Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt II PK 91/11
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 12 stycznia 2012 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Zbigniew Hajn (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Zbigniew Myszka
SSN Romualda Spyt
w sprawie z powództwa Andrzeja L.
przeciwko Kasie Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego o zapłatę dodatku
wyrównawczego,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń
Społecznych i Spraw Publicznych w dniu 12 stycznia 2012 r.,
skargi kasacyjnej strony pozwanej od wyroku Sądu Okręgowego z dnia 11 sierpnia
2010 r.,
oddala skargę kasacyjną.
UZASADNIENIE
2
Powód Andrzej L. żądał od strony pozwanej Kasy Rolniczego Ubezpieczenia
Społecznego zapłaty dodatku wyrównawczego.
Wyrokiem wstępnym z dnia 10 marca 2010 r. Sąd Rejonowy uznał
roszczenie powoda z tytułu dodatku wyrównawczego za okres od października
2005 r. do października 2008 r. za usprawiedliwione co do zasady.
Istotne dla sprawy fakty przyjęte w podstawie zaskarżonego wyroku
prezentują się następująco. Powód pełnił funkcję członka zarządu organizacji
związkowej NSZZ „Solidarność" Pracowników KRUS Oddziału Regionalnego
KRUS w W. Funkcję tę pełnił nieprzerwanie do chwili wyrokowania przez Sąd
Rejonowy. W okresie pełnienia tej funkcji pracodawca dokonał 27 grudnia 2001 r.
wypowiedzenia warunków pracy i płacy powoda ze skutkiem na 31 marca 2002 r.
W chwili wypowiedzenia powód zajmował stanowisko kierownika wydziału z
wynagrodzeniem zasadniczym w wysokości 1.860 zł, dodatkiem funkcyjnym w
wysokości 620 zł oraz dodatkiem za wysługę lat. Od 1 kwietnia tego roku, w wyniku
wypowiedzenia, powód objął stanowisko specjalisty w wydziale ogólnym. Po
wypowiedzeniu, od 1 kwietnia 2002 r. Andrzej L. otrzymywał wynagrodzenie
zasadnicze w wysokości 1450 zł miesięcznie oraz dodatek wyrównawczy na okres
trwania kadencji członka zarządu organizacji związkowej KRUS i rok po jej
wygaśnięciu w wysokości 1112 zł miesięcznie. Następnie w okresach mniej więcej
rocznych wynagrodzenie zasadnicze powoda na nowo zajmowanym stanowisku
było systematycznie podwyższane osiągając 1 stycznia 2008 r. wysokość 2050 zł.
Jednocześnie pracodawca, stosownie do dokonywanych podwyżek wynagrodzenia,
jednostronnie, bez wypowiedzenia zmieniającego, systematycznie obniżał dodatek
wyrównawczy, który od 1 stycznia 2008 r. wynosił 400 zł.
Zaskarżonym wyrokiem Sąd Okręgowy oddalił apelację pozwanego od
wyroku wstępnego Sądu Rejonowego przyznającego powodowi prawo do zasiłku
wyrównawczego za okres od października 2005 do października 2008 r. Wysokość
dodatku należnego powodowi w kolejnych okresach nie była przedmiotem badania
Sądów, wobec wydania przez Sąd pierwszej instancji wyroku wstępnego co do
zasady. Kwestia wysokości dodatku pozostaje zatem poza obecnym sporem.
W zakresie podstawy prawnej wyroku Sąd Okręgowy uwzględnił, że
wypowiedzenie powodowi warunków pracy i płacy nastąpiło na podstawie art. 6 ust.
3
1 w związku z art. 10 ust. 4 ustawy z dnia 28 grudnia 1989 r. o szczególnych
zasadach rozwiązywania z pracownikami stosunków pracy z przyczyn dotyczących
zakładu pracy (Dz. U. z 1990 r. Nr 4, poz.19 ze zm.; powoływanej dalej, jako:
ustawa o zwolnieniach grupowych z 1989 r.). Przepis ten stanowił, że jeżeli z
przyczyn dotyczących zakładu pracy nie było możliwe dalsze zatrudnianie na
dotychczasowych stanowiskach pracy wskazanych w nim pracowników objętych
ochroną stosunku pracy, w tym pracowników będących członkami zarządu
zakładowej organizacji związkowej, - w czasie trwania ich kadencji oraz w okresie
roku po jej upływie - zakład pracy mógł jedynie wypowiedzieć im dotychczasowe
warunki pracy i płacy. Jeżeli powodowało to obniżenie wynagrodzenia,
pracownikowi przysługiwał dodatek wyrównawczy do końca okresu, w którym
pracownik był objęty szczególną ochroną stosunku pracy, obliczony według zasad
ustalonych przepisami wydanymi na podstawie art. 297 Kodeksu pracy. Ustawa z
1989 r. utraciła moc z dniem wejścia w życie ustawy z dnia 13 marca 2003 r. o
szczególnych zasadach rozwiązywania z pracownikami stosunków pracy z
przyczyn niedotyczących pracowników (Dz. U. z 2003 r. Nr 90, poz. 844 ze zm.,
powoływanej dalej, jako: ustawa o zwolnieniach grupowych z 2003 r.), tj. 1 stycznia
