Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt I CNP 22/11
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 13 stycznia 2012 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Hubert Wrzeszcz (przewodniczący)
SSN Józef Frąckowiak
SSN Kazimierz Zawada (sprawozdawca)
w sprawie skargi M. J. o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego
wyroku Sądu Okręgowego z dnia 19 lutego 2009 r., wydanego w sprawie z
powództwa M. J.
przeciwko K.-P. S.A. w S., obecnie K. S.A. w S.
o zapłatę,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej
w dniu 13 stycznia 2012 r.,
1) stwierdza, że prawomocny wyrok Sądu Okręgowego z
dnia 19 lutego 2009 r., jest niezgodny z prawem,
2) zasądza od K. S.A. w S. na rzecz M. J. kwotę 2 700 (dwa
tysiące siedemset) zł tytułem zwrotu kosztów
postępowania wywołanego skargą.
Uzasadnienie
2
Sąd Rejonowy wyrokiem z dnia 4 listopada 2008 r. wydanym
w postępowaniu gospodarczym oddalił sprzeciw pozwanej od nakazu zapłaty
z 18 czerwca 2008 r., zasądzającego od pozwanej na rzecz powoda kwotę
65 111,51 zł z ustawowymi odsetkami od dnia wniesienia pozwu tytułem
skapitalizowanych odsetek za nieterminową zapłatę ceny zastrzeżonej w umowie
sprzedaży zawartej w ramach działalności przedsiębiorstwa powoda. Według Sądu
Rejonowego, podniesiony przez pozwaną zarzut przedawnienia okazał się
bezzasadny, ponieważ roszczenia o odsetki za opóźnienie w zapłacie świadczenia
pieniężnego przedawniają się z upływem terminu trzyletniego, a pozew w sprawie
został wniesiony przed upływem tego terminu. Między stronami jest bezsporne, że
zapłata przez pozwaną ceny za kupioną od powoda mieszankę warzywną powinna
nastąpić w dniach od 22 maja do 5 września 2005 r., a została dokonana później.
Pozew o zapłatę przez pozwaną odsetek za opóźnienie w zapłacie ceny został
wniesiony w dniu 21 maja 2008 r. Sąd Rejonowy zajęte w sprawie stanowisko
w odniesieniu do przedawnienia roszczeń o odsetki za opóźnienie w zapłacie
świadczenia pieniężnego oparł na uchwale składu siedmiu sędziów Sądu
Najwyższego z dnia 26 stycznia 2005 r., III CZP 42/04 (OSP 2006, z.1, poz. 1).
Sąd Okręgowy po rozpoznaniu apelacji pozwanej wyrokiem z dnia 19 lutego
2009 r. zmienił wyrok Sądu Rejonowego i oddalił powództwo. Zdaniem Sądu
Okręgowego, analiza w świetle art. 117 § 2, art. 118 i 554 k.c. materiału
zgromadzonego w sprawie prowadzi do wniosku, że dochodzone przez powoda
roszczenie uległo przedawnieniu, dlatego podniesiony przez pozwaną zarzut
przedawnienia okazał się skuteczny. Sąd Okręgowy zaznaczył, że zagadnienie
chwili, w której następuje „przedawnienie odsetek z tytułu umowy sprzedaży”, jest
przedmiotem sporów w doktrynie” i różnych stanowisk w judykaturze. W myśl
jednego w nich, wyrażonego w uchwale składu siedmiu sędziów Sądu
Najwyższego z dnia 26 stycznia 2005 r., III CZP 42/04, przewidziany w art. 118 k.c.
termin przedawnienia roszczeń o świadczenia okresowe ma zastosowanie do
roszczeń o odsetki za opóźnienie także wtedy, gdy roszczenie główne ulega
przedawnieniu w terminie określonym w art. 554 k.c. W ocenie Sądu Okręgowego,
3
rozstrzygnięcie wspomnianych kontrowersji nie jest możliwe bez określenia relacji
zachodzącej między odsetkami a świadczeniem głównym i bez rozstrzygnięcia, czy
art. 554 k.c. jest przepisem szczególnym w stosunku do art. 118 k.c.
