Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt I UK 197/11
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 12 stycznia 2012 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Teresa Flemming-Kulesza (przewodniczący)
SSN Zbigniew Korzeniowski (sprawozdawca)
SSA Maciej Piankowski
w sprawie z odwołania Ryszarda Z.
przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych
o odsetki,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń
Społecznych i Spraw Publicznych w dniu 12 stycznia 2012 r.,
skargi kasacyjnej ubezpieczonego od wyroku Sądu Apelacyjnego
z dnia 12 stycznia 2011 r.,
oddala skargę kasacyjną.
UZASADNIENIE
Sąd Apelacyjny wyrokiem z 12 stycznia 2011 r. oddalił apelację skarżącego
(wnioskodawcy) R. Z. od wyroku Sądu Okręgowego w K. z 17 marca 2010 r.,
którym oddalono jego odwołanie od decyzji pozwanego z 22 kwietnia 2009 r. w
2
sprawie wyliczenia odsetek od renty i zaliczenia wypłaconego mu świadczenia
przedemerytalnego na poczet tej renty.
Spór o odsetki poprzedzała sprawa o rentę z tytułu niezdolności do pracy,
którą przyznano skarżącemu od 2 listopada 1999 r. wyrokiem Sądu Okręgowego z
19 marca 2004 r. Apelację pozwanego oddalił Sąd Apelacyjny wyrokiem z 4
listopada 2005 r. Pozwany 24 marca 2006 r. wypłacił skarżącemu rentę za okres od
2 listopada 1999 r., z tym że, należność pomniejszył o wypłacone wcześniej
skarżącemu świadczenie przedemerytalne od 3 stycznia 2002 r. do 28 lutego
2006 r. Rozliczenie to kontrolował Sąd Okręgowy i wyrokiem z 20 lutego 2007 r.
oddalił odwołanie skarżącego.
Skarżący wystąpił o odsetki od renty i sprawa zakończyła się wyrokiem Sądu
Apelacyjnego z 3 lutego 2009 r., który orzekł, że odsetki należą się od 31 marca
2000 r. od wyrównania renty za okres od 2 listopada 1999 r. do 31 marca 2000 r. i
od kwoty wyrównania za dalsze miesiące, poczynając od 16-go dnia każdego
następującego po sobie miesiąca, aż do daty wypłaty wyrównania.
Skarżący zakwestionował wyliczenie kwoty odsetek, stawiając zwłaszcza
zarzut pominięcia ich za okres, w którym otrzymywał świadczenie przedemerytalne.
Żądał zweryfikowania odsetek i wyliczył je na kwotę 67.940,12 zł. Pozwany decyzją
z 22 kwietnia 2009 r. stwierdził, że odsetki od 31 marca 2000 r. do 24 marca 2006 r.
zostały prawidłowo wyliczone na kwotę 38.244,19 zł, którą wypłacił. Kwota odsetek
nie była jednak liczona za okres wypłaty świadczenia przedemerytalnego
zaliczonego na poczet renty w okresie od 3 stycznia 2002 r. do 28 lutego 2006 r.
Po odwołaniu skarżącego wysokość i sposób wyliczenia odsetek były
weryfikowane w postępowaniu sądowym, w którym przed Sądem Okręgowym
opinię księgową sporządziła biegła z zakresu emerytur i rent. Wyliczając wysokość
odsetek uwzględniła, że wnioskodawca otrzymywał świadczenie przedemerytalne
w okresie od 3 stycznia 2002 r. do 28 lutego 2006 r., którego wysokość była wyższa
w każdym miesiącu od przysługującej za ten okres renty. Biegła wyliczyła wysokość
należnych ubezpieczonemu odsetek na kwotę 38.226,26 zł. Sąd Okręgowy
wyrokiem z 17 marca 2010 r. stwierdził, że decyzja pozwanego z 22 kwietnia 2009
r. w sprawie odsetek była prawidłowa. Wskazał, że wyliczenie odsetek było zgodne
z wyrokiem Sądu Apelacyjnego z 3 lutego 2009 r., który określił terminy
3
wymagalności odsetek. Pozwany organ rentowy pozostawał w opóźnieniu od 31
marca 2000 r. co do renty za okres do 2 listopada 1999 r. do 31 marca 2000 r.,
natomiast za kolejne miesiące pozostawał w opóźnieniu od 16-go dnia miesiąca.
