Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt II UK 48/11
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 5 października 2011 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Małgorzata Wrębiakowska-Marzec (przewodniczący)
SSN Halina Kiryło
SSA Jolanta Frańczak (sprawozdawca)
w sprawie z wniosku W. S.
przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych
o emeryturę,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń
Społecznych i Spraw Publicznych w dniu 5 października 2011 r.,
skargi kasacyjnej wnioskodawcy od wyroku Sądu Apelacyjnego
z dnia 29 października 2010 r.,
uchyla zaskarżony wyrok i sprawę przekazuje Sądowi
Apelacyjnemu do ponownego rozpoznania i orzeczenia o
kosztach postępowania kasacyjnego.
2
UZASADNIENIE
Zakład Ubezpieczeń Społecznych decyzją z dnia 13 października 2009 r.
odmówił ubezpieczonemu W. S. prawa do emerytury z tytułu pracy w szczególnych
warunkach z powodu nie udokumentowania przez ubezpieczonego 15 lat pracy w
szczególnych warunkach, a jedynie 13 lat, 7 miesięcy i 23 dni. Organ rentowy
odmówił uznania jako okresu pracy w warunkach szczególnych zatrudnienia
ubezpieczonego od 1 lutego 1994 r. do 31 grudnia 1996 r. na stanowisku
kierownika zakładu obróbki drewna w L.
Sąd Okręgowy – Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w G. wyrokiem z
dnia 29 czerwca 2010 r., uwzględniając odwołanie ubezpieczonego, zmienił
zaskarżoną decyzję i przyznał W. S. prawo do emerytury z dniem ukończenia
sześćdziesiątego roku życia.
Z ustaleń Sądu Okręgowego wynika, że ubezpieczony od 1 lutego 1994 r. do
31 grudnia 1996 r. zatrudniony był w Przedsiębiorstwie Usługowo - Produkcyjnym
„C.” spółce z o.o. na stanowisku kierownika zakładu obróbki drewna w L. Wcześniej
pracował u tego samego pracodawcy na stanowisku budowniczego remontów
statków a pracę wykonywał na terenie stoczni. Powyższy okres pracy organ
rentowy zaliczył ubezpieczonemu do pracy w szczególnych warunkach zgodnie z
wydanym przez Przedsiębiorstwo Usługowo - Produkcyjne „C.” spółkę z o.o.
świadectwem wykonywania pracy w warunkach szczególnych. Do obowiązków
ubezpieczonego jako kierownika zakładu obróbki drewna w L. należało:
zorganizowanie produkcji wyrobów drewnianych, nabór pracowników, pilnowanie
jakości wyrobów i terminowości wykonywanych zadań, załadunku towarów. Praca
w zakładzie odbywała się na dwie zmiany przez 5 dni w tygodniu, a w sobotę na
jednej zmianie. W związku z tym, że ubezpieczony miał stałe miejsce zamieszkania
w O., do pracy przyjeżdżał w poniedziałek a do domu wracał w piątek lub sobotę.
Znaczną część produktów wykonywano w zakładzie obróbki drewna na wielopile w
hali produkcyjnej, ale część produktów składana była również na wolnym powietrzu
np. huśtawki, pergole przestrzenne. Po godzinach pracy ubezpieczony remontował
narzędzia używane do produkcji, był palaczem. Ubezpieczony, jako kierownik
zakładu obróbki drewna, sprawował nadzór nad pracą około 12 pracowników
3
fizycznych, którzy produkowali galanterię ogrodową z drewna, rozliczał ich czas
pracy.
