zakładu automatycznie, z mocy prawa, bez
potrzeby dokonywania przez strony jakichkolwiek dodatkowych czynności, zwłaszcza
rozwiązywania wcześniejszych i nawiązywania nowych stosunków pracy. Z racji ści-
śle, bezwzględnie obowiązującego charakteru unormowań art. 231
k.p. nie jest moż-
liwe ich wyłączenie w drodze porozumienia pracownika z pracodawcą lub stron
transferu, ani przez akty prawa miejscowego. Przepis art. 231
§ 1 k.p. gwarantuje
18
pracownikom zakładu objętego transferem nie tylko ciągłość stosunków pracy, ale
także ich niezmienialność co do terminowego lub bezterminowego charakteru oraz
treści. Dotychczasowe warunki pracy i płacy przejętego pracownika wiążą nowego
pracodawcę do czasu ich wypowiedzenia, przy czym w świetle art. 231
§ 6 k.p. sam
fakt przejścia zakładu lub jego części na nabywcę nie uzasadnia owej zmiany ani tym
bardziej rozwiązania stosunku pracy.
Zasada związania nowego pracodawcy treścią stosunku pracy istniejącego w
dacie przejścia ulega dodatkowemu wzmocnieniu w przypadku warunków zatrudnie-
nia kształtowanych postanowieniami układów zbiorowych pracy, którymi przed datą
transferu byli objęci przejmowani pracownicy. Konsekwencje transferu w tym zakre-
sie reguluje art. 2418
k.p., stanowiący realizację normy art. 3 ust. 3 dyrektywy Rady
nr 2001/23/WE. W myśl powołanego przepisu prawa wspólnotowego, z chwilą doko-
nania przejęcia warunki pracy uzgodnione w układach (porozumieniach) zbiorowych
wiążą przejmującego w takim samym stopniu, w jakim wiązałyby zbywającego, do
momentu rozwiązania lub wygaśnięcia układów zbiorowych lub do czasu wejścia w
życie lub zastosowania innych układów zbiorowych. Państwa członkowskie mogą
ograniczyć okres przestrzegania postanowień układowych, pod warunkiem że nie
będzie on trwał krócej niż rok. Zgodnie zaś z art. 2418
§ 1 i 2 k.p. w okresie jednego
roku od przejścia zakładu lub jego części na nowego pracodawcę do pracowników
stosuje się postanowienia układu zbiorowego pracy, którym byli objęci przed transfe-
rem, przy czym stosuje się je w brzmieniu obowiązującym w dacie przejścia zakładu,
zaś po upływie tego okresu wynikające z układu warunki pracy i płacy przejętych
pracowników mogą być zmienione jedynie w drodze ich wypowiedzenia. W zamyśle
ustawodawcy wspólnotowego i krajowego jest to, aby instytucja transferu została
uregulowania w sposób całościowy (kompleksowy) i spełniała cel, jakim jest zapew-
nienie od strony pracowniczej funkcjonowania zakładu lub jego części na warunkach
dotychczasowych. Nowy pracodawca ma zatem obowiązek realizować prawa pra-
cowników wynikające nie tylko z umowy o pracę, ale także z układów zbiorowych
pracy (por. Ł. Pisarczyk: Przejście zakładu pracy na innego pracodawcę, Warszawa
2002, s. 181). Związanie postanowieniami układowymi w rozumieniu art. 2418
k.p.
jest szczególną konstrukcją prawną, stosowaną wówczas, gdy nowy pracodawca ani
nie staje się stroną układu zakładowego obowiązującego u dotychczasowego praco-
dawcy, ani nie zostaje objęty postanowieniami układu ponadzakładowego, skoro w
świetle § 4 tego artykułu, jeżeli obydwaj pracodawcy uczestniczący w transferze byli
19
objęci tym samym układem ponadzakładowym, to wynikające z § 1-3 skutki przejścia
zakładu w zakresie związania postanowieniami układowymi nie występują. Związa-
nie, nieobowiązującym wszak u nabywcy, układem zbiorowym pracy dotyczy tylko
przejmowanych pracowników. Stosowaniu nie podlegają postanowienia układu o
charakterze obligacyjnym, a jedynie normatywnym i to w części regulującej treść in-
dywidualnych stosunków pracy. Owo związanie pracodawcy przejmującego zakład
lub jego część - w odniesieniu do przejętych pracowników - postanowieniami układu
zbiorowego pracy obowiązującego u dotychczasowego pracodawcy jest jednak
ograniczone w czasie. Po upływie rocznego okresu, liczonego od daty transferu, po-
stanowienia układu stają się częścią składową treści łączących strony stosunków
pracy.
Godzi się zauważyć, że we wszystkich sytuacjach, gdy układ zbiorowy traci
moc lub przestaje wiązać pracodawcę w odniesieniu do niektórych grup pracowników
(jak ma to miejsce w przypadku transferu z art. 23¹ k.p.), Kodeks pracy odsyła do sto-
sowania art. 24113
§ 2, bezpośrednio lub za pośrednictwem art. 2418
§ 2. Tak jest w
razie wykreślenia układu z rejestru (art. 24111
§ 5 k.p.), upływu roku stosowania po-
przedniego układu zbiorowego wobec pracowników przejętych na podstawie art. 231
k.p. (art. 2418
§ 2 k.p.), uchylenia generalizacji układu (art. 24118
§ 5 k.p.) i odstąpie-
nia przez pracodawcę od stosowania układu ponadzakładowego ze względu na roz-
wiązanie organizacji pracodawców lub wszystkich organizacji związkowych będących
stroną układu ponadzakładowego (art. 24119
§ 2 k.p.) lub zakładowego ze względu
na rozwiązanie wszystkich organizacji związkowych, które zawarły układ (art. 24129
§
3 k.p.). Nie ma w Kodeksie pracy regulacji, która przewidywałaby ustanie obowiązy-
wania lub stosowania układu zbiorowego, a nie wprowadzała stosowania art. 24113
§
2 k.p. Sąd Najwyższy w uchwale składu siedmiu sędziów z dnia 29 września 2006 r.,
II UZP 3/06 (OSNP 2007 nr 13-14, poz. 181) stwierdził przy tym, że przepis art. 24113
§ 2 zdanie drugie k.p. ma zastosowanie do wypowiedzenia wynikających z układu
zbiorowego pracy warunków umowy o pracę w razie rozwiązania tego układu, także
wtedy, gdy nie został on zastąpiony nowym układem zbiorowym pracy ani regulami-
nem wynagradzania.
