Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt III CSK 16/11
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 26 października 2011 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Dariusz Zawistowski (przewodniczący)
SSN Jan Górowski
SSN Wojciech Katner (sprawozdawca)
Protokolant Katarzyna Grzegorczyk
w sprawie z powództwa B. sp. z o.o.
przeciwko Sławomirowi W.
o nakazanie,
po rozpoznaniu na rozprawie w Izbie Cywilnej
w dniu 26 października 2011 r.,
skargi kasacyjnej strony powodowej
od wyroku Sądu Apelacyjnego
z dnia 27 lipca 2010 r.,
uchyla zaskarżony wyrok i przekazuje sprawę Sądowi
Apelacyjnemu do ponownego rozpoznania, pozostawiając temu
Sądowi rozstrzygnięcie o kosztach postępowania kasacyjnego.
Uzasadnienie
2
W pozwie skierowanym przeciwko Sławomirowi W. powodowa Spółka
wnosiła o zobowiązanie go do złożenia oświadczenia woli, w którym żądał by on
wykreślenia/zmiany wpisu w Krajowym Rejestrze Dłużników w związku
z dokonanym potrąceniem wzajemnych wierzytelności z powodową Spółką.
Pozwany wniósł o oddalenie powództwa, twierdząc o braku jego podstaw, gdyż
wciąż istnieje niezaspokojona przez powódkę wierzytelność pozwanego.
Z ustalonego przez Sąd pierwszej instancji stanu faktycznego wynika,
że umową z dnia 1 czerwca 2006 r. pozwany zobowiązał się wobec Michała B. do
wykonania robót budowlanych za wynagrodzeniem 1.388.338 złotych.
Wierzytelność z tytułu tego wynagrodzenia nabyła za kwotę 1.179.292,95 złotych
powodowa Spółka, reprezentowana przez prezesa Spółki Michała B. Uwzględniając
reklamację powoda w sprawie wad materiałów użytych do robót budowlanych,
pozwany w wyniku zawartej ugody dnia 21 grudnia 2007 r. obniżył wynagrodzenie
za roboty budowlane i cenę sprzedanej wierzytelności z tytułu wynagrodzenia o
kwotę 371.958,85 złotych. Strona powodowa zapłaciła przeważającą część reszty
ceny wierzytelności i zobowiązała się do zapłaty pozostałej kwoty w wysokości
58.000 złotych w ciągu siedmiu dni od zawarcia ugody. Z kolei, ze względu na
wpisanie strony powodowej do Krajowego Rejestru Dłużników, pozwany
zobowiązał się w treści ugody do złożenia w ciągu trzech dni od dokonania zapłaty
przez powódkę wniosku o wykreślenie z tego rejestru wpisu o długu powodowej
Spółki. Do zapłacenia powyższej kwoty pozwanemu nie doszło, a strony spierały
się potem o dalsze obniżenie wierzytelności o kwotę 2.648,09 złotych z tytułu
dokonanego potrącenia przez powódkę, przy czym pozwany uznał skuteczność
potrącenia. Mimo stwierdzenia w uzasadnieniu wyroku Sądu Okręgowego - Sądu
Gospodarczego z dnia 9 marca 2010 r., że ustalony stan faktyczny jest w całości
niesporny między stronami i na jego poparcie zostały w sprawie zebrane dowody w
postaci dokumentów, Sąd nie uznał, nawet w części skutku wygaśnięcia długu
strony powodowej i powództwo oddalił.
Wyrokiem z dnia 27 lipca 2010 r. Sąd Apelacyjny oddalił apelację
powodowej Spółki od powołanego wyroku Sądu Okręgowego - Sądu
3
Gospodarczego z dnia 9 marca 2010 r. Pomimo przeprowadzonego
uzupełniającego postępowania dowodowego przed Sądem drugiej instancji,
Sąd ten uznał, mając zakreśloną podstawę faktyczną powództwa, że nie została
ona przez stronę powodową udowodniona i zaskarżony wyrok odpowiada prawu,
a to uzasadniało oddalenie apelacji.
W skardze kasacyjnej opartej na obu podstawach określonych przez art.