Na podstawie tak dokonanych ustaleń Sąd Okręgowy przyjął, że
ubezpieczony Witold Stryjewski spełnia przesłanki z art. 184 ustawy z dnia 17
grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych
(jednolity tekst: Dz.U. z 2009 r. Nr 153, poz. 1227 ze zm.) warunkujące prawo do
emerytury w wieku obniżonym. W myśl cytowanego powyżej przepisu emerytura
przysługuje ubezpieczonym urodzonym po dniu 31 grudnia 1948 r. po osiągnięciu
wieku przewidzianego w art. 32,33,39 i 40, jeżeli w dniu wejścia w życie ustawy
osiągnęli: okres zatrudnienia w szczególnych warunkach lub w szczególnym
charakterze wymaganym w przepisach dotychczasowych do nabycia prawa do
emerytury w wieku niższym niż 60 lat – dla kobiet i 65 lat – dla mężczyzn oraz
okres składkowy i nieskładkowy, o którym mowa w art. 27. Emerytura przysługuje
pod warunkiem nieprzystąpienia do otwartego funduszu emerytalnego oraz
rozwiązania stosunku pracy – w przypadku ubezpieczonego będącego
pracownikiem. Natomiast prace, które mogą być uznane za prace w warunkach
szczególnych i szczególnym charakterze określają przepisy rozporządzenia Rady
Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników
zatrudnionych w szczególnych warunkach lub szczególnym charakterze (Dz.U. Nr
8, poz. 43 ze zm.). Sąd Okręgowy podniósł, iż organ rentowy zaskarżoną decyzją
uznał, że ubezpieczony wykazał 13 lat, 7 miesięcy i 23 dni pracy w szczególnych
warunkach a okres od 1 lutego 1994 r. do 31 grudnia 1996 r. na stanowisku
kierownika zakładu obróbki drewna w L. podlegał uwzględnieniu jako okres pracy w
szczególnych warunkach na podstawie dokumentów znajdujących się w aktach
sprawy, w tym aktach osobowych, potwierdzających, że ubezpieczony wykonywał
stale i w pełnym wymiarze czasu pracy pracę kierownika zakładu obróbki drewna
oraz na podstawie zeznań świadków, którzy opisali charakter świadczonej przez
ubezpieczonego pracy. Powyższe okoliczności, w ocenie Sądu Okręgowego, dają
podstawy do stwierdzenia, że ubezpieczony powinien mieć zaliczony okres pracy
od 1 lutego 1994 r. do 31 grudnia 1996 r. na stanowisku kierownika zakładu obróbki
drewna w L. na podstawie wykazu A, dział XIV, poz. 24 załącznika do
rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku
4
emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub
szczególnym charakterze, który dotyczy kontroli międzyoperacyjnej, kontroli jakości
i usług oraz dozoru inżynieryjno – technicznego na oddziałach i wydziałach, w
których jako podstawowe wykonywane są prace wymienione w wykazie.
Ubezpieczony spełniał też pozostałe przesłanki do przyznania emerytury, albowiem
poza sporem pozostawało, że ma 28 lat, 6 miesięcy i 23 dni okresów składkowych i
nieskładkowych a 60 lat ukończył z dniem 16 października 2009 roku.
Od powyższego wyroku apelację wniósł organ rentowy zaskarżając wyrok w
całości i zarzucając naruszenie art. 184 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o
emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (jednolity tekst: Dz.U.
z 2009 r. Nr 153, poz. 1227 ze zm.) poprzez przyznanie ubezpieczonemu prawa do
emerytury z tytułu pracy w warunkach szczególnych mimo, iż nie został rozwiązany
stosunek pracy. W uzasadnieniu wywodów apelacji organ rentowy podniósł, że
ubezpieczony W. S. nie spełniał przesłanek do nabycia prawa do emerytury w
wieku obniżonym, ponieważ nie legitymuje się wymaganym 15 letnim okresem
pracy w warunkach szczególnych a nadto w dacie złożenia wniosku o emeryturę
oraz w dacie ukończenia 60 lat życia pozostawał w stosunku pracy. Apelujący
domagał się zmiany zaskarżonego wyroku i oddalenia odwołania lub uchylenia
wyroku i przekazania sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi pierwszej
instancji.
Sąd Apelacyjny – Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych wyrokiem z dnia 29
października 2010 r. zmienił zaskarżony wyrok i oddalił odwołanie.
Sąd drugiej instancji wskazał, że rację ma organ rentowy zarzucając, iż na
dzień wydania zaskarżonej decyzji ubezpieczony pozostawał w stosunku pracy, ale
do rozwiązania umowy o pracę doszło w dniu 16 października 2009 roku, a zatem
w dacie wydania wyroku przez Sąd pierwszej instancji ubezpieczony spełniał
warunek z art. 184 ust. 2 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach
z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (jednolity tekst: Dz.U. z 2009 r. Nr 153, poz.
