Pełny tekst orzeczenia

Postanowienie z dnia 17 października 2011 r.
I UZ 33/11
Wydanie orzeczenia sądu drugiej instancji uchylającego wyrok oraz po-
przedzającą go decyzję organu rentowego i przekazującego sprawę do ponow-
nego rozpoznania temu organowi (art. 47714a
k.p.c.) wymaga zaistnienia stanu
określonego w art. 386 § 4 k.p.c. W tej sytuacji przepisy dotyczące kosztów
procesu powinno stosować się odpowiednio. O wysokości kosztów należnych
stronie decyduje ostateczny wynik postępowania w sprawie, a nie wynik postę-
powań w poszczególnych instancjach.
Przewodniczący SSN Katarzyna Gonera, Sędziowie: SN Jolanta Strusińska-
Żukowska, SA Jolanta Frańczak (sprawozdawca).
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w dniu 17 paź-
dziernika 2011 r. sprawy z odwołania Krzysztofa K. przeciwko Zakładowi Ubezpie-
czeń Społecznych-Oddziałowi w Ł. z udziałem zainteresowanego Mariusza R. o za-
płatę składki wraz z odsetkami, na skutek zażalenia ubezpieczonego na postanowie-
nie Sądu Apelacyjnego w Łodzi z dnia 11 maja 2011 r. […]
o d d a l i ł zażalenie.
U z a s a d n i e n i e
Zakład Ubezpieczeń Społecznych-Oddział w Ł. decyzją z dnia 30 września
2005 r. stwierdził, że Krzysztof K. jako prezes zarządu spółki akcyjnej „K.O." w Z.
ponosi całym swoim majątkiem odpowiedzialność za zobowiązania spółki z tytułu
nieopłaconych składek za okres od grudnia 1999 r. do października 2000 r na ubez-
pieczenie społeczne wraz z odsetkami w kwocie 375.504,27 zł; na ubezpieczenie
zdrowotne wraz z odsetkami w kwocie 73.693,52 zł; na Fundusz Pracy i Fundusz
Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych wraz z odsetkami w kwocie 28.762,06
zł.
2
Sąd Okręgowy-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Łodzi wyrokiem z
dnia 4 października 2006 r. zmienił zaskarżoną decyzję i zwolnił Krzysztofa K. jako
prezesa zarządu spółki akcyjnej „K.O." w Z. z odpowiedzialności za zobowiązania
spółki z tytułu nieopłaconych składek na ubezpieczenie społeczne, zdrowotne, Fun-
dusz Pracy i Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych.
Sąd Apelacyjny-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Łodzi, na skutek
apelacji organu rentowego, wyrokiem z dnia 17 października 2007 r. uchylił zaskar-
żony wyrok i sprawę przekazał Sądowi Okręgowemu-Sądowi Pracy i Ubezpieczeń
Społecznych w Łodzi do ponownego rozpoznania.
Po ponownym rozpoznaniu sprawy, wyrokiem z dnia 7 kwietnia 2009 r., Sąd
Okręgowy-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Łodzi oddalił odwołanie, a ape-
lację wniesioną przez odwołującego się Krzysztofa K. oddalił Sąd Apelacyjny-Sąd
Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Łodzi wyrokiem z dnia 10 listopada 2009 r.
Na skutek skargi kasacyjnej wniesionej przez pełnomocnika odwołującego
Sąd Najwyższy, wyrokiem z dnia 8 października 2010 r., uchylił wyrok Sądu Apela-
cyjnego w Łodzi i przekazał sprawę temu Sądowi do ponownego rozpoznania i orze-
czenia o kosztach postępowania kasacyjnego.