Odsetki nie były należne za okres, w którym wnioskodawca pobierał świadczenie
przedemerytalne (od 3 stycznia 2002 r. do 28 lutego 2006 r.), gdyż świadczenie to
było wyższe niż przysługująca mu renta i które nie byłoby wypłacone, gdyby w tym
okresie wnioskodawca pobierał rentę. Pobrana przez niego kwota świadczenia
przedemerytalnego musiała zostać rozliczona z rentą, przyznaną za ten sam okres.
Dlatego należało uznać, że w tym okresie organ rentowy nie pozostawał w zwłoce z
wypłatą renty i z tego względu odsetki od świadczenia rentowego za ten okres nie
przysługują. Sąd Apelacyjny w uzasadnieniu oddalenia apelacji skarżącego
podzielił stanowisko Sądu pierwszej instancji. W szczególności ustalenie, że
wysokość świadczenia przedemerytalnego była wyższa od renty i pozwalała na
„potraktowanie wypłaconego świadczenia przedemerytalnego jako zaliczki na
poczet należnej renty oraz uznanie, że w okresie od 3 stycznia 2002 r. do 28 lutego
2006 r. organ rentowy nie pozostawał w zwłoce z wypłatą świadczenia rentowego”.
Świadczenie przedemerytalne nie byłoby wypłacane od chwili ustalenia prawa do
renty z tytułu niezdolności do pracy, bowiem w okresie pobierania świadczenia
przedemerytalnego, zarówno w świetle uregulowania art. 37n w związku z art. 2
ust. 1 pkt 2 ustawy z 14 grudnia 1994 r. o zatrudnieniu i przeciwdziałaniu
bezrobociu prawo do świadczenia przedemerytalnego ustawało z dniem nabycia
prawa do renty z tytułu niezdolności do pracy, jak i art. 4 ust. 2 i ust. 3 ustawy z
30 kwietnia 2004 r. o świadczeniach przedemerytalnych prawo do świadczenia
przedemerytalnego ulegało zawieszeniu, a wypłata wstrzymaniu od dnia nabycia
uprawnień do renty z tytułu niezdolności do pracy. Apelujący nie byłby uprawniony
do jednoczesnego pobierania świadczenia przedemerytalnego i renty z tytułu
częściowej niezdolności do pracy. Pobrane świadczenie przedemerytalne
podlegało zatem rozliczeniu z należną za ten sam okres rentą.
Skarga kasacyjna zarzuciła naruszenie przepisów prawa materialnego:
1) art. 85 ust. 1 i 2 ustawy z 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń
społecznych oraz rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Społecznej z 1 lutego
1999 r. w sprawie szczegółowych zasad wypłacania odsetek za opóźnienie w
4
ustalaniu lub wypłacie świadczeń z ubezpieczeń społecznych poprzez błędną
wykładnię, polegającą na przyjęciu, iż odsetki przysługują ubezpieczonemu za
okres od 2 listopada 1999 r. do 31 marca 2000 r., począwszy od 31 marca 2000 r.
oraz od kwot wyrównania za dalsze miesiące poczynając od 16 dnia każdego
następującego po sobie miesiąca, aż do wypłaty wyrównania; 2) art. 118 w związku
z art. 100 ustawy z 18 grudnia (prawidłowo 17 grudnia) 1998 r. o emeryturach i
rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, poprzez błędną wykładnię
polegającą na przyjęciu, iż pomimo ustalenia w wyroku Sądu Okręgowego w K. z
19 marca 2004 r., prawa ubezpieczonego do renty poczynając od 2 listopada 1999
r. oraz ustalenia w wyroku Sądu Apelacyjnego z 3 lutego 2009 r., okresów
należnych odsetek (którym zmieniono wyrok Sądu Okręgowego z 7 lipca 2008 r., ,
w taki sposób, iż przyznano ubezpieczonemu prawo do kwoty wyrównania
świadczenia za okres od 2 listopada 1999 r. do 31 marca 2000 r., poczynając od 31
marca 2000 r. oraz od kwoty wyrównania za dalsze miesiące, poczynając od 16-go
dnia każdego następującego po sobie miesiąca, aż do całkowitej wypłaty
wyrównania), wyłączono ze wskazanych okresów czas pobierania przez
ubezpieczonego świadczenia przedemerytalnego.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Zarzuty skargi kasacyjnej nie są uzasadnione i dlatego została oddalona.