Co do zakresu określonych w komentowanym przepisie wyłączeń dopuszczal-
ności wypowiedzeń zmieniających w sytuacji objętej hipotezą omawianej normy
prawnej, Sąd Najwyższy w kolejnej uchwale składu siedmiu sędziów z dnia 15 paź-
dziernika 2008 r., III PZP 1/08 (OSNP 2009 nr 9-10, poz. 113) wyraził pogląd, iż
20
przepis ten nie wyłącza wymagania zasadności wypowiedzenia warunków pracy i
płacy (art. 45 § 1 w związku z art. 42 § 1 k.p.) oraz konsultacji zamiaru tego wypo-
wiedzenia z reprezentującą pracownika zakładową organizacją związkową (art. 38
k.p.), jeżeli rozwiązany układ zbiorowy pracy nie został zastąpiony nowym układem
zbiorowym pracy ani regulaminem wynagradzania.
Chociaż uchwała dotyczy sytuacji utraty mocy obowiązującej dawnego układu
zbiorowego pracy i niezastąpienia go nowym, to w uzasadnieniu uchwały Sąd Naj-
wyższy zauważył, że przepis art. 24113
§ 2 zdanie drugie k.p. znajduje zastosowanie
we wszystkich sytuacjach rozwiązania układu zbiorowego pracy. Przepis ten ustana-
wia zatem podstawową normę określającą wpływ ustania obowiązywania lub stoso-
wania układu zbiorowego pracy na treść stosunku pracy. We wszystkich tych przy-
padkach wypowiedzenie zmieniające powinno być więc dokonywane według tych
samych reguł. Niezbędne jest bowiem, aby przepis art. 24113
§ 2 zdanie drugie k.p.
miał takie samo znaczenie prawne we wszystkich przypadkach, w których znajduje
wprost zastosowanie z mocy bezpośrednich lub pośrednich odesłań (…), w których
to sytuacjach uwzględnienie jedynie interesu pracodawcy w postaci ułatwień przy
kształtowaniu treści indywidualnych stosunków pracy nie może być wystarczającym
argumentem przemawiającym za wyłączeniem wymogu zasadności tej czynności, bo
pomija słuszne interesy pracowników, odejmując im możliwość poddania wypowie-
dzenia jakiejkolwiek kontroli i to niezależnie od tego, jakie warunki są im propono-
wane.
Skoro zatem wypowiedzenie warunków pracy i płacy dokonane w okoliczno-
ściach objętych hipotezą normy art. 2418
§ 1 i 2 k.p. wymaga zastosowania przepi-
sów dotyczących ogólnej ochrony trwałości stosunku pracy, w tym art. 38 k.p., należy
zbadać, czy pozwany dopełnił tychże wymagań wobec powoda. W tej materii kontro-
wersyjną dla skarżącego okazała się kwestia istnienia po stronie Międzyzakładowej
Komisji NSZZ „Solidarność” F. SA - P. SA uprawnień do reprezentowania powoda
oraz innych przejętych przez pozwanego pracowników w indywidualnych i zbioro-
wych sprawach z zakresu prawa pracy. Wypada zauważyć, że w modelu ruchu
związkowego podstawowymi jednostkami organizacyjnymi pozostają zakładowe i
międzyzakładowe organizacje związkowe i to głównie w nich obowiązujące przepisy
sytuują uprawnienia w zakresie reprezentacji interesów pracowniczych w obszarze
indywidualnego i zbiorowego prawa pracy. Jednocześnie unormowania aktów nale-
żących do tej gałęzi prawa nie definiują owych pojęć, a jedynie w art. 25¹ ust. 1 oraz
21
art. 34 ustawy o związkach zawodowych określono liczbę zrzeszonych członków
będących pracownikami, wykonawcami bądź funkcjonariuszami, przesądzającej o
możliwości traktowania danej struktury jako zakładowej lub międzyzakładowej orga-
nizacji związkowej. Zadanie wyjaśnienia istoty tych ogniw związkowych podjęła się
zatem judykatura. W uchwale składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z dnia 24
kwietnia 1996 r., I PZP 38/95 (OSNAPiUS 1996 nr 23, poz. 353 oraz OSP 1997 nr 5,
poz. 101, z glosą Z. Hajna), zdefiniowano pojęcie zakładowej organizacji związkowej
stwierdzając, iż jest nią tylko taka podstawowa jednostka organizacyjna NSZZ „Soli-
darność”, która jako jedyna organizacja tego Związku zakresem swego działania
obejmuje cały zakład pracy (art. 3 k.p). Chodzi przy tym o zakład pracy w znaczeniu
przedmiotowym, jako całe przedsiębiorstwo danego pracodawcy, w tym przedsię-
biorstwo składające się z dwóch lub więcej wewnętrznych zakładów (placówek za-
trudnienia). Rozszerzając tę tezę na międzyzakładową organizację związkową Sąd
Najwyższy w wyroku z dnia 10 października 2002 r., I PKN 790/00 (OSNP 2004 nr 2,
poz. 29) wyraził pogląd, że międzyzakładową organizacją związkową w ujęciu art. 34
ustawy o związkach zawodowych jest tylko taka struktura organizacyjna NSZZ „Soli-
darność”, która zakresem swego działania obejmuje co najmniej dwóch pracodaw-
ców w rozumieniu art. 3 k.p. Nie ulega wątpliwości, że Międzyzakładowa Komisja
NSZZ „Solidarność” F. SA - P. SA spełnia powyższe kryteria, albowiem zakres jej
działania wykracza poza jednego pracodawcę, a jednocześnie nie zawężono tego
zakresu do niektórych wewnętrznych struktur organizacyjnych konkretnych praco-
dawców.
