Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 9 stycznia 2012 r.
III UK 223/10
Wydanie przez organ rentowy na podstawie art. 114 ust. 1 i 1a ustawy z
dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Spo-
łecznych (jednolity tekst: Dz.U. z 2009 r. Nr 153, poz. 1227 ze zm.) decyzji odma-
wiającej prawa do wcześniejszej emerytury, nawet po wielu latach pobierania
tego świadczenia, w sytuacji, w której prawo do niego zostało przyznane na
podstawie przedstawionego organowi rentowemu dowodu zawierającego nie-
prawdziwe dane, nie jest sprzeczne z prawidłową wykładnią tych przepisów,
uwzględniającą zasady wynikające z art. 2 Konstytucji RP oraz wskazania za-
warte w wyroku Europejskiego Trybunału Praw Człowieka z dnia 15 września
2008 r., skarga nr 10373/05, w sprawie Moskal przeciwko Polsce.
Przewodniczący SSN Kazimierz Jaśkowski, Sędziowie SN: Halina Kiryło,
Maciej Pacuda (sprawozdawca).
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w dniu 9 stycznia
2012 r. sprawy z odwołania Wiesławy N. od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecz-
nych-Oddziału w R. o emeryturę, na skutek skargi kasacyjnej ubezpieczonej od wy-
roku Sądu Apelacyjnego w Rzeszowie z dnia 11 czerwca 2010 r. […]
o d d a l i ł skargę kasacyjną.
U z a s a d n i e n i e
Zakład Ubezpieczeń Społecznych-Oddział w R. decyzją z dnia 13 listopada
2009 r., wydaną na podstawie art. 114 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emerytu-
rach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych oraz przepisów rozporządzenia
Rady Ministrów z dnia 15 maja 1989 r. w sprawie uprawnień do wcześniejszej eme-
rytury pracowników opiekujących się dziećmi wymagającymi stałej opieki (Dz.U. Nr
28, poz. 149), z urzędu odmówił przyznania ubezpieczonej Wiesławie N. prawa do
2
wcześniejszej emerytury z powodu braku na dzień 31 grudnia 1998 r. wymaganego
20 - letniego okresu zatrudnienia.
Sąd Okręgowy-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Tarnobrzegu wyro-
kiem z dnia 23 lutego 2010 r. oddalił odwołanie wniesione przez ubezpieczoną od
powyższej decyzji. Swoje rozstrzygnięcie Sąd Okręgowy oparł na następujących
ustaleniach. Ubezpieczona Wiesława N. w dniu 28 października 1993 r. złożyła w
organie rentowym wniosek o emeryturę, przedkładając: świadectwo pracy w Wytwór-
ni Sprzętu Komunikacyjnego „W.-M.” z dnia 30 lipca 1984 r., z treści którego wyni-
kało, że w zakładzie tym była zatrudniona od 23 stycznia 1973 r. do 31 lipca 1984 r.,
świadectwo pracy z dnia 29 listopada 1988 r. wystawione przez Przedsiębiorstwo
Usług Socjalnych Budownictwa Przemysłowego BP „B.” w D.G., potwierdzające jej
zatrudnienie od 1 sierpnia 1984 r. do 29 listopada 1988 r. oraz przebywanie w okre-
sie od 30 listopada 1985 r. do 29 listopada 1988 r. na urlopie wychowawczym, a
także świadectwo pracy z dnia 27 lipca 1993 r. z Usługowo - Wytwórczej Spółdzielni
Pracy „P.” w M., potwierdzające zatrudnienie ubezpieczonej od 6 grudnia 1988 r. do
31 października 1990 r. W oparciu o wymienione dokumenty decyzją z dnia 19 listo-
pada 1993 r. przyznano ubezpieczonej wcześniejszą emeryturę z tytułu opieki nad
dzieckiem. Świadczenie to było kilkakrotnie przeliczane w związku z wpływem do
ZUS zaświadczeń o zatrudnieniu ubezpieczonej w charakterze sprzedawcy. Zaskar-
żona decyzja została z kolei wydana na skutek ponownej analizy okresów jej zatrud-
nienia, w związku z czym ustalono, że ubezpieczona łącznie posiada 12 lat i 9 mie-
sięcy okresów składkowych, które po uzupełnieniu okresami nieskładkowymi dają
łącznie 17 lat. Wobec niespełnienia warunku posiadania wymaganego stażu pracy
nie można więc było przyznać ubezpieczonej prawa do emerytury.
