Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt I UK 282/11
POSTANOWIENIE
Dnia 9 stycznia 2012 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Zbigniew Korzeniowski
w sprawie z odwołania A. B.
przeciwko Prezesowi Kasy Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego
o ubezpieczenie społeczne rolników,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń
Społecznych i Spraw Publicznych w dniu 9 stycznia 2012 r.,
skargi kasacyjnej ubezpieczonej od wyroku Sądu Apelacyjnego
z dnia 10 marca 2011 r.,
odmawia przyjęcia skargi kasacyjnej do rozpoznania.
UZASADNIENIE
Sąd Apelacyjny wyrokiem z 10 marca 2011 r. oddalił apelację
wnioskodawczyni A. B. od wyroku Sądu pierwszej instancji, którym oddalono jej
odwołanie od decyzji pozwanego z 18 lutego 2010 r., stwierdzającej nieważność
uprzedniej decyzji z 19 kwietnia 1999 r. o podleganiu przez wnioskodawczynię
ubezpieczeniu społecznemu rolników, oraz od decyzji pozwanego z 8 marca 2010
r. stwierdzającej na koncie wnioskodawczyni nadpłatę składek w związku z decyzją
z 18 lutego 2010 r. W sprawie ustalono, że wnioskodawczyni 12 kwietnia 1999 r.
złożyła wniosek o objęcie jej ubezpieczeniem społecznym rolników w związku z
posiadaną działką o pow. 5440 m2
. Wniosek zawierał oświadczenie, że nie podlega
innemu ubezpieczeniu społecznemu a także, że praca w gospodarstwie rolnym jest
głównym źródłem jej dochodów. Decyzją pozwanego z 19 kwietnia 1999 r.
2
wnioskodawczyni została objęta ubezpieczeniem społecznym rolników na wniosek
od 12 kwietnia 1999 r. Wnioskodawczyni prowadziła działalność gospodarczą
(fryzjerstwo) od 6 lutego 1999 r. do 11 marca 2010 r. Fakt prowadzenia działalności
gospodarczej wnioskodawczyni ujawniła pozwanemu dopiero w 2010 r. Sądy
decyzję pozwanego o stwierdzeniu nieważności decyzji z 19 kwietnia 1999 r.
uznały za prawidłową, gdyż wnioskodawczyni nie mogła być objęta
ubezpieczeniem społecznym rolników, skoro wcześniej (od 6 lutego 1999 r. )
prowadziła działalność gospodarczą, z której wynikało pierwszeństwo tytułu
podlegania ubezpieczeniom społecznym. Do sytuacji wnioskodawczyni nie miał
zastosowania przepis art. 5a ustawy z 20 grudnia 1990 r. o ubezpieczeniu
społecznym rolników w ówczesnym brzmieniu, gdyż pozwalał pozostać w
ubezpieczeniu społecznym rolników po rozpoczęciu prowadzenia dzielności
gospodarczej tylko rolnikom, którzy z mocy ustawy podlegali ubezpieczeniom
społecznym z tego tytułu nieprzerwanie co najmniej 1 rok. Sąd Apelacyjny za
niezasadny uznał zarzut wnioskodawczyni, iż od kwietnia 1999 r. podlegała
ubezpieczeniom społecznych rolników z mocy ustawy jako domownik rolnika
(brata), gdyż przepis art. 5a wymagał co najmniej rocznego nieprzerwanego
podlegania ubezpieczeniom społecznym rolników, co nie spełniałoby się przy
działalności gospodarczej rozpoczętej 6 lutego 1999 r. Ponadto wnioskodawczyni
składając 12 kwietnia 1999 r. wniosek o objęcie ubezpieczeniem społecznym
rolników w związku z posiadaną działką 0,5440 ha podała, że nie jest domownikiem
rolnika (skreślając pozycję obejmującą wskazanie imienia i nazwiska rolnika –
osoby bliskiej z którą zamieszkuje na terenie gospodarstwa rolnego). W kwietniu
1999 r. wnioskodawczyni nie mogłaby podlegać ubezpieczeniu społecznemu
rolników jako domownik, gdyż posiadała już inny tytuł podlegania ubezpieczeniom
społecznym wynikający z prowadzonej działalności gospodarczej. W tej sytuacji
decyzja pozwanego z 19 kwietnia 1999 r., obejmująca ubezpieczeniem społecznym
rolników od 12 kwietnia 1999 r. została wydana z rażącym naruszeniem prawa (art.