Związek zawodowy jest przy tym uprawniony do samodzielnego decydowania
o tym, jacy pracodawcy są objęci zakresem jego działania. Godzi się przypomnieć,
że art. 2 Konwencji Międzynarodowej Organizacji Pracy nr 87 dotyczącej wolności
związkowej i ochrony praw związkowych przyjętej w San Francisco dnia 9 lipca 1948
r. (Dz.U. z 1958 r. Nr 29, poz. 125) gwarantuje pracownikom prawo tworzenia związ-
ków zawodowych według swojego uznania, bez uprzedniego zezwolenia, natomiast
art. 3 ust. 1 daje organizacjom pracowników prawo opracowywania swych statutów i
regulaminów wewnętrznych, swobodnego wybierania przedstawicieli, powoływania
zarządu oraz opracowywania programu działania. Z unormowaniami tymi korespon-
duje art. 12 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r. (Dz.U. Nr
78, poz. 483 ze zm.), zapewniający nie tylko wolność tworzenia, ale i wolność działa-
nia związków zawodowych, której gwarancjami są samorządność i niezależność or-
22
ganizacji. Do tych też zasad nawiązuje art. 1 ustawy o związkach zawodowych, któ-
rego ust. 1 określa związek zawodowy jako dobrowolną i samorządną organizację
ludzi pracy, powołaną do reprezentowania i obrony ich praw, interesów zawodowych
i socjalnych, zaś ust. 2 gwarantuje związkom zawodowym niezależność w swojej
działalności statutowej od pracodawców, administracji państwowej i samorządu te-
rytorialnego oraz od innych organizacji. Właśnie zasada niezależności związku za-
wodowego przeczy słuszności tezy o możliwości wpływania pracodawcy na działal-
ność takiej organizacji. Natomiast samorządność oznacza prawo samodzielnego
określania przez związki zawodowe celów i zasad owego funkcjonowania. W literatu-
rze podkreśla się, że samodzielność ta ma dwa zasadnicze wymiary: zadaniowo -
programowy oraz normatywno-funkcjonalny. W pierwszym przypadku chodzi o sa-
modzielne wyznaczanie zadań w postaci celów i programów działania organizacji, w
drugim zaś - o wyznaczanie struktur wewnątrzorganizacyjnych, reguł i metod funk-
cjonowania oraz procedur podejmowania decyzji (por. K. Baran: Komentarz do
ustawy z dnia 23 maja 1991 r. o związkach zawodowych (w:) Zbiorowe prawo pracy.
Komentarz, Warszawa 2010, wydanie II, komentarz do art. 1). Dalszą konkretyzacją
zasady samorządności na gruncie ustawy o związkach zawodowych jest regulacja
art. 9. Przepis ten wyraża zasadę samorządności związkowej w sferze organizacyj-
nej. Związek zawodowy ma bowiem pełną samodzielność w kształtowaniu swojego
ustroju wewnętrznego, tworzeniu organów i precyzowaniu ich kompetencji oraz reguł
postępowania, a także w określaniu sposobu reprezentacji wobec innych podmiotów,
z jednym wszak zastrzeżeniem wynikającym ze zdania drugie wspomnianego arty-
kułu, w myśl którego zobowiązania majątkowe mogą podejmować wyłącznie statuto-
we organy struktur związkowych posiadających osobowość prawną. To ostatnie
zagadnienie wykracza jednak poza zakres niniejszych rozważań. Nie ingerując w
swobodę decydowania przez związek zawodowy o swojej strukturze organizacyjnej i
zasadach reprezentacji, ustawodawca wskazał, w jakich aktach kwestie te powinny
być uregulowane. Są zaś nimi statuty i uchwały związkowe. W doktrynie prawa pracy
zwraca się uwagę na to, że choć wzajemny stosunek wymienionych w art. 9 ustawy
źródeł unormowania powyższej problematyki nie jest jednoznaczny, nie można twier-
dzić, iż uchwały władz związku są jedynie źródłem pochodnym, podporządkowanym
postanowieniom statutu, skoro powołany przepis traktuje je jako równorzędne.
Uchwały powinny jednak pochodzić od statutowych organów związku zawodowego i
być podejmowane w ramach ich kompetencji do stanowienia prawa związkowego lub
23
decydowania w innych sprawach związkowych oraz w statutowo określonym trybie
(por. W. Masewicz: Ustawa o związkach zawodowych i ustawa o rozwiązywaniu spo-
rów zbiorowych, Warszawa 1998, s. 47). Równorzędność źródeł regulacji struktury
organizacyjnej związku zawodowego, jakimi są statuty i uchwały statutowych orga-
nów związkowych, podkreślił także Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 4 października
1997 r., I PKN 325/97 (OSNAPiUS 1998 nr 16, poz. 475).
Skoro podstawowym aktem regulującym funkcjonowanie związku zawodowe-
go jest statut, to zgodnie z art. 13 ustawy na jego treść składa się między innymi
określenie podmiotowego, przedmiotowego i terytorialnego zakresu działania
związku oraz jego struktury organizacyjnej, w tym wskazanie, które jednostki organi-
zacyjne mają osobowość prawną. Warto podkreślić, że zawarty w przepisie katalog
elementów treści statutu jest przykładowy i nie wyczerpuje całego zagadnienia. W
wyroku z dnia 27 marca 2007 r., II PK 241/06 (OSNP 2008 nr 9-10, poz. 125) Sąd
Najwyższy potwierdził między innymi dopuszczalność wskazania w statucie związku
zawodowego jego jednostek organizacyjnych, którym przyznaje on status zakłado-
wych lub międzyzakładowych organizacji związkowych. Natomiast w wyroku z dnia
13 marca 1997 r., I PKN 41/97 (OSNAPiUS 1997 nr 24, poz. 493) Sąd Najwyższy
wyraził pogląd, iż o tym, jakie jednostki organizacyjne (zakłady pracy i pracowników)
obejmuje dana międzyzakładowa organizacja związkowa, nie rozstrzyga jakaś
ogólna, abstrakcyjna zasada, że organizacja tego typu może działać tylko w takich
jednostkach, które istniały uprzednio (czyli przed jej powołaniem do życia), lecz de-
cydują o tym autonomiczne, samorządne decyzje właściwych organów danego
związku zawodowego. Swoboda tych organów w omawianym zakresie jest ograni-
czona przez rozstrzygnięcia ustawowe (międzyzakładowa organizacja związkowa
tego samego związku zawodowego nie może obejmować pracowników zakładu, w
którym działa jego zakładowa organizacja związkowa), a także przez statut związku
zawodowego. W tych jednakże ramach o konkretnym zakresie działania określonej
międzyzakładowej organizacji związkowej rozstrzygają w sposób bezpośredni lub
pośredni właściwe organy danego związku zawodowego. Takiej też analizy (z
uwzględnieniem zasad wynikających z postanowień Statutu NSZZ „Solidarność” oraz
uchwały Komisji Krajowej tego Związku nr 20/05) problemu prawidłowości objęcia
strony pozwanej zakresem działania Międzyzakładowej Komisji NSZZ „Solidarność”