2004 r. Do sytuacji powoda znalazł zastosowanie art. 5 ust. 6 w związku z art. 10
ust. 1, 2, 3 i w związku z art. 5 ust. 5 pkt 3 ostatnio wymienionej ustawy. Przepis ten
stanowi, że jeżeli wypowiedzenie warunków pracy i płacy powoduje obniżenie
wynagrodzenia, pracownikom, objętym szczególną ochroną przed wypowiedzeniem
lub rozwiązaniem stosunku pracy, w tym pracownikowi będącemu członkiem
zarządu zakładowej organizacji związkowej, to przysługuje im, do końca okresu, w
którym korzystaliby ze szczególnej ochrony przed wypowiedzeniem lub
rozwiązaniem stosunku pracy, dodatek wyrównawczy obliczony według zasad
wynikających z Kodeksu pracy. Dodatek ten zgodnie z art. 297 k.p. oblicza się
według zasad określonych w § 7-10 rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki
Socjalnej z dnia 29 maja 1996 r. w sprawie sposobu ustalania wynagrodzenia w
okresie niewykonywania pracy oraz wynagrodzenia stanowiącego podstawę
obliczania odszkodowań, odpraw, dodatków wyrównawczych do wynagrodzenia
oraz innych należności przewidzianych w kodeksie pracy (Dz. U. Nr 62, poz. 289 ze
zm., powoływanego dalej, jako „rozp. z 1996 r.). Według § 7 rozporządzenia,
4
„Dodatek wyrównawczy do wynagrodzenia stanowi różnicę między
wynagrodzeniem z okresu poprzedzającego przeniesienie a wynagrodzeniem po
przeniesieniu pracownika do innej pracy.” (ust. 1), zaś „Wynagrodzenie do celów
określenia dodatku wyrównawczego oblicza się według zasad obowiązujących przy
ustalaniu wynagrodzenia za urlop.” (ust. 2). Z kolei stosownie do § 8 rozp. z 1996,
„Dodatek wyrównawczy do wynagrodzenia według składników wynagrodzenia
określonych w stawkach miesięcznych w stałej wysokości zmniejsza się za każdy
dzień pracy, za który pracownikowi po powierzeniu innej pracy nie przysługuje
wynagrodzenie za pracę. W tym celu kwotę dodatku wyrównawczego dzieli się
przez współczynnik, o którym mowa w § 13 ust. 2 a w przypadku otrzymania przez
pracownika wynagrodzenia określonego w art. 92 Kodeksu pracy albo zasiłku
przewidzianego w ustawie o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia
społecznego w razie choroby i macierzyństwa - przez 30; otrzymany wynik mnoży
się przez liczbę dni, za które pracownikowi przysługiwałoby to wynagrodzenie lub
zasiłek i otrzymaną kwotę odejmuje się od dodatku wyrównawczego.”
Zdaniem Sądu Rejonowego, kwestią sporną w niniejszej sprawie jest
charakter prawny przyznanego powodowi dodatku wyrównawczego. Sąd uznał, że
w tej kwestii zachowała aktualność uchwała Sądu Najwyższego z dnia 20 marca
1992 r. (wydana w sprawie I PZP 18/92), w której Sąd Najwyższy wskazał, że
dodatek wyrównawczy, przysługujący pracownikowi będącemu członkiem zarządu
zakładowej organizacji związkowej, któremu wypowiedziano warunki pracy i płacy
na podstawie art. 6 ustawy z dnia 28 grudnia 1989 r. o szczególnych zasadach
rozwiązywania z pracownikami stosunków pracy z przyczyn dotyczących zakładu
pracy oraz o zmianie niektórych ustaw (Dz. U. z 1990 r. Nr 4, poz. 19 ze zm.)
stanowi w zakresie składników wynagrodzenia określonych w stawkach
miesięcznych w stałej wysokości, różnicę między wynagrodzeniem przysługującym
bezpośrednio po przeniesieniu do innej pracy a wynagrodzeniem, które
przysługiwało pracownikowi bezpośrednio przed przeniesieniem i nie podlega
zmianie do końca okresu, w którym pracownik jest objęty szczególną ochroną
stosunku pracy. W ocenie Sądu, zmiany przepisów ustawowych i wykonawczych
regulujących zasady przyznawania i obliczania wysokości dodatku nie wpłynęły na
merytoryczną wartość argumentacji zawartej w uchwale, która może być
5
odpowiednio odniesiona do aktualnego stanu prawnego. Sąd Rejonowy podkreślił
także aktualność późniejszej uchwały Sądu Najwyższego z dnia 7 kwietnia 1992 r.,
I PZP 17/92, OSNC 1992 nr 11, poz. 191, zgodnie z którą przewidziany w art. 6
ustawy z dnia 28 grudnia 1989 r. o szczególnych zasadach rozwiązywania z
pracownikami stosunków pracy z przyczyn dotyczących zakładu pracy oraz o
zmianie niektórych ustaw (Dz. U. z 1990 r. Nr 4, poz. 19 ze zm.) dodatek
wyrównawczy przysługuje przez cały okres objęty szczególną ochroną stosunku
pracy, niezależnie od tego, czy ochrona ta wynika z pierwszego, czy kolejnego
wyboru do zarządu zakładowej organizacji związkowej.