156 § 1 pkt 2 k.p.a.).
Skarga kasacyjna zarzuciła naruszenie przez błędną wykładnię art. 5a
ustawy z 20 grudnia 1990 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników w brzmieniu
3
obowiązującym w dniu wydania decyzji o objęciu wnioskodawczyni ubezpieczeniem
społecznym rolników, tj. 19 kwietnia 1999 r.
We wniosku o przyjęcie skargi do rozpoznania powołano przepis art. 3989
§
1 pkt 1 i 2 k.p.c. podnosząc co następuje: „prawidłowe zastosowanie bowiem art.
5a cyt. ustawy w ustalonym stanie faktycznym sprawy – stanowiący element
uzasadnienia niniejszego wniosku w pkt III skargi kasacyjnej wymaga wykładni
obowiązujących przepisów – w czasie gdy wnioskodawczyni była tzw.
Domownikiem -, tj. ustalenia okoliczności, okresu i zastosowania przed
wystąpieniem ubezpieczenia z tytułu innego ubezpieczenia związanego z
prowadzeniem działalności gospodarczej oraz w konsekwencji ustalania prawa do
objęcia ubezpieczeniem społecznym rolników. Dotychczasowe orzecznictwo w tym
zakresie i argumentacja wskazuje, iż w tym zakresie, w tej sprawie, występuje
istotne zagadnienie prawne, którego rozstrzygnięcie pozwoli na wyeliminowanie
rozbieżności i wątpliwości w orzecznictwie sądowym oraz prawidłowe ustalenie
zastosowania art. 5a ustawy w stosunku do wnioskodawczyni”. W uzasadnieniu
wniosku o przyjęcie skargi do rozpoznania przedstawiono następującą
argumentację. „Analiza stanowiska Sąd Najwyższego w Warszawie, zawartego w
omawianej kwestii m.in. w orzeczeniach – wyrokach Sądu Najwyższego z dnia
4 lutego 2000 r., sygn. II UKN 364/99; z dnia 23 sierpnia 2005 r., sygn. I UK 388/04;
z dnia 27 kwietnia 2006 r., sygn. akt I UK 223/05; z dnia 26 lipca 2006 r., III UK
46/06; z dnia 4 marca 2008 r., sygn. III UK 105/07; wskazuje, iż zajmowano
stanowiska w licznych sprawach dotyczących zagadnienia stosowania art. 5a
ustawy. Wydaje się nie budzić wątpliwości fakt, iż sam wniosek, jego treść, błąd co
do stanu faktycznego wnioskodawcy lub pracownika organu w tym zakresie nie ma
znaczenia, istotnym jest stan faktyczny, który albo pozwala na subsumcje art. 5a,
albo go wyklucza. Zachodzi zatem – jak się wydaje koniecznym – wskazanie
jednolicie, czy tzw. domownik – pracujący w gospodarstwie rolnym o stosownym,
wymaganym przez przepisy areale gruntów od 16 roku życia, przez wiele lat
świadczy pracę w tym gospodarstwie, z odprowadzaniem stosownych składek
przez właściciela gospodarstwa rolnego objęty jest przez ten okres rolniczym
ubezpieczeniem społecznym, a w konsekwencji, w sytuacji wnioskodawczyni przed
rozpoczęciem działalności gospodarczej od 6 lutego 1999 r. – tj. co najmniej od
4
1989 r., tj. daty ukończenia 16 lat i stałej pracy w gospodarstwie rolnym. W
konsekwencji czy takie ustalenie – po uzyskaniu późniejszej wiedzy przez organ o
podjęciu działalności gospodarczej, czemu wnioskodawczyni przeczy – winno
stanowić uchylenie decyzji w myśl art. 156 k.p.a., czy winno być, jako nowa
okoliczność faktyczna przedmiotem wznowienia postępowania w myśl k.p.a., co
daje gwarancje również stronie obrony swoich praw, jak również obwarowane jest
stosownymi terminami”.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Wniosek o przyjęcie skargi do rozpoznania (wyżej in extenso) nie został
oparty na podstawie przedsądu, która uzasadniałby jego uwzględnienie.