1227 ze zm.). Niemniej jednak ubezpieczony nie spełnił warunku posiadania na
dzień 1 stycznia 1999 r. okresu 15 lat pracy w warunkach szczególnych, albowiem
ustalenia w tym zakresie zostały dokonane przez Sąd Okręgowy z przekroczeniem
granic swobodnej oceny dowodów. Praca ubezpieczonego w zakładzie obróbki
5
drewna w L. mogłaby być zaliczona do pracy w warunkach szczególnych tylko
wówczas, gdyby stale i w pełnym wymiarze czasu pracy wykonywał obowiązki
polegające na kontroli międzyoperacyjnej, kontroli jakości produkcji i usług oraz
dozorze inżynieryjno – technicznym na oddziałach i wydziałach, w których jako
podstawowe wykonywane są prace polegające na: impregnowaniu drewna metodą
dyfuzyjną i ręczną oraz wybielaniu wikliny lub na stanowiskach pracy w klejowniach
z użyciem klejów zawierających rozpuszczalniki organiczne, ponieważ takie
stanowiska pracy zostały wymienione przez pracodawcę ubezpieczonego
Przedsiębiorstwo Usługowo– Produkcyjne „C.” spółkę z o.o. w świadectwie
wykonywania pracy w szczególnych warunkach. Sąd Apelacyjny uznał, że takich
ustaleń nie można dokonać na podstawie przeprowadzonego przez Sąd Okręgowy
postępowania dowodowego, ponieważ ubezpieczony zeznał, że sprawował nadzór
nad produkcją wyrobów drewnianych, ogrodowych, których produkcja odbywała się
na wielopile w hali produkcyjnej i na wolnym powietrzu, co nie jest tożsame z
nadzorowaniem pracowników zatrudnionych przy impregnowaniu drewna metodą
dyfuzyjną i ręczną oraz wybielaniu wikliny lub na stanowiskach pracy w klejowniach
z użyciem klejów zawierających rozpuszczalniki organiczne. Ponadto słuchani w
sprawie świadkowie zeznali, że w zakładzie produkowana była galanteria z drewna
a do obowiązków ubezpieczonego należało również wykonywanie prac biurowych,
organizowanie prac, planowanie zleceń co uniemożliwia wykonywanie pracy w
szczególnych warunkach stale i w pełnym wymiarze czasu pracy, zaś wykonywanie
pracy stale i w pełnym wymiarze czasu pracy jest przesłanką konieczną do
zaliczenia danego okresu pracy do pracy w szczególnych warunkach zgodnie z
treścią § 2 ust. 1 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie
wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub
szczególnym charakterze (Dz.U. Nr 8,poz.43 ze zm.). Sąd Apelacyjny w swoich
rozważaniach zaakcentował, że brak jest akt osobowych ubezpieczonego a na
podstawie akt osobowych Sąd Okręgowy między innymi dokonywał ustaleń stanu
faktycznego w niniejszej sprawie. Z powyższych względów nie można zaliczyć do
okresu pracy w szczególnych warunkach, okresu zatrudnienia ubezpieczonego od
1 lutego 1994 r. do 31 grudnia 1996 r. na stanowisku kierownika zakładu obróbki
drewna w L. i tym samym ubezpieczony nie posiadał na dzień 1 stycznia 1999 r.
6
wymaganego do przyznania emerytury 15 letniego okresu pracy w warunkach
szczególnych.
Powyższy wyrok został zaskarżony skargą kasacyjną przez ubezpieczonego.
Skargę oparto na podstawie naruszenia:
a) przepisu art. 184 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach
i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (jednolity tekst: Dz.U. z
2009 r. Nr 153, poz. 1227 ze zm.) oraz § 2 ust. 1 i § 4 ust. 1 rozporządzenia
Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego
pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym
charakterze (Dz.U. Nr 8, poz. 43 ze zm.) przez ich niewłaściwe
zastosowanie, polegające na uznaniu, że w stanie faktycznym sprawy nie są
spełnione przez ubezpieczonego przesłanki umożliwiające nabycie prawa do
wcześniejszej emerytury określone w tych przepisach, mimo niedostatecznie
ustalonego stanu faktycznego oraz błędną wykładnię pojęcia „wykonywania
pracy stale, w pełnym wymiarze czasu pracy”, polegającą na przyjęciu, że
ubezpieczony nie mógł wykonywać pracy w szczególnych warunkach,
ponieważ oprócz bezpośredniego nadzoru wykonywał inne czynności, w tym
planowanie zadań zakładu, rozliczanie czasu pracy,
b) przepisów postępowania, a to art. 386 § 1 k.p.c. w związku z art. 382 k.p.c.