Po rozważeniu wchodzących w grę przepisów i powołanych wyżej uchwał
Sądu Najwyższego, Sąd Rejonowy doszedł do przekonania, że wypłata dodatku
ma i miała na celu wyrównanie pracownikowi wynagrodzenia za pracę, które utracił
na skutek wystąpienia pewnych okoliczności powodujących zmniejszenie
dotychczas otrzymywanego wynagrodzenia (np. przeniesienie do innej pracy). Z
uwagi na fakt, iż dodatek ten ma spełniać rzeczywistą rolę rekompensującą, jego
obliczenie należy zakwalifikować jako czynność jednorazową, polegającą na
obliczeniu różnicy między wynagrodzeniem przed i po przeniesieniu, stanowiącą
uzupełnienie wynagrodzenia, którego pozbawiono pracownika. Niewątpliwie w
przypadku uznania, że dla jego obliczenia uwzględnia się każdorazową zmianę
wynagrodzenia za pracę na nowym stanowisku, funkcja ta nie byłaby spełniona, a
tak liczony dodatek miałby działanie antybodźcowe, gdyż pracownik nie byłby
zainteresowany awansami na nowym stanowisku, ponieważ podwyższanie mu
wynagrodzenia skutkowałoby obniżaniem dodatku wyrównawczego. W ocenie
Sądu, ustawodawca jednoznacznie zarówno w obecnym jak i poprzednim stanie
prawnym przewidział, że dodatek wyrównawczy przysługuje pracownikowi do
końca okresu, w którym korzysta ze szczególnej ochrony przed wypowiedzeniem
lub rozwiązaniem stosunku pracy. Przyjęcie odmiennego stanowiska
spowodowałoby zastosowanie wykładni contra legem, albowiem w sytuacji, gdy
wysokość wynagrodzenia przyznanego po dokonaniu wypowiedzenia
zmieniającego osiągnęłaby poziom wynagrodzenia uprzednio pobieranego przez
pracownika uprawnionego do dodatku wyrównawczego, wypłata tego świadczenia
mogłaby zakończyć się przed końcem okresu, o którym mowa zarówno w art. 6 ust
6
1 ustawy z dnia 28 grudnia 1989 r. o szczególnych zasadach rozwiązywania z
pracownikami stosunków pracy z przyczyn dotyczących zakładu pracy oraz o
zmianie innych ustaw, jak i art. 5 ust 6 ustawy z dnia 13 marca 2003 r. o
szczególnych zasadach rozwiązywania z pracownikami stosunków pracy z
przyczyn niedotyczących pracowników. W rezultacie, na wysokość należnego
pracownikowi dodatku wyrównawczego nie mają wpływu zmiany w wysokości
wynagrodzenia w stałych składnikach, jakie nastąpiły po przeniesieniu do innej
pracy na stanowisku zajmowanym przed i po przeniesieniu. Mimo że powód
otrzymuje dodatek wyrównawczy od 2002 r., przyznany na podstawie
nieobowiązującej już ustawy z 1989 r., to jednak zasady jego wypłacania w
odniesieniu do pracowników wynagradzanych w stałych miesięcznych stawkach nie
uległy zmianie również w obecnym stanie prawnym. Dlatego bez względu na to, że
od 2002 r. do chwili obecnej nastąpiło podwyższenie wynagrodzeń, pracownik ten
w dalszym ciągu powinien otrzymywać dodatek wyrównawczy wyliczony według
starych wynagrodzeń, tj. w kwocie 1112,00 zł niezmienionej do końca okresu, w
którym będzie objęty ochroną, z zastrzeżeniem wynikającym z § 8 rozporządzenia.
Sąd Rejonowy podkreślił także, iż dodatek wyrównawczy przysługuje przez cały
okres objęty szczególną ochroną stosunku pracy, niezależnie od tego, czy ochrona
ta wynika z pierwszego, czy kolejnego wyboru do zarządu zakładowej organizacji
związkowej.
Wyrok Sądu Rejonowego został zaskarżony przez pełnomocnika
pozwanego, który zaskarżył wyrok w całości, wnosząc o jego zmianę w całości
przez oddalenie powództwa w całości - przy uwzględnieniu kosztów postępowania
apelacyjnego według norm przepisanych jako części kosztów procesu.
Wyrokiem zaskarżonym rozpoznawaną skargą kasacyjną Sąd Okręgowy
oddalił apelację. Zdaniem Sądu, zarzuty naruszenia prawa materialnego i prawa
procesowego okazały się nietrafne. Odnosząc się zaś do zarzutów apelacji Sąd
Okręgowy doszedł do wniosku, że Sąd pierwszej instancji przeprowadził
prawidłowo postępowanie dowodowe, przyjmując w rezultacie ustalenia stanu
faktycznego oraz dokonane na ich podstawie rozważania prawne za własne. Sąd
drugiej instancji podkreślił, że Sąd Rejonowy w uzasadnieniu wyroku przedstawił
zasady i sposób obliczania dodatku wyrównawczego, wskazując przy tym
7
odpowiednie normy prawa materialnego w postaci przepisów wykonawczych do art.
297 k.p. Odmiennie od poglądu wyrażonego przez pełnomocnika pozwanego, Sąd
drugiej instancji uznał, że kluczową kwestią w rozpoznawanej sprawie nie jest
ustalenie w drodze matematycznych wyliczeń wysokości dodatku wyrównawczego
powoda, lecz jak trafnie zauważył Sąd Rejonowy, prawny charakter przyznanego
powodowi dodatku wyrównawczego. W konsekwencji, Sąd Okręgowy uznał, że
zarzuty apelacyjne naruszenia prawa materialnego i procesowego nie znalazły
potwierdzenia w ustalonym przez Sąd Rejonowy stanie faktycznym i na podstawie
art. 385 k.p.c. oddalił apelację pozwanego.
