Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt IV CSK 123/11
POSTANOWIENIE
Dnia 23 listopada 2011 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Wojciech Katner (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Anna Kozłowska
SSN Hubert Wrzeszcz
w sprawie z wniosku S. Spółki z o.o. z siedzibą w G.
przy uczestnictwie Igora P.
o wpis,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej
w dniu 23 listopada 2011 r.,
skargi kasacyjnej uczestnika postępowania
od postanowienia Sądu Okręgowego w G.
z dnia 18 grudnia 2009 r.,
uchyla zaskarżone postanowienie i przekazuje sprawę Sądowi
Okręgowemu w G. do ponownego rozpoznania, pozostawiając
temu Sądowi rozstrzygnięcie o kosztach postępowania
kasacyjnego.
2
Uzasadnienie
Postanowieniem z dnia 18 grudnia 2009 r. Sąd Okręgowy w G. oddalił
apelację Igora P. od postanowienia Sądu Rejonowego w G. z dnia 3 grudnia 2008
r. w sprawie z wniosku S. spółka z ograniczoną odpowiedzialnością z siedzibą w G.
o wpis - wykreślenie z księgi wieczystej Kw [...] prowadzonej przez Sąd Rejonowy
w G., wpisanego w niej dnia 22 stycznia 2002 r. roszczenia o zawarciu umowy
przyrzeczonej sprzedaży nieruchomości objętej powołaną księgą.
Uwzględniając wniosek referendarz sądowy dokonał dnia 6 sierpnia 2008 r.
wpisu – wykreślenia roszczenia, zgodnie z wnioskiem, co zostało utrzymane
w mocy postanowieniem Sądu Rejonowego w G. z dnia 3 grudnia 2008 r.
Oddalając apelację od tego postanowienia Sąd Okręgowy podkreślił,
że przedmiotem sprawy jest wniosek o wykreślenie wpisu w księdze wieczystej,
a nie badanie prawidłowości jego dokonania. Dlatego chybiony jest zarzut
uczestnika postępowania o naruszeniu przez Sąd pierwszej instancji art. 9 ust. 1
i 2 ustawy o własności lokali, gdyż Sąd ten prawidłowo wskazał w uzasadnieniu
swojego postanowienia, że treść ujawnionego w księdze wieczystej roszczenia jest
właściwa dla roszczenia powstającego w wyniku zawartej umowy przedwstępnej,
a roszczenie wynikające z art. 9 ust. 2 ustawy o własności lokali nie zostało
ujawnione, a ujawnione było roszczenie właściwe dla umowy przedwstępnej.
Jeśli nawet, jak stwierdza w uzasadnieniu Sąd Okręgowy, umowa łącząca strony
miała też cechy umowy deweloperskiej, to nie podlega to badaniu w niniejszej
sprawie, gdyż prawomocnie wpisane w księdze wieczystej roszczenie zostało
w niej wpisane w oparciu o umowę przedwstępną i ma treść stosownie do tej
umowy, natomiast sąd w postępowaniu wieczysto-księgowym nie może w zakresie
swojej kognicji dokonywać ustaleń odnośnie do istoty umowy stron na podstawie
art. 65 § 2 k.c. Ze względu na upadłość zobowiązanego z pierwotnej umowy
zawartej przez uczestnika postępowania, niepieniężne roszczenie o zawarcie
umowy przyrzeczonej uległo przekształceniu w roszczenie pieniężne i z dniem
ogłoszenia upadłości stało się wymagalne. Mając ponadto na uwadze, że umowa
3
przedwstępna nie jest umową wzajemną należało uznać zastosowanie w sprawie
art. 91 ust. 2, a nie art. 98 ust. 1 prawa upadłościowego i naprawczego (p.u.n.),
jak też nienaruszenie przez Sąd pierwszej instancji art. 272 ust. 3 tego prawa,
odnoszącego się do układu obejmującego wierzytelności zależne od warunku,
w razie ziszczenia się warunku w czasie trwania układu, gdyż ogłoszenie upadłości
nastąpiło w 2004 r., a wniosek o wykreślenie roszczenia został złożony w 2008 r.,
a więc termin roczny wynikający z art. 19 ust. 1 i 3 u.k.w.h. już upłynął.