Sąd Apelacyjny-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Łodzi wyrokiem z
dnia 11 maja 2011 r. uchylił wyrok Sądu Okręgowego w Łodzi oraz poprzedzającą go
decyzję organu rentowego i sprawę przekazał Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych-
Oddziałowi w Ł. (pkt 1) oraz zasądził od Zakładu Ubezpieczeń Społecznych-Oddziału
w Ł. na rzecz Krzysztofa K. kwotę 23.460 zł tytułem zwrotu kosztów procesu za
wszystkie instancje (pkt 2). O kosztach procesu Sąd Apelacyjny orzekł na podstawie
art. 98 § 1 i 3 k.p.c., wskazując, że na zasądzoną kwotę 23.460 zł złożyły się opłaty
sądowe od apelacji i skargi kasacyjnej w łącznej kwocie 60 zł oraz wynagrodzenie
pełnomocnika za wszystkie instancje sądowe w kwocie 23.400 zł (w tym: kwota
7.200 zł za prowadzenie sprawy przed Sądem Okręgowym, 2 x kwota 5.400 zł za
prowadzenie sprawy przed Sądem Apelacyjnym oraz kwota 5.400 zł za sporządzenie
i wniesienie skargi kasacyjnej). Sąd Apelacyjny podniósł, że wynagrodzenie należne
dla pełnomocnika odwołującego się zostało ustalone w wysokości stawek minimal-
nych na podstawie § 6 pkt 7, § 13 ust. 1 pkt 2 i ust. 4 pkt 1 w związku z § 2 ust. 1 i 2
rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat
za czynności adwokackie oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaco-
nej pomocy prawnej udzielonej z urzędu (Dz.U. Nr 163, poz. 1348 ze zm.).
3
Zażalenie na postanowienie o kosztach, zawarte w punkcie 2 wyroku Sądu
Apelacyjnego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Łodzi, wniósł w imieniu od-
wołującego się jego pełnomocnik, zaskarżając postanowienie w części, to jest w za-
kresie kwoty 12.600 zł, stanowiącej wynagrodzenie adwokackie za jedno z postępo-
wań prowadzonych przed Sądem Okręgowym oraz przed Sądem Apelacyjnym w
Łodzi. Zaskarżonemu postanowieniu zarzucił sprzeczność ustaleń z zebranym w
sprawie materiałem dowodowym w zakresie rozpoznania wniosku o zwrot kosztów
postępowania, wobec chybionego przyjęcia, że postępowanie przed Sądem Okręgo-
wym w Łodzi było prowadzone jeden raz, co doprowadziło do zasądzenia od organu
rentowego kosztów zastępstwa adwokackiego w wysokości 7.200 zł (za jedną in-
stancję) w sytuacji, gdy postępowanie było prowadzone dwukrotnie i powinno prowa-
dzić do zasądzenia kwoty 14.400 zł tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego
za postępowanie przed Sądem pierwszej instancji oraz że postępowanie przed Są-
dem Apelacyjnym w Łodzi było prowadzone dwukrotnie, co doprowadziło do zasą-
dzenia od organu rentowego kosztów zastępstwa adwokackiego w wysokości 10.800
zł w sytuacji, gdy postępowanie to było prowadzone trzykrotnie i powinno prowadzić
do zasądzenia na jego rzecz kwoty 16.200 zł tytułem zwrotu kosztów zastępstwa
procesowego za postępowanie przed Sądem drugiej instancji. Wskazując na tak
sformułowane zarzuty skarżący wniósł o zmianę zaskarżonego postanowienia po-
przez zasądzenie od Zakładu Ubezpieczeń Społecznych-Oddziału w Ł. na jego rzecz
kwoty 36.060 zł tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego za wszystkie in-
stancje, ewentualnie o uchylenie zaskarżonego postanowienia i przekazanie sprawy
do ponownego rozpoznania Sądowi Apelacyjnemu w Łodzi. W uzasadnieniu wywo-
dów zażalenia skarżący podniósł, iż analiza akt sprawy jednoznacznie prowadzi do
wniosku, że sprawa prowadzona była przed Sądem Okręgowym dwa razy oraz trzy
razy przed Sądem Apelacyjnym, a zatem w takiej sytuacji koszty zastępstwa proce-
sowego powinny wynosić kwotę 36.060 zł, w tym kwotę 14.400 zł tytułem kosztów
postępowania przed Sądem Okręgowym ustaloną na podstawie § 6 pkt 7 w związku
z § 2 ust. 1 i 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w
sprawie opłat za czynności adwokackie oraz ponoszenia przez Skarb Państwa
kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu oraz kwotę 16.200 zł
przed Sądem Apelacyjnym ustaloną na podstawie § 6 pkt 7 w związku z § 13 ust. 1
pkt 2 w związku z § 2 ust. 1 i 2 tego rozporządzenia.
4
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Zażalenie nie zasługiwało na uwzględnienie. Stosownie do treści art. 98 § 1
k.p.c. strona przegrywająca sprawę obowiązana jest zwrócić przeciwnikowi na jego
żądanie koszty niezbędne do celowego dochodzenia praw i celowej obrony (koszty
procesu), przy czym do niezbędnych kosztów procesu strony reprezentowanej przez
adwokata zalicza się wynagrodzenie, jednak nie wyższe niż stawki opłat określone w
odrębnych przepisach i niezbędne wydatki jednego adwokata (art. 98 § 3 k.p.c.).
