Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt III UZ 24/11
POSTANOWIENIE
Dnia 18 października 2011 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Jerzy Kwaśniewski (przewodniczący)
SSN Halina Kiryło (sprawozdawca)
SSN Maciej Pacuda
w sprawie z wniosku J. Ś.
przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych
o wznowienie postępowania zakończonego prawomocnym wyrokiem Sądu
Okręgowego z dnia 30 maja 2007 r. sygn. akt IV U …/06 oraz prawomocnym
wyrokiem Sądu Apelacyjnego III Wydział Pracy Ubezpieczeń Społecznych w
sprawie III AUa …/07 z dnia 23 października 2007 roku,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń
Społecznych i Spraw Publicznych w dniu 18 października 2011 r.,
zażalenia wnioskodawcy na postanowienie Sądu Apelacyjnego […]
z dnia 24 maja 2011 r.,
oddala zażalenie.
Uzasadnienie
Sąd Apelacyjny– Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych postanowieniem z
dnia 24 maja 2011 r. odrzucił skargę J. Ś. o wznowienie postępowania
zakończonego prawomocnym wyrokiem Sądu Okręgowego – Sądu Pracy i
Ubezpieczeń Społecznych z dnia 30 maja 2007 r. oraz prawomocnym wyrokiem
Sądu Apelacyjnego – Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych z dnia 23
października 2007 r.
W uzasadnieniu postanowienia podano, iż wspomniane wyroki zapadły w
sprawie z odwołania ubezpieczonego od decyzji Zakładu Ubezpieczeń
2
Społecznych, odmawiającej wnioskodawcy prawa do renty z tytułu niezdolności do
pracy. J. Ś. jako podstawę prawną wznowienia wskazał podstawę z art. 403 § 2
k.p.c., zgodnie z którym można żądać wznowienia postępowania w razie
późniejszego wykrycia prawomocnego wyroku dotyczącego tego samego stosunku
prawnego albo wykrycia takich okoliczności faktycznych lub środków dowodowych,
które mogłyby mięć wpływ na wynik sprawy, z których strona nie mogła skorzystać
w poprzednim postępowaniu. Nową okolicznością jest zdiagnozowanie u
skarżącego boreliozy oraz uzyskanie wiedzy, że rozpoznane u niego zaburzenia
układu moczowego prowadzą do rozrostu prostaty. O okolicznościach tych
skarżący dowiedział się zaś w lutym 2011 r. W ocenie Sądu Apelacyjnego samo
powołanie się na odpowiedni przepis kodeksu postępowania cywilnego,
dopuszczający wznowienie postępowania – na przewidzianej w nim podstawie –
nie czyni zadość wymaganiu w postaci oparcia skargi o ustawową podstawę
wznowienia. Podstawą wznowienia może być późniejsze wykrycie okoliczności
faktycznych, które mogłyby mieć wpływ na wynik sprawy, a z których strona nie
mogła skorzystać w poprzednim postępowaniu. Muszą to być okoliczności
istniejące już w czasie trwania prawomocnie zakończonego postępowania, ale
wówczas stronie nieznane i tym samym niemożliwe do wykorzystania przez nią w
tym postępowaniu. Jak podkreślił Sąd Apelacyjny, z okoliczności faktycznych
sprawy, której dotyczy skarga wynika, że choroby, na które powołał się skarżący,
nie były w ogóle przedmiotem rozważań w toczącym się postępowaniu o prawo do
renty. W sprawie dopuszczone zostały dowody z opinii biegłych lekarzy, którzy
rozpoznali następujące schorzenia: padaczkę z rzadkimi napadami, zaburzenia
osobowości, zaburzenia czynności przewodu pokarmowego, a także uraz
czaszkowo-mózgowy przebyty w 1996 roku. Skarżący nie wskazywał wówczas na
boreliozę, jako chorobę powodującą niezdolność do pracy, jak również na
