Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt II PZ 34/11
POSTANOWIENIE
Dnia 7 grudnia 2011 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Małgorzata Wrębiakowska-Marzec (przewodniczący)
SSN Zbigniew Myszka
SSN Jolanta Strusińska-Żukowska (sprawozdawca)
w sprawie z powództwa Z. R.
przeciwko U. C. Poland S.A.
o przywrócenie do pracy i wynagrodzenie za czas pozostawania bez pracy,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń
Społecznych i Spraw Publicznych w dniu 7 grudnia 2011 r.,
zażalenia powódki na postanowienie Sądu Okręgowego
z dnia 11 lipca 2011 r.,
1) odrzuca zażalenie w części dotyczącej zwrotu połowy
opłaty od apelacji;
2) oddala zażalenie w pozostałej części.
UZASADNIENIE
Sąd Okręgowy – Sąd Pracy postanowieniem z dnia 11 lipca 2011 r. umorzył
postępowanie apelacyjne w związku z cofnięciem przez powódkę Z. R. apelacji od
wyroku Sądu Rejonowego– Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych z dnia 21
kwietnia 2009 r. i zasądził od powódki na rzecz pozwanej U. C. Poland SA kwotę
1400 zł tytułem kosztów zastępstwa procesowego w instancji odwoławczej.
Powódka złożyła zażalenie na to postanowienie w części, tj. „w zakresie
obciążenia jej kosztami postępowania strony pozwanej oraz nieprzyznania zwrotu
2
połowy opłaty od apelacji”, zarzucając:
1. sprzeczność istotnych ustaleń Sądu z treścią zgromadzonego w
sprawie materiału dowodowego przez przyjęcie, że „w przedmiotowej sprawie nie
ma wyjątkowych okoliczności uzasadniających odstąpienie zasądzenia od powódki
na rzecz pozwanego kosztów zastępstwa procesowego”,
2. naruszenie prawa procesowego, tj. art. 102 k.p.c., przez jego
niezastosowanie i obciążenie powódki kosztami procesu „w zakresie wydatków
pozwanego na pełnomocnika pomimo, iż zachodziły szczególne okoliczności po
temu aby powódki tymi kosztami nie obciążać wyrażające się w tym, iż wystąpiła
ona ze swym powództwem i złożyła apelację w celu uzyskania ochrony związanej z
macierzyństwem oraz tego, że w związku z opieką nad dzieckiem sprawowaną
osobiście w ramach urlopu wychowawczego powódka nie uzyskuje żadnych
środków”,
3. naruszenie prawa procesowego, tj. art. 97 w związku z art. 113 ust. 1 i
4 ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych, zgodnie z którymi
„obciążenie pracownika wydatkami, w tym kosztami zastępstwa procesowego,
nastąpić może w postępowaniu w sprawach pracowniczych wyłącznie w sytuacjach
wyjątkowych poprzez niewyjaśnienie, na czym polega wyjątkowość sytuacji
nakazującej obciążenie powódki kosztami zastępstwa procesowego pozwanego
pracodawcy jako wybranym wydatkiem postępowania”.
Żaląca wniosła o zmianę zaskarżonego postanowienia i nieobciążanie
powódki kosztami zastępstwa procesowego pozwanego w instancji odwoławczej
oraz zarządzenie zwrócenia jej z Kasy Sądu połowy kosztów wniesionej opłaty od
apelacji.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Odnośnie do zażalenia w zakresie „nieprzyznania zwrotu połowy opłaty od
apelacji” podnieść należy, że podlegało ono odrzuceniu z uwagi na brak przedmiotu
zaskarżenia. W judykaturze i doktrynie utrwalony jest pogląd, że zaskarżone może
być tylko orzeczenie istniejące. Nie można zatem wnieść środka odwoławczego od
orzeczenia, które nie zostało - w rozumieniu przepisów prawa procesowego –
3
wydane. Chodzi tu zarówno o brak orzeczenia w ogóle, jak i o brak w wydanym
orzeczeniu rozstrzygnięcia w określonym przedmiocie. Tak jest w sprawie
niniejszej, skoro zaskarżonym postanowieniem nie rozstrzygnięto kwestii zwrotu
powódce połowy opłaty od apelacji. Brak negatywnego rozstrzygnięcia
w postanowieniu (oddalenia wniosku w tym przedmiocie) skutkuje dla powódki
brakiem przedmiotu zaskarżenia, a w konsekwencji niedopuszczalnością zażalenia
w tym zakresie na podstawie art. 3941
§ 3 w związku z art. 39821
i w związku z art.
370 k.p.c. (por. np. uzasadnienie postanowienia Sądu Najwyższego z dnia
21 października 1986 r., III CRN 244/86, OSNCP 1988, poz. 17).
Z tych przyczyn Sąd Najwyższy postanowił jak w pkt 1 sentencji.