Jeżeli na początku powołuje się na przepis art. 3989
§ 1 pkt 1 i 2 k.p.c., to
pomija, że przedmiotem zainteresowania obu tych podstaw przedsądu nie jest
ocena prawidłowości zastosowania prawa w konkretnej sprawy, a na tym wniosek
w istocie się koncentruje.
Istotne zagadnienie prawne, które ma na uwadze przepis art. 3989
§ 1 pkt 1
k.p.c. nie zostało nawet sformułowane. Z kolei podstawa z art. 3989
§ 1 pkt 2 k.p.c.
nie dotyczy zwykłej wykładni prawa, lecz jest ściśle uwarunkowana określoną
potrzebą wykładni przepisu ze względu na poważne wątpliwości lub rozbieżności w
orzecznictwie sądów. Warunki obu tych podstaw nie zostały spełnione.
Wniosek dotyczy kontroli stosowania prawa w konkretnej sprawie, co
mogłoby składać się na podstawę przedsądu z art. 3989
§ 1 pkt 4 k.p.c., jednak
wniosek nie odwołuje się do tego przepisu, ani nawet hasłowo nie twierdzi, że
skarga jest oczywiście uzasadniona.
Niezależnie od powyższej negatywnej oceny należy zwrócić uwagę, że w
centrum zainteresowania nie może być stawiany przepis art. 5a ustawy o
ubezpieczeniu społecznym rolników, gdyż nie miał w ogóle zastosowania dla
przedmiotu sprawy. Nie chodziło bowiem o pierwotną decyzję stwierdzającą
podleganie przez wnioskodawczynię ubezpieczeniu społecznemu rolników na
podstawie tego przepisu w 1999 r. wobec rozpoczęcia przez nią w lutym 1999 r.
prowadzenia działalności gospodarczej, lecz o to czy nieważna była decyzja z
5
19 kwietnia 1999 r. stwierdzająca podleganie przez nią ubezpieczeniu społecznemu
rolników. Przedmiot sprawy dotyczył tylko zgodności z prawem tej decyzji, wszak
chodziło o zbadanie czy zasadną była decyzja pozwanego z 18 lutego 2010 r.
stwierdzająca nieważność decyzji z 19 kwietnia 1999 r. na podstawie art. 156 § 1
pkt 2 k.p.a. Decyzja z 18 lutego 2010 r. nie oceniała w ogóle, czy wnioskodawczyni
podlegała wówczas ubezpieczeniu społecznemu rolników z mocy ustawy.
Stwierdziła nieważność decyzji z 19 kwietnia 1999 r., która dotyczyła
ubezpieczenia, którego podstawą był wniosek zainteresowanej takim
ubezpieczeniem. Co ważniejsze nie zgłosiła się wówczas do ubezpieczenia jako
domownik. Statusu domownika wniosek o przyjęcie skargi nie może eksponować,
gdyż we wniosku o ubezpieczenie wnioskodawczyni nie podała, iż jest
domownikiem, a nawet skreśliła taki zapis. Ważniejszy jest jednak związanie
wynikające z art. 39813
§ 2 k.p.c. co do stanu faktycznego stanowiącego podstawę
zaskarżonego wyroku. Skoro obowiązuje ono w rozpoznaniu zarzutów skargi
kasacyjnej (art. 39813
§ 1 k.p.c.), to również na etapie przedsądu. Zatem skoro Sąd
Apelacyjny ustalił, że skarżąca nie była domownikiem, to przy braku zarzutów
procesowych (skargę w podstawie zaskarżenia oparto tylko na naruszeniu prawa
materialnego – art. 5a ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników), ustalenie to
wiąże również Sąd Najwyższy w ocenie podstawy przedsądu, nawet tej szczególnej
z art. 3989
§ 1 pkt 4 k.p.c., która bezpośrednio ma na uwadze interes skarżącego.