W skardze kasacyjnej, opartej na obu podstawach uczestnik postępowania
zarzucił naruszenie przez zaskarżone postanowienie przepisów postępowania,
tj. art. 6268
§ 2 k.p.c. przez uznanie, że do kognicji sądu w postępowaniu
wieczysto-księgowym nie należy dokonywanie wykładni umów stanowiących
podstawę żądania wpisu, jak też naruszenia tego przepisu w związku z art. 316 § 1
i 328 § 2 k.p.c. oraz w związku z art. 6268
§ 7 i art. 6269
k.p.c. oraz art. 31 ust. 1
u.k.w.h. poprzez niewyjaśnienie podstawy prawnej zaskarżonego postanowienia,
tzn. przyczyn przyjęcia, że roszczenie skarżącego jest właściwe dla umowy
przedwstępnej sprzedaży lokalu oraz wykreślenia roszczenia wnioskodawcy
w sytuacji niedołączenia do wniosku dokumentów stanowiących skuteczną
podstawę wykreślenia; art. 19 ust. 1 (mylnie w skardze oznaczony jako
3) w związku z ust. 3 u.k.w.h. przez niewykazanie dokumentem przez
wnioskodawcę, że warunkowe roszczenie przysługujące uczestnikowi stało się
wymagalne. Skarżący wniósł o uchylenie w całości zaskarżonego postanowienia
i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania z zasądzeniem kosztów
postępowania kasacyjnego.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Skarga kasacyjna jest uzasadniona.
Najpierw stwierdzić należy, że skarżący słusznie zarzucił naruszenie
w postanowieniu Sądu drugiej instancji art. 6268
§ 2 k.p.c. Wbrew ocenom
zawartym w uzasadnieniu postanowienia, Sąd wieczysto-księgowy nie tylko może,
ale musi dokonać wykładni umowy, stanowiącej podstawę żądania
wpisu/wykreślenia w księdze wieczystej. Jest to potrzebne dla dokonania oceny
skuteczności materialnoprawnej tej umowy, a więc zgodnego zamiaru stron i celu
4
umowy (art. 65 § 2 k.c.). Nie wyłącza tego okoliczność dokonania już uprzednio
wpisu określonego prawa do księgi wieczystej na podstawie tej umowy. Potwierdza
to orzecznictwo, wskazujące, że wykładni dokonuje się jedynie na podstawie tekstu
dokumentu i treści księgi wieczystej, nie prowadząc innego postępowania,
w szczególności nie wysłuchuje się stron czynności prawnej dla ustalenia ich
zgodnego zamiaru i celu zawierania umowy (postanowienie Sądu Najwyższego
z dnia 30 września 2009 r., V CSK 63/09, Lex nr 558633). Słusznie skarżący
twierdzi, że dokonanie wykładni umowy ma istotne znaczenie dla rozstrzygnięcia
wniosku o wykreślenie jego roszczenia z księgi wieczystej. Nie można rozpoznać
wniosku o wykreślenie roszczenia w trybie art. 19 ust. 3 u.k.w.h. bez uprzedniej
wykładni umowy w celu ustalenia charakteru roszczenia.
W artykule 6268
k.p.c. wyznaczony jest zakres kognicji sądu drugiej instancji
do badania treści wniosku, treści i formy dołączonych do wniosku dokumentów oraz
treści księgi wieczystej. Zakreślenie kognicji sądu w ten sposób nie oznacza jednak
ograniczenia, sprowadzającego się do badania wniosku i dokumentów przez sąd
jedynie pod względem formalnym. Konieczne jest ich zbadanie i dokonanie oceny
pod względem skuteczności materialnoprawnej, gdyż niezasadne jest utożsamianie
roli sądu wieczysto-księgowego z rolą organu rejestrowego, co sprawia, że sąd
wieczysto-księgowy może przedmiotem swojego badania objąć nie tylko te
okoliczności, które wynikają z treści księgi wieczystej, wniosku i dołączonych
dokumentów (postanowienia SN z dnia 5 grudnia 2000 r., IV CKN 183/00, Lex nr
548775; z dnia 11 czerwca 2008 r., V CSK 17/08, Lex nr 602333 i z dnia 18
czerwca 2009 r., II CSK 4/09, Lex nr 519937). W razie stwierdzenia niezgodności
czynności prawnej z bezwzględnie obowiązującymi przepisami prawa (art. 58 § 2
k.c.), którą to kwestię sąd wieczystoksięgowy zawsze winien zbadać, to wniosek
o wpis do księgi wieczystej zostanie oddalony (postanowienie SN z dnia 17 lipca
2008 r., II CSK 115/08, Lex nr 548808).