Strona pozwana zaskarżyła w całości wyrok Sądu Okręgowego. W zakresie
podstawy naruszenia prawa materialnego, skarżąca zarzuciła: (1) Błędną wykładnię
art. 5 ust. 6 ustawy o zwolnieniach grupowych z 2003 r. w związku z art. 297 k.p.,
przez przyjęcie, że dodatek wyrównawczy dla pracowników szczególnie
chronionych, którym wypowiedzenie warunków pracy i płacy spowodowało
obniżenie wynagrodzenia ma w istocie charakter ryczałtowy, czyli jest wielkością
stałą, niepodlegającą żadnym modyfikacjom, w szczególności w przypadku
podwyższenia wynagrodzenia na stanowisku pracy zajmowanym po zmianie
warunków pracy i płacy; (2) Błędną wykładnię § 7 ust. 1 rozp. z 1996 r., przez: (i)
błędne przyjęcie, że przepis ten stanowi podstawę prawną wypłaty dodatku
wyrównawczego w stałej kwocie przez cały okres szczególnej ochrony pracownika,
któremu obniżono wynagrodzenie wskutek zmiany warunków pracy i płacy, zamiast
przyjęcia, że jest to jedynie przepis wskazujący sposób wyliczenia takiego dodatku,
oraz (ii) w konsekwencji błędne przyjęcie, że dodatek ten, stanowiący różnicę
między wynagrodzeniem z okresu poprzedzającego zmianę warunków pracy i płacy
pracownika szczególnie chronionego a wynagrodzeniem po zmianie warunków
pracy i płacy, ma charakter ryczałtowy i jest wielkością stałą w całym okresie
ochronnym niezależnie od późniejszych wahań wynagrodzenia na nowym
stanowisku; (3) Błędną wykładnię § 7 ust. 2 rozp. z 1996 r. w związku z § 7 rozp. z
1997 r. w sprawie urlopu wypoczynkowego, przez przyjęcie, że zmiana
wynagrodzenia zasadniczego pracownika szczególnie chronionego w miesiącu, za
który przysługuje mu dodatek wyrównawczy, pozostaje bez wpływu na wysokość
tego dodatku; (4) Niewłaściwe zastosowanie art. 6 k.c., przez przyjęcie, że powód
8
wykazał, iż okres, w którym korzystał on ze szczególnej ochrony przed
wypowiedzeniem lub rozwiązaniem stosunku pracy (o którym mowa w art. 5 ust. 6
ustawy o zwolnieniach grupowych) jest tym samym okresem, który rozpoczął się w
2001 r. i trwa do 2008 r.; (5) Błędną wykładnię art. 5 ust. 6 ustawy o zwolnieniach
grupowych z 2003 r., przez przyjęcie założenia, że dodatek wyrównawczy
przysługuje przez cały okres pozostawania przez pracownika w sytuacji pracownika
szczególnie chronionego, zamiast przyjęcia, że dodatek obliczany jako różnica
między wynagrodzeniem przed zmianą warunków pracy i płacy - a
wynagrodzeniem po takiej zmianie - przysługuje jedynie do końca okresu, w którym
pracownik ten korzystałby ze szczególnej ochrony przed wypowiedzeniem lub
rozwiązaniem stosunku pracy, czyli do końca pierwszego okresu określonego
uchwałą zarządu (okresu, w którym dokonano wypowiedzenia zmieniającego) oraz
dodatkowo przez okres połowy tego okresu, nie dłużej jednak niż rok po jego
upływie.
W zakresie podstawy naruszenia przepisów postępowania, skarżąca
zarzuciła niewłaściwe zastosowanie art. 382 w związku z art. 328 § 2 k.p.c., przez
brak oceny dowodu w sprawie, którym są akta postępowania kontrolnego
Państwowej Inspekcji Pracy a szczególności okoliczność, iż postępowanie to nie
wykazało żadnych nieprawidłowości (w zakresie będącym przedmiotem
postępowania przed sądem I II instancji), a także nielogiczną argumentację
dotyczącą niezmienności dodatku wyrównawczego, wskazując, że naruszenie to
mogło mieć istotny wpływ na wynik sprawy.
Strona skarżąca wniosła o uchylenie zaskarżonego wyroku Sądu
Okręgowego oraz uchylenie wyroku Sądu pierwszej instancji w całości i orzeczenie
co do istoty sprawy przez oddalenie powództwa, ewentualnie o uchylenie
zaskarżonego wyroku Sądu Okręgowego w całości i przekazanie sprawy temu
Sądowi do ponownego rozpoznania i rozstrzygnięcia o kosztach postępowania w
sprawie skargi kasacyjnej.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Skarga jest nieuzasadniona. Bezpodstawne są, powołane w zakresie
podstawy naruszenia przepisów postępowania, zarzuty naruszenia art. 382 w
9
związku z art. 328 § 2 k.p.c. Na ich uzasadnienie pełnomocnik skarżącego
ogranicza się do stwierdzenia, że „w zaskarżonym wyroku brak szczegółowego
ustosunkowania się do dowodu jakim w sprawie był protokół kontroli PiP”, a Sąd nie
dokonał analizy zebranego w tej sprawie przez PIP materiału ani nie dokonał oceny
ustaleń faktycznych i prawnych poczynionych przez ten „organ powołany do
sprawowania nadzoru i kontroli przestrzegania prawa pracy". Ponadto podnosi, że
uzasadnienie tego wyroku zawiera sprzeczne logicznie stwierdzenia, że kwota
dodatku wyrównawczego jest niezmienna i jednocześnie może być zmniejszana.