3983
§ 1 k.p.c. strona powodowa zarzuciła naruszenie przepisów prawa
materialnego, tj. art. 64 w związku z art. 24 i art. 43 k.c. oraz w związku z art. 20
ust. 1 i 2 ustawy z dnia 14 lutego 2003 r. o udostępnianiu informacji gospodarczych
(Dz.U. Nr 50, poz. 424, dalej jako ustawa), w brzmieniu tej ustawy według stanu na
dzień składania pozwu i apelacji oraz w związku z art. 47 Konstytucji RP,
polegające na pominięciu przy rozstrzyganiu przez Sąd drugiej instancji zarzutów
apelacji, okoliczności, że pozwany był zobowiązany wprost na podstawie ustawy do
zażądania od biura informacji gospodarczych niezwłocznie, jednak nie później
niż w terminie 14 dni aktualizacji informacji gospodarczych, przekazując zmienione
informacje gospodarcze o obniżeniu wierzytelności przysługującej pozwanemu do
kwoty 58.000 złotych, na podstawie zawartej ugody z dnia 27 grudnia 2007 r.; stało
się to wbrew dokonanym ustaleniom przez Sąd pierwszej i drugiej instancji,
a następnie ustaleniom odnośnie do podobnego zobowiązania pozwanego
o obniżeniu wierzytelności przysługującej pozwanemu o kwotę 2648,09 złotych na
podstawie oświadczenia z dnia 20 marca 2007 r. oraz z dnia 10 kwietnia 2007 r.;
art. 20 ust. 1 i 2 oraz art. 13 ust. 2 pkt 5 ustawy w związku z art. 47 Konstytucji RP
przez pominięcie przy rozstrzyganiu zarzutów apelacji, że strona powodowa
wnosiła w pozwie nie tylko o usunięcie danych, ale również o „skorygowanie
wysokości zadłużenia", wnosząc w petitum pozwu o aktualizację danych
w rejestrze, wbrew ustaleniom dokonanym przez Sąd drugiej instancji,
iż dochodzone roszczenie zmierzało do ochrony dóbr osobistych poprzez
nakazanie pozwanemu uaktualnienie danych; art. 21 ustawy w związku z art.
47 Konstytucji RP, polegające na pominięciu, w rozstrzyganiu zarzutów apelacji,
okoliczności, iż strona powodowa miała prawo do żądania od pozwanego, który
informacje przekazał do ich uzupełnienia, uaktualnienia, sprostowania lub
usunięcia, bowiem są nieaktualne, mimo dokonania odpowiednich ku temu ustaleń
4
przez Sąd drugiej instancji; art. 64 i 65 k.c. w związku z postanowieniami zawartej
ugody, które to przepisy zostały niewłaściwie zastosowane przez pominięcie oceny
skutków oświadczenia pozwanego, uznanego za oświadczenie wiedzy,
a nie oświadczenie woli; taki sam zarzut z powołaniem się na niewłaściwe
zastosowanie art. 65 § 1 i 2 k.c. dotyczy korekty faktury VAT i ustalenia wysokości
zobowiązań na dzień składania pozwu i apelacji, przy równoczesnym ustaleniu
przez Sąd drugiej instancji wysokości wierzytelności przysługującej pozwanemu
w kwocie 55.351,91 złotych, skutkiem pominięcia zasad wykładni subiektywnej
w procesie wykładni treści kompensat zawartych w oświadczeniach z dnia
20 marca 2007 r. i z dnia 10 kwietnia 2007 r. oraz nie zbadania rzeczywistej woli
stron i ich zgodnego zamiaru co do wysokości zobowiązań, przy równoczesnym
ustaleniu, o czym mowa w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku, iż „pozwany uznał
skuteczność potrącenia".