mających istotny wpływ na wynik sprawy, polegających na tym, że Sąd
drugiej instancji bez przeprowadzenia własnego postępowania dowodowego
orzekł reformatoryjnie na podstawie materiału dowodowego zgromadzonego
przez Sąd pierwszej instancji mimo, że Sąd ten nie prowadził jakichkolwiek
ustaleń na okoliczność czy ubezpieczony wykonywał obowiązki polegające
na kontroli międzyoperacyjnej, kontroli jakości produkcji i usług oraz dozorze
inżynieryjno – technicznym na oddziałach i wydziałach, w których jako
podstawowe wykonywane są prace polegające na impregnowaniu drewna
metodą dyfuzyjną i ręczną oraz wybielaniu wikliny lub na stanowiskach pracy
w klejowniach z użyciem klejów zawierających rozpuszczalniki organiczne.
Ubezpieczony wskazując na powyższe podstawy skargi kasacyjnej wniósł o
uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania
Sądowi drugiej instancji i orzeczenie o kosztach postępowania według norm
7
przepisanych. W motywach skargi ubezpieczony przyznał, że sąd odwoławczy jest
uprawniony do poczynienia odmiennych od sądu pierwszej instancji ustaleń, ale w
rozpoznawanej sprawie sąd odwoławczy przeoczył, ze ustalenia faktyczne nie są
wystarczające do poczynienia ustaleń mających na celu wyjaśnienie okoliczności
istotnych dla jej rozstrzygnięcia, a zwłaszcza czy wykonywane były w zakładzie
obróbki drewna w L. prace wymienione w wykazie A dziale VI, poz. 5 i 7 załącznika
do rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku
emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w
szczególnym charakterze. Skoro zaskarżone orzeczenie oparte jest na
niedostatecznie ustalonym stanie faktycznym sprawy, to zasadnym staje się zarzut
naruszenia prawa materialnego. Skarżący zarzucił ponadto, że z samej istoty
wykonywania nadzoru inżynieryjno - technicznego wynika możliwość wykonywania
przez pracownika również innych czynności związanych z tym dozorem, a które
sprzecznie z ugruntowanym w tej kwestii orzecznictwem zakwestionował
zaskarżonym wyrokiem Sąd drugiej instancji.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Stosownie do treści art. 3983
§ 1 k.p.c. skarga kasacyjna może być oparta na
zarzutach naruszenia prawa materialnego przez jego błędną wykładnię i
niewłaściwe zastosowanie (pkt 1) oraz na zarzutach naruszenia przepisów
postępowania, jeżeli uchybienia te mogły mieć wpływ na wynik sprawy (pkt 2).
Zgodnie z utrwalonym w judykaturze poglądem, pod pojęciem podstawy skargi
kasacyjnej rozumie się konkretne przepisy prawa, które zostały w niej wskazane z
jednoczesnym stwierdzeniem, że wydanie wyroku nastąpiło z ich obrazą. W razie
oparcia skargi kasacyjnej na podstawie art. 3983
§ 1 pkt 2 k.p.c. konieczne jest przy
tym, aby - poza naruszeniem przepisów proceduralnych – skarżący wykazał, że
konsekwencje wadliwości postępowania były tego rodzaju, iż kształtowały lub
współkształtowały treść zaskarżonego orzeczenia.