Autor skargi nie wskazuje, w jaki sposób powyższe stwierdzenia wiążą się z treścią
poszczególnych przepisów wskazanych w rozpatrywanej podstawie skargi i w jaki
sposób Sąd Okręgowy naruszył zawarte w nich dyspozycje. W tej sytuacji zarzuty
te nie mają charakteru prawnego, a zważywszy na to, że Sąd Najwyższy może
dokonywać kontroli wyroku sądu drugiej instancji jedynie w granicach podstaw
skargi (art. 39813
§ 1 k.p.c.), prawna ocena ich zasadności nie jest możliwa. Poza
tym uwagi Autora skargi, odnoszące się do logiki wywodu Sądu Okręgowego, nie
mieszczą się w zakresie zarzutów wiążących się z normami art. 228 § 2 i 382
k.p.c., lecz nawiązują wyraźnie do materialnoprawnej podstawy wyroku, przy czym
Sąd Najwyższy podziela pogląd Sądu drugiej instancji uznany przez Autora skargi
za nielogiczny (zob. niżej). Na marginesie, warto też wskazać, że zarzut wadliwego
sporządzenia uzasadnienia zaskarżonego orzeczenia może okazać się zasadny,
wówczas gdy z powodu braku w uzasadnieniu elementów wymienionych w art. 328
§ 2 k.p.c. zaskarżone orzeczenie nie poddaje się kontroli kasacyjnej. Tymczasem z
uzasadnienia Sądu Okręgowego jasno wynika, jakie fakty Sąd uznał za
udowodnione, na których dowodach się oparł, dlaczego innym dowodom odmówił
wiarygodności i mocy dowodowej. Dotyczy to w szczególności protokołu PIP,
któremu Sąd Okręgowy poświęcił znaczny fragment uzasadnienia. Powody, dla
których Sąd nie uwzględnił wniosków i ustaleń protokołu (skarżący nie wskazuje o
jakie wnioski i ustalenia chodzi) w oczekiwany przez Autora skargi sposób, nie
mogą być natomiast kwestionowane przez zarzut naruszenia art. 328 § 1 k.p.c.,
lecz zarzut naruszenia stosownych przepisów postępowania dotyczących
dokumentów urzędowych, czego w skardze nie podniesiono. Nie ulega też
wątpliwości, że Sąd drugiej instancji orzekając w sprawie uwzględnił przedmiotowy
10
protokół PIP, jakkolwiek nie w sposób żądany przez skarżącego, wobec czego nie
można uznać, że nie orzekł „na podstawie materiału zebranego w postępowaniu w
pierwszej instancji oraz w postępowaniu apelacyjnym”, jak tego wymaga art. 382
k.p.c. Na koniec wypada zauważyć, że Autor skargi, oświadczając, że podniesione
w skardze zarzuty procesowe mogły mieć istotny wpływ na wynik postępowania,
nie podjął próby uzasadnienia tego twierdzenia, przez co jest ono gołosłowne i nie
spełnia wymagania określonego w art. 3983
§ 1 pkt 2 k.p.c.
Wobec tego, skoro podstawa naruszenia przepisów postępowania okazała
się nieuzasadniona, rozpoznanie skargi należy ograniczyć do oceny zasadności
podstawy naruszenia przepisów prawa materialnego (art. 3983
§ 1 pkt 1 k.p.c.), a
przy tej ocenie Sąd Najwyższy jest związany podstawą faktyczną zaskarżonego
wyroku (art. 39813
§ 1 k.p.c.).
Na wstępie należy wyjaśnić, że jakkolwiek prawo do dodatku
wyrównawczego powód uzyskał na podstawie art. 6 ust. 1 w związku z art. 10 ust. 4
ustawy o zwolnieniach grupowych z 1989 r., to jednak trafnie w podstawie prawnej
zaskarżonego wyroku wskazano przepisy ustawy o zwolnieniach grupowych z
2003 r. Przedmiotem sporu objętym skargą kasacyjną jest bowiem dalsze
przysługiwanie powodowi prawa do dodatku wyrównawczego (nabytego pod
rządami ustawy z 1989 r.) w okresie od października 2005 r. do października
2008 r. W tym czasie obowiązywała już wymieniona ustawa z 2003 r., która weszła
w życie 1 stycznia 2004 r. Zgodnie zaś z jej art. 28, wcześniejsze przepisy stosuje
się wyłącznie w przypadkach wskazanych w tym przepisie, zaś w pozostałych
sytuacjach, do których należy przypadek powoda, ma zastosowanie zasada
bezpośredniego stosowania ustawy nowej. W związku z tym należy zaznaczyć, że
kwestią istotną w niniejszej sprawie jest ustalenie treści prawa do dodatku na
gruncie nowej ustawy i związanych z nią przepisów rozp. z 1996 r.