Według Sądu Okręgowego, odsetki pozostają względem świadczenia
głównego w stosunku daleko posuniętej akcesoryjności. Między nimi
a świadczeniem głównym, od którego się należą, istnieje ścisły związek. Na ten
ścisły związek wskazują uchwały Sądu Najwyższego z dnia 5 kwietnia 1991 r.,
III CZP 20/91 (OSNC 1991, nr 10-12, poz. 120), z dnia 9 listopada 1994 r., III CZP
141/94 („Monitor Prawniczy” 1995, nr 3, s. 83) i z dnia 10 listopada 1995 r., III CZP
156/95 (OSNC 1996, nr 3, poz.31) oraz wyrok Sądu Najwyższego z dnia
18 października 1995 r., I CRN 175/95 (24924).
Artykuł 554 k.c. jest zaś przepisem szczególnym względem art. 118 k.c.
Bezpośrednim, opartym na art. 481 § 1 w związku z art. 56 k.c. skutkiem zawarcia
umowy sprzedaży w przypadku uchybienia terminowi zapłaty ceny jest powstanie
wchodzącego w zakres hipotezy art. 554 k.c. roszczenia o odsetki za opóźnienie.
Sąd Okręgowy ponadto odwołał się do argumentu celowościowego:
irracjonalności poddania roszczenia o odsetki za opóźnienie dłuższemu terminowi
przedawnienia (trzyletniemu, przewidzianemu w art. 118 k.c.) niż termin
przedawnienia roszczenia głównego o zapłatę ceny (dwuletni, przewidziany
w art. 554 k.c.).
Wbrew stanowisku wyrażonemu w uzasadnieniu uchwały składu siedmiu
sędziów Sądu Najwyższego z dnia 26 stycznia 2005 r., III CZP 42/04, Sąd
Okręgowy za pozbawione doniosłości z punktu widzenia przedawnienia roszczenia
o odsetki za opóźnienie uznał też to, czy przed upływem przedawnienia roszczenia
o świadczenie główne doszło do spełnienia tego świadczenia.
Wnosząc o stwierdzenie na podstawie art. 4241
§ 1 k.p.c. niezgodności
z prawem prawomocnego wyroku Sądu Okręgowego z dnia 19 lutego 2009 r.,
wydanego w sprawie gospodarczej, powód w skardze, złożonej z zachowaniem
terminu określonego w art. 4246
§ 1 k.p.c., zarzucił temu wyrokowi niezgodność
z art. 118 w związku z art. 554 k.c.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
4
Po nowelizacji Kodeksu cywilnego ustawą z dnia 28 lipca 1990 r. (Dz. U.
55.321 ze zm.), którą m. in. – reformując instytucję przedawnienia – nadano nowe,
następujące brzmienie art. 118 k.c.: „Jeżeli przepis szczególny nie stanowi inaczej,
termin przedawnienia wynosi lat dziesięć, a dla roszczeń o świadczenia okresowe
oraz roszczeń związanych z prowadzeniem działalności gospodarczej – trzy lata”,
wyłoniła się w orzecznictwie poważana rozbieżność poglądów co do terminu
przedawnienia roszczeń o odsetki za opóźnienie w spełnieniu świadczenia
pieniężnego (art. 481 § 1 k.c.): czy roszczenia te przedawniają się w trzyletnim
terminie przewidzianym w art. 118 k.c. w odniesieniu do roszczeń o świadczenia
okresowe, czy też w takim samym terminie jak termin przedawnienia roszczenia
głównego, w szczególności: czy terminem przedawnienia roszczeń o odsetki za
opóźnienie w zapłacie ceny z tytułu sprzedaży zawartej w zakresie działalności
przedsiębiorstwa sprzedawcy jest wspomniany trzyletni termin przedawnienia
przewidziany w art. 118 k.c., czy też dwuletni termin przedawnienia przewidziany
w art. 554 k.c. w odniesieniu do roszczeń z tytułu sprzedaży zawartej w zakresie
działalności przedsiębiorstwa sprzedawcy.
