Pełny tekst orzeczenia

WYROK Z DNIA 9 LISTOPADA 2011 R.
III KK 134/11
Warunek ponownego zaniechania ścigania wymagany do
wniesienia subsydiarnego aktu oskarżenia, nie dotyczy form
postępowania przygotowawczego (śledztwo albo dochodzenie) oraz faz
jego przebiegu („w sprawie" albo „przeciwko osobie"). Decydujące
znaczenie ma wyłącznie wymóg dwukrotnego wydania postanowienia o
umorzeniu postępowania albo o odmowie jego wszczęcia (art. 330 § 2
k.p.k.).
Przewodniczący: sędzia SN D. Świecki (sprawozdawca).
Sędziowie SN: J. Sobczak, W. Wróbel
Prokurator Prokuratury Generalnej: B. Mik.
Sąd Najwyższy w sprawie Elżbiety I., oskarżonej z art. 585 § 1
k.s.h., po rozpoznaniu w Izbie Karnej na rozprawie w dniu 9 listopada
2011 r., kasacji, wniesionej przez Rzecznika Praw Obywatelskich na
niekorzyść od wyroku Sądu Okręgowego w L. z dnia 26 października
2010 r., uchylającego wyrok Sądu Rejonowego w B. z dnia 5 maja 2010
r.,
uchylił zaskarżony wyrok i przekazał sprawę Sądowi Okręgowemu w L.
do ponownego rozpoznania w postępowaniu odwoławczym.
U Z A S A D N I E N I E
Wyrokiem Sądu Rejonowego w B. z dnia 5 maja 2010 r. oskarżona
Elżbieta I. została uniewinniona od popełnienia zarzucanych jej w
subsydiarnym akcie oskarżenia przestępstw z art. 585 § 1 k.s.h.
Apelację od tego wyroku wniósł pełnomocnik subsydiarnego
oskarżyciela posiłkowego, zarzucając obrazę przepisu prawa
materialnego, tj. art. 585 § 1 k.s.h. oraz błąd w ustaleniach faktycznych,
będący wynikiem obrazy przepisów postępowania. W konkluzji domagał
się uchylenia wyroku i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania.
Sąd Okręgowy w L. wyrokiem z dnia 26 października 2010 r., na
podstawie art. 439 § 1 pkt 9 k.p.k. w zw. z art. 17 § 1 pkt 9 k.p.k. uchylił
zaskarżony wyrok i umorzył postępowanie w sprawie.
Od tego wyroku kasację na niekorzyść oskarżonej wniósł Rzecznik
Praw Obywatelskich, zaskarżając go w całości i zarzucił rażące i mające
istotny wpływ na treść orzeczenia naruszenie prawa karnego
procesowego, a mianowicie art. 17 § 1 pkt 9 k.p.k. w zw. z art. 330 § 2
k.p.k., polegające na wyrażeniu przez Sąd odwoławczy błędnego
poglądu prawnego, że warunkiem koniecznym do wniesienia przez
pokrzywdzonego subsydiarnego aktu oskarżenia jest wykorzystanie
przez niego uprawnienia przewidzianego w art. 306 § 1 k.p.k. również w
stosunku do ponownego postanowienia prokuratora o odmowie
wszczęcia postępowania przygotowawczego lub ponownego
postanowienia o umorzeniu tego postępowania, wydane w warunkach, o
których mowa w art. 330 § 2 k.p.k., podczas gdy prawidłowa analiza tego
przepisu prowadzi do wniosku, iż wymóg taki nie wynika z jego treści. W
konkluzji skarżący wniósł o uchylenie zaskarżonego wyroku i
przekazanie sprawy Sądowi Okręgowemu w L. do ponownego
rozpoznania w postępowaniu odwoławczym.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje.