Naruszenie przepisów postępowania dotyczy w zaskarżonym wyroku
art. 176 ust. 1 Konstytucji RP w związku z art. 367 § 1 i art. 47914
§ 2 k.p.c., jak też
art. 45 ust. 1 i art. 176 ust. 1 i 2 w związku z art. 367 § 1 k.p.c. oraz art. 78 i art. 8
Konstytucji RP i w związku z art. 187 k.p.c., poprzez naruszenie zasady
dwuinstancyjności postępowania sądowego i nierozpatrzenie zarzutów apelacji
oraz samej sprawy; art. 328 § 2 w związku z art. 391 § 1, art. 378 § 1 i 382 k.p.c. na
skutek niewyjaśnienia w uzasadnieniu wyroku jego podstawy faktycznej i prawnej;
art. 378 § 1 w związku z art. 368 § 1 i art. 382 oraz 328 § 2 i 233 k.p.c. poprzez
nierozpatrzenie zarzutów apelacji i dokonanie niewłaściwej subsumcji prawnej
w odniesieniu do ustalonego stanu faktycznego. Skarżący wniósł o uchylenie
w całości zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania,
względnie orzeczenie co do istoty żądania według treści pozwu, a także zasądzenie
kosztów postępowania.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Skarga kasacyjna jest zasadna.
W pierwszej kolejności należy rozważyć zarzuty naruszenia przepisów
postępowania cywilnego. Ma rację skarżący, że naruszenie tych przepisów
miało wpływ na rozpoznanie sprawy. Przede wszystkim Sąd drugiej instancji nie
wyjaśnił w uzasadnieniu podstawy prawnej rozstrzygnięcia i nie przytoczył
5
przepisów, które uzasadniałyby nierozpoznanie wszystkich zarzutów podniesionych
w apelacji. Naruszył przez to rozpoznawczy charakter apelacji pełnej, powodującej
obowiązek rozpoznania sprawy, a nie tylko samej apelacji, mimo że ma to nastąpić
w granicach zaskarżenia. To prowadzi do wniosku, że nie rozważone zostały
podniesione w apelacji zarzuty, co stanowi o naruszeniu art. 378 § 1 k.p.c.
(zob. uchwałę składu siedmiu sędziów SN z dnia 31 stycznia 2008 r., III CZP 49/07,
OSNC 2008, nr 6, poz. 55; wyrok SN z dnia 24 lipca 2009 r., I PK 38/09, Lex
nr 523541). Z uwagi na brak wystarczającego uzasadnienia odnośnie do dowodów,
którym odmówiono wiarygodności ustalając stan faktyczny i z którego wynika,
według uzasadnienia Sądu drugiej instancji, że strona powodowa nie zapłaciła
pozwanemu 58.000 złotych albo poprzez zapłatę środkami pieniężnymi, albo przez
potrącenie, uzasadniony jest zarzut naruszenia art. 328 § 2 w związku z art. 391
§ 1 i art. 378 § 1 k.p.c.
Sąd Najwyższy jest związany ustalonym w toku instancji stanem faktycznym
i oceną dowodów (art. 3983
§ 3 k.p.c.), jednak z uzasadnienia Sądu drugiej instancji
nie wynika, jaki wpływ na dokonane ustalenia miało uzupełniające postępowanie
dowodowe, skoro w skardze kasacyjnej jest mowa o nieuwzględnieniu dalszego
pomniejszenia wierzytelności pozwanego do wynikającej z potrącenia kwoty
55.351,91 złotych, co jednak przy ponownym rozpoznaniu sprawy należy wyjaśnić.
Niewyjaśnione jest także w uzasadnieniu wyroku, dlaczego według Sądu
Apelacyjnego powódka niewystarczająco udowodniła fakt obniżenia zadłużenia,
skoro niekwestionowane było zawarcie ugody dnia 21 grudnia 2007 r., pomimo
innej przyczyny tej ugody, ustalonej przez Sąd drugiej instancji. Ponadto, jak
wynika z dalszych ustaleń tego Sądu wierzytelność pozwanego obniżyła się, co
najmniej do kwoty 58000 złotych, ponieważ dalsza kwota 2648,09 złotych dotyczyła
potrącenia, dokonanego przez powoda z wierzytelnością pozwanego i Sąd
pierwszej instancji stwierdził uznanie skuteczności potrącenia przez pozwanego,
ale z uzasadnienia Sądu Apelacyjnego, którego tekst jest w tym miejscu
nieprzejrzysty (s. 8, górny akapit) można wnosić o braku uwzględnienia potrącenia
i uprawnieniu do skorygowania wysokości zadłużenia o kwotę 371.958,85 złotych.