Przyjmuje się, że przepis art. 382 k.p.c. nie stanowi samodzielnej podstawy
działania sądu drugiej instancji, gdyż stanowi ogólną dyrektywę interpretacyjną,
wyrażającą istotę postępowania apelacyjnego. Zarzut naruszenia art. 382 k.p.c. w
zasadzie nie może stanowić samodzielnego uzasadnienia podstawy kasacyjnej z
8
art. 3983
§ 1 pkt 2 k.p.c., lecz konieczne jest wskazanie także tych przepisów
normujących postępowanie rozpoznawcze, którym sąd drugiej instancji,
rozpoznając apelację uchybił (por. wyroki Sądu Najwyższego: z dnia 6 stycznia
1999 r., II CKN 102/98, LEX nr 50665; z dnia 13 czerwca 2001 r., II CKN 537/00,
LEX nr 52600; z dnia 12 grudnia 2001 r., III CKN 496/00, LEX nr 53130; z dnia 26
listopada 2004 r., LEX nr 520044).
Jeżeli podstawa kasacyjna z art. 3983
§ 1 pkt 2 k.p.c. ogranicza się do
zarzutu naruszenia ogólnej normy procesowej art. 382 k.p.c., to może być ona
usprawiedliwiona tylko wówczas, kiedy skarżący wykaże, że sąd drugiej instancji
bezpodstawnie nie uzupełnił postępowania dowodowego lub pominął część
zebranego materiału, jeżeli uchybienia te mogły mieć wpływ na wynik sprawy, albo
kiedy mimo przeprowadzonego postępowania dowodowego orzekł wyłącznie na
podstawie materiału zgromadzonego przez sąd pierwszej instancji lub oparł swoje
rozstrzygnięcie na własnym materiale, pomijając wyniki postępowania dowodowego
przeprowadzonego przez sąd pierwszej instancji (por. wyroki Sądu Najwyższego: z
dnia 8 grudnia 1999 r., II CKN 587/98, LEX nr 479343; z dnia 10 stycznia 2008 r.,
IV CSK 339/07, LEX nr 492178; z dnia 24 czerwca 2008 r., II PK 323/07, LEX nr
491386).
Należy mieć na względzie, że sprawę może zakończyć tylko orzeczenie,
które poprzedza postępowanie dowodowe, w zakresie koniecznym do ustalenia
podstawy rozstrzygnięcia (tak Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 6 kwietnia 2011 r., II
PK 247/10, LEX nr 829121). W tym stanie rzeczy, trafnie zarzuca skarżący, że
podjęcie przez Sąd drugiej instancji decyzji co do istoty sprawy powinno być
poprzedzone kontrolą przeprowadzoną przez ten Sąd, obejmującą zebrany materiał
dowodowy, o którym mowa w art. 382 k.p.c. Kontrola ta obejmuje zgodność
rozstrzygnięcia sądu z dokonanymi ustaleniami faktycznymi oraz powinna być
dokonana w aspekcie adekwatności ustaleń do zebranego w sprawie materiału
dowodowego. Odmienna praktyka sprowadzająca się w istocie do zastępowania
własnym orzeczeniem orzeczenia sądu pierwszej instancji koliduje z rolą
procesową sądu drugiej instancji, którego orzeczenia – ze względu na
wprowadzane coraz dalsze ograniczenia w dostępie do kolejnej instancji – w ogóle
nie podlegają sprawdzeniu. W świetle art. 382 k.p.c. dokonanie przez sąd drugiej
9
instancji odmiennej oceny dowodów, bez ponowienia lub uzupełnienia
postępowania dowodowego, jest dopuszczalne pod warunkiem ponownego i
dokładnego rozważenia dowodów zebranych we wcześniejszych stadiach
postępowania, wskazania dlaczego ich ocena przyjęta wcześniej przez sąd była
błędna oraz przekonującego wyjaśnienia motywów zmiany oceny tych dowodów i
dokonania na ich podstawie nowych ustaleń faktycznych (wyrok Sądu Najwyższego
z dnia 27 października 2010 r., III PK 21/10, LEX nr 694249). Przepis art. 382
k.p.c. może być naruszany również wtedy, gdy sąd nieprawidłowo interpretuje
prawo materialne. Właściwie rozumiane prawo materialne określa, które dowody są
istotne w sprawie i jakie mają znaczenie dla jej rozstrzygnięcia (art. 227 k.p.c.).
Prawidłowe zastosowanie przepisu art. 382 k.p.c. zależy więc od prawa
materialnego (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 4 marca 2008 r., III UK 65/07, LEX
nr 459314).