Wynagrodzenie adwokata regulują odrębne przepisy (art. 98 § 4 k.p.c.). Zgodnie z
art. 100 k.p.c. w razie częściowego tylko uwzględnienia żądań koszty będą wzajem-
nie zniesione lub stosunkowo rozdzielone; sąd może jednak włożyć na jedną ze stron
obowiązek zwrotu wszystkich kosztów, jeżeli jej przeciwnik uległ tylko co do nie-
znacznej części swego żądania albo gdy określenie należnej mu sumy zależało od
wzajemnego obrachunku lub oceny sądu.
Powyższe przepisy ustanawiają dwie zasady rozstrzygania o kosztach pro-
cesu, to jest zasadę odpowiedzialności za wynik procesu oraz zasadę orzekania o
zwrocie kosztów niezbędnych i celowych. Najogólniej rzecz ujmując za przegrywają-
cego uznaje się ubezpieczonego, którego odwołanie nie zostało uwzględnione lub
organ rentowy, w przypadku zmiany zaskarżonej decyzji i uwzględnienia odwołania.
Z kolei o tym, w jakim stopniu strona wygrała lub przegrała sprawę decyduje rezultat
przeprowadzonego porównania roszczeń dochodzonych z roszczeniami ostatecznie
uwzględnionymi, przy czym porównania tego dokonuje się mając na względzie osta-
teczny wynik procesu, nie zaś rozstrzygnięcia w poszczególnych instancjach (por.
postanowienia Sądu Najwyższego: z dnia 12 sierpnia 1965 r. I CZ 80/65, OSNC
1966 nr 3, poz. 47; z dnia 8 lipca 1971 r. I CZ 103/71, niepublikowane oraz z dnia 10
października 2007 r. II PZ 36/07, OSNP 2008 nr 21-22, poz. 319; z dnia 16 lutego
2011 r., II CZ 203/10, LEX nr 738399).
W rozpoznawanej sprawie zaskarżone orzeczenie o kosztach procesu zostało
wydane w sytuacji, gdy Sąd Apelacyjny na podstawie art. 47714a
k.p.c. uchylił wyrok
Sądu Okręgowego oraz poprzedzającą go decyzję organu rentowego i sprawę prze-
kazał do rozpoznania Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych I Oddziałowi w Łodzi.
Należy mieć na względzie, że zastosowanie tego przepisu w pierwszej kolejności
wymaga zaistnienia stanu określonego hipotezą przepisu art. 386 § 4 k.p.c., ponie-
waż sąd drugiej instancji dokonuje wówczas oceny prawnej zgłoszonych żądań oraz
5
udziela wskazań co do dalszego postępowania, które są wiążące zarówno dla or-
ganu rentowego, jak i sądu rozpoznającego sprawę powtórnie (por. art. 386 § 6;
uchwałę Sądu Najwyższego z dnia 18 grudnia 1986 r., III PZP 78/86, z glosami K.
Kolasińskiego i S. Perestaja, OSP 1988 nr 3, poz. 48; wyrok Sądu Najwyższego z
dnia 8 stycznia 1991 r., III URN 120/90, LEX, nr 14678; uzasadnienie wyroku Sądu
Najwyższego z dnia 9 marca 1993 r., II URN 4/93, OSNC 1993 nr 12, poz. 229 oraz z
dnia 7 stycznia 2010 r., II UK 148/09, LEX nr 577847). Orzeczenie Sądu drugiej in-
stancji obliguje w tym stanie rzeczy organ rentowy do wydania w tej sprawie nowej
decyzji, przy uwzględnieniu wskazań co do dalszego postępowania i nie rozstrzyga
definitywnie, kto jest stroną wygrywającą po myśli art. 98 § 1 k.p.c.