Przeważał pogląd, że roszczenia o odsetki za opóźnienie w spełnieniu
świadczenia pieniężnego są roszczeniami o świadczenia okresowe i przedawniają
się w przewidzianym w art. 118 k.c. w odniesieniu do roszczeń o świadczenia
okresowe terminie trzyletnim niezależnie od charakteru roszczenia głównego
(zob. uchwały Sądu Najwyższego z dnia 5 kwietnia 1991 r., III CZP 20/91 i z dnia
9 listopada 1994 r., III CZP 141/94 oraz wyroki Sądu Najwyższego z dnia
7 czerwca 2001 r., III CKN 369/00, LEX nr 52358, z dnia 8 marca 2002 r., III CKN
548/00, OSNC 2003, nr 5, poz. 60 i z dnia 23 listopada 2004 r., II CK 175/04,
„Monitor Prawniczy” 2004, nr 24, s. 1112). Pogląd ten uzasadniano cechami
roszczeń o odsetki za opóźnienie w zapłacie świadczenia pieniężnego,
pozwalającymi – zdaniem zwolenników tego poglądu – uznać je za roszczenia
o świadczenia okresowe.
Wyrażone w uchwale Sądu Najwyższego z dnia 17 czerwca 2003 r., III CZP
37/03 (OSNC 2004, nr 5, poz. 70) konkurencyjne stanowisko, według którego
roszczenia o odsetki za opóźnienie w zapłacie ceny wynikającej ze sprzedaży
zawartej w zakresie działalności przedsiębiorstwa sprzedawcy przedawniają się
5
w takim samym terminie jak termin przedawnienia roszczenia o zapłatę ceny,
uzasadniano natomiast odwołaniem się do: akcesoryjności roszczenia o odsetki za
opóźnienie wobec roszczenia o zapłatę sumy, od której odsetki się należą,
tożsamości stosunku, z którego wynika roszczenie główne i roszczenie o odsetki,
pozwalającej na zastosowanie do tego stosunku art. 56, a w związku z nim art. 554
k.c., szczególnego charakteru przepisu art. 554 w stosunku do przepisu art. 118
k.c. oraz nieracjonalności stanu, w którym roszczenie o odsetki za opóźnienie
w zapłacie ceny wynikającej ze sprzedaży dokonanej w zakresie działalności
przedsiębiorstwa sprzedawcy przedawniałoby się w dłuższym terminie niż
roszczenie o zapłatę samej ceny.
Sąd Najwyższy, wypełniając swe funkcje w zakresie pieczy nad zgodnością
z prawem i jednolitością orzecznictwa (zob. w szczególności art. 1, 59 i 68 ustawy
z dnia 23 listopada 2002 r. o Sądzie Najwyższym (Dz. U.240.2052 ze zm.),
w uchwale składu siedmiu sędziów z dnia 26 stycznia 2005 r., III CZP 42/04,
rozstrzygającej zagadnienie prawne: czy roszczenie o zapłatę odsetek za
opóźnienie w zapłacie ceny wynikającej z umowy sprzedaży zawartej w zakresie
działalności przedsiębiorstwa (art. 554 k.c.) przedawnia się w takim terminie jak
świadczenie główne, przyjął, że: ustanowiony w art. 118 k.c. termin przedawnienia
roszczeń o świadczenia okresowe stosuje się do roszczeń o odsetki za opóźnienie
także wtedy, gdy roszczenie główne ulega przedawnieniu w terminie określonym
w art. 554 k.c.; roszczenie o odsetki za opóźnienie przedawnia się jednak
najpóźniej z chwilą przedawnienia się roszczenia głównego. Ponadto
w uzasadnieniu uchwały wskazał na dwa wyjątki od reguły, że roszczenia o odsetki
za opóźnienie przedawniają się najpóźniej z chwilą przedawnienia się roszczenia
głównego. Jeden występujący w przypadkach, w których roszczenie o świadczenie
główne wygasło przed upływem terminu przedawnienia, np. na skutek wykonania,
a drugi – w przypadkach, w których przed przedawnieniem się roszczenia
głównego doszło do przerwania biegu przedawnienia roszczenia o odsetki.