„zaburzenia układu moczowego pochodzące od rozrostu prostaty”; nie
dokumentował tych schorzeń w toczącym się procesie w sprawach, których dotyczy
niniejsza skarga. Wnosząc niniejszą skargę nie uprawdopodobnił zaś wpływu
powołanych chorób na odmienną ocenę jego niezdolności do pracy ustaloną przez
Sądy orzekające w jego sprawie – nie załączył nawet stosownej dokumentacji
medycznej. Zdaniem Sądu Apelacyjnego zarówno nowe okoliczności, jak i nowe
3
środki dowodowe muszą być tego rodzaju, aby powołanie ich mogło mieć wpływ na
wynik sprawy. Wskazując zatem na nowe okoliczności lub nowe dowody podać
trzeba równocześnie, w jakim zakresie ich uwzględnienie zmienić może podstawę
orzekania, wpływając tym samym na treść samego rozstrzygnięcia. Jak dalej
wywiódł Sąd Apelacyjny, możliwość powoływania nowych faktów i dowodów jest
jednak ograniczona wyłącznie do tych okoliczności faktycznych i tych środków
dowodowych, które istniały w trakcie zaskarżonego postępowania, ale istniały poza
tym postępowaniem, nie były więc objęte materiałem sprawy. Sąd Apelacyjny
zwrócił uwagę, iż z treści skargi wynika, że choroby, na które powołuje się
skarżący, powstały po zakończeniu procesu. Pogląd, że środek odwoławczy, który
powstał po uprawomocnieniu się wyroku, nie stanowi podstawy wznowienia
postępowania przewidzianej w art. 403 § 2 k.p.c., jest utrwalony w orzecznictwie
Sądu Najwyższego. Gdyby nawet środek ten powstał wcześniej, to skarżący, który
aktywnie działał w procesie, mógł wnioskować o przeprowadzenie stosownych
dowodów mających na celu wykazanie powołanych w skardze schorzeń na jego
stopień niezdolności do pracy i prawo do renty. Biorąc powyższe pod uwagę, Sąd
Apelacyjny z mocy art. 410 § 1 w związku z art. 403 § 2 k.p.c. odrzucił skargę z
uwagi na to, iż nie została oparta na ustawowej postawie wznowienia
postępowania.
Na powyższe postanowienie pozwany złożył zażalenie, zarzucając
naruszenie przepisów postępowania mających istotny wpływ na jego wynik: 1/ art. 5
i 212 k.p.c. poprzez nieudzielenie skarżącemu niezbędnych pouczeń w
okolicznościach nakazujących uznać, że te pouczenia były konieczne; 2/ art. 212
k.p.c. poprzez niezwrócenie uwagi skarżącemu na konieczność ustanowienia
pełnomocnika, jak też na możliwość ustanowienia przez sąd pełnomocnika z
urzędu zanim sąd odrzucił skargę; 3/ 410 § 1 k.p.c. w związku z art. 403 § 2 k.p.c.
poprzez odrzucenie skargi pomimo niewyjaśnienia w sposób wyczerpujący
okoliczności podnoszonych przez skarżącego, w tym również odnoszących się do
daty dowiedzenia się o nowych okolicznościach i dowodach, których nie mógł on
dotąd powołać; 4/ art. 379 pkt 5 k.p.c. gdyż wyżej wymienione działania i
zaniechania mogły pozbawić żalącego się prawa do obrony; 5/ art. 328 § 2 w
związku z art. 361 k.p.c. gdyż z uzasadnienia zaskarżonego postanowienia nie
4
wynika jasno, na jakich faktach Sąd Apelacyjny oparł swoje stanowisko, iż brak jest
podstaw do wniesienia skargi; 6/ art. 233 § 1 k.p.c. albowiem sąd niewystarczająco
wszechstronnie rozważył dotąd zebrany materiał dowodowy, uznając że niektórych
okoliczności skarżący nie podnosił w prawomocnie zakończonym postępowaniu,
podczas gdy z akt sprawy wynika stan odmienny. Wskazując na powyższe żalący
się wniósł o uchylenie zaskarżonego postanowienia.