Niezależnie od rozważań poczynionych powyżej należy zauważyć, że stanowi-
sko skarżącego co do wysokości kosztów należnych stronie w zakresie wynagrodze-
nia reprezentującego ją fachowego pełnomocnika nie znajduje akceptacji w aktual-
nym orzecznictwie Sądu Najwyższego. Kwestia wysokości wynagrodzenia należnego
pełnomocnikowi po uchyleniu wyroku i przekazaniu sprawy do ponownego rozpo-
znania uregulowana była jednoznacznie w rozporządzeniu Ministra Sprawiedliwości z
dnia 4 czerwca 1992 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie w postępowaniu
przed organami sprawiedliwości (Dz.U. Nr 48, poz. 220 ze zm.). Zgodnie z § 5 tego
rozporządzenia, jeżeli wskutek orzeczenia instancji wyższej doszło do ponownego
rozpoznania sprawy w pierwszej instancji, adwokatowi należało się 75% wynagro-
dzenia za ponowne prowadzenie sprawy w tej instancji. Takiej regulacji nie zawierało
już uchylające ten akt prawny rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 12
grudnia 1997 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie oraz opłat za czynności
radców prawnych (Dz.U. Nr 154, poz. 1013 ze zm.), podobnie jak obowiązujące
obecnie rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w spra-
wie opłat za czynności adwokackie oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów
nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu (Dz.U. Nr 163, poz. 1348 ze zm.).
Rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. wynagro-
dzenie pełnomocnika przypisuje do „spraw”, a Kodeks postępowania cywilnego nie
pozwala traktować „sprawy”, którą na skutek uchylenia rozpoznaje sąd pierwszej
(odpowiednio drugiej) instancji, jako sprawy innej. Brzmienie art. 386 § 4 k.p.c. oraz
art. 386 § 6 k.p.c. wskazuje, że chodzi o tę samą sprawę. Identycznie kwestię tę
reguluje art. 108 § 2 k.p.c.
6
Należy mieć na względzie, że czynności podejmowane przez Sąd Okręgowy w
niniejszej sprawie każdorazowo zmierzały do rozpoznania odwołania wniesionego
przez skarżącego od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych-Oddziału w Ł. z dnia
30 września 2005 r., a czynności podejmowane przez Sąd Apelacyjny przy ponow-
nym rozpoznaniu sprawy - z uwagi na uwzględnienie przez Sąd Najwyższy skargi
kasacyjnej - były kontynuacją postępowania apelacyjnego, zapoczątkowanego wnie-
sieniem apelacji przez skarżącego. Konstrukcja środków odwoławczych sprawia, że
w przypadku wydania orzeczeń kasatoryjnych sprawa może wrócić do ponownego
rozpoznania przez sąd, który co do niej już wcześniej rozstrzygał. Niemniej jednak
nadal mamy wówczas postępowanie, co do zasady, w tym samym przedmiocie i
przed sądem tej samej instancji. Cały czas toczy się to samo postępowanie przed
sądem pierwszej (drugiej) instancji, a nie dwa lub trzy różne postępowania. Stanowi-
sko takie Sąd Najwyższy zajął już w postanowieniu z dnia 10 lutego 2011 r., IV CZ
109/10 (LEX nr 811874) oraz z dnia 6 kwietnia 2011 r., I CZ 108/10 (LEX nr 848129),
stwierdzając, że w sytuacji, gdy sąd drugiej instancji orzeka ponownie, po uchyleniu
jego wyroku przez Sąd Najwyższy i przekazaniu mu sprawy do ponownego rozpo-
znania i orzeczenia o kosztach postępowania kasacyjnego, to przy rozstrzygnięciu o
kosztach postępowania apelacyjnego powinien mieć na uwadze ostateczny wynik
tegoż postępowania apelacyjnego (a nie postępowań apelacyjnych) i wysokość
kosztów poniesionych przez strony w jego toku oraz wysokość kosztów postępowa-
nia kasacyjnego, bez względu na fakt dwukrotnego orzekania w postępowaniu ape-
lacyjnym przez sąd drugiej instancji.
Wyższe wynagrodzenie przy ponownym rozpoznaniu sprawy może być wyni-
kiem wcześniejszej zmiany przedmiotowej powództwa, co wyraźnie wynika z brzmie-
nia § 4 ust. 2 rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w
sprawie opłat za czynności adwokackie oraz ponoszenia przez Skarb Państwa
kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu, ewentualnie wobec przy-
znania wynagrodzenia w stawce wyższej niż minimalnej. O wysokości kosztów na-
leżnych stronie decyduje wyłącznie wynik ostateczny postępowania w sprawie, a nie
ilość postępowań w każdej instancji (K. Markiewicz: Orzekanie o wynagrodzeniu peł-
nomocnika po uchyleniu wyroku i przekazaniu sprawy do ponownego rozpoznania,
Polski Proces Cywilny 2011 nr 4, s. 101,108).
Z powyższych względów zażalenie okazało się nieuzasadnione i podlegało
oddaleniu na podstawie art. 39814
k.p.c. w związku z art. 3941
§ 3 k.p.c.
7
========================================