Pierwszy zarzut skargi nie jest zasadny dlatego, że nie były sporne: prawo
skarżącego do odsetek od renty wypłaconej mu po zakończeniu sprawy sądowej o
to świadczenie, jak również terminy od których odsetki należało liczyć. Z art. 85
ustawy z 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych oraz z
rozporządzenia z 1 lutego 1999 r. w sprawie szczegółowych zasad wypłacania
odsetek za opóźnienie w ustalaniu lub wypłacie świadczeń z ubezpieczeń
społecznych wynika prawo ubezpieczonego do odsetek, jeżeli organ rentowy nie
wypłaca świadczenia w terminie. W sprawie skarżącego określił (skonkretyzował) je
Sąd Apelacyjny w wyroku z 3 lutego 2009 r., który orzekł, że prawo do odsetek od
kwoty wyrównania świadczenia za okres od 2 listopada 1999 r. do 31 marca 2000 r.
przysługiwało od 31 marca 2000 r. a od kwot wyrównań za dalsze miesiące,
5
poczynając od 16-go dnia każdego następującego po sobie miesiąca, aż do
wypłaty wyrównania. W sprawie objętej skargą zachodziło więc związanie
poprzednim wyrokiem określającym terminy wymagalności odsetek (art. 365 § 1
k.p.c.). Inaczej ujmując kwestia ta została przesądzona i nie mogła być już inaczej
rozstrzygana. Według terminów wymagalności określonych w wyroku odsetki
zostały obliczone przez pozwanego i wypłacone skarżącemu. Obecna sprawa
sprowadzała się do weryfikacji tego wyliczenia. Jego prawidłowość potwierdziła
opinia biegłej, której skarżący nie podważył w zakresie merytorycznym lub
metodycznym.
W odniesieniu do drugiego zarzutu skargi należy stwierdzić, że odsetki
przysługują, gdy należność główna nie została zapłacona w terminie. Skarżący nie
może domagać się odsetek od renty za okres, w którym otrzymywał świadczenie
przedemerytalne. Nie ma wszak prawa do dwóch świadczeń w tym samym czasie,
czyli do świadczenia przedemerytalnego i do renty z tytułu niezdolności do pracy.
Zgodnie z art. 4 ust. 2 ustawy z 30 kwietnia 2004 r. o świadczeniach
przedemerytalnych prawo do tego świadczenia ulega zawieszeniu w przypadku
nabycia prawa do renty z tytułu niezdolności do pracy. Prawo do renty skarżący
uzyskał od 2 listopada 1999 r. i za ten okres po zakończeniu sprawy sądowej renta
została wpłacona, jednak z wyłączeniem okresu od 3 stycznia 2002 r. do 28 lutego
2006 r., w którym pobierał świadczenie przedemerytalne. Skarżący nie może
zasadnie zarzucać, iż za okres w którym pobierał świadczenie przedemerytalne,
pozwany powinien wypłacić mu także rentę. Wszak kwestia ta została
rozstrzygnięta prawomocnym wyrokiem Sądu Okręgowego z 20 lutego 2007 r. Sąd
oddalił wówczas odwołanie skarżącego od decyzji pozwanego wykonującej wyrok
przyznający mu rentę i ustalającej wyrównanie renty za okres od 2 listopada 1999
r., jednak z pomniejszeniem o kwotę wypłaconego świadczenia przedemerytalnego.
Niesporne jest, że renta z tytułu niezdolności do pracy była niższa od wypłacanego
świadczenia przedemerytalnego, zatem zaliczenie świadczenia przedemerytalnego
na poczet renty oznaczało, że nie można stwierdzić długu w wypłacie renty w
okresie pobierania świadczenia przedemerytalnego, a skoro nie ma długu to
odsetki nie przysługują.
6
Skarga kasacyjna podlega rozpoznaniu w granicach zarzutów jej podstaw
(art. 39813
§ 1 k.p.c.) i dlatego uzasadniona jest uwaga, że skarżący nie wskazuje
przepisu prawa, który nie pozwalałby pozwanemu na dokonanie rozliczenia przez
zaliczenie wypłaconego świadczenia przedemerytalnego na poczet renty z tytułu
niezdolności do pracy zasądzonej za ten sam okres. Na usprawiedliwienie można
by zauważyć, że podstawy prawnej takiego „potrącenia” nie podano również w
zaskarżonym wyroku. Rozważając tę kwestię należy wpierw stwierdzić, że sprawa
zaliczenia świadczenia przedemerytalnego na poczet renty została już uprzednio
przesądzona wskazanym wyrokiem Sądu Okręgowego z 20 lutego 2007 r., stąd
drugi raz o należność główną (rentę) za ten sam okres skarżący nie mógłby
wystąpić (art. 365 i 366 k.p.c.). Konsekwentnie nie może domagać się też odsetek
od renty, gdyż otrzymywał wyższe świadczenie przedemerytalne. Podstawa prawna
„potrącenia” dokonanego przez pozwanego wynika przede wszystkim z regulacji
ustawy z 30 kwietnia 2004 r. o świadczenia przedemerytalnych, zgodnie z którą to
pozwany Zakład Ubezpieczeń Społecznych z dniem 1 sierpnia 2004 r. przejął
zadania związane z przyznawaniem i wypłatą świadczeń przedemerytalnych.