W uzasadnieni podkreślił, na wstępnym etapie badania skargi o wznowienie
postępowania sąd nie ocenia jej zasadności ani trafności powołanej przez
skarżącego podstawy wznowienia, a jedynie analizuje owe postawy pod kątem ich
ustawowej dopuszczalności. Z uwagi na występujące u skarżącego schorzenia i
fakt samodzielnego występowania w postępowaniu zainicjowanym przedmiotową
skargą, Sąd Apelacyjny powinien udzielić mu pouczenia o treści przepisów
regulujących instytucję skargi o wznowienie postępowania i wskazać na celowość
ustanowienia fachowego pełnomocnika. Niedopełnienie tych powinności może
implikować nieważność postępowania. Nie można zaś wykluczyć, bez zapoznania
się z powołanymi przez skarżącego środkami dowodowymi, że któryś z nich spełnia
warunki środka dowodowego, który mogłyby mieć wpływ na wynik sprawy, a z
którego strona nie mogła skorzystać w poprzednim postępowaniu. Sąd drugiej
instancji nie wyjaśnił też w uzasadnieniu zaskarżonego postanowienia, jakie
okoliczności - w jego ocenie – istniały już w toku poprzedniego postępowania, a
jakie powstały dopiero po jego zakończeniu i nie mogą stanowić ustawowej
podstawy wznowienia. Nie można zatem wykluczyć, że po wydaniu prawomocnego
wyroku skarżący dowiedział się o okolicznościach i dowodach dotyczących
schorzeń będących przedmiotem wcześniejszego postępowania sądowego.
Stwierdzenie zaś braku wpływu tych okoliczności i dowodów na wynik sprawy
wymaga formy wyroku oddalającego skargę, a nie postanowienia o jej odrzuceniu.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Zażalenie nie zasługuje na uwzględnienie.
Inicjując rozważania w przedmiotowej sprawie warto podkreślić, że instytucja
wznowienia opiera się na przysługującej poza tokiem instancji skardze o
5
presumpcję wadliwego procesu i zastąpienie zapadłego orzeczenia orzeczeniem
nowym. Charakter prawny skargi o wznowienie postępowania jest sporny zarówno
w piśmiennictwie jak i w orzecznictwie Sądu Najwyższego. Obok wypowiedzi
mających swe źródło w założeniu, iż wznowienie postępowania nie oznacza
powrotu do sytuacji procesowej i faktyczno - prawnej istniejącej przed wydaniem
orzeczenia objętego skargą, a sama skarga (podobnie jak pozew lub wniosek w
postępowaniu nieprocesowym) rozpoczyna nowe postępowanie sądowe, które nie
stanowi kontynuacji postępowania zakończonego uprzednio prawomocnym
orzeczeniem (por. uzasadnienie postanowień Sądu Najwyższego z dnia 22 kwietnia
1992 r., II CRN 1/92, niepublikowanego i z dnia 7 kwietnia 1994 r., III CZP 41/94,
niepublikowanego), można spotkać wypowiedzi będące odzwierciedleniem
poglądu, w myśl którego na skutek wznowienia sprawa wraca do stanu sprzed
uprawomocnieniem się zaskarżonego orzeczenia i kontynuowana jest rozprawa
zamknięta przed wydaniem tegoż orzeczenia (por. postanowienia Sądu
Najwyższego z dnia 13 sierpnia 2002 r., I PZ 62/02, Prok. i Pr. 2003 nr 4, s. 43).
Nie budzi jednak wątpliwości sam zakres postępowania zapoczątkowanego skargą
o wznowienie. Wytycza go norma art. 412 § 1 k.p.c., zgodnie z którą sąd
rozpoznaje sprawę na nowo w granicach, jakie zakreśla podstawa wznowienia. Z
brzmienia cytowanego przepisu jednoznacznie wynika, że przedmiotem
postępowania jest udowodnienie istnienia podstawy, na której oparto skargę w
konkretnej sprawie. W konsekwencji zakres ponownego rozpoznania sprawy
uwarunkowany jest przyczyną wznowienia wskazaną przez skarżącego i nie jest
dopuszczalne wyjście poza tę przyczynę. W świetle art. 409 k.p.c. istotnym
elementem skargi o wznowienie postępowania jest zatem podanie podstawy tegoż
wznowienia oraz jej uzasadnienie i to zarówno punktu widzenia wstępnej analizy
skargi w trybie art. 410 § 1 k.p.c. przed ewentualnym skierowaniem sprawy na
rozprawę, jak i z uwagi na przepis art. 412 § 1 k.p.c. ograniczający kognicję sądu
do tak zakreślonych granic.