Podsumowując, Sąd Najwyższy w składzie siedmiu sędziów, rozstrzygając
wskazane zagadnienie prawne przyjął, że roszczenia o odsetki za opóźnienie
przedawniają się w terminie trzyletnim ustanowionym w art. 118 k.c. dla roszczeń
o świadczenia okresowe także wtedy, gdy roszczenie główne ulega przedawnieniu
6
w terminie określonym w art. 554 k.c.; jednakże roszczenie o odsetki za opóźnienie
nie może się przedawnić później niż roszczenie główne – chyba że przed upływem
terminu przedawnienia roszczenia głównego nastąpiło przerwanie biegu terminu
przedawnienia roszczenia o odsetki za opóźnienie lub wygaśnięcie roszczenia
głównego. Stanowisko to znalazło wyraz także w wielu późniejszych orzeczeniach
Sądu Najwyższego (zob. orzeczenia z dnia: 28 stycznia 2005 r., V CK 380/04, LEX
nr 359435; 24 lutego 2005 r., III CK 233/04, LEX nr 603773; 21 kwietnia 2005 r.,
III CK 307/04, LEX nr 277893; 29 kwietnia 2005 r. 2005 r., V CK 50/05, LEX
nr 511028; 19 maja 2005 r., V CK 445/03, LEX nr 277889; 24 maja 2005 r., V CK
655/04, LEX nr 152449; 9 czerwca 2005 r., III CK 619/04, LEX nr 180855) oraz
sądów powszechnych (zob. wyroki Sądu Apelacyjnego w Poznaniu z dnia
2 czerwca 2005 r., I ACa 1867/04, LEX nr 171941 i z dnia 24 stycznia 2006 r.,
I ACa 795/05, LEX nr 186529 oraz wyrok Sądu Apelacyjnego w Katowicach z dnia
11 kwietnia 2011, I ACa 130/11, LEX nr 1001392). Można więc stwierdzić istnienie
utrwalonej linii orzecznictwa, zgodnej ze stanowiskiem zajętym w uchwale składu
siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z dnia 26 stycznia 2005 r., III CZP 42/04.
Sąd Najwyższy podejmując tę uchwałę dokonał – posługując się wieloma
metodami wykładni prawa – szerokiej analizy argumentów mogących przemawiać
za konkurującymi poglądami w zakresie rozpatrywanego zagadnienia. Zajmując
przytoczone stanowisko wskazał w szczególności, że przedstawione do
rozstrzygnięcia zagadnienie prawne ma charakter ogólniejszy, problem określenia
terminu przedawnienia dotyczy bowiem nie tylko roszczeń o odsetki za opóźnienie
w zapłacie ceny wynikającej ze sprzedaży dokonanej w zakresie działalności
przedsiębiorstwa sprzedawcy, ale wszelkich roszczeń o odsetki za opóźnienie
w zapłacie świadczenia pieniężnego. Racje uzasadniające trzyletni, znacznie
krótszy od dziesięcioletniego termin przedawnienia roszczeń o świadczenia
okresowe: stałość pokrywanego z bieżących dochodów obciążenia grożącego
nagromadzeniem się w dłuższym okresie zaległości mogących przedstawiać dla
dłużnika ciężar nie do zniesienia, są w jednakowym stopniu aktualne zarówno
w odniesieniu do wszystkich czynszów najmu i dzierżawy, jak i wszystkich odsetek,
nie wyłączając odsetek ustawowych za opóźnienie. Artykuł 118 k.c. w brzmieniu
noweli z dnia 28 lipca 1990 r. nie zastrzega, że ustanowiony w nim termin
7
przedawnienia roszczeń mających związek z prowadzeniem działalności
gospodarczej obejmuje także, wykazujące taki związek, roszczenia, które mają
ponadto cechy – objętych oddzielnie ustanowionym terminem przedawnienia –
roszczeń o świadczenia okresowe. W konsekwencji przewidziany w art. 118 k.c.