W apelacji wniesionej od tego wyroku ubezpieczona domagała się jego
zmiany i przyznania prawa do świadczenia emerytalnego, podnosząc że skoro
przedstawiła wszystkie potrzebne dokumenty, starając się w 1993 r. o prawo do
świadczenia, to nie może w chwili obecnej ponosić skutków ich błędnej oceny doko-
nanej przez organ rentowy. Dodała też, że ma obecnie 56 lat i ograniczone możliwo-
ści zdobywania kwalifikacji zawodowych oraz podjęcia pracy.
Sąd Apelacyjny-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Rzeszowie wyro-
kiem z dnia 11 czerwca 2010 r. oddalił tę apelację. Sąd drugiej instancji przypomniał
regulacje zawarte w przepisach rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 15 maja 1989
r. w sprawie uprawnień do wcześniejszej emerytury pracowników opiekujących się
3
dziećmi wymagającymi stałej opieki, a także w art. 100 i art. 114 ust. 1a ustawy z
dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecz-
nych i stwierdził, że nie ma racji ubezpieczona, twierdząc, iż organ rentowy nie mógł
ponownie, po upływie 17 lat, badać jej uprawnień do emerytury. Decyzje w sprawach
emerytur i rent nie mają bowiem charakteru konstytutywnego, kształtującego prawo,
lecz charakter deklaratoryjny. Jeżeli więc po uprawomocnieniu się takiej decyzji
okaże się, że decyzja jest błędna z uwagi na to, iż osoba zainteresowana nie spełnia
warunków do nabycia prawa do świadczenia określonych ustawą, to wówczas organ
rentowy jest uprawniony do uchylenia lub zmiany błędnej decyzji i wydania decyzji
zgodnej z prawem i rzeczywistym stanem rzeczy. Sytuacja taka zaistniała zaś w oko-
licznościach rozpoznawanej sprawy, skoro organ rentowy, wydając decyzję o przy-
znaniu ubezpieczonej prawa do emerytury dla pracowników opiekujących się dziećmi
wymagającymi stałej opieki, nieprawidłowo ustalił jej staż pracy. W decyzji tej ustalo-
no bowiem 20 lat, 4 miesiące i 27 dni stażu ubezpieczeniowego, w tym 3 lata okre-
sów nieskładkowych. To z kolei sprawiło, że organ rentowy uznał za wykazany przez
ubezpieczoną warunek wynikający z treści § 1 ust. 1 pkt 1 rozporządzenia Rady Mi-
nistrów z dnia 15 maja 1989 r. w sprawie uprawnień do wcześniejszej emerytury pra-
cowników opiekujących się dziećmi wymagającymi stałej opieki. Obecnie, po weryfi-
kacji błędnie wykazanych przez „W.-M.” w świadectwie pracy z dnia 30 lipca 1984 r.
okresów składkowych, należy natomiast stwierdzić, że ubezpieczona w dniu przy-
znania jej świadczenia wykazała - z wyłączeniem okresów urlopów bezpłatnych
udzielonych w związku z opieką nad dziećmi - następujące okresy pracy u tego pra-
codawcy: od 17 lutego 1975 r. do 31 lipca 1975 r., od 16 sierpnia 1975 r. do 31
sierpnia 1977 r. oraz od 14 września 1979 r. do 11 listopada 1981 r. To z kolei powo-
duje, że ubezpieczona w istocie wykazała łącznie 12 lat, 9 miesięcy i 27 dni okresów
składkowych. Z uwagi na treść art. 5 ust. 2 ustawy o emeryturach i rentach okresy
nieskładkowe są natomiast uwzględniane w wymiarze nieprzekraczającym jednej
trzeciej udowodnionych okresów składkowych. Dlatego z wykazanych przez ubez-
pieczoną okresów nieskładkowych, o których mowa w art. 7 pkt 5 powołanej ustawy,
można uwzględnić jedynie 4 lata, 3 miesiące i 9 dni takich okresów. Suma wykaza-
nych okresów składkowych i nieskładkowych (w dopuszczalnym wymiarze 1/3) wy-
nosi więc 17 lat, 1 miesiąc i 6 dni. Ubezpieczona zakwestionowała wprawdzie prawi-
dłowość wpisu do legitymacji ubezpieczeniowej potwierdzającego udzielenie jej przez
„WSK PZL M.” bezpłatnego urlopu na opiekę nad dzieckiem w okresie od 16 sierpnia
4
1975 r. do 31 sierpnia 1977 r. na podstawie przepisów uchwały nr 158 Rady Mini-
strów z dnia 24 maja 1968 r. w sprawie bezpłatnych urlopów dla matek pracujących
opiekujących się małymi dziećmi, jednakże nie przedstawiła żadnego dokumentu
potwierdzającego świadczenie pracy po dniu 16 sierpnia 1975 r. Dlatego też, zda-
niem Sądu Apelacyjnego, ocena tego niepopartego żadnym dowodem twierdzenia
dokonana zarówno przez organ rentowy, jak i Sąd pierwszej instancji była w pełni
uzasadniona.