Nadzwyczajny charakter tego środka prawnego, skierowanego przeciwko
prawomocnemu orzeczeniu powoduje, że wznowienie postępowania może nastąpić
wyłącznie z powodów ściśle określonych w ustawie. Katalog podstaw wznowienia
został zawarty w art. 401, art. 401¹ i art. 403 k.p.c. i jest on wyczerpujący. Wszelkie
6
inne okoliczności, wykraczające poza sytuacje taksatywnie wymienione w
powołanych przepisach, nie mogą stanowić oparcia dla omawianej skargi. W
doktrynie funkcjonuje przy tym podział podstaw wznowienia na przyczyny
nieważności (art. 401 k.p.c.), które stanowią bezwzględny powód wznowienia w tym
znaczeniu, że ich stwierdzenie w każdym przypadku skutkuje uchyleniem
zaskarżonego orzeczenia oraz tzw. podstawy restytucyjne (art. 403), których
istnienie uzasadnia uchylenie orzeczenia tylko w przypadku wystąpienia związku
przyczynowego zachodzącego między nimi a treścią rozstrzygnięcia, jak i wreszcie
tę podstawę, jaką jest wydanie wyroku w oparciu o akt normatywny uznany przez
Trybunał Konstytucyjny za niezgodny z Konstytucją, umową międzynarodową lub
ustawą (art. 401¹ k.p.c.).
Możliwość wznowienia postępowania na podstawie art. 403 § 2 k.p.c. jest
uzależniona od zaistnienia łącznie trzech przesłanek. Po pierwsze, wykrycia po
uprawomocnieniu się wyroku nowych okoliczności faktycznych lub środków
dowodowych, które istniały w toku postępowania, ale nie zostały w nim powołane.
Po drugie, możliwości ich wpływu na wynik sprawy i po trzecie, niemożności
skorzystania z nich przez stronę w poprzednim postępowaniu (postanowienie Sądu
Najwyższego z dnia 8 czerwca 2010 r., II PZ 12/10, niepublikowane). W grę
wchodzą zatem tylko okoliczności faktyczne i środki dowodowe istniejące już w
czasie trwania prawomocnie zakończonego postępowania, nie zaś powstałe po tej
dacie (postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 25 sierpnia 1999 r., III CKN 524/99,
LEX nr 527116; z dnia 9 września 2000 r., II CKN 510/00, LEX nr 535989; z dnia 15
września 2005 r., II CZ 78/05, LEX nr 453799; z dnia 13 października 2005 r., IV CZ
96/05, LEX nr 186917; z dnia 22 lipca 2008 r., II UZ 31/08, LEX nr 500233; z dnia 4
września 2008 r., IV CZ 70/08, LEX nr 658207 i z dnia 6 maja 2010 r., III PZ 3/10,
LEX nr 602065), a przy tym nie tylko nieujawnione ale i nieujawnialne, czyli takie, o
jakich strona nie wiedziała i z obiektywnych przyczyn (a więc nie wskutek
opieszałości, zaniedbań, zapomnienia czy błędnej oceny) wiedzieć nie mogła
(postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 10 lutego 1999 r., II CKN 807/98, LEX nr
78214; z dnia 20 grudnia 2006 r., IV 102/06, LEX nr 465619; z dnia 9 lipca 2008 r.,
V CZ 46/08, LEX nr 590291; z dnia 16 lipca 2008 r., II CZ 46/08, LEX nr 646343; z
dnia 19 marca 2010 r., II PZ 5/10, LEX nr 583798 i z dnia 17 czerwca 2010 r., III CZ
7
18/10, LEX nr 686067). Nadto późniejsze wykrycie obejmuje jedynie okoliczności
faktyczne i środki dowodowe, które mogły mieć wpływ na wynik sprawy, a zatem
dotyczące podstawy faktycznej dochodzonego przez powoda roszczenia (tj.