termin przedawnienia roszczeń o świadczenia okresowe obejmuje wszystkie tego
rodzaju roszczenia bez względu na ich związek z prowadzeniem działalności
gospodarczej. Szczególny w stosunku do ustanowionego w art. 118 k.c. termin
przedawnienia roszczeń o świadczenia okresowe może wynikać tylko z takiego
przepisu, którego treść – jak np. art. 125 § 1 k.c. lub art. 70 ust. 2 w związku z art.
48 ust. 1 pkt 2 Prawa wekslowego – wskazuje na to, że przewidziany w nim termin
dotyczy takich właśnie roszczeń, w przeciwnym bowiem wypadku niejasny stałby
się sens dokonanego w art. 118 k.c. wyodrębnienia roszczeń o świadczenia
okresowe i ustanowienia dla nich oddzielnego ogólnego terminu przedawnienia.
Artykuł 554 k.c. nie zawiera takiego wskazania, dlatego nie może być uznany za
przepis szczególny w stosunku do art. 118 k.c. Niczego w powyższej ocenie nie
może zmienić odwołanie się do art. 56 k.c. Przepis ten stanowi, że czynność
prawna wywołuje nie tylko skutki w niej wyrażone, lecz również te, które wynikają
z ustawy. Jeżeli zatem skutki czynności prawnej w zakresie przedawnienia
w odniesieniu do określonego roszczenia wyznacza art. 118 k.c., to należy
zastosować ten przepis, a nie, niestosujący się w takim przypadku, art. 554 k.c.
Możliwy, w świetle regulacji poddającej roszczenia o odsetki za opóźnienie
trzyletniemu terminowi przedawnienia ustanowionemu w art. 118 k.c. dla roszczeń
o świadczenia okresowe, a trudny do pogodzenia z potrzebą szybszego
sankcjonowania bezczynności wierzyciela w zakresie dochodzenia roszczeń
o odsetki stan, w którym roszczenie o odsetki za opóźnienie w zapłacie ceny
wynikającej ze sprzedaży dokonanej w zakresie działalności przedsiębiorstwa
sprzedawcy przedawniałoby się w terminie dłuższym (trzyletnim) niż roszczenie
o zapłatę samej ceny (dwuletnim), koryguje w istotny sposób obowiązująca
w prawie polskim, niepisana norma, zgodnie z którą wraz z przedawnieniem się
roszczenia głównego przedawniają się roszczenia o świadczenia uboczne, choćby
nawet nie upłynął jeszcze termin ich przedawnienia. Norma ta ma oparcie
w akcesoryjnym charakterze roszczeń o odsetki, wyrażającym się uzależnieniem
8
ich powstania od istnienia niespełnionego w terminie głównego roszczenia
o świadczenie pieniężne. Gdyby roszczenie uboczne nie przedawniało się wraz
z przedawnieniem roszczenia głównego, dłużnik w celu obrony przed
nieprzedawnionym roszczeniem ubocznym musiałby ze względu na uzależnienie
powstania roszczenia ubocznego od istnienia roszczenia głównego wdać się w spór
co do przesłanek roszczenia głównego, a to podważałoby sens przedawnienia się
roszczenia głównego. Twórcy Kodeksu zobowiązań (Dz.U.1933.82.598 ze zm.)
traktowali tę normę za tak dalece oczywistą, że uznali jej wysłowienie w przepisie
za zbędne. Stosowanie jej nie budziło wątpliwości również po wejściu w życie
Przepisów ogólnych prawa cywilnego (Dz.U.1950.34.311). W okresie bezpośrednio
poprzedzającym wydanie Kodeksu cywilnego nie ujawniła się więc potrzeba
wprowadzenia przepisu wyraźnie wypowiadającego omawianą normę. Po wejściu
w życie Kodeksu cywilnego nadal podtrzymywano pogląd o przedawnianiu się
roszczeń o odsetki jednocześnie z przedawnieniem się roszczenia głównego.