Zgodnie z art. 32 ust. 1 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i
rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (jednolity tekst: Dz.U. z 2009 r. Nr
153, poz. 1227 ze zm.) w związku z art. 184 tej ustawy ubezpieczonym, będącym
pracownikami, o których mowa w ust. 2-3, zatrudnionymi w szczególnych
warunkach lub w szczególnym charakterze, przysługuje emerytura w wieku
niższym niż określony w art. 27 pkt 1. W myśl ust. 2 powołanego artykułu, dla celów
ustalenia uprawnień, o których mowa w ust. 1, za pracowników zatrudnionych w
szczególnych warunkach uważa się pracowników zatrudnionych przy pracach o
znacznej szkodliwości dla zdrowia oraz o znacznym stopniu uciążliwości lub
wymagających wysokiej sprawności psychofizycznej ze względu na
bezpieczeństwo własne i otoczenia. Natomiast stosownie do ust. 4 art. 32, wiek
emerytalny, o którym mowa w ust. 1, rodzaje prac lub stanowisk oraz warunki, na
podstawie których osobom wymienionym w ust. 2 i 3 przysługuje prawo do
emerytury, ustala się na podstawie przepisów dotychczasowych. Za
dotychczasowe przepisy należy uważać przepisy rozporządzenia Rady Ministrów z
dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w
szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze (Dz.U. Nr 8, poz. 43 ze
zm.), ale wyłącznie w zakresie regulowanym przez ustawę o emeryturach i rentach
z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, a więc wieku emerytalnego, rodzaju prac
10
lub stanowisk, oraz warunków, na jakich osobom wykonującym prace określone w
ust. 2 i 3 art. 32 tej ustawy przysługuje prawo do emerytury (por. uchwałę składu
siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z dnia 13 lutego 2002 r., III ZP 30/01,
OSNAPiUS 2002 nr 10, poz. 243). W myśl § 2 ust. 1 tego rozporządzenia, okresami
pracy uzasadniającymi prawo do świadczeń na warunkach w nim przewidzianych
są okresy, w których praca w szczególnych warunkach jest wykonywana stale i w
pełnym wymiarze czasu pracy obowiązującym na danym stanowisku pracy,
natomiast według jego § 4 ust. 1, pracownik, który wykonywał prace w
szczególnych warunkach, wymienione w wykazie A, nabywa prawo do emerytury,
jeżeli spełnia łącznie następujące warunki: osiągnął wiek emerytalny wynoszący 55
lat dla kobiet i 60 lat dla mężczyzn oraz ma wymagany okres zatrudnienia, w tym co
najmniej 15 lat pracy w szczególnych warunkach. Zgodnie z postanowieniami
działu XIV, pkt 24, wykazu A stanowiącego załącznik do rozporządzenia, do prac
różnych należą: kontrola międzyoperacyjna, kontrola jakości produkcji i usług oraz
dozór inżynieryjno-techniczny na oddziałach i wydziałach, w których jako
podstawowe wykonywane są prace wymienione w wykazie.
W rozpoznawanej sprawie, Sąd Apelacyjny uznał odmiennie niż Sąd
pierwszej instancji, że skarżący nie wykazał 15 lat pracy w szczególnych
warunkach, albowiem nie ma podstaw do zaliczenia pracy wykonywanej przez
skarżącego w okresie od 1 lutego 1994 r. do 31 grudnia 1996 r. na stanowisku
kierownika zakładu obróbki drewna w L. do pracy w szczególnych warunkach. Sąd
Apelacyjny na podstawie dowodów przeprowadzonych przez Sąd pierwszej
instancji ustalił, że w zakładzie obróbki drewna w L. jako podstawowe nie były
wykonywane prace wymienione w wykazie A, dziale VI, poz. 5 i 7 załącznika do
rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku
emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w
szczególnym charakterze polegające na impregnowaniu drewna metodą dyfuzyjną i
ręczną oraz wybielaniu wikliny lub na stanowiskach pracy w klejowniach z użyciem
klejów zawierających rozpuszczalniki organiczne.
W tej kwestii prawidłowo zarzuca skarżący, że na podstawie dowodów
przeprowadzonych przez Sąd pierwszej instancji ustaleń takich poczynić się nie da.