Chodzi więc o to, że wniosek o przyjęcie skargi nie może zasadnie budować stanu
faktycznego, którego nie ustalono i domagać się oceny w odniesieniu do przepisu,
który nie miał zastosowania.
Wracając więc do art. 5a ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników
(w wersji obwiązującej dla wydania decyzji z 19 kwietnia 1999 r., to ustalono
również (co także wiąże), iż wnioskodawczyni ukryła wówczas przed rolniczym
organem, iż przed zgłoszeniem wniosku o objęcie ubezpieczeniem społecznym
rolników prowadziła działalność gospodarczą. Jeżeli nie została ujawniona
działalność gospodarcza, to w ogóle nie było wówczas aktualne odwoływanie się
do regulacji z art. 5a. Innymi słowy z tej przyczyny przepis ten nie był wówczas w
ogóle brany pod uwagę. Decyzję oparto więc na podstawach faktycznych, które
rozmijały się z rzeczywistym stanem rzeczy. Wszak gdyby pozwany organ wiedział,
6
że wnioskodawczyni od lutego 1999 r. prowadziła działalność gospodarczą, to
powstałaby wpierw kwestia podlegania powszechnemu ubezpieczeniu
społecznemu w ZUS a nie rolniczemu w KRUS. Dopiero gdyby nie była wówczas
ukrywana działalność gospodarcza, to w grę wchodziłoby zastosowanie art. 5a i
dopiero wówczas znaczenie miałoby pytanie o to, czy przed podjęciem działalności
gospodarczej wnioskodawczyni podlegała ubezpieczeniu społecznemu rolników
nieprzerwanie co najmniej przez rok, ale z mocy ustawy a nie na jej wniosek, który
zdecydował o ubezpieczeniu. Innymi słowy sednem sprawy była tylko ocena decyzji
z 18 lutego 2010 r. o nieważności decyzji z 19 kwietnia 1999 r. w aspekcie
przesłanek z art. 156 § 1 pkt 2 k.p.c. (wydania decyzji z rażącym naruszeniem
prawa), a nie ocena czy wówczas wnioskodawczyni z mocy ustawy podlegała
ubezpieczeniu społecznemu rolników. Wadliwość decyzji wynikała więc nie z
naruszenia art. 5a ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników, gdyż ten przepis
„w ogóle nie chodził w grę”, lecz ze względu na naruszenia przepisów art. 7 ust. 1 i
art. 16 ust. 3, gdyż ubezpieczeniom społecznym rolników nie podlegał ten, kto miał
inne ubezpieczenie (tu zaś ubezpieczenie z działalności gospodarczej w systemie
powszechnym miało pierwszeństwo przed ubezpieczeniem społecznym rolników).
Skarga kasacyjna przysługuje od prawomocnego wyroku sądu drugiej instancji
(art. 3981
§ 1 k.p.c.) i może być oparta tylko na ściśle określonych podstawach
(art. 3983
§ 1 pkt 1 i 2 k.p.c.). W rozpoznaniu odwołania od decyzji pozwanego
Sądy stosowały procedurę cywilną, zatem brak jest podstaw do stwierdzenia
naruszenia procedury administracyjnej, a tym bardziej do stwierdzenia, że pozwany
zamiast stwierdzenia nieważności decyzji powinien wznowić postępowanie „w myśl
k.p.a.”. Analiza ta może wykraczać poza potrzebę argumentacji, gdyż na etapie
przedsądu nie rozstrzyga się o podstawach kasacyjnych, lecz tylko czy wniosek o
przyjęcie skargi kasacyjnej do rozpoznania wskazuje i wykazuje choć jedną z
podstaw (przesłanek) przedsądu z art. 3989
§ 1 pkt 1-4 k.p.c.
Z powyższych motywów ocena w tym względzie jest negatywna i dlatego
orzeczono jak w sentencji, stosownie do art. 3989
§ 2 k.p.c.