W tych okolicznościach, po wejściu w życie noweli z dnia 28 lipca 1990 r.,
zmieniającej przepisy o przedawnieniu, ale wyraźnie nie dotykającej kwestii
przedawniania się roszczeń o odsetki wraz z przedawnieniem się roszczenia
głównego, można było oczekiwać przede wszystkim gruntownego uzasadnienia
wypowiedzi odrzucających pogląd o przedawnianiu się roszczeń o odsetki wraz
z przedawnieniem się roszczenia głównego, a nie wypowiedzi podtrzymujących ten
pogląd.
Racje, które uzasadniają przedawnienie się wraz z roszczeniem głównym
także roszczeń ubocznych – choćby nawet nie upłynął jeszcze termin ich
przedawnienia, odpadają jednak w przypadkach w których roszczenie
o świadczenie główne wygasło przed upływem przedawnienia. Tutaj na czoło
wysuwa się nie upływ terminu przedawnienia roszczenia głównego, ale następujące
przed upływem tego terminu zdarzenie powodujące wygaśniecie roszczenia
głównego, na przykład uczynienie zadość temu roszczeniu (wykonanie świadczenia
głównego). Zdarzenie to potwierdza, że roszczenie główne istniało, i tym samym
daje podstawę do uznania, iż pozostałe w mocy roszczenia uboczne uległy z chwilą
nastąpienia tego zdarzenia niejako przekształceniu w roszczenia główne.
9
W związku z tym przedawnienie tych roszczeń ubocznych powinno być odtąd
rozpatrywane całkowicie samodzielnie.
Podobnie nie do pogodzenia z celem normy, przewidującej przedawnienie
się wraz z roszczeniem głównym także roszczeń ubocznych, byłoby stosowanie tej
normy w przypadkach, w których przed przedawnieniem się roszczenia głównego
doszło do przerwania biegu przedawnienia roszczenia o świadczenie uboczne.
W takiej sytuacji odpada potrzeba ochrony dłużnika przed dochodzeniem
roszczenia ubocznego po upływie terminu przedawnienia roszczenia głównego
(gdy nie upłynął jeszcze własny termin przedawnienia roszczenia ubocznego).
Szczególnie widoczne jest to w razie przerwania biegu przedawnienia roszczenia
o świadczenie uboczne przez wytoczenie powództwa. Wówczas nie można
osiągnąć celu w postaci zapobieżenia sporom o roszczenie uboczne związane
z przedawnionym roszczeniem głównym, ponieważ spór o roszczenie uboczne
rozpoczął się jeszcze przed upływem terminu przedawnienia roszczenia głównego.
Sąd Okręgowy, dokonując w zaskarżonym wyroku odmiennej wykładni
art. 118 i 554 k.c. od przyjętej w uchwale składu siedmiu sędziów Sądu
Najwyższego z dnia 26 stycznia 2005 r., III CZP 42/04 i – w ślad za nią – w wielu
późniejszych orzeczeniach, wsparł swą interpretację argumentami występującymi
w uzasadnieniu uchwały Sądu Najwyższego z dnia 17 czerwca 2003 r., III CZP
37/03. Pominął natomiast całkowicie argumentację zawartą w uzasadnieniu
uchwały składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z dnia 26 stycznia 2005 r.,
III CZP 42/04, w tym analizę argumentów, na których oparta była uchwała Sądu
Najwyższego z dnia 17 czerwca 2003 r., III CZP 37/03. W rezultacie należy zgodzić
się z powodem, że Sąd Okręgowy w zaskarżonym wyroku w istocie zignorował
uchwałę składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z dnia 26 stycznia 2005 r.,
III CZP 42/04, i jednolity nurt judykatury, któremu, po występujących wcześniej
w orzecznictwie rozbieżnościach, dała ona początek. Tym samym wyrok ten
naruszył przepisy art. 118 i 554 k.c. w sposób pozwalający na uznanie go za
niezgodny z prawem w rozumieniu art. 4241
§ 1 k.p.c. w związku z art. 4171
§ 2 k.c.