Z zeznań świadków: J. D., T. M. wynika jedynie, że w zakładzie produkowana była
11
„galanteria ogrodowa z drewna”, znaczną część produktów wykonywano w
zakładzie obróbki drewna na wielopile w hali produkcyjnej, ale część produktów
składana była również z elementów na wolnym powietrzu np. huśtawki, pergole
przestrzenne. Brak jest ustaleń, które miałyby na celu wyjaśnienie, czy produkcja
galanterii ogrodowej w zakładzie obróbki drewna w L. związana była
technologicznie z pracami polegającymi na impregnowaniu drewna metodą
dyfuzyjną i ręczną oraz wybielaniu wikliny lub na stanowiskach pracy w klejowniach
z użyciem klejów zawierających rozpuszczalniki organiczne. Impregnowanie
drewna ma na celu zabezpieczenie drewna przed niszczeniem i najpopularniejsza
metoda impregnowania polega na pokryciu drewna warstwą impregnatu za pomocą
pędzla lub spryskiwacza (www.pl.wikipedia.org). Żaden ze świadków nie wyjaśnił
na czym polegała linia technologiczna produkcji galanterii ogrodowej, zaś
świadectwo wykonywania pracy w szczególnych warunkach wydane skarżącemu
przez pracodawcę stwierdzało, że w okresie od 1 lutego 1994 r. do 31 grudnia 1996
r. wykonywał prace w szczególnych warunkach i była to praca określona w wykazie
A, dziale VI, poz. 5 i 7 oraz dziale XIV, poz. 24 załącznika do rozporządzenia Rady
Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników
zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze.
Brak dostatecznych ustaleń co do rodzaju prac wykonywanych w zakładzie
obróbki drewna w L. uniemożliwia wyjaśnienie czy czynności wykonywane przez
skarżącego sprowadzają się do kontroli międzyoperacyjnej, kontroli jakości i usług
oraz dozoru inżynieryjno – technicznego przy pracach polegających na
impregnowaniu drewna metodą dyfuzyjną i ręczną oraz wybielaniu wikliny i na
stanowiskach pracy w klejowniach z użyciem klejów zawierających rozpuszczalniki
organiczne, a takie prace jako podstawowe zostały podane w świadectwie
wykonywania pracy w szczególnych warunkach. W judykaturze Sądu Najwyższego
podkreśla się jednolicie, że określonymi w pkt 24, działu XIV, wykazu A załącznika
do rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r., czynnościami ogólnie
pojętej kontroli oraz dozoru inżynieryjno-technicznego na oddziałach i wydziałach,
w których jako podstawowe wykonywane są prace wymienione w wykazie, są
wyłącznie te czynności, które wykonywane są w warunkach bezpośrednio
narażających na szkodliwe dla zdrowia czynniki, a więc polegające na
12
bezpośrednim dozorze i bezpośredniej kontroli procesu pracy na stanowiskach
pracy wykonywanej w szczególnych warunkach. Jeśli zatem czynności te
wykonywane są stale i w pełnym wymiarze czasu pracy obowiązującym na
stanowisku pracy związanym z określoną w pkt 24, działu XIV, wykazu A
rozporządzenia kontrolą lub dozorem inżynieryjno-technicznym, to okres
wykonywania tej pracy jest okresem pracy uzasadniającym prawo do świadczeń na
zasadach przewidzianych w rozporządzeniu, niezależnie od tego ile czasu
pracownik poświęca na bezpośredni dozór pracowników, a ile na inne czynności
ściśle związane ze sprawowanym dozorem i stanowiące jego integralną część,
takie jak sporządzanie związanej z nim dokumentacji. Nie ma bowiem żadnych
podstaw do wyłączania takiego rodzaju czynności administracyjno-biurowych z
czynności polegających na sprawowaniu dozoru i traktowania ich odrębnie (por.