W ocenie Sądu Najwyższego pomimo wskazanej zmiany przepisów, warunki
nabycia prawa do dodatku i prawa korzystania z niego nie uległy zmianie, która
mogła by mieć znaczenie dla rozstrzygnięcia sporu załatwionego zaskarżonym
wyrokiem. Rysując ogólniejsze tło prawne tych regulacji należy wskazać, że w razie
dokonywania zwolnień w warunkach określonych w przepisach o zwolnieniach
grupowych, art. 5 ust. 5 ustawy z 2003 r. (podobnie jak wcześniej art. 6 ust. 1
11
ustawy z 1989 r.) ogranicza w stosunku do pracowników wskazanych w tym
przepisie, w tym członków zarządu zakładowej organizacji związkowej, ochronę
szczególną przed wypowiedzeniem, rozwiązaniem i niekorzystną zmianą treści
stosunku pracy, w ten sposób, że zezwala na zmianę ich warunków pracy i płacy,
gwarantując za to w art. 5 ust. 6 dodatek wyrównawczy. Jak wynika z porównania
art. 6 ust. 1 ustawy o zwolnieniach grupowych z 1989 r. z art. 5 ust. 6 ustawy o
zwolnieniach grupowych z 2003 r., warunkiem nabycia tego prawa było i jest
obniżenie wynagrodzenia wskutek wypowiedzenia warunków pracy i płacy
pracownikowi korzystającemu z wyżej opisanej szczególnej ochrony. Warunkiem
korzystania z dodatku jest zaś (dalsze i nieprzerwane) podleganie tej ochronie. W
związku z tym, w pierwszej kolejności, należy wskazać, że nieuzasadnione są
zarzuty błędnej wykładni art. 5 ust. 6 ustawy z 2003 r. oraz § 7 ust. 1 i 2 rozp. z
1996 r. oraz § 7 rozp. urlopowego, prowadzącej do uznania, że przedmiotowy
dodatek wyrównawczy przysługuje powodowi w stałej wysokości przez cały okres
ochrony, pomimo wzrostu wynagrodzenia zasadniczego w tym okresie. Przeciwnie,
w pełni trafny jest pogląd przyjęty w zaskarżonym orzeczeniu, zgodnie z którym na
wysokość należnego pracownikowi dodatku wyrównawczego nie mają wpływu
zmiany w wysokości wynagrodzenia w stałych składnikach, jakie nastąpiły po
przeniesieniu do innej pracy na stanowisku zajmowanym przed i po przeniesieniu.
Wniosek ten wynika z dwóch zasadniczych względów. Po pierwsze, z funkcji
rozważanego dodatku, która, jak wskazał Sąd Najwyższy w uzasadnieniu
cytowanej uchwały z 20 marca 1992 r. (I PZP 18/92), polega na tym, że „ma on
rekompensować pracownikowi szczególnie chronionemu, przenoszonemu do innej
pracy wskutek wypowiedzenia zmieniającego, utratę zarobków. Dodatek ten ma
więc spełniać rzeczywistą rolę rekompensującą. W przypadku uznania, że dla jego
obliczenia uwzględnia się każdorazową zmianę wynagrodzenia za pracę na nowym
stanowisku, funkcja ta nie byłaby spełniona.” Istotnie, co do zasady, rozważany
dodatek wyrównawczy ma przez okres trwania ochrony szczególnej równać się
pierwotnej różnicy między wynagrodzeniem uzyskiwanym przez pracownika przed
dokonaniem wypowiedzenia zmieniającego a wynagrodzeniem, które otrzymuje po
wypowiedzeniu. Tylko przy takim rozumieniu funkcji dodatku, co podkreślił z kolei
Sąd Najwyższy w uzasadnieniu uchwały z 7 kwietnia 1992 r. (I PZP 17/92), dodatek
12
ten może być uznany za ekwiwalent (rekompensatę) ograniczenia ochrony
szczególnej. Innymi słowy, dodatek wyrównuje pierwotną stratę wynagrodzenia, a
na jego wysokość nie mogą wpływać zmiany wynagrodzenia po wypowiedzeniu
(z reguły na nowym stanowisku). Gdyby tak było, to dodatek byłby stopniowo
zastępowany wypłatami uzyskiwanymi z tytułu pracy na nowym stanowiskiem,
tracąc funkcję rzeczywiście rekompensującą różnicę w zarobkach powstałą
bezpośrednio po zmianie warunków pracy i płacy. Dodatkowo, co podkreślił Sąd
Najwyższy w uchwale z 20 marca 1992 r. (I PZP 18/92), uzależnianie wysokości
dodatku od zmian wynagrodzenia na nowym stanowisku, miałoby skutek
antymotywacyjny, bowiem pracownik nie byłby zainteresowany awansami, skoro
podwyższanie mu wynagrodzenia na nim powodowałoby obniżanie dodatku.