uzasadniając przytoczony w pozwie lub odpowiedzi na pozew stan faktyczny) i na
tyle istotne, że ich uwzględnienie spowodowałoby wydanie innego rozstrzygnięcia
(postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 10 kwietnia 1973 r., II CR 104/73,
OSNCP 1974, nr 2, poz. 29; z dnia 7 listopada 1973 r., I CO 5/73, Biul. SN 1974, nr
2, s. 24; z dnia 24 maja 1982 r., II CO 1/82, OSPIKA 1084, nr 2, poz. 27 i z dnia 8
maja 2008 r., V CZ 25/08, LEX nr 646372). Mogą to być zarówno fakty i dowody
odnoszące się bezpośrednio do postawy faktycznej spornego roszczenia, jak i
dotyczące jej pośrednio, tj. brane pod uwagę przy ocenie zebranego materiału
dowodowego (postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 15 lutego 2008 r., I CZ
152/07, LEX nr 465908 i z dnia 6 lutego 2009 r., IV CZ 2/09, LEX nr 610222).
W świetle powyższego nie uzasadnia wznowienia postępowania
powoływanie się przez skarżącego na nowe choroby ani dowody medyczne w
postaci zaświadczeń, orzeczeń czy opinii lekarskich, powstałe po zakończeniu
poprzedniego, prawomocnie zakończonego postępowania (postanowienia Sądu
Najwyższego z dnia 28 października 1999 r., II UKN 174/99, OSNP 2001, nr 4, poz.
133; z dnia 7 lipca 2005 r., IV CO 6/05, LEX nr 155376; z dnia 22 lipca 2008 r., II
UZ 31/08, LEX nr 500233; z dnia 22 października 2009 r., I UZ 64/09, LEX nr
560531 i z dnia 6 listopada 2009 r., I CZ 57/09, LEX nr 599744; z dnia 6 maja 2010
r., IIIPZ 3/10, LEX nr 602065; z dnia 8 czerwca 2010 r., II PZ 12/10, LEX nr 619632;
z dnia 10 listopada 2010 r., II UZ 29/10, LEX nr 707895; z dnia 26 stycznia 2011 r.,
II UZ 42/10, LEX nr 786807). Z taką zaś sytuacją mamy do czynienia w niniejszym
przypadku. Jako nowe okoliczności i dowody mające wpływ na wynik sprawy
skarżący wskazuje bowiem choroby zdiagnozowane u niego dopiero po wydaniu
wyroków objętych przedmiotową skargą (borelioza oraz zaburzenia układu
moczowego prowadzące do rozrostu prostaty). Schorzenia te - jak ustalił Sąd
Apelacyjny - nie były zaś powodem uprzedniego ubiegania się przez
ubezpieczonego o rentę z tytułu niezdolności do pracy. Natomiast występujące
wówczas u skarżącego zmiany chorobowe były przedmiotem analizy biegłych
lekarzy w aspekcie wpływu tych dolegliwości na zdolność ubezpieczonego do
8
pracy zarobkowej. Nie można wszak zapominać, iż przesłanką prawa do renty nie
jest sama choroba, lecz będąca jej konsekwencją niezdolność do pracy. W tym też
znaczeniu nowo ujawnione schorzenia, jak również istniejące wprawdzie wcześniej,
lecz niedające dolegliwości utrudniających wykonywanie pracy zgodnej z
posiadanymi przez ubezpieczonego kwalifikacjami zawodowymi, nie mogą mieć
wpływu na wynik poprzedniego postępowania o przyznanie prawa do renty.
Wobec niewykazania przez skarżącego ustawowej podstawy wznowienia
postępowania, słuszna była decyzja Sądu o odrzucenia skargi z mocy art. 410 § 1
k.p.c.