wyroki Sądu Najwyższego: z dnia 6 grudnia 2007 r., III UK 62/07, LEX nr 375653 ; z
dnia 6 grudnia 2007 r., III UK 66/07, LEX nr 483283; z dnia 5 maja 2009 r., I UK
4/09, LEX nr 509022; z dnia 30 stycznia 2008 r., I UK 195/07, OSNP 2009 nr 7-8,
poz. 105; z dnia 11 marca 2009 r., II UK 243/08, LEX nr 550990). Sprawowanie w
ramach zakresu czynności dozoru również czynności nad pracami
niewymienionymi w wykazie A nie wyłącza zakwalifikowania tego dozoru jako pracy
w szczególnych warunkach. Z brzmienia pkt 24, działu XIV, wykazu A wynika
bowiem, że warunkiem zakwalifikowania określonego w nim dozoru i kontroli jako
pracy wykonywanej w warunkach szczególnych jest to, aby na oddziałach i
wydziałach, na których czynności te są wykonywane, jako podstawowe były
wykonywane prace wymienione w wykazie A. Jeżeli zatem pracownik wykonuje
bezpośrednio czynności dozoru stale i w pełnym wymiarze czasu pracy, to objęcie
tym dozorem także innych prac wykonywanych na tych oddziałach i wydziałach, a
niewymienionych w wykazie A, nie pozbawia czynności dozoru inżynieryjno-
technicznego charakteru pracy w szczególnych warunkach (por. wyrok Sądu
Najwyższego z dnia 4 października 2007 r., I UK 111/07, LEX nr 375689). Należy
jednak mieć na względzie, że czym innym jest wykonywanie czynności
administracyjno-biurowych ściśle związanych ze sprawowaniem dozoru
inżynieryjno-technicznego, a czym innym wykonywanie w ramach zakresu
obowiązków również innych czynności, niemających związku z wykonywaniem
13
bezpośredniego dozoru nad procesem produkcji. Tylko wówczas, gdy wykonywanie
takich czynności w ramach zakresu obowiązków na danym stanowisku pracy
uniemożliwia sprawowanie dozoru stale i w pełnym wymiarze czasu pracy,
wyłączone jest zaliczenie takiego okresu zatrudnienia do pracy w szczególnych
warunkach (por. wyroki Sądu Najwyższego z dnia 5 czerwca 2007 r., I UK 376/06,
OSNP 2008 Nr 13-14, poz. 203 oraz powołane wyżej wyroki z dnia 5 maja 2009 r., I
UK 4/09 i z dnia 11 marca 2009 r., II UK 243/08).
W rozpoznawanej sprawie Sąd drugiej instancji przyjął, że skarżący nie mógł
wykonywać pracy stale i w pełnym wymiarze czasu pracy polegającej na dozorze
inżynieryjno – technicznym, kontroli jakości produkcji, albowiem wykonywał też
szereg innych czynności, a to: planował zadania zakładu, rozliczał czas pracy,
zajmował się zaopatrzeniem, bezpośrednio nadzorował załadunek towarów. Godzi
się jednak w tym miejscu zauważyć, że Sąd pierwszej instancji nie dokonał
jednoznacznych ustaleń co do tego, jakie prace wykonywane były w zakładzie
obróbki drewna w L., czy są one zgodne z rodzajami prac podanych w świadectwie
wykonywania pracy w szczególnych warunkach i czy prace administracyjno –
biurowe, które wykonywał skarżący, tym samym stanowiły integralną część
sprawowanego nadzoru, czy też dotyczyły one zupełnie innych obowiązków
pracowniczych. Innymi słowy, nie jest wiadome czy skarżący pracując na
stanowisku kierownika zakładu obróbki drewna w L. miał wyłącznie w zakresie
obowiązków dozór nad stanowiskami pracy, na których ewentualnie wykonywana
była praca określona w wykazie A, dziale VI poz. 5 i 7, czy też zakres tych
obowiązków był szerszy i uniemożliwiał skarżącemu wykonywanie pracy w
warunkach szczególnych stale i w pełnym wymiarze czasu pracy.
W konkluzji stwierdzić należy, że co najmniej przedwczesne jest uznanie
przez Sąd drugiej instancji, że skarżący nie udowodnił 15 lat pracy w warunkach
szczególnych i tym samym nie spełnia przesłanek warunkujących nabycie prawa do
emerytury.
Mając na uwadze powyższe Sąd Apelacyjny na mocy art. 39815
§ 1 k.p.c.
orzekł jak w sentencji wyroku.
O kosztach postępowania rozstrzygnięto po myśli art. 108 § 2 k.p.c. w
związku z art. 39821
k.p.c.
14