F. SA - P. SA dokonały Sądy orzekające w niniejszej sprawie.
24
Należy zauważyć, że zgodnie z art. 13 ustawy o związkach zawodowych,
NSZZ „Solidarność” skorzystał z przysługującego mu w ramach zasady samorządno-
ści uprawnienia do określenia w drodze statutu swojej struktury organizacyjnej i w §
19 ust. 1 Statutu ustanowił zakładowe organizacje koordynacyjne, organizacje zakła-
dowe i organizacje międzyzakładowe swoimi podstawowymi jednostkami organiza-
cyjnymi. Natomiast w ust. 3 i 4 tegoż paragrafu zdefiniował organizację zakładową
jako jednostkę organizacyjną Związku zrzeszającą pracowników zatrudnionych u
danego pracodawcy, bez względu na wykonywany przez nich zawód oraz osoby nie-
pozostające w stosunku zatrudnienia, a będące członkami tej organizacji zgodnie z
zasadami określonymi w Rozdziale II Statutu, zaś organizację międzyzakładową -
jako organizację, która zrzesza osoby, o jakich mowa w ust. 3 i swoim zasięgiem
działania obejmuje co najmniej dwóch pracodawców. Kompetencja Związku Zawo-
dowego do ustalenia w opisanym trybie swojej struktury organizacyjnej oraz przypi-
sanie podstawowego znaczenia wymienionym ogniwom tej struktury i sposób ich
zdefiniowania w pełni korespondują z powołanymi wcześniej przepisami ustawy o
związkach zawodowych i poglądami judykatury.
W odniesieniu do sytuacji przejęcia zakładu lub części zakładu przez nowego
pracodawcę § 4 pkt 4 uchwały nr 20/05 Komisji Krajowej NSZZ „Solidarność” w
sprawie zasad łączenia lub podziału jednostek organizacyjnych Związku (podjętej w
ramach uprawnień tego organu wynikających z § 21 Statutu) stanowi, iż organizacja
zakładowa z chwilą przejęcia członków Związku zatrudnionych przez pracodawcę
nieobjętego działaniem tej organizacji przekształca się w organizację międzyzakła-
dową, która rozszerza swoje działanie na tego pracodawcę. Zważywszy, że z mocy §
1 uchwały wszystkie jej postanowienia dotyczące organizacji zakładowych odnoszą
się odpowiednio do organizacji międzyzakładowych, o których mowa w § 19 Statutu
Związku, odpowiednie zastosowanie regulacji cytowanego § 4 pkt 4 uchwały do tych
ostatnich struktur związkowych oznacza, iż z datą przejęcia członków międzyzakła-
dowej organizacji Związku zatrudnionych przez pracodawcę nieobjętego jej działa-
niem organizacja ta rozszerza swój zakres działania na tego pracodawcę. Rozsze-
rzenie działalności międzyzakładowej organizacji związkowej w opisanym trybie
wiąże zaś pracodawcę przejmującego zakład lub jego cześć. Podnoszony przez
skarżącego zarzut naruszenia przez Sądy orzekające w sprawie powołanych wyżej
przepisów jest zatem całkowicie chybiony. Uchwała Międzyzakładowej Komisji NSZZ
„Solidarność” F. SA - P. SA z dnia 29 lutego 2008 r. o rozszerzeniu z dniem 1 marca
25
2008 r. zakresu swego działania na F.P. Spółkę z o.o. w L., dotychczas nieobjętą
zakresem działania tej organizacji, a przejmującą w trybie art. 23¹ k.p. zrzeszonych w
niej pracowników F. SA, podjęta została w okolicznościach wyczerpujących hipotezę
normy § 4 pkt 4 uchwały Komisji Krajowej NSZZ „Solidarność”. Twierdzenie, że
wskazana uchwała międzyzakładowej struktury Związku zapadła za wcześnie i przez
to pozbawiona jest mocy prawnej, należy uznać za bezzasadne. Określony w
uchwale skutek w postaci rozszerzenia zakresu działania Międzyzakładowej Komisji
NSZZ „Solidarność” F. SA - P. SA oznaczono bowiem na dzień transferu, tj. 1 marca
2008 r. Nie można zaś zapominać, że przejęcie zakładu lub jego części przez nowe-
go pracodawcę nie następuje „z dnia na dzień”, jak zdaje się sugerować skarżący,
lecz wymaga wyczerpania odpowiedniego trybu postępowania, obejmującego między
innymi obowiązek współdziałanie z zakładowymi organizacjami związkowymi (art. 26¹
ustawy o związkach zawodowych) czy obowiązek informacyjny wobec pracowników
tam, gdzie brak jest zakładowej lub międzyzakładowej organizacji związkowej (art.
23¹ § 3 k.p.).
Przyjmując zatem, że Międzyzakładowa Komisja NSZZ „Solidarność” F. SA -
P. SA była legitymowana w świetle art. 23² k.p. do reprezentowania powoda wobec
pozwanego w indywidualnych sprawach z zakresu prawa pracy, pozostaje rozważyć,
czy skarżący dopełnił wynikającego z art. 38 k.p. obowiązku konsultacji zamiaru do-
konania przedmiotowego wypowiedzenia warunków pracy i płacy. Należy podkreślić
brak konsekwencji pozwanego, który z jednej strony kwestionuje status Międzyzakła-
dowej Komisji NSZZ „Solidarność” F. SA - P. SA jako partnera w zakresie indywidu-
alnych i zbiorowych spraw z zakresu prawa pracy, a z drugiej strony sugeruje za-
chowanie ustawowego trybu konsultacji związkowej zamiaru wypowiedzenia powo-
dowi warunków pracy i płacy, wskazując na treść pisma z dnia 19 marca 2009 r. in-
formującego wspomnianą strukturę NSZZ „Solidarność” o planowanych wypowie-
dzeniach zmieniających wobec wymienionych imiennie pracowników przejętych od
poprzedniego pracodawcy celem dostosowania ich warunków płacowych do obowią-
zujących u skarżącego regulaminów: pracy, wynagradzania i zakładowego funduszu
świadczeń socjalnych. Rzecz w tym, że pismo to podając jako przyczynę przedmio-
towych wypowiedzeń upływ jednego roku stosowania postanowień Zakładowego
Układu Zbiorowego Pracy Pracowników F. SA wobec przejętych pracowników, brak
podstawy prawnej do dalszego dofinansowywania posiłków dla załogi oraz trudną
sytuację ekonomiczną Spółki, jednocześnie nie precyzowało - w odniesieniu do po-