Wskazując na powyższe motywy oraz powołując się w tym zakresie na po-
glądy judykatury, Sąd drugiej instancji uznał, że skoro ubezpieczona już w dniu przy-
znania jej świadczenia nie spełniała warunku z § 1 ust. 1 pkt 1 rozporządzenia Rady
Ministrów z dnia 15 maja 1989 r. w sprawie uprawnień do wcześniejszej emerytury
pracowników opiekujących się dziećmi wymagającymi stałej opieki oraz nie spełniła
tego warunku do dnia 31 grudnia 1998 r., to organ rentowy był uprawniony do wyda-
nia kwestionowanej w sprawie decyzji.
W skardze kasacyjnej wniesionej od wyroku Sądu Apelacyjnego z dnia 11
czerwca 2010 r. ubezpieczona Wiesława N. działająca za pośrednictwem swego peł-
nomocnika zaskarżyła ten wyrok w całości i w ramach pierwszej podstawy kasacyjnej
(art. 3983
§ 1 pkt 1 k.p.c.) zarzuciła mu naruszenie prawa materialnego przez błędną
wykładnię i w konsekwencji niewłaściwe zastosowanie do okoliczności faktycznych
sprawy art. 114 ust. 1 i 1a ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z
Funduszu Ubezpieczeń Społecznych na skutek uznania, że ujawnienie uchybienia
organu rentowego polegającego na wydaniu decyzji ustalającej powstanie prawa do
świadczenia, pomimo niespełnienia jednego z wymaganych warunków niezbędnych
dla jego przyznania, stanowi okoliczność mającą wpływ na prawo do świadczeń, ze
względu na którą dopuszczalna jest jej weryfikacja na niekorzyść, mimo że w oko-
licznościach faktycznych sprawy takie twierdzenie jest sprzeczne z przepisem art. 1
Protokołu nr 1 Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności po-
przez pobawienie ubezpieczonej przysługującego jej „mienia” w postaci wcześniej
przyznanej emerytury oraz przepisem art. 2 Konstytucji RP, w wyniku nierespekto-
wania praw nabytych, jakim jest świadczenie emerytalne, poprzez odebranie przez
organ rentowy przyznanego świadczenia emerytalnego wskutek wznowienia postę-
powania na warunkach art. 114 ustawy emerytalno-rentowej sprzecznie z zasadami
demokratycznego państwa urzeczywistniającego zasady sprawiedliwości społecznej.
5
Wskazując na te zarzuty, ubezpieczona domagała się uchylenia zaskarżonego
wyroku i przekazania sprawy Sądowi drugiej instancji do ponownego rozpoznania,
ewentualnie zmiany zaskarżonego wyroku, „poprzez przyznanie wnioskodawczyni
prawa do wcześniejszej emerytury pracowników opiekujących się dziećmi wymaga-
jącymi stałej opieki”, a także przyznania kosztów nieopłaconej pomocy prawnej
udzielonej z urzędu.
Wnioskując o przyjęcie skargi kasacyjnej do rozpoznania, ubezpieczona po-
wołała się na potrzebę rozstrzygnięcia istotnego zagadnienia prawnego polegające-
go na ustaleniu, czy przy rozstrzyganiu w sprawie ponownego ustalenia prawa do
świadczeń lub ich wysokości na podstawie przepisu art. 114 ust. 1 i 1a ustawy o
emeryturach i rentach z FUS, w przypadku wydania decyzji pozbawiającej prawa do
wcześniej przyznanego świadczenia, winna być stosowana zasada proporcjonalności
pomiędzy działaniami ubezpieczonego, które stanowiły podstawę do wcześniejszego
przyznania świadczenia emerytalnego, zasadami dobrej administracji oraz konse-
kwencji pozbawienia ubezpieczonego prawa do przyznanego wcześniej prawomocną
decyzją świadczenia?