Wpis w rejestrze dłużników winien odzwierciedlać rzeczywistą kwotę
zadłużenia, więc należy ją precyzyjniej ustalić, niż wynika to z dotychczasowych
6
ustaleń w postępowaniu instancyjnym. Jeżeli w apelacji kwestionowane są
ustalenia sądu pierwszej instancji, to należy je poddać kontroli i jej wyniki
przedstawić w uzasadnieniu wyroku sądu drugiej instancji, co staje się szczególnie
istotne w sytuacji braku, jak w niniejszej sprawie, wyodrębnienia w uzasadnieniu
zaskarżonego wyroku podstawy faktycznej rozstrzygnięcia. Z tych względów oraz
mając na uwadze utrwalone poglądy orzecznictwa za zasadne należało uznać
zarzuty skargi kasacyjnej co do naruszenia powołanych przepisów postępowania
cywilnego (por. wyrok SN z dnia 17 lipca 2009 r., IV CSK 110/09, Lex nr 518138;
wyrok SN z dnia 11 grudnia 2008 r., IV CSK 331/08, Lex nr 487529).
Przechodząc do zarzutów naruszenia prawa materialnego należy stwierdzić,
że uzasadnione są zarzuty skargi kasacyjnej naruszenia przez sąd drugiej instancji
art. 20 ust. 1 i 2 powołanej ustawy z 2003 r. Zgodnie z tymi przepisami, w razie
całkowitego lub częściowego zaspokojenia zobowiązania przedsiębiorca jest
obowiązany, pod groźbą odpowiedzialności karnej, niezwłocznie, jednak nie później
niż w terminie 14 dni zażądać od biura informacji gospodarczej, któremu przekazał
dane o zobowiązaniu, usunięcia tych danych lub ich aktualizacji. Z kolei, na
podstawie art. 21 ustawy przedsiębiorca ma prawo wglądu do przechowywanych
przez biuro dotyczących go informacji gospodarczych oraz prawo żądania od
przedsiębiorcy, które te informacje przekazał ich uzupełnienia, uaktualnienia,
sprostowania lub usunięcia, jeżeli są one w szczególności niekompletne,
nieaktualne i nieprawdziwe. W przypadkach, które w niniejszej sprawie też mają
znaczenie, biuro z własnej inicjatywy usuwa informacje, między innymi, gdy
posiądzie uzasadnioną wiadomość o nieistnieniu zobowiązania (art. 13 ust. 2 pkt 5
ustawy). To nieistnienie zobowiązania idzie najdalej, bliżej znajduje się uzyskanie
uzasadnionej wiadomości o zmniejszeniu wysokości zobowiązania, np. wskutek
częściowego spełnienia świadczenia przez dłużnika. Uzyskanie takiej informacji
stanowi o obowiązku rozpatrzenia, po stronie profesjonalnego podmiotu
gromadzącego, przechowującego i udostępniającego informacje gospodarcze,
czy nie zachodzi potrzeba uaktualnienia informacji co do wysokości zobowiązania.
Taka powinność wynika z ciążącej na podmiocie profesjonalnym należytej
staranności określonej w art. 355 § 2 k.c., według którego staranność podmiotu
prowadzącego działalność gospodarczą określa się z zachowaniem zawodowego
7
charakteru tej działalności. Źródłem obowiązku biura jest umowa odpłatna
o udostępnianie informacji gospodarczych, zawarta z wierzycielem (art. 6 ustawy), na
podstawie której może on przekazywać do biura informacje gospodarcze w celu ich
ujawnienia osobom trzecim.
Można więc na tle ustalonego stanu faktycznego stwierdzić obowiązek
samego KRD, nawet bez wniosku wierzyciela dokonania aktualizacji wpisu
w rejestrze, odnoszącego się do zadłużenia strony powodowej, a w każdym razie
oczekiwać od KRD, że w ramach ciążącej na nim staranności zawodowej wystąpi do
wierzyciela, mając wiedzę od dłużnika, przynajmniej z odpowiednim zapytaniem.