26
szczególnych osób - jakie konkretnie elementy płacowe ulegną zmianie i na czym ta
zmiana ma polegać. Tymczasem już w wyroku z dnia 13 grudnia 1976 r., I PRN
113/76 (LEX nr 1453) Sąd Najwyższy wyraził pogląd, że przewidziany w przepisie
art. 42 § 1 k.p. w związku z art. 38 k.p. tryb konsultacji związkowej, poprzedzający
wypowiedzenie pracownikowi warunków pracy i płacy, ma między innymi na celu
umożliwienie zakładowej organizacji związkowej dokonanie oceny zasadności takiej
decyzji pracodawcy z punktu widzenia kolektywu pracowniczego, z uwzględnieniem
konkretnej sytuacji faktycznej. Konieczne jest więc podanie do wiadomości tej orga-
nizacji nie tylko przyczyn uzasadniających samą zmianę, lecz także wskazanie no-
wych warunków pracy i płacy, jakie pracodawca zamierza równocześnie zapropono-
wać pracownikowi. Organizacja związkowa musi mieć możność dokładnego zapo-
znania się z celem, jakiemu ma służyć jej zgoda lub opinia. Podobnie wypowiedział
się Sąd Najwyższy w uchwale Izby Pracy i Ubezpieczeń Społecznych z dnia 19 maja
1978 r., V PZP 6/77 (OSNCP 1978 nr 8, poz. 127), stwierdzając, że z charakteru
prawnego wypowiedzenia zmieniającego jako czynności prawnej, która obejmuje
zarówno wypowiedzenie dotychczasowych warunków pracy i płacy (art. 42 § 1 k.p.),
jak i ofertę zatrudnienia pracownika na nowych warunkach po upływie okresu wypo-
wiedzenia (art. 42 § 2 i § 3 k.p.), wynika obowiązek podania zakładowej organizacji
związkowej nie tylko przyczyn uzasadniających samą zmianę, lecz także obowiązek
wskazania nowych warunków pracy i płacy, jakie pracodawca zamierza równocze-
śnie zaproponować pracownikowi. Tylko wtedy zakładowa organizacja związkowa
będzie mogła ocenić zasadność takiego zamiaru pracodawcy w płaszczyźnie przy-
czyn uzasadniających samo wypowiedzenie, jak i adekwatność propozycji nowych
warunków do kwalifikacji i możliwości pracownika oraz potrzeb zakładu pracy. Po-
woływane przez skarżącego pismo z dnia 19 marca 2009 r. nie spełnia powyższych
wymagań, stąd wypada podzielić konkluzję Sądów orzekających w niniejszej sprawie
na temat niedopełnienia przez pozwanego ustanowionego w art. 38 k.p. obowiązku
konsultacji zamiaru wypowiedzenia powodowi warunków pracy i płacy.
Wątpliwości budzi natomiast przyjęta przez Sądy obydwu instancji koncepcja
zastosowania w omawianym przypadku instytucji zwolnień grupowych uregulowanej
w przepisach ustawy z dnia 13 marca 2003 r. o szczególnych zasadach rozwiązywa-
nia z pracownikami stosunków pracy z przyczyn niedotyczących pracowników (Dz.U.
Nr 90, poz. 844 ze zm.). Prawdą jest, że w wyroku Sądu Najwyższego z dnia 17 maja
2007 r., III BP 5/07 (OSNP 2008 nr 13-14, poz. 188) wyrażono pogląd, zgodnie z któ-
27
rym powołaną ustawę stosuje się także do wypowiedzenia zmieniającego (art. 1 ust.
1 ustawy w związku z art. 42 § 1 k.p.), a dokonanie wypowiedzenia warunków pracy i
płacy, mimo niezawarcia porozumienia lub niewydania regulaminu, o których mowa
w art. 3 tej ustawy, uzasadnia roszczenia przewidziane w art. 45 § 1 k.p. Zdaniem
Sądu Najwyższego za przyjęciem powyższej tezy przemawia obowiązek sądów sto-
sowania wykładni prawa krajowego zgodnej z prawem wspólnotowym. W art. 1 ust. 1
dyrektywy 98/59 jest mowa o „innych formach wygaśnięcia umowy o pracę, które
następują z inicjatywy pracodawcy”. Złożenie przez pracodawcę wypowiedzenia
zmieniającego powoduje rozwiązanie stosunku pracy, jeżeli pracownik nie przyjmie
propozycji. Bez wątpienia to rozwiązanie stosunku pracy następuje nie z inicjatywy
pracownika, lecz pracodawcy, gdyż to on złożył oświadczenie woli, którego celem
głównym na ogół jest co prawda zmiana treści stosunku pracy, ale zawsze może ono
prowadzić do ustania tego stosunku. Skoro rozwiązanie umowy o pracę na podsta-
wie porozumienia stron zawartego z inicjatywy pracodawcy podlega ustawie o gru-
powych zwolnieniach (art. 1 ust. 2), to tym bardziej należy ją stosować do wypowie-
dzenia zmieniającego. Wypowiedzenie, także zmieniające, złożone z naruszeniem
mającego zastosowanie w rozpoznawanej sprawie trybu przewidzianego w art. 2-4
ustawy o grupowych zwolnieniach jest wypowiedzeniem naruszającym przepisy o
wypowiadaniu umów o pracę. Pracownik ma wówczas uprawnienia przewidziane w
odpowiednio stosowanym art. 45 k.p. Wyrok ten spotkał się z pozytywną oceną glo-
satora (por. glosa Ł. Pisarczyka w OSP 2009 nr 3, poz. 28) i części komentatorów (K.
Jaśkowski, E. Maniewska, J. Stelina: Ustawa o szczególnych zasadach rozwiązywa-
nia z pracownikami stosunków pracy z przyczyn niedotyczących pracowników. Ko-
mentarz, Warszawa 2007, komentarz do art. 1 ustawy). Jednakże trzeba odnotować
liczne głosy krytyczne. W glosie do wyroku (Monitor Prawniczy 2009 nr 17, s. 961)
W. Cajsel zauważa, że przeciwko prezentowanemu przez Sąd Najwyższy stanowisku
przemawia wykładnia gramatyczna art. 42 k.p. oraz art. 1 ustawy o szczególnych
zasadach rozwiązywania z pracownikami stosunków pracy z przyczyn niedotyczą-
cych pracowników, a także wykładnia teleologiczna tych przepisów (cele do osią-
gnięcia przez przedmiotowe regulacje są całkowicie odmienne). Zdaniem innych au-
torów, przy dokonywaniu wypowiedzeń zmieniających (np. w następstwie transferu
czy zmiany albo rozwiązania układu zbiorowego pracy) przepisy zawarte w art. 241¹³
§ 2 k.p. powinny być samodzielną i autonomiczną podstawą prawną ich stosowania.