Wnioski wyprowadzone z opisanej powyżej funkcji omawianego dodatku znajdują
potwierdzenie w zasadach jego obliczania określonych, stosownie do odesłania z
art. 5 ust. 6 in fine ustawy z 2003 r., w przepisach rozp. z 1996 r., wydanego na
podstawie art. 297 pkt 2 k.p. Jak wynika z § 7 ust. 1 tego rozporządzenia, dodatek
wyrównawczy do wynagrodzenia stanowi różnicę między wynagrodzeniem z okresu
poprzedzającego przeniesienie a wynagrodzeniem po przeniesieniu pracownika do
innej pracy. W odniesieniu do składników wynagrodzenia ustalanych w stałych
stawkach miesięcznych, co jest przedmiotem rozważań w niniejszej sprawie,
jedyne odstępstwo od wskazanej reguły dopuszcza przytoczony wcześniej § 8
rozporządzenia, stanowiący, że dodatek wyrównawczy do wynagrodzenia według
tego rodzaju składników zmniejsza się za każdy dzień pracy, za który pracownikowi
po powierzeniu innej pracy nie przysługuje wynagrodzenie za pracę. Wbrew
zarzutowi pełnomocnika skarżącego, że przyjęcie przez Sąd Okręgowy
dopuszczalności takiego zmniejszenia, przy jednoczesnym uznaniu niezmienności
dodatku, jest nielogiczne, możliwość i konieczność takiej redukcji wynika (pomijając
nakaz wynikający z § 8 rozp. z 1996 r.) z samej istoty wynagrodzenia za pracę,
które przysługuje zasadniczo za pracę wykonaną (art. 80 zdanie pierwsze k.p.).
Skoro więc dodatek wyrównawczy odzwierciedla zarobek utracony wskutek
wypowiedzenia zmieniającego, to nie może obejmować części takiego
wynagrodzenia, której pracownik by nie uzyskał w okolicznościach, w których
wynagrodzenie nie przysługuje (np. w razie nieobecności w pracy uzasadniającej
13
wypłatę zasiłku chorobowego). Nie ma też podstaw do uznania, jak stwierdzono w
uzasadnieniu skargi, że do odmiennego wniosku prowadzi § 7 rozp. urlopowego,
stosowany do obliczenia dodatku wyrównawczego zgodnie z § 7 ust. 2 rozp. z
1996 r. Przepis ten stanowi, że „Składniki wynagrodzenia określone w stawce
miesięcznej w stałej wysokości uwzględnia się w wynagrodzeniu urlopowym w
wysokości należnej pracownikowi w miesiącu wykorzystywania urlopu.” Pomijając
to, że Autor skargi nie uzasadnia swojego twierdzenia, należy wskazać, że przepis
ten potwierdza jedynie powyższe wnioski. Wynika z niego, po uwzględnieniu
wskazanej wyżej, podstawowej zasady określonej w § 7 ust. rozp. z 1996 r., że od
wynagrodzenia ustalonego jak wynagrodzenie urlopowe od podstawy w stawce
miesięcznej w stałej wysokości obowiązującej przed wypowiedzeniem
zmieniającym odejmuje się tak samo obliczone wynagrodzenie przysługujące od
podstawy obowiązującej po zmianie stanowiska.
Powyższe uwagi prowadzą do wniosku, że dodatek wyrównawczy,
przysługujący na podstawie art. 5 ust. 6 ustawy z 2003 r. pracownikowi będącemu
członkiem zarządu zakładowej organizacji związkowej, któremu wypowiedziano
warunki pracy i płacy, stanowi w zakresie składników wynagrodzenia określonych w
stawkach miesięcznych w stałej wysokości, różnicę między wynagrodzeniem
przysługującym bezpośrednio po przeniesieniu do innej pracy a wynagrodzeniem,
które przysługiwało pracownikowi bezpośrednio przed przeniesieniem i nie podlega
zmianie do końca okresu, w którym pracownik jest objęty szczególną ochroną
stosunku pracy.
Nieuzasadniony okazał się także zarzut naruszenia art. 5 ust. 6 ustawy z
2003 r., przez błędną wykładnię, polegającą na przyjęciu założenia, że dodatek
wyrównawczy przysługuje przez cały okres pozostawania przez pracownika w
sytuacji pracownika szczególnie chronionego, a nie jedynie do końca pierwszego
okresu określonego uchwałą zarządu uzupełnionego o połowę tego okresu w
wymiarze nieprzekraczającym jednego roku. Zgodnie z brzmieniem art. 5 ust. 6
ustawy z 2003 r. (podobnie jak według art. 6 ust. 1 ustawy z 1989 r.) dodatek
przysługuje do końca okresu korzystania z ochrony. Wynika stąd, jak trafnie
przyjęto w zaskarżonym wyroku za cytowaną wcześniej uchwałą Sądu
Najwyższego z dnia 7 kwietnia 1992 r. (I PZP 17/92), że dodatek wyrównawczy
14
przysługuje przez cały okres objęty szczególną ochroną stosunku pracy,
niezależnie od tego, czy ochrona ta wynika z pierwszego, czy kolejnego wyboru do
zarządu zakładowej organizacji związkowej. W pełni aktualne jest nadal
wyjaśnienie ratio legis takiego unormowania, wskazane w powołanej uchwale,
zgodnie z którym, dodatek wyrównawczy stanowi rekompensatę wyłączenia przez
przepisy o zwolnieniach grupowych wynikającej z art. 32 ustawy o związkach
zawodowych ochrony przed wypowiedzeniem zmieniającym i nie ma podstaw do