Biuro informacji gospodarczej nie może tylko pośredniczyć w przekazywaniu
informacji uzyskiwanych od swoich klientów - wierzycieli, ale musi czuwać nad
rzetelnością swojej działalności, jako - w pewnej mierze - instytucja zaufania
publicznego, na co wskazują jej funkcje, rygory utworzenia i nadzór nad działalnością
ministra właściwego do spraw gospodarki. Przemawiają za tym także konsekwencje
ujawnienia informacji osobom trzecim o zadłużeniu przedsiębiorców, w związku z ich
relacjami z bankami, innymi wierzycielami i w obrocie gospodarczym, dla którego
wiarygodność finansowa kontrahentów ma podstawowe znaczenie.
Widoczne jest splecenie interesów prywatnych kontrahentów umów
z interesem publicznym uzyskiwania wiarygodnych danych zbieranych,
przechowywanych i udostępnianych przez biura informacji gospodarczej, które
nie mogą stawać się, jak w sprawie niniejszej miejscem nieprawdziwych informacji,
a w innych okolicznościach łatwym źródłem szantażowania przedsiębiorców przez
nieuczciwych kontrahentów.
Kwestia ta jednak pozostaje poza głównym nurtem roszczenia zgłoszonego
w niniejszej sprawie, gdyż pozwanym jest nie KRD, lecz wierzyciel, nie składający
wniosku o aktualizację danych, istotne więc jest ustalenie jego obowiązków w tym
względzie i ich wykonywania lub niewykonywania.
Niewątpliwie, możliwość ujawnienia dłużnika w biurze informacji
gospodarczej (dalej jako BIG) służy ochronie wierzycieli, co jest po myśli ogółu
przepisów kodeksu cywilnego o zobowiązaniach. Jednak nie można nie zauważać
drugiej strony stosunku cywilnoprawnego, który cechuje równość podmiotów oraz
przeważających w obrocie gospodarczym, a z takim mamy do czynienia
8
w niniejszej sprawie, zobowiązań wzajemnych, w których dłużnik jest jednocześnie
wierzycielem drugiej strony co do jej obowiązków względem niego. Chroniąc
wierzyciela ustawa powoduje skutki, które niewątpliwie stanowią dolegliwość dla
przedsiębiorcy już wtedy, gdy wpis informacji jest rzetelny. Jednak dolegliwość ta
ujawnia się z całą mocą wtedy, gdy wpis jest umieszczony w ogóle niezasadnie,
bo wpisany podmiot nie był zobowiązany, albo gdy zadłużenie jest znacznie
mniejsze wskutek dokonanej spłaty i nie jest to ujawnione poprzez aktualizację
ciążącą na wierzycielu. W niniejszej sprawie jest taka właśnie sytuacja, tj. braku
aktualizacji danych, podczas gdy z ustaleń wynika, że dług zmalał z kwoty ponad
miliona złotych do 58.000 złotych, a i to jest jeszcze sporne między stronami,
ponieważ dłużnik stara się dowieść jeszcze mniejszej kwoty. Przy tak dużej różnicy
wysokości zadłużenia, zmniejszonego niemal dwudziestokrotnie w stosunku
do kwoty pierwotnej jest widoczne, że brak aktualizacji prowadzi do pokrzywdzenia
dłużnika. Jeśli jest on przedsiębiorcą, jak powodowa Spółka w niniejszej sprawie, to
niedokonanie aktualizacji skutkuje zmniejszeniem jej wiarygodności na rynku,
trudnościami lub niemożliwością uzyskania kredytu, a także możliwą utratą
reputacji oraz poczytania dłużnika za podmiot nieuczciwy, być może nawet
niewypłacalny. W takich przypadkach musi być zatem zapewniona ochrona prawna
interesów podmiotu prawa zasługującego na taką ochronę.