Zastosowanie w takiej sytuacji faktyczno-prawnej przepisów ustawy o zwolnieniach
28
grupowych, a w tym jej art. 8, unicestwiałoby cel i sens treści zawartych w art. 241¹³ §
2 k.p., a poza tym kłóciłoby się z zasadą równego traktowania wszystkich pracow-
ników w firmie (A. Patulski: Wypowiedzenie zmieniające - alternatywą dla zwolnień,
St. Pr. PiPSp 2009 nr 1, s. 417). Zwraca się również uwagę, iż szerokie potraktowa-
nie dopuszczalności stosowania ustawy o zwolnieniach grupowych w każdym przy-
padku nieakceptowania przez poszczególnych pracowników zmian prawa zakłado-
wego mogłoby doprowadzić w praktyce do paraliżu organizacyjnego, gdyż zmusza-
łoby pracodawcę do uprzedniego pytania się pracowników, jaki jest ich stosunek do
zmian i dopiero w przypadku zaakceptowania ich przez większość, która przekracza
minimalne progi zwolnień grupowych, pracodawca mógłby bez ryzyka wręczyć wy-
powiedzenia warunków pracy i płacy (K. Walczak: Uwagi dotyczące pojęcia „rozwią-
zanie przez pracodawcę stosunku pracy z przyczyn niedotyczących pracownika”,
Monitor Prawa Pracy 2008 nr 2, s. 62 - 63 oraz K. Baran: Ustawa o szczególnych
zasadach rozwiązywania z pracownikami stosunków pracy z przyczyn niedotyczą-
cych pracowników. Komentarz, Warszawa 2010, komentarz do art. 1 ustawy).
Trudno nie zgodzić się z tymi argumentami. Należy mieć na uwadze systema-
tykę Kodeksu pracy i fakt zamieszczenia art. 241¹³ § 2 w Dziale XI tego aktu, zatytu-
łowanym „Układy zbiorowe pracy”, a więc wśród przepisów regulujących problema-
tykę zawierania, zmiany i rozwiązania tychże układów. Samo unormowanie powoła-
nego przepisu ma zaś na celu umożliwienie pracodawcy dostosowanie treści indywi-
dualnych warunków pracy poszczególnych pracowników do stanu prawnego zaist-
niałego w sytuacji, gdy układ zbiorowy traci moc i jest (lub nie jest) zastępowany no-
wym układem albo regulaminem wynagradzania, bądź też przestaje wiązać praco-
dawcę w odniesieniu do niektórych grup pracowników, przejętych w wyniku transferu,
o jakim mowa w art. 23¹ k.p. i celowe jest dokończenie procedury przejęcia zakładu
poprzez ostateczne ujednolicenie warunków zatrudnienia tych osób i reszty załogi.
Jak jednak zauważył Sąd Najwyższy w uzasadnieniu uchwały z dnia 15 października
2008 r., III PZP 1/08, interpretacja przepisu art. 241¹³ § 2 zdanie drugie k.p., wyłą-
czającego w tych przypadkach ustawowe ograniczenia dopuszczalności wypowie-
dzenia, nie może oznaczać zwolnienia pracodawcy w wymienionych sytuacjach - ze
względu na uproszczenie procedury dostosowywania treści stosunków pracy do no-
wego stanu prawnego - z obowiązku zastosowania regulacji dotyczących powszech-
nej ochrony pracowników przed wypowiadaniem warunków pracy i płacy. Choć bo-
wiem przy wprowadzaniu nowej regulacji układowej mógłby to być ważki argument
29
przemawiający na korzyść takiego stanowiska, to pojęcie „przepisy ograniczające
dopuszczalność wypowiadania” nie może być interpretowane tylko na użytek opisa-
nej sytuacji.
Reasumując wypada stwierdzić, iż unormowana w art. 241¹³ § 2 k.p. instytucja
wypowiedzenia warunków pracy i płacy w sytuacji utraty mocy obowiązującej układu
zbiorowego pracy lub zakończenia jego stosowania do pracowników przejętych w
trybie art. 23¹ k.p., wraz z wynikającym ze zdania drugiego przepisu wyłączeniem
ograniczeń dopuszczalności wypowiedzeń, ma autonomiczny i samodzielny charak-
ter. Jej cele są zaś odmienne od szczególnej regulacji zawartej w ustawie o zwolnie-
niach grupowych.
Warto przypomnieć, że obecnie obowiązująca ustawa z dnia 13 marca 2003 r. o
szczególnych zasadach rozwiązywania z pracownikami stosunków pracy z przyczyn
niedotyczących pracowników jest następczynią dawnej ustawy z dnia 28 grudnia
1989 r. o szczególnych zasadach rozwiązywania z pracownikami stosunków pracy z
przyczyn dotyczących zakładu pracy oraz o zmianie niektórych ustaw (jednolity tekst:
Dz.U. z 2002 r. Nr 112, poz. 980 ze zm.). Sama zaś problematyka zwolnień grupo-
wych była i pozostaje przedmiotem regulacji prawa międzynarodowego i europej-
skiego, a ściślej: Konwencji nr 158 i uzupełniającego ją zalecenia nr 166 Międzyna-
rodowej Organizacji Pracy z 1982 r. dotyczących rozwiązania stosunku pracy z ini-
cjatywy pracodawcy, a nadto dyrektywy Rady nr 75/129/EWG z dnia 17 lutego 1975
r. w sprawie zbliżania ustawodawstw Państw Członkowskich odnoszących się do
zwolnień grupowych, zmienionej dyrektywą nr 92/56/WE z dnia 24 czerwca 1992 r. i
wreszcie dyrektywy Rady nr 98/59/WE z dnia 20 lipca 1998 r. w sprawie zbliżania
ustawodawstw Państw Członkowskich odnoszących się do zwolnień grupowych.
Stosownie do definicji zamieszczonej w art. 1 ust. 1a (i) ostatniej z wymienio-
nych wyżej dyrektyw Rady, również w art. 1 ustawy z dnia 13 marca 2003 r. scha-
rakteryzowano pojęcie zwolnień grupowych, posługując się kryterium liczby zwalnia-
nych pracowników w relacji do ogólnej liczby pracowników zatrudnionych przez da-
nego pracodawcę oraz okresem, w jakim następuje rozwiązanie z pracownikami - z
przyczyn ich niedotyczących - stosunków pracy za wypowiedzeniem dokonanym
przez pracodawcę lub (przy dodatkowym zastrzeżeniu) za porozumieniem stron. Re-
alizując powinności wynikające z art. 2-4 dyrektywy, ustawodawca uregulował w art.