Kasacja jest zasadna. W orzecznictwie Sądu Najwyższego, po
nowelizacji przepisów dotyczących subsydiarnego oskarżenia,
dokonanych ustawą z dnia 29 marca 2007 r. o zmianie ustawy o
prokuraturze, ustawy – Kodeks postępowania karnego oraz niektórych
innych ustaw (Dz. U. Nr 64, poz. 432), wyrażono pogląd, że na ponowne
postanowienie prokuratora o umorzeniu postępowania
przygotowawczego, wydane w warunkach określonych w art. 330 § 2
k.p.k., pokrzywdzonemu, który uprzednio wykorzystał uprawnienia
przewidziane w art. 306 § 1 k.p.k., nie przysługuje zażalenie. Natomiast
ma on prawo wniesienia aktu oskarżenia, określonego w art. 55 § 1
k.p.k., w terminie miesiąca od doręczenia mu zawiadomienia o
postanowieniu prokuratora o umorzeniu postępowania
przygotowawczego (por. uchwałę z dnia 20 marca 2008 r., I KZP 39/07,
OSNKW 2008, z. 5, poz. 32). Podobnie w doktrynie stwierdzono, że
użycie w art. 330 § 2 zd. 2 k.p.k. zwrotu „pokrzywdzony, który
wykorzystał uprawnienia przewidziane w art. 306 § 1", nie dotyczy
korzystania z zażalenia teraz, lecz skorzystania z niego uprzednio, a
więc o osobę, której zażalenie doprowadziło do uchylenia pierwszego
postanowienia o odmowie wszczęcia lub o umorzeniu postępowania, co
oznacza, że przepis ten eliminuje ponowną zaskarżalność wskazanych
postanowień (por. T. Grzegorczyk: Kodeks postępowania karnego oraz
ustawa o świadku koronnym. Komentarz, Warszawa 2008, s. 725;
Hofmański, Sadzik, Zgryzek: KPK. Komentarz, t. II, Warszawa 2011, s.
273).
Pogląd ten należy zaakceptować, choć w doktrynie prezentowane
jest także odmienne stanowisko, że ponowna decyzja o zaniechaniu
ścigania musi być jeszcze zaskarżona przez pokrzywdzonego znów do
sądu, jeżeli chce skorzystać z uprawnień z art. 55 § 1 k.p.k. (por. W.
Grzeszczyk: Nowela do Kodeksu postępowania karnego z dnia 29 marca
2007 r., Prok. i Pr. 2007, nr 7-8, s. 105-106; R.A. Stefański: Aktualny
model zaskarżania postanowień o zaniechaniu ścigania karnego, Prok. i
Pr. 2007, nr 12, s. 10).
Sąd Okręgowy w uzasadnieniu wyroku nie odwołał się jednak do
tych poglądów, zaś prezentując własne stanowisko nie przedstawił
argumentacji odnoszącej się do normatywnej zawartości art. 330 § 2
k.p.k. Trudno więc ustalić, jakimi względami kierował się ten Sąd
wydając zaskarżone rozstrzygnięcie. Można też wnioskować, że Sąd
Okręgowy uznał, że skoro początkowo postępowanie przygotowawcze
prowadzone było w formie dochodzenia, a następnie w związku z
uchyleniem zaskarżonego przez pokrzywdzonego postanowienia o
umorzeniu dochodzenia, prowadzono postępowanie w formie śledztwa,
które następnie też umorzono, to wymóg „ponownego umorzenia
postępowania" odnieść należy także do jego formy. Jednakże w tej
kwestii trzeba wyrazić pogląd, że warunek ponownego zaniechania
ścigania wymagany do wniesienia subsydiarnego aktu oskarżenia, nie
dotyczy form postępowania przygotowawczego (śledztwo albo
dochodzenie) oraz faz jego przebiegu („w sprawie" albo „przeciwko
osobie"). Decydujące znaczenie ma wyłącznie wymóg dwukrotnego
wydania postanowienia o umorzeniu postępowania albo o odmowie jego
wszczęcia (art. 330 § 2 k.p.k.).
Z powyżej wskazanych względów zaskarżony wyrok został
uchylony, a sprawa przekazana Sądowi Okręgowemu w L. do
ponownego rozpoznania w postępowaniu odwoławczym. W tym
postępowaniu, Sąd ten będąc związany przedstawionym zapatrywaniem
prawnym (art. 442 § 3 k.p.k. w zw. z art. 518 k.p.k.), dokonana
merytorycznej kontroli zaskarżonego wyroku pamiętając o tym, że
ustawą z dnia 9 czerwca 2011 r. o zmianie ustawy – Kodeks karny oraz
niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr 133, poz. 767), uchylono art. 585
k.s.h. oraz znowelizowano art. 296 k.k.
Na marginesie trzeba także wskazać, że Sąd Okręgowy
rozpoznając apelację wniesioną na niekorzyść oskarżonej od wyroku
uniewinniającego i stwierdzając z urzędu zaistnienie bezwzględnej
przyczyny odwoławczej z art. 439 § 1 pkt 9 k.p.k. w zw. z art. 17 § 1 pkt
9 k.p.k., co doprowadziło do uchylenia zaskarżonego wyroku i umorzenia
postępowania, nie rozważył treści art. 439 § 2 k.p.k. Przepis ten zezwala
sądowi odwoławczemu na uchylenie orzeczenia z przyczyn
wymienionych w art. 439 § 1 pkt 9-11 k.p.k., tylko na korzyść
oskarżonego. Kwestia ta nie była jednak przedmiotem zarzutu kasacji.
Z tych względów Sąd Najwyższy orzekł, jak w sentencji.