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Skarga kasacyjna nie ma usprawiedliwionych podstaw. Przedmiotem sporu w
niniejszej sprawie (zwłaszcza na etapie postępowania kasacyjnego) jest nie to, czy
ubezpieczona spełnia warunki prawa do emerytury na podstawie przepisów rozpo-
rządzenia Rady Ministrów z dnia 15 maja 1989 r. w sprawie uprawnień do wcześniej-
szej emerytury pracowników opiekujących się dziećmi wymagającymi stałej opieki
(ponieważ ich nie spełnia), lecz to czy organ rentowy prawidłowo zastosował art. 114
ust. 1 i 1a ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu
Ubezpieczeń Społecznych, ustalając ponownie, że ubezpieczona nie ma prawa do
wymienionego świadczenia, mimo iż prawo to zostało jej wcześniej przyznane pra-
womocną decyzją organu rentowego z dnia 19 listopada 1993 r.
Z ustaleń Sądu drugiej instancji, którymi Sąd Najwyższy jest związany w
postępowaniu kasacyjnym (por. 39813
§ 2 k.p.c.), zwłaszcza zaś wobec braku w
skardze dopuszczalnych zarzutów naruszenia przepisów postępowania (art. 3983
§ 1
pkt 2 k.p.c.), wynikało z kolei, że wskazane postępowanie organu rentowego mające
na celu ponowne ustalenie prawa do przysługującego ubezpieczonej świadczenia
6
emerytalnego zostało wszczęte wprawdzie z urzędu, ale po wcześniejszym zgłosze-
niu przez ubezpieczoną wniosku o „przeliczenie” wysokości świadczenia od innej niż
dotychczas podstawy wymiaru, czemu towarzyszyło przedłożenie przez nią legityma-
cji ubezpieczeniowej, w której znajdowały się zapisy wskazujące (odmiennie niż
wcześniej załączone do wniosku o emeryturę świadectwo pracy wystawione przez
„W.-M.”), że w okresie zatrudnienia u tego pracodawcy ubezpieczona korzystała w
okresach: od dnia 17 lutego 1975 r. do dnia 31 lipca 1975 r., od dnia 16 sierpnia
1975 r. do dnia 31 sierpnia 1977 r. i od dnia 14 września 1979 r. do dnia 11 listopada
1981 r. z urlopów bezpłatnych udzielonych jej na podstawie uchwały Nr 13 Rady Mi-
nistrów z dnia 14 stycznia 1972 r. w sprawie bezpłatnych urlopów dla matek pracują-
cych. opiekujących się małymi dziećmi (M.P. Nr 5, poz. 26), zmienionej przez rozpo-
rządzenie Rady Ministrów z dnia 29 listopada 1975 r. w sprawie bezpłatnych urlopów
dla matek pracujących (Dz.U. Nr 43, poz. 219). Okoliczność ta powodowała, iż rze-
czywisty wykazany przez ubezpieczoną łączny okres składkowy wynosił tylko 12 lat,
9 miesięcy i 27 dni i mógł on zostać uzupełniony wynoszącym jedynie 4 lata, 3 mie-
siące i 9 dni okresem nieskładkowym (ograniczonym do 1/3 udowodnionych okresów
składkowych). Tym samym łączny okres składkowy i nieskładkowy udowodniony
przez ubezpieczoną wyniósł 17 lat, 1 miesiąc i 6 dni zamiast co najmniej 20 lat wy-
maganych treścią § 1 ust. 1 pkt 1 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 15 maja
1989 r. w sprawie uprawnień do wcześniejszej emerytury pracowników opiekujących
się dziećmi wymagającymi stałej opieki.
Wypada przypomnieć w tym miejscu, iż zgodnie z przepisem art. 114 ust. 1
powołanej ustawy o emeryturach i rentach prawo do świadczeń lub ich wysokość
ulega ponownemu ustaleniu na wniosek osoby zainteresowanej lub z urzędu, jeżeli
po uprawomocnieniu się decyzji w sprawie świadczeń zostaną przedłożone nowe
dowody lub ujawniono okoliczności istniejące przed wydaniem tej decyzji, które mają
wpływ na prawo do świadczeń lub na ich wysokość, zgodnie zaś z ust. 1a tego prze-
pisu, przepis ust. 1 stosuje się odpowiednio, jeżeli po uprawomocnieniu się decyzji
okaże się, że przedłożone dowody nie dawały podstaw do ustalenia prawa do eme-
rytury lub renty albo ich wysokości. Z art. 114 ust. 1 i 1a ustawy wynika zatem jedno-
znacznie, że ponowne ustalenie przez organ rentowy prawa do świadczeń, często
określane nietrafnie jako wznowienie postępowania przed tym organem, zarówno na
wniosek osoby zainteresowanej jak i z urzędu, wymaga kumulatywnego spełnienia
następujących przesłanek ustawowych: przedłożenia nowych dowodów lub ujawnie-
7
nia (nowych) okoliczności (1), tego, aby nowe dowody lub (nowe) okoliczności ist-
niały przed wydaniem decyzji (2), tego, aby nowe dowody zostały przedłożone lub
(nowe) okoliczności zostały ujawnione po dniu uprawomocnienia się decyzji (3), tego,
aby nowe dowody lub (nowe) okoliczności nie były znane organowi w dniu wydania
decyzji (4), a także tego, aby nowe dowody lub nowe okoliczności faktyczne miały
wpływ na prawo do świadczeń lub na ich wysokość albo przedłożone dowody nie
dawały podstaw do ustalenia prawa do emerytury lub renty albo ich wysokości (5).