2-4 omawianego aktu zagadnienie związane z obowiązkiem pracodawcy skonsulto-
wania z partnerami społecznymi, tj. związkami zawodowymi zamiaru przeprowadze-
30
nia zwolnień grupowych oraz poinformowania o tym zamiarze organu władzy pu-
blicznej, czyli powiatowego urzędu pracy, a nadto unormował kwestie dotyczące za-
wierania porozumienia lub wydawania regulaminu określającego procedurę owych
zwolnień. Obok wspomnianych instrumentów społecznej i publicznej kontroli zwol-
nień grupowych oraz mechanizmów osłonowych z punktu widzenia interesów pra-
cowników, takich jak odprawa pieniężna z art. 8 oraz przewidziane w art. 9 prawo
ubiegania się o ponowne zatrudnienie, ustawa wprowadza w art. 5-7 liczne udogod-
nienia dla pracodawców w trakcie przeprowadzania zwolnień, albowiem w istotny
sposób ogranicza bądź wyłącza stosowanie przepisów z zakresu powszechnej i
szczególnej ochrony trwałości stosunku pracy. Nie można o tym zapominać inter-
pretując unormowania tegoż aktu. Tym bardziej, że również w przypadku rozwiązy-
wania z pracownikami stosunków pracy na mniejszą niż określona w art. 1 ust. 1
skalę, ale z przyczyn i w trybie właściwym dla zwolnień grupowych, (tj. wypowiedze-
nia lub porozumienia stron), art. 10 ustawy, gwarantując zwalnianym osobom prawo
do odprawy pieniężnej, jednocześnie zawęża wobec nich wspomnianą ochronę
trwałości stosunku pracy. Konsekwencją zakwalifikowania konkretnego stanu fak-
tycznego jako objętego hipotezą normy art. 1 ust. 1 lub art. 10 ust. 1 powołanego
aktu jest zatem to, iż podlega on ocenie w świetle całokształtu uregulowań ustawy,
zarówno tych korzystnych, jak i niekorzystnych z punktu widzenia interesów każdej
ze stron stosunku pracy.
Godzi się zauważyć, że przepisy obecnie obowiązującej ustawy o zwolnie-
niach grupowych, definiujące pojęcie zwolnień grupowych i indywidualnych, różnią
się w swoim brzmieniu od tych, jakie zamieszczone były w poprzedniej ustawie z 28
grudnia 1989 r. W myśl art. 1 ust. 1 ostatniego ze wskazanych aktów dla przyjęcia, iż
rozwiązywanie z pracownikami stosunków pracy w określonym w tym przepisie roz-
miarze odbywa się w ramach zwolnień grupowych, niezbędne było wykazanie, że u
podstaw decyzji pracodawcy legło zmniejszenie zatrudnienia z przyczyn ekonomicz-
nych lub w związku ze zmianami organizacyjnymi, produkcyjnymi albo technologicz-
nymi, w tym także zmianami mającymi na celu poprawę warunków pracy bądź wa-
runków środowiska naturalnego. Owo zmniejszenie zatrudnienia rozumiane było bar-
dzo szeroko. Oznaczało ono bowiem nie tylko definitywną likwidację dawnych stano-
wisk pracy, ale także sytuacje, gdy pracodawca podjął działania zmierzające do
przekształcenia większości umów o pracę, na podstawie których byli zatrudnieni, z
umów bezterminowych na terminowe (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 6 stycz-
31
nia 1995 r., I PRN 119/94, OSNAPiUS 1995 nr 12, poz. 146) lub ograniczył wymiar
czasu pracy osób przyjętych w miejsce zwolnionych pracowników (por. wyrok Sądu
Najwyższego z dnia 16 marca 1994 r., I PZP 7/94, OSNAPiUS 1995 nr 2, poz. 25)
albo dotychczasowe obowiązki zwolnionego pracownika powierzył osobie zatrudnio-
nej w oparciu o umowę cywilnoprawną (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 12 lipca
2001 r., I PKN 541/00, Monitor Prawniczy 2001 nr 23, s. 1149). Co do zwolnień indy-
widualnych z art. 10 ust. 1 ustawy, dokonywanych z wymienionych w art. 1 ust. 1
przyczyn dotyczących pracodawcy, przepisy omawianego aktu nie wprowadzały wy-
mogu zmniejszenia zatrudnienia. Kwestia istnienia tegoż kryterium kwalifikacyjnego
budziła więc kontrowersje. W uchwale Sądu Najwyższego z dnia 14 grudnia 1994 r., I
PZP 52/94 (OSNAPiUS 1995 nr 9, poz. 107) wyrażono pogląd, iż zmniejszenie stanu
zatrudnienia jest warunkiem nabycia prawa do odprawy pieniężnej w przypadku
indywidualnego zwolnienia pracownika na podstawie art. 10 ust. 1 w związku z art. 1
ust. 1 powołanej ustawy. Podobne stanowisko zaprezentowane zostało w wyroku
Sądu Najwyższego z dnia 4 grudnia 1997 r., I PKN 417/97 (OSNAPiUS 1998 nr 20,
poz. 597). Zawsze też zachodząca po stronie pracodawcy przyczyna rozwiązania
stosunku pracy musiała być wyłączną w tym znaczeniu, że bez jej zaistnienia nie
zostałaby podjęta indywidualna decyzja o zwolnieniu pracownika (por. wyroki Sądu
Najwyższego z dnia 10 grudnia 1990 r., I PR 319/90, OSNCP 1992 nr 11, poz. 204
oraz z dnia 11 lutego 2005 r., I PK 178/04, niepublikowany).
W przeciwieństwie do swojej poprzedniczki, obecnie obowiązująca ustawa o
zwolnieniach grupowych definiując w art. 1 ust. 1 oraz art. 10 ust. 1 pojęcie zwolnień
grupowych i indywidualnych, nie posługuje się kryterium zmniejszenia zatrudnienia, a
dotychczasowy katalog leżących po stronie pracodawcy przyczyn rozwiązania sto-
sunku pracy zastąpiono w niej - wzorem wspomnianej dyrektywy Rady Unii Europej-
skiej nr 98/59/WE - ogólnym zwrotem „przyczyn niedotyczących pracownika”. Nie-
wątpliwie aktualna formuła, jakiej użyto w tytule ustawy i jej przepisach, jest znacznie
szersza od wymienionych w unormowaniach uchylonego aktu przyczyn ekonomicz-
nych, organizacyjnych czy technologicznych. Przyczynami niedotyczącymi pracowni-
ka są zaś wszystkie okoliczności niezwiązane z jego cechami psychofizycznymi i
sposobem wywiązywania się przez niego z obowiązków pracowniczych. W tym zna-
czeniu przyczyną niedotyczącą pracownika może też być dążenie pracodawcy do
dostosowania warunków pracy i płacy załogi zakładu do stanu prawnego wynikają-
cego z utraty mocy obowiązującej układu zbiorowego pracy lub zaprzestania jego
32
stosowania wobec osób przejętych w trybie art. 23¹ k.p. Zarówno jednak w art. 1 ust.