Przechodząc do kolejnego zarzutu postawionego w zażaleniu, tj. naruszenia
art. 5 i art. 212 oraz art. 379 pkt 5 k.p.c., wypada zauważyć, że w kwestii wpływu
charakteru sporów z zakresu ubezpieczeń społecznych na sposób wykładni i
stosowania tych przepisów Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 28 marca 2000 r., II
UKN 426/99 (OSNP 2001, nr 16, poz. 523) stwierdził, że udział pełnomocnika w
tego rodzaju sprawach nie jest konieczny i dlatego niepouczenie strony o
możliwości jego ustanowienia (z wyboru lub z urzędu) nie może być oceniane jako
naruszenie przez sąd art. 5 w związku z art. 212 k.p.c. Z kolei jak zauważono w
wyroku Sądu Najwyższego z dnia 14 lutego 2007 r., II CSK 436/06 (LEX nr 358777)
sam fakt występowania strony bez profesjonalnego pełnomocnika nie uzasadnia, w
świetle art. 212 zd.2 k.p.c., domniemania istnienia potrzeby udzielania jej pouczeń.
Potrzebę taką uzasadnia przejawiająca się w postępowaniu nieporadność strony.
W wyrokach z dnia 28 marca 2006 r., I UK 220/05 (Monitor Prawa Pracy 2006, nr 5
-6, s. 95) i z dnia 22 lipca 2009 r., I UK 63/09 (LEX nr 529764) Sąd Najwyższy
podkreślił zaś, że przepis art. 5 k.p.c., zgodnie z brzmieniem obowiązującym od
dnia 5 lutego 2005 r., w razie uzasadnionej potrzeby jedynie uprawnia Sąd do
udzielenia stronom procesu występującym bez fachowego pełnomocnika
stosownych pouczeń co do czynności procesowych. Sąd nie ma więc już
obowiązku udzielania takim stronom potrzebnych wskazówek co do czynności
procesowych i pouczania o skutkach zaniedbań w tym zakresie.
9
Co do zarzutu naruszenia art. 379 pkt 5 k.p.c. warto przypomnieć, że
powołany przepis stanowi, iż zachodzi nieważność postępowania w razie
pozbawienia strony możności obrony swych praw. Chodzi zatem o takie sytuacje,
gdy w następstwie wadliwości postępowania sądu lub przeciwnika procesowego
strona nie mogła brać i nie brała udziału w postępowaniu lub jego istotnej części,
jeżeli skutki tych wadliwości nie mogły być usunięte na kolejnych rozprawach przed
wydaniem wyroku w danej instancji (wyroki Sądu Najwyższego z dnia 10 czerwca
1974 r., II CR 155/74, OSPIKA 1975, nr 3, poz. 66 i wyrok SN z dnia 4 marca 2009
r., IV CSK 468/08, niepubl.). Przykładem tak rozumianej nieważności postępowania
są zaś przypadki pozbawienia strony możności działania w sprawie w wyniku
niedoręczenia lub wadliwego doręczenia zawiadomienia o rozprawie, czy wskutek
rozpoznania sprawy mimo wykazania przez stronę stosownym zaświadczeniem
lekarskim, iż nie mogła stawić się w siedzibie sądu. Skarżący nie podnosi żadnej z
tych okoliczności. Nieważność postępowania występuje wtedy, gdy strona
postępowania wbrew swej woli zostaje faktycznie pozbawiona możności działania
w postępowaniu lub jego istotnej części. Stwierdzenie, czy taki stan nastąpił,
wymaga rozważenia, czy w konkretnej sprawie nastąpiło naruszenie przepisów
procesowych, czy uchybienie to miało wpływ na możność działania strony oraz, czy
pomimo zaistnienia tych dwóch przesłanek strona mogła bronić swoich praw. Tylko
przy kumulatywnym spełnieniu tych wszystkich przesłanek można mówić o
skutkującym nieważnością postępowania pozbawieniu strony możliwości obrony
swoich praw (art. 379 pkt 5 k.p.c.). Nie każde zatem naruszenie przepisów
proceduralnych może być w ten sposób traktowane. Trzeba też zwrócić uwagę, że
uczestnictwo w procesie, podejmowanie czynności procesowych, udział w
rozprawach i innych czynnościach jest prawem, nie zaś obowiązkiem strony (chyba
że co innego wynika z przepisów) i nie musi ona z tego przywileju korzystać,
obowiązkiem sądu jest natomiast zapewnienie jej takiej możliwości. W myśl
orzecznictwa Sądu Najwyższego nie uzasadnia zarzutu nieważności postępowania
okoliczność, że strona z powodu niewiedzy nie zgłosiła wniosków dowodowych w
celu wykazania słuszności swoich roszczeń (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 18
lutego 2003 r., II UK 120/02).