Powyższe wskazuje, iż na podstawie art. 114 ust. 1 ustawy postępowanie o ponowne
ustalenie prawa do świadczeń może zostać wszczęte tylko w dwóch przypadkach -
przedłożenia nowych dowodów, czyli dowodów, którymi organ rentowy nie dyspono-
wał w poprzednim postępowaniu, oraz ujawnienia okoliczności istniejących przed
wydaniem decyzji, a nieuwzględnionych przez organ rentowy. Nie jest przy tym
istotne, czy organ rentowy nie dysponował takimi dowodami lub nie uwzględnił tych
okoliczności z własnego zaniedbania czy też z winy strony. Jeżeli nie pojawią się
takie nowe dowody lub nie ujawnią się takie nowe okoliczności, nie jest dopuszczalne
wszczęcie postępowania na podstawie art. 114 ust. 1. Dlatego też na tle omawiane-
go przepisu za w pełni aktualny uznać należy pogląd zawarty w uchwale składu
siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z dnia 5 czerwca 2003 r., III UZP 5/03 (OSNP
2003 nr 18, poz. 442), stwierdzającej, że odmienna ocena dowodów dołączonych do
wniosku o emeryturę lub rentę przeprowadzona przez organ rentowy po uprawomoc-
nieniu się decyzji przyznającej świadczenie, nie jest okolicznością uzasadniającą
wszczęcie z urzędu postępowania o ponowne ustalenie prawa do świadczeń (por.
też wyrok Sądu Najwyższego z dnia 30 stycznia 2008 r., I UK 195/07, OSNP 2009 nr
7-8, poz. 105). Wedle stanowiska zaprezentowanego przez Sąd Najwyższy w cyto-
wanej uchwale nie jest więc dopuszczalne ponowne ustalenie prawa do świadczeń
tylko z tej przyczyny, że organ rentowy w wyniku ponownej oceny dowodu uzna go
za niewiarygodny, lub też poweźmie wątpliwości co do jego wiarygodności i przepro-
wadzi postępowanie dowodowe w celu ponownego sprawdzenia stwierdzonych tym
dowodem okoliczności. Sąd Najwyższy w składzie rozpoznającym niniejszą sprawę
podziela ponadto pogląd, że określona w art. 114 ust. 1a ustawy „konstrukcja po-
nownego ustalenia prawa do świadczeń emerytalnych lub rentowych w prawie ubez-
pieczeń społecznych umożliwia weryfikację także wcześniejszych decyzji korzyst-
nych dla ubezpieczonych, jeżeli po uprawomocnieniu się takich decyzji okaże się, że
przedłożone dowody nie dawały podstaw do ustalenia prawa do emerytury lub renty,
8
dlatego że nigdy nie zostały spełnione przesłanki prawne kreujące nabycie takich
uprawnień, które zostały wadliwie stwierdzone wcześniejszymi błędnymi decyzjami
organu rentowego o deklaratywnych przyznaniu świadczeń, które ubezpieczonym nie
przysługiwały i nie powinny być przyznane” (por. wyroki Sądu Najwyższego: z dnia 7
października 2009 r., III UK 38/09, LEX nr 560872, a także z dnia 28 stycznia 2004 r.,
II UK 228/03, OSNP 2004 nr 19, poz. 341; z dnia 5 maja 2006 r., II UK 170/05, Wo-
kanda 2006 nr 9, poz. 166, z dnia 4 kwietnia 2006 r., II UK 30/06, OSNP 2007 nr 19-
20, poz. 289 oraz z dnia 4 listopada 2009 r., I UK 141/09, LEX nr 564769). Nie ozna-
cza to jednak, że powyższy przepis może być interpretowany w całkowitym oderwa