Skarżący ma również rację, że Sąd drugiej instancji nie wyjaśnił
w uzasadnieniu postanowienia, co należy rozumieć przez twierdzenie, że treść
roszczenia ujawnionego w księdze wieczystej jest właściwa dla roszczenia
powstającego w wyniku zawarcia umowy przedwstępnej. Odnośnie do charakteru
prawnego umowy stron z dnia 15 listopada 2001 r. Sądy w toku instancji uznały,
5
że jest to umowa przedwstępna. Z kolei, skarżący utrzymuje, że zawarta przez
niego umowa jest umową określoną w art. 9 ust. 1 i 2 ustawy o własności lokali albo
umową nienazwaną, jednak w każdym razie umową ostateczną, określaną mianem
umowy deweloperskiej sensu largo. Dokonując oceny treści umowy zawartej przez
skarżącego stwierdzić najpierw należy, że umowa, na podstawie której
zamawiający jest zobowiązany do zapłaty całej należności za wybudowanie lokalu,
ustanowienie jego odrębnej własności i przeniesienia jej na zamawiającego, nie jest
umową przedwstępną według art. 389 k.c. Jest to umowa nieunormowana de lege
lata w przepisach prawa cywilnego, spełniająca warunki prawne, pozwalające
ją zaliczyć do umów nienazwanych i jak się wyjaśnia w orzecznictwie oraz doktrynie
stanowi kontrakt powstały w wyniku szczególnego powiązania czynności
realizowanych w ramach budowlanego procesu inwestycyjnego, z docelowym
zamiarem przeniesienia inwestycji (gruntu wraz z budynkiem, lokalami lub lokalem)
drugiej stronie umowy. Umowa taka ma charakter umowy właściwej, ostatecznej,
a nie przedwstępnej, stanowiącej dopiero sposób nawiązania umowy przyrzeczonej
(wyrok SN z dnia 30 czerwca 2004 r., IV CK 521/03, Lex nr 183717; wyrok SN
z dnia 9 lipca 2003 r., IV CKN 305/01, OSNC 2004, nr 7-8, poz. 130).
Skoro zatem zawarta umowa nie jest umową przedwstępną, tylko
ostateczną, to nie ma powodu traktować taką umowę, która zawiera potrzebne
składniki umowy sprzedaży prawa, za umowę niewzajemną (por. wyrok SN z dnia
2 kwietnia 2004 r., III CK 537/02, Lex nr 172786). Przeciwnie, umowa taka ma
wszelkie cechy umowy określonej w art. 487 § 2 k.c., jako wzajemnej. Polega ona
na zobowiązaniu się firmy deweloperskiej do wybudowania budynku i ustanowienia
- przeniesienia odrębnej własności lokalu na nabywcę, a nabywca zobowiązuje się
do zapłaty całej oznaczonej ceny. Dojście do takiej konkluzji, wobec ustaleń
faktycznych, że skarżący w niniejszej sprawie uiścił z góry całą cenę za uzyskanie
praw do lokalu, prowadzi do wniosku, iż ze względu na spełnienie w rozpoznawanej
sprawie tak określonych przesłanek umowy zawartej przez skarżącego, nie można
było zastosować art. 91 ust. 2 prawa upadłościowego i naprawczego. Przepis ten
stanowi, że zobowiązania majątkowe niepieniężne zmieniają się z dniem
ogłoszenia upadłości na zobowiązania pieniężne i z tym dniem stają się płatne,
chociażby ich termin wykonania jeszcze nie nastąpił. Ma natomiast
6
w okolicznościach sprawy zastosowanie art. 98 ust. 1 p.u.n., według którego, jeżeli
w dniu ogłoszenia upadłości zobowiązania z umowy wzajemnej nie zostały
wykonane w całości lub w części, syndyk może wykonać zobowiązanie upadłego
i zażądać od drugiej strony spełnienia świadczenia wzajemnego lub od umowy
odstąpić. Jeżeli od umowy nie odstąpi, wykonanie zobowiązania z umowy
wzajemnej jest uprawnione (por. postanowienie SN z dnia 23 listopada 2005 r.,
II CK 237/05, Lex nr 188543). W konsekwencji nie znajduje w sprawie
zastosowania art. 19 ust. 1 i 3 u.k.w.h.
Z tego względu należało na podstawie art. 39815
§ 1 k.p.c. uchylić
zaskarżone postanowienie i przekazać sprawę do ponownego rozpoznania,
z rozstrzygnięciem o kosztach postępowania kasacyjnego na podstawie art. 108
§ 2 w związku z art. 39821
k.p.c.