pozbawienia pracownika tego dodatku przed upływem czasu, w którym mógłby
korzystać z pełnej ochrony ustanowionej tym przepisem. Literalne brzmienie art. 5
ust. 6 ustawy z 2003 r., jak również art. 5 ust. 5 tej ustawy, który zezwala na
dokonanie wypowiedzenia zmieniającego członkom zarządu zakładowej organizacji
związkowej „w okresie objęcia szczególną ochroną przed wypowiedzeniem lub
rozwiązaniem stosunku pracy”, nie uzasadnia ograniczenia czasu wypłacania
dodatku do okresu wynikającego z pierwszego wyboru do zarządu. Przeciwnie,
zgodne z tym brzmieniem jest uznanie, że ponowny wybór powoduje jedynie
przedłużenie okresu ochrony, natomiast jej ograniczenie do okresu wynikającego z
pierwszego wyboru byłoby sprzecznym z literą tego przepisu zawężeniem ochrony
do części okresu, o którym przepis ten stanowi. Powyższego wniosku nie podważa
zmiana art. 32 ustawy z dnia 31 maja 1991 r. o związkach zawodowych,
wprowadzona ustawą z dnia 26 lipca 2002 r. o zmianie ustawy – Kodeks pracy oraz
o zmianie niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr 135, poz. 1146), która weszła w życie
1 lipca 2003 r. Jak twierdzi pełnomocnik skarżącego, zmiana ta wprowadziła inne
określenie okresu ochrony, polegające na wskazywaniu pracowników chronionych i
okresu ochrony uchwałą zarządu oraz na odwołaniu się w art. 5 ust. 6 ustawy z
2003 r. do okresu, w którym pracownicy mający prawo do dodatku „korzystaliby” z
ochrony. Wbrew przekonaniu wyrażonemu w uzasadnieniu skargi, zmiany te nie
mają wpływu na przedstawiony wyżej wniosek o przysługiwaniu członkowi zarządu
dodatku wyrównawczego przez cały okres objęty szczególną ochroną stosunku
pracy. Wynikające z art. 32 ust. 2 ustawy o związkach zawodowych uzależnienie
okresu ochrony od jego określenia w uchwale zarządu organizacji związkowej
zastępuje jedynie stosowane w poprzednim stanie prawnym wyznaczanie jego
długości przez czas trwania mandatu (który wynikał ze statutu, czyli również z
15
uchwały związkowej), co nie zmienia przyjętego wcześniej wniosku, że okres ten
jest częścią okresu „w którym korzystaliby ze szczególnej ochrony przed
wypowiedzeniem lub rozwiązaniem stosunku pracy” w rozumieniu art. 5 ust. 6
ustawy z 2003 r. Natomiast zastosowanie w przytoczonym zwrocie ustawowym
określenia „w którym korzystaliby ze szczególnej ochrony” w miejsce poprzedniego
„w którym jest objęty szczególną ochroną” nie ogranicza, jak twierdzi skarżący,
okresu przysługiwania dodatku. Jest on bowiem nadal wyznaczany, jak poprzednio,
przez czas trwającej nadal, choć zmodyfikowanej, ochrony przed wypowiedzeniem
lub rozwiązaniem stosunku pracy.
Powyższa konkluzja odnosi się do sytuacji objętej stanem faktycznym
sprawy, w którym, jak wynika z ustaleń Sądów, powód przez cały okres objęty
sporem korzystał nieprzerwanie, w wyniku kolejnych wyborów, ze szczególnej
ochrony trwałości stosunku pracy jako członek zarządu, a po kolejnych wyborach
pracodawca nie korzystał z możliwości dokonania wypowiedzenia zmieniającego,
dopuszczonej przez art. 5 ust. 5 ustawy z 2003 r. Rozważanie szczególnej sytuacji
wynikającej ze skorzystania przez pracodawcę z prawa wypowiedzenia warunków
pracy i płacy po ponownym wyborze (w razie wystąpienia warunków określonych
ustawą) wykraczałoby poza podstawę faktyczną sporu.
W rezultacie należy uznać, że dodatek wyrównawczy, o którym stanowi art. 5
ust. 6 ustawy z 2003 r., przysługuje członkowi zarządu zakładowej organizacji
związkowej przez cały okres objęty nieprzerwanie szczególną ochroną stosunku
pracy, niezależnie od tego, czy ochrona ta wynika z pierwszego, czy kolejnego
wyboru do zarządu. Dodatek w niezmienionej wysokości przysługuje także po
kolejnych wyborach. Ewentualność zmiany jego wysokości można by rozważać
wyłącznie w razie dokonania przez pracodawcę ponownego wypowiedzenia
zmieniającego na warunkach określonych w art. 5 ust. 5 i 6 ustawy z 2003 r., co w
okolicznościach faktycznych niniejszej sprawy nie miało miejsca.
Bezpodstawny jest także zarzut naruszenia art. 6 k.c. Przepis ten, co jasno
wynika z jego treści dotyczy rozkładu ciężaru udowodnienia faktu. Tymczasem
strona skarżąca dopatruje się jego naruszenia w braku wykazania przez powoda
prawnego uzasadnienia dla wypłaty dodatku wyrównawczego przez cały okres
16
ochronny od 2002 do 2008 r. Taki kierunek zarzutów w oczywisty sposób nie mieści
w zakresie unormowania wskazanego przepisu.
Z powyższych względów Sąd Najwyższy na podstawie art. 39814
k.p.c.
orzekł jak w sentencji.