1 (w odniesieniu do zwolnień grupowych), jak i w art. 10 ust. 1 (w odniesieniu do
zwolnień indywidualnych) ustawy o zwolnieniach grupowych ustawodawca posłużył
się zwrotem „konieczność rozwiązania stosunku pracy”. Konieczność ta musi więc
istnieć w przeświadczeniu pracodawcy i być związana z celem i funkcjonowaniem
łączącego strony stosunku pracy, natomiast nie może mieć ona dodatkowego źródła
w okolicznościach dotyczących pracownika, gdyż wówczas ta przyczyna wypowie-
dzenia umowy nie ma wyłącznego charakteru. Nadto mowa jest o konieczności roz-
wiązania stosunku (stosunków) pracy, a nie przekształcenia jego treści.
W tym też kontekście normatywnym należy rozpatrywać kwestię zastosowania
przepisów ustawy o zwolnieniach grupowych do wypowiedzeń zmieniających doko-
nanych w warunkach określonych hipotezą normy art. 241¹³ § 2 k.p. i innych przepi-
sów Działu XI Kodeksu pracy odsyłających do niej. Wprawdzie nadal aktualny jest
wyrażany w judykaturze pogląd, w myśl którego rozwiązanie - w ramach indywidual-
nych zwolnień - stosunku pracy wskutek odmowy przyjęcia przez pracownika zaofe-
rowanych mu w wypowiedzeniu zmieniającym warunków pracy i płacy, nie wyklucza
jego prawa do odprawy pieniężnej z art. 8 tego aktu, jeśli zaproponowane warunki
dalszego zatrudnienia istotnie odbiegają od dotychczasowych i ich odrzucenie jest
obiektywnie usprawiedliwione (por. wyroki Sądu Najwyższego z dnia 16 listopada
2000 r., I PKN 79/00, OSNAPiUS 2002 nr 10, poz. 240 oraz z dnia 4 lipca 2001 r., I
PKN 521/00, OSNP 2003 nr 10, poz. 244). Nie można jednak zapominać, że rozwią-
zanie umowy o pracę przez złożenie oświadczenia o jej wypowiedzeniu (art. 30 § 1
pkt 2 k.p.) różni się od wypowiedzenia zmieniającego, które jest czynnością prawną o
zamiarze złożonym (art. 42 § 2 i 3 k.p.). Jego głównym celem jest bowiem przeobra-
żenie dotychczasowego stosunku pracy, a celem wtórnym - jego rozwiązanie w sytu-
acji, gdyby pracownik nie wyraził zgody na zmianę. Wystąpienie skutku rozwiązują-
cego wypowiedzenia warunków pracy i płacy uzależnione jest zatem od woli obydwu
stron tego stosunku. Nieuprawnione jest więc stawianie znaku równości między wy-
powiedzeniem umowy o pracę a wypowiedzeniem zmieniającym.
Z literalnego brzmienia art. 1 ust. 1 i art. 10 ust. 1 ustawy o zwolnieniach gru-
powych wynika, że zastosowanie przepisów tego aktu następuje wtedy, gdy rozwią-
zanie stosunku pracy, czy to w ramach zwolnień grupowych czy indywidualnych, po-
dyktowane jest zachodzącą po stronie pracodawcy „koniecznością”. Skoro więc, jak
wynika z treści art. 42 § 1-3 k.p., celem wypowiedzenie zmieniającego jest zmiana
33
warunków pracy lub płacy dla dalszej kontynuacji zatrudnienia, a rozwiązanie sto-
sunku pracy jest tylko ewentualnym skutkiem nieprzyjęcia przez pracownika propo-
nowanych warunków, to nie można zakładać, że każde wypowiedzenie zmieniające,
które napotka na odmowę pracownika, jest równoznaczne z rozwiązaniem stosunku
pracy za wypowiedzeniem w rozumieniu przepisów powołanej ustawy. Rozwiązania
stosunku pracy w znaczeniu, jakim operują nim unormowania ustawy o zwolnieniach
grupowych, nie można utożsamiać z samym formalnym skutkiem oświadczenia pra-
codawcy o wypowiedzeniu zmieniającym. Konieczne jest dokonanie oceny, czy w
danym stanie faktycznym zmierza ono, zgodnie z naturą tej czynności, do kontynua-
cji stosunku pracy, a jedynie odmowa przyjęcia warunków przez pracownika zaofe-
rowanych warunków pracy i płacy powoduje rozwiązanie tego stosunku, czy też treść
i okoliczność złożenia propozycji nowych warunków uzasadniają twierdzenie, że
celem pracodawcy było zwolnienie pracownika. Zasadniczo trudno dopatrzyć się
takich intencji pracodawcy w sytuacji, gdy dokonuje on wypowiedzenia zmieniają-
cego dla dostosowania warunków pracy i płacy pracowników do nowych przepisów
obowiązujących po utracie mocy obowiązującej dotychczasowego układu zbiorowego
pracy lub - w okolicznościach wymienionych w art. 2418
§ 2 k.p. - zrównania sytuacji
płacowej osób przejętych w trybie art. 23¹ k.p. z resztą załogi zakładu. Nie można
więc w każdym przypadku dokonywania takich właśnie zmian treści stosunku pracy
pracowników, tj. w okolicznościach opisanych hipotezą norm zawartych w przepisie
art. 241¹³ § 2 k.p. i innych przepisach Działu XI k.p. odsyłających do niego, urucha-
miać procedury zwolnień grupowych z art. 2 - 4 ustawy o zwolnieniach grupowych.
Mimo niepodzielenia przez Sąd Najwyższy stanowiska Sądów pierwszej i dru-
giej instancji w tej ostatniej kwestii, zaskarżony wyrok - z przyczyn podanych wcze-
śniej - odpowiada prawu, co prowadzi do oddalenia skargi kasacyjnej z mocy art.
398¹⁴ k.p.c.
========================================