Świadczenia przedemerytalne przyznane na zasadach określonych w poprzedniej
ustawie z 14 grudnia 1994 r. o zatrudnieniu i przeciwdziałaniu bezrobociu stały się
świadczeniami w rozumieniu ustawy z 30 kwietnia 2004 r. o świadczeniach
przedemerytalnych (art. 23 tej ustawy). Skarżący pobierał świadczenie
przedemerytalne od 3 stycznia 2002 r. do 28 lutego 2006 r. i skoro uzyskał prawo
do renty z tytułu niezdolności do pracy w sprawie zakończonej wyrokiem Sądu
Apelacyjnego z 4 listopada 2005 r., to powstała kwestia rozliczenia pobranego
świadczenia przedemerytalnego i przyznanej renty. Wszak gdyby nie było sporu o
rentę, to z chwilą uzyskania prawa do renty z tytułu niezdolności do pracy
świadczenie emerytalne nie byłoby wypłacane. Zauważono już wyżej, że prawo do
świadczenia przedemerytalnego ulega zawieszenia w przypadku nabycia prawa do
renty z tytułu niezdolności do pracy - art. 4 ust. 2 ustawy o świadczeniach
przedemerytalnych – i nie inaczej było na gruncie regulacji ustawy z 14 grudnia
1994 r. o zatrudnieniu i przeciwdziałaniu bezrobociu (art. 37n). Może się więc
zdarzyć, że do czasu rozstrzygnięcia sprawy o rentę z tytułu niezdolności do pracy
ubezpieczony będzie pobierał świadczenie przedemerytalne. Kwestia rozliczenia
7
świadczenia przedemerytalnego i renty z tytułu niezdolności do pracy nie została
bezpośrednio uregulowana w ustawie o świadczeniach przedemerytalnych. W
takiej sytuacji do świadczenia przedemerytalnego, które nie jest świadczeniem z
ubezpieczenia społecznego, stosuje się zgodnie z art. 11 ustawy o świadczeniach
przedemerytalnych odpowiednio niektóre przepisy ustawy z 17 grudnia 1998 r. o
emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych. W sprawie miał więc
zastosowanie przepis art. 98 tej ustawy. Z przepisu tego wynika norma, zgodnie z
którą w przypadku zbiegu u jednej osoby prawa do kilku świadczeń przysługuje
prawo do świadczenia wyższego lub wybranego przez zainteresowanego. Jednak
w przypadku zbiegu świadczenia przedemerytalnego i renty z tytułu niezdolności do
pracy taka alternatywa nie zachodzi, gdyż ustawa o świadczeniach
przedemerytalnych (art. 4 ust. 2) stanowi, że prawo do świadczenia
przedemerytalnego ulega zawieszeniu w przypadku nabycia prawa do renty z tytułu
niezdolności do pracy. Ubezpieczony otrzymuje więc tylko rentę. Stosując więc
dalej odpowiednio art. 98 ust. 3 ustawy o emeryturach i rentach z FUS należy
stwierdzić, że kwoty świadczenia przedemerytalnego wypłaconego za okres, za
który przysługuje renta z tytułu niezdolności do pracy, podlegają rozliczeniu przez
zaliczenie na poczet renty z tytułu niezdolności do pracy. Wyjaśnia to podstawę
prawną dokonanego przez pozwanego rozliczenia obu tych świadczeń
(„potrącenia”), co uzasadnia stwierdzenie, że pozwany nie musiał wypłacać
skarżącemu renty, skoro mógł zaliczyć na jej poczet wypłacone uprzednio
świadczenie przedemerytalne, a zatem w okresie wypłaty świadczenia
przedemerytalnego nie zalegał z wypłatą renty, co uzasadniało odmowę odsetek.
Skarga kasacyjna nie została rozpoznana na rozprawie, jako że
sformułowana we wniosku o przyjęcie skargi do rozpoznania kwestia nie stanowiła
istotnego zagadnienia prawnego, lecz sprowadzała się tylko do zwykłej wykładni
prawa (art. 39811
§ 1 k.p.c.).
Z tych motywów orzeczono jak w sentencji, stosownie do art. 39814
k.p.c.