10
Co się natomiast tyczy nieustanowienia pełnomocnika z urzędu zaznaczyć
należy, iż w niektórych przypadkach nieprzyznanie fachowego pełnomocnika z
urzędu - mimo spełnienia określonych warunków - może być kwalifikowane jako
powodujące nieważność postępowania wskutek pozbawienia strony możności
obrony jej praw (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 8 czerwca 2006 r., II CSK
51/06, Monitor Prawniczy 2006 nr 13, s. 680). Dotyczy to jednak tylko sytuacji, gdy
strona swoim zachowaniem wykazuje nieznajomość reguł postępowania lub
nieporadność, prowadzącą do tego, że przy faktycznym lub prawnym
skomplikowaniu sprawy nie jest w stanie wykorzystać prawnych możliwości
prawidłowego jej prowadzenia (wyroki Sądu Najwyższego z dnia 2 marca 2005 r.,
III CK 533/04, LEX nr 197647 oraz z dnia 25 maja 2005 r., I CK 773/04, LEX nr
180833). Co do zasady odmowa ustanowienia dla strony adwokata z urzędu (nie
wspominając o niepouczeniu o takiej możliwości) nie usprawiedliwia zarzutu
nieważności postępowania wskutek pozbawienia strony możności obrony swych
praw (por. wyroki Sądu Najwyższego z dnia 19 czerwca 1998 r., II UKN 102/98,
OSNAPiUS 1999 nr 12, poz. 408; z dnia 12 września 2007 r., I CSK 199/07, LEX nr
461625; z dnia 16 kwietnia 2008 r., V CSK 564/07, LEX nr 424339 oraz z dnia 19
czerwca 2008 r., V CSK 50/08, LEX nr 424321).
W orzecznictwie Sądu Najwyższego dominuje stanowisko, że nawet fakt
istnienia choroby psychicznej strony nie uzasadnia konieczności uwzględnienia jej
wniosku o ustanowienie pełnomocnika z urzędu. Także w takiej sytuacji sąd ocenia,
czy udział adwokata lub radcy prawnego jest w sprawie potrzebny i tylko wówczas,
gdy sprawa jest skomplikowana pod względem faktycznym lub prawnym albo gdy
strona wykazuje nieporadność i nie podejmuje stosownych działań procesowych,
obowiązany jest ustanowić pełnomocnika z urzędu (por. między innymi wyroki Sądu
Najwyższego z dnia 16 grudnia 1997 r. II UKN 404/97, niepubl., z dnia 19 czerwca
1998 r. II UKN 102/98, OSNP 1999/12/408 i z dnia 8 czerwca 2006 r. II CSK 51/06,
niepubl.). W świetle zgodnego poglądu judykatury (por. np. wyrok Sądu
Najwyższego z dnia 1 października 1998 r. I PKN 359/98, OSNAPiUS 1999 nr 21,
poz. 681 - notka i powołane w niej orzeczenia), o nieważności postępowania można
mówić wówczas, gdy dochodzi do całkowitego pozbawienia możliwości obrony
praw a nie tylko do jej utrudnienia wynikającego z działania przez stronę bez
11
pomocy fachowego pełnomocnika. W okolicznościach sprawy, w której istotą sporu
są ustalenia faktów odnoszących się do stanu zdrowia i zdolności do pracy, brak
fachowego pełnomocnika zasadniczo nie może być uznany za powodujący
pozbawienie strony możliwości obrony jej praw (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 7
kwietnia 2010 r., I UK 343/09, LEX nr 602210).