Powodowa Spółka wnosiła o zobowiązanie pozwanego do złożenia
oświadczenia woli wobec BIG (KRD), że należy wykreślić/zmienić wpis
o zadłużeniu powódki, opierając roszczenie na podstawie art. 64 k.c. Wymaga więc
najpierw rozważenia, jaki jest charakter prawny wniosku przedsiębiorcy
o aktualizację danych na podstawie ustawy i czy to jest złożenie oświadczenia woli,
jak twierdzi powódka, czy też oświadczenie wiedzy, jak przyjął Sąd w zaskarżonym
wyroku. Dla statusu prawnego oświadczenia woli musi wystąpić czynność prawna,
której częścią ma być to oświadczenie, a czynność prawna ma wywołać skutki
cywilnoprawne: powstania, zmiany lub ustania stosunku prawnego. Żaden z tych
skutków nie powstanie przez złożenie wniosku przez przedsiębiorcę do BIG,
bo jego oświadczenie nie łączy się z czynnością prawną. Z tego choćby względu
nie jest więc oświadczeniem woli. Można je zakwalifikować jako oświadczenie
wiedzy przedsiębiorcy co do tego, że jego dłużnik spełnił świadczenie w całości lub
9
w części i dlatego ma roszczenie z art. 21 ustawy o dokonanie aktualizacji wpisu.
Pod tym względem stanowisko wyrażone w zaskarżonym wyroku jest słuszne.
Na marginesie można tylko zaznaczyć, że roszczenie to zostało podobnie
sformułowane w obowiązującej ustawie, która zastąpiła ustawę z 2003 r.
(art. 30 ustawy z dnia 9 kwietnia 2010 r. o udostępnianiu informacji gospodarczych
i wymianie danych gospodarczych, Dz. U. Nr 81, poz. 530).
W takim razie skarżący nie ma racji co do naruszenia przez zaskarżony
wyrok art. 64 k.c. i nie jest wiadome, dlaczego, zdaniem skarżącego
w uzasadnieniu skargi kasacyjnej (s. 7), gdyby oświadczenie przedsiębiorcy miało
nie być oświadczeniem woli, tylko wiedzy, to art. 20 i 21 ustawy byłyby inaczej
sformułowane. Poza takim stwierdzeniem, skarżący nie wyjaśnia swojego
stanowiska. Jednak jako oświadczenie wiedzy nie może być ono wymuszone na
zobowiązanym przez zastosowanie art. 64 k.c. w związku z art. 1047 k.p.c.,
czyli przez zastąpienie tego oświadczenia wyrokiem sądowym. Wobec takich
wniosków nie potrzeba się zastanawiać w konkretnej sprawie, czy na gruncie
powołanych przepisów wystąpił po stronie pozwanego obowiązek do złożenia
określonego oświadczenia, jako że z samego art. 64 k.c. taki obowiązek nie wynika.
Jak podkreśla się zasadnie w orzecznictwie i doktrynie przepis ten nie jest
samoistną podstawą do kreowania obowiązku złożenia oznaczonego oświadczenia
woli, obowiązek taki musi wynikać z ustawy albo z czynności prawnej i musi
dotyczyć oświadczenia woli (zob. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 29 stycznia
1999 r., I CKU 86/98, Lex nr 405604).
Tak więc w rozpoznawanej sprawie, podstawy prawnej do zobowiązania
wierzyciela złożenia oświadczenia wobec KRD w kwestii aktualizacji długu strony
powodowej nie stanowią przepisy kodeksu cywilnego o czynnościach prawnych.
Jednak nie daje ku temu podstawy również ustawa o udostępnianiu informacji
niejawnych. Z analizy przepisów tej ustawy wynika, że przedsiębiorca-dłużnik,
którego dotyczy informacja w BIG nie ma żadnego uprawnienia wobec BIG lub
przedsiębiorcy-wierzyciela do wymuszenia zmiany informacji. Zgodnie z art. 20
ustawy jest to nieegzekwowalny na gruncie tej ustawy obowiązek wierzyciela.
Jedynie wtedy, gdy zachodzi któraś z sytuacji, o których mowa w art. 13 ust. 2
ustawy, to przedsiębiorca-dłużnik, jak to już było wspomniane może poinformować
10
BIG i żądać usunięcia informacji gospodarczej z własnej inicjatywy biura.