W orzecznictwie Sądu Najwyższego przyjmuje się jednolicie, że niezgodność
z prawem w rozumieniu art. 4241
k.p.c. w związku z art. 4171
§ 2 k.c. ma charakter
10
kwalifikowany i zachodzi tylko wtedy, gdy przy wydaniu orzeczenia dopuszczono
się rażąco błędnej wykładni prawa lub rażąco niewłaściwego zastosowania prawa
w zakresie regulacji istotnych i nie uzasadniających odmiennych ocen.
W szczególności uznaje się, że nie stanowi takiego uchybienia opowiedzenie się
przez orzekający sąd za jedną z możliwych interpretacji przepisów prawa,
przeciwny bowiem pogląd zagrażałby takim wartościom, jak: stabilność obrotu
prawnego, swoboda sądu w ocenie materiału dowodowego i stosowaniu prawa
(zob. np. orzeczenia Sądu Najwyższego z dnia: 7 lipca 2006 r., I CNP 33/06, OSNC
2007, nr 2, poz. 35; 22 czerwca 2007 r., III CNP 37/07, OSNC 2008, nr 7-8,
poz. 94; 13 grudnia 2007 r., I BP 36/07, OSNP 2009, nr 3-4, poz. 36; 5 września
2008 r., I CNP 27/08, LEX nr 457829; 12 września 2008 r., I BP 2/08, LEX
nr 658156; 24 września 2008 r., II CNP 49/08, LEX nr 512041; 16 stycznia 2009 r.,
III CNP 42/08, LEX nr 523683; 26 marca 2009 r., I CNP 121/08, LEX nr 738072;
24 lutego 2010 r., III CNP 26/09, LEX nr 737265; 20 stycznia 2011 r., I BP 4/10,
LEX nr 785671; 9 listopada 2011 r., II CNP 25/11, LEX nr 1101647).
Dokonanie przez sąd powszechny wykładni przepisów prawa, która odbiega
od wykładni przyjętej w uchwale składu siedmiu Sądu Najwyższego i późniejszym
jednolitym orzecznictwie, bez odniesienia się do argumentów leżących u podstaw
tej uchwały stanowi kwalifikowane naruszenie prawa, wymagane, zgodnie
z jednolitym stanowiskiem judykatury, przez art. 4241
§1 k.p.c. do stwierdzenia
niezgodności z prawem prawomocnego wyroku. Choć bowiem – jak wyżej
zaznaczono – nie uznaje się za takie naruszenie prawa opowiedzenia się przez sąd
orzekający za jedną z możliwych interpretacji przepisów prawa, to nie można tego
odnieść do przypadku opowiedzenia się przez sąd za jedną z wcześniej
spotykanych rozbieżnych interpretacji przepisów prawa w sytuacji, gdy Sąd
Najwyższy w składzie siedmiu sędziów podjął uchwałę w celu usunięcia tych
rozbieżności, a powrotowi przez sąd do dawnej interpretacji, odmiennej od
wyrażonej w uchwale, nie towarzyszy odniesienie się do argumentacji zawartej
w uchwale. Swoboda sądu w stosowaniu prawa nie może obejmować działań nie
dających się pogodzić z pełnionymi przez Sąd Najwyższy funkcjami w zakresie
pieczy nad zgodnością z prawem i jednolitością orzecznictwa.
11
Z tych względów Sąd Najwyższy na podstawie art. 42411
§ 2 k.p.c.
w związku z art. 118 i 554 k.c. orzekł jak w sentencji; podstawę rozstrzygnięcia
o kosztach postępowania stanowiły przepisy art. 98 w związku z art. 42412
i art. 39821
k.p.c.