Odnosząc się natomiast do zażalenia na orzeczenie o kosztach
postępowania apelacyjnego wskazać należy, że zgodnie z art. 108 ustawy z dnia
28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (jednolity tekst: Dz. U.
z 2010 r. Nr 90, poz. 594 ze zm.), zwolnienie od kosztów sądowych nie zwalnia
strony od obowiązku zwrotu kosztów procesu przeciwnikowi. Fakt, że powódka
znajduje się w określonej sytuacji materialnej i życiowej stał się przyczyną
przyznania jej częściowego zwolnienia od kosztów sądowych, co spowodowało, że
prowadzenie procesu nie wiązało się dla niej z koniecznością ponoszenia części
opłat. Zwolnienie to jednak, jak wynika z treści art. 108 ustawy z dnia 28 lipca
2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych, nie uchyla odpowiedzialności
za wynik sporu w stosunku do przeciwnika procesowego. Wbrew twierdzeniom
żalącej, dotyczy to także pracownika dochodzącego swych roszczeń, bowiem
koszty zastępstwa procesowego jego przeciwnika nie należą do wydatków (por. art.
5 ust. 1 ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych), którymi zgodnie z art.
97 ustawy można obciążyć pracownika tylko w wypadkach szczególnie
uzasadnionych. Oznacza to, że przyczyny usprawiedliwiające ubieganie się przez
stronę o zwolnienie od kosztów sądowych nie wystarczą, by wyłączyć działanie
ustanowionej w art. 98 § 1 k.p.c. reguły, że ten kto przegrał spór zwraca koszty
procesu temu, czyje racje zostały uznane za słuszne. Sąd może uwolnić stronę od
obowiązku zwrotu kosztów procesu na podstawie art. 102 k.p.c., jeśli stwierdzi, że
zachodzi „wypadek szczególnie uzasadniony". Okoliczności, które uprawniają do
zastosowania tego przepisu, ocenia sąd, i ocena ta następuje niezależnie od
4
przyznanego zwolnienia od kosztów sądowych (por. postanowienie Sądu
Najwyższego z dnia 26 stycznia 2007 r., V CSK 292/06, niepublikowane, czy
postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 13 grudnia 2007 r., I CZ 110/07
niepublikowane).
Z tego wynika, że strona ubiegająca się o zwolnienie od kosztów powinna
dowieść, iż zachodzą przesłanki uprawniające sąd do zastosowania art. 102 k.p.c.,
czyli „uzasadnione okoliczności”, które mają być ponadto „szczególne”, a więc
wyjątkowe, w takim właśnie znaczeniu zasługujące na uwzględnienie, skoro strona
postępowania, na korzyść której zapadło rozstrzygnięcie, ma nie otrzymać zwrotu
poniesionych przez siebie kosztów. Konieczne jest zatem odrębne uzasadnienie
zastosowania art. 102 k.p.c., nie tożsame z okolicznościami zwolnienia strony od
kosztów sądowych; to zwolnienie nie stanowi jednoczesnego powodu do
nieobciążania kosztami związanego z wynikiem postępowania sądowego.
Wnioskowanie w piśmie cofającym apelację o nieobciążanie powódki kosztami
postępowania apelacyjnego bez żadnego pisemnego uzasadnienia tego wniosku
(jedynie z bardzo skrótowym odwołaniem się do sytuacji życiowej i majątkowej
skarżącej, co ogólnie stanowiło przyczynę wcześniejszego zwolnienia od kosztów
sądowych) nie stanowi samo przez się, jak by to miało wynikać z zażalenia,
o wypadku szczególnie uzasadnionym, uprawniającym sąd do zastosowania art.
102 k.p.c. Urzeczywistniający zasadę słuszności art. 102 k.p.c. stanowi bowiem
wyjątek od zasady odpowiedzialności za wynik sporu, a zatem nie podlega
wykładni rozszerzającej i związany jest z obowiązkiem strony podania okoliczności
zezwalających na przyjęcie, że zachodzi wypadek szczególnie uzasadniony, wobec
czego Sąd, kierując się zasadą kontradyktoryjności procesu, nie powinien działać z
urzędu w sytuacji, gdy strona reprezentowana przez profesjonalnego pełnomocnika
nie wykazuje istnienia przesłanek do zastosowania art. 102 k.p.c. (por. np.
postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 21 kwietnia 2011 r., III PZ 2/11, LEX nr
901638).
W takiej sytuacji nie wystąpiły uzasadnione podstawy do zakwestionowania
zaskarżonego orzeczenia w zakresie zasądzonych od powódki na rzecz strony
pozwanej kosztów postępowania apelacyjnego, wobec czego należało postanowić
jak w pkt 2 sentencji (art. 3941
§ 3 w związku z art. 39814
k.p.c.).