Nie łączy się to jednak z roszczeniem cywilnoprawnym. Ustawodawca przewidział
tylko w art. 36 ustawy odpowiedzialność karną przedsiębiorcy-wierzyciela za nie
zażądanie w terminie usunięcia informacji w przypadku całkowitego zaspokojenia
zobowiązania, jego wygaśnięcia lub odroczenia jego wykonania, jak też w razie
stwierdzenia faktu nieistnienia zobowiązania. Wprawdzie nie jest to wyraźnie
stwierdzone, a takie są reguły odpowiedzialności karnej, ale z tego przepisu, jak też
z art. 37 ust. 2 ustawy można rozważyć odpowiedzialność karną przedsiębiorcy-
wierzyciela za brak aktualizacji, wiążącej się ze zmniejszeniem zadłużenia.
Podobnie się sprawa przedstawia na gruncie niezmienionego pod tym
względem art. 47 i 48 ust. 2 powołanej nowej ustawy z 2010 r.
Jednak na gruncie niniejszej sprawy chodzi o odpowiedzialność cywilną.
Tymczasem nie ma w ustawie, tak z 2003 r., jak i nowej ustawie z 2010 r. w ogóle
przepisów o odpowiedzialności cywilnej za naruszenie obowiązków poddanych
penalizacji lub innych obowiązków, w tym za zaniechanie powinności zgłoszenia
wniosku o usunięcie lub aktualizację informacji gospodarczej. Mają więc
zastosowanie ogólne zasady tej odpowiedzialności na podstawie k.c., to znaczy
przepisy o odpowiedzialności odszkodowawczej ex delicto z art. 415 k.c.
Zastosowanie to wystąpi jednak tylko w razie wyrządzenia przedsiębiorcy-
dłużnikowi szkody majątkowej spowodowanej zachowaniem bezprawnym
przedsiębiorcy-wierzyciela i jego winą umyślną lub nieumyślną. Przepisy kodeksu
cywilnego o odpowiedzialności deliktowej nie przewidują roszczenia
cywilnoprawnego o usunięcie lub aktualizację informacji gospodarczej w BIG, jak
w sprawie niniejszej.
De lege lata należy poszukiwać roszczenia o zaniechanie naruszeń praw
przedsiębiorcy-dłużnika w przepisach o ochronie dóbr osobistych, o co wnosiła
skarżąca Spółka, powołując się na środki ochrony, wynikające z art. 43 w związku
z art. 23 i 24 k.c. Może to być zasadne tylko wtedy, gdy spełnione zostaną
przesłanki roszczeń, wskazane w tych przepisach, to znaczy ustalone zostanie
dobro osobiste, które zostało naruszone i naruszenie to będzie bezprawne,
przy czym bezprawność naruszającego pozostaje domniemana (proesumptio iuris
tantum). W pierwszej kolejności rozważenia zatem wymaga, czy ujawnienie
11
dłużnika w rejestrze biura informacji gospodarczej i niedokonanie aktualizacji wpisu,
polegające na wskazaniu znacznie mniejszego zadłużenia, niż pierwotne może
stanowić naruszenie dobra osobistego dłużnika przez wierzyciela, który zaniechał
wykonania obowiązku aktualizacji. Zgodnie z utrwalonym orzecznictwem i doktryną
nie można naruszyć dobra osobistego w ogólności, jako swoistego prawa
osobistości, lecz musi się wskazać naruszone dobro.
Na pierwszy rzut oka może się wydawać, że niewykonywanie tak
szczególnych obowiązków, jak te, które spoczywają na wierzycielu wobec dłużnika
w ustawie służącej z założenia ochronie wierzycieli przed niesolidnymi dłużnikami
nie mieści się w kategorii dóbr osobistych i ich ochrony. Za ostrożnym stosowaniem
tych przepisów może przemawiać publiczny charakter norm zawartych w ustawie
o udostępnianiu informacji niejawnych i prywatnoprawna tylko natura
nawiązywanego umownie stosunku prawnego między wierzycielem a biurem
informacji gospodarczej o udostępnienie informacji o dłużnikach osobom trzecim.
Poza tym wskazać należy dobro osobiste, które zostaje naruszone w razie
informacji nieprawdziwej, niekompletnej lub nieaktualnej.