Odnosząc powyższe rozważania do przedmiotowego przypadku należy
stwierdzić, że wbrew zarzutowi żalącego się niepouczenie o potrzebie i możliwości
ustanowienia dlań fachowego pełnomocnika nie implikowało nieważności
postępowania. Przebieg dotychczasowych postępowań (tak prawomocnie
zakończonego procesu, którego dotyczy skarga jak i w postępowania
zainicjowanego przedmiotową skargą), a zwłaszcza aktywność strony oraz treść
licznych składanych przez nią pism procesowych, nie wskazują na nieporadność
skarżącego w przedstawianiu stanowiska w sprawie i dochodzeniu swoich racji.
Trudno też podzielić zarzut żalącego się odnośnie do niewyjaśnienia mu przez Sąd
Apelacyjny istoty regulacji dotyczącej instytucji wznowienia postępowania, a
zwłaszcza podstaw owego wznowienia. Wzywając skarżącego do uzupełnienia
braków formalnych skargi przez podanie podstaw wznowienia, Sąd ten wskazał
bowiem na ustawowe wymagania w tym zakresie oraz ich znaczenie dla
dopuszczalności tego środka zaskarżenia.
W kwestii zarzutu naruszenia art. 328 § 2 w zw. z art. 361 k.p.c., wypada
stwierdzić, że przepis ten był przedmiotem licznych wypowiedzi Sadu Najwyższego.
W świetle utrwalonego w judykaturze poglądu zarzut naruszenia art. 328 § 2 k.p.c.
(w związku z art. 391 § 1 k.p.c.) może stanowić usprawiedliwioną podstawę wtedy,
gdy uzasadnienie wyroku sądu drugiej instancji nie posiada wszystkich koniecznych
elementów lub gdy zawiera kardynalne braki, które uniemożliwiają kontrolę
kasacyjną. Chodzi o sytuację, gdy treść uzasadnienia orzeczenia uniemożliwia
całkowicie dokonanie oceny toku wywodu, który doprowadził do wydania wyroku
(orzeczenia Sądu Najwyższego z dnia 8 października 1997 r., I CKN 312/97; z dnia
19 lutego 2002 r., IV CKN 718/00; z dnia 20 lutego 2003 r., I CKN 656/01 i z dnia
22 maja 2003 r., II CKN 121/02, niepublikowane oraz z dnia 10 listopada 1998 r., III
CKN 792/98, OSNC 1999, nr 4, poz. 83; z dnia 9 marca 2006 r., I CSK 147/05, LEX
nr 190753 i z dnia 9 lipca 2008 r., I PK 2/08, LEX nr 497691).
12
W przedmiotowym przypadku uzasadnienie postanowienia Sądu
Apelacyjnego spełnia wszystkie stawiane mu wymagania i pozwala na kontrolę
zaskarżonego postanowienia.
Odnosząc się do ostatniego zarzutu, to jest naruszenia art. 233 § 1 k.p.c.
poprzez to, że sąd niewystarczająco wszechstronnie rozważył dotąd zebrany
materiał dowodowy, zauważyć należy, iż nie sposób w zaistniałych okolicznościach
uznać tego zarzutu za zasadny, skoro skarga została odrzucona ze względów
formalnych, co implikowało nieprzeprowadzenie przez Sąd Apelacyjny
postępowania dowodowego i niedokonanie oceny jego wyników. Podniesiony przez
żalącego się zarzut jest zatem bezprzedmiotowy.
Biorąc powyższe pod uwagę należy stwierdzić, iż wszystkie z
prezentowanych w zażaleniu zarzutów okazały się chybione, co skutkuje
oddaleniem zażalenia z mocy art. 398¹⁴ w związku z art. 394¹ § 3 k.p.c.