Z treści żądania pozwu w niniejszej sprawie i ze skargi kasacyjnej można
wnosić, że chodzi o naruszenie dobrego imienia powodowej Spółki, jako
przedsiębiorcy. Naruszenie tego dobra osobistego, chociaż wprost nie
wymienionego przewija się w ustaleniach stanu faktycznego, jest
przyczyną prowadzenia sprawy przeciw pozwanemu, który nie godzi się na
wnioskowanie do biura informacji gospodarczej, z którym zawarł umowę
o udostępnienie informacji gospodarczej, żeby usunąć lub zmienić wpis
o zadłużeniu powódki. Można więc uznać, że dobro osobiste strony powodowej
w postaci jej dobrego imienia mogło zostać naruszone. Należy tylko ponownie
rozpoznając sprawę ustalić, w czym to naruszenie się przejawia wobec powodowej
Spółki. Z kolei, jest bezsporne między stronami, że pozwany nie wykonał
obowiązku aktualizacji ujawnionej w KRD informacji gospodarczej w tym zakresie,
w jakim zadłużenie powódki zmniejszyło się radykalnie wobec pierwotnie
ujawnionej kwoty i nie wykazał, że jego zachowanie jest mimo to zgodne z prawem.
Poczynione w niniejszej sprawie rozważania prowadzą do wniosku,
że w sytuacji braku w ustawie o udostępnianiu informacji gospodarczych przepisów
12
przyznających ochronę dłużnikowi w takich okolicznościach, jak w ustalonym stanie
faktycznym, może znaleźć zastosowanie art. 43 k.c. w związku z art. 23 i 24 k.c.
i w tym względzie należy przyznać rację skarżącej Spółce (por. wyrok Sądu
Apelacyjnego w Krakowie z dnia 21 maja 2010 r., I ACa 430/10, Lex nr 677943).
Środkiem ochrony w razie naruszenia dobrego imienia przedsiębiorcy, będącego
osobą prawną, jak powodowa spółka z ograniczoną odpowiedzialnością jest
zobowiązanie przedsiębiorcy-wierzyciela do usunięcia skutków naruszenia dobra
osobistego przez złożenie odpowiedniego oświadczenia, w tym wypadku przez
wnioskowanie o aktualizację danych w KRD, będącym biurem informacji
gospodarczej, polegające na obniżeniu wysokości wierzytelności przysługującej
pozwanemu. Należy zatem pod tym kątem rozpoznać sprawę, czego Sąd drugiej
instancji nie uczynił.
Przyznając powodowej Spółce prawo do skorygowania wysokości
zadłużenia w KRD, chociaż nie ustalając wystarczająco kwoty tego zadłużenia, Sąd
Apelacyjny nie dostrzegł, iż powódka domagała się nie tylko złożenia przez
pozwanego oświadczenia o wykreślenie wpisu do KRD, ale również o jego zmianę
(korektę) przez zmniejszenie wysokości zadłużenia. W tym zakresie zarzuty
skarżącej wobec wyroku Sądu drugiej instancji są więc również zasadne.
Rozpoznając ponownie sprawę Sąd winien, wskazując na ustalenia faktyczne
sprecyzować kwotę wierzytelności pozwanego i kwotę, o którą obniżone jest
zadłużenie powódki, a następnie rozpoznać apelację powoda, uwzględniając jego
uprawnienia do ochrony przysługujących mu praw podmiotowych, tak aby nie
pozostawić obowiązku nałożonego na wierzyciela w art. 20 ust. 2 pkt 2 i art. 21
ustawy bez możliwości jego wyegzekwowania, skoro jest ono możliwe poprzez
zaskarżenie przepisów o ochronie dóbr osobistych i skarżąca Spółka taką
możliwość wskazywała.
Mając to na względzie Sąd Najwyższy na podstawie art. 39815
§ 1 k.p.c.
uchylił zaskarżony wyrok i przekazał sprawę do ponownego rozpoznania,
rozstrzygając o kosztach postępowania kasacyjnego na podstawie art. 108 § 2
w związku z art. 391 § 1 i art. 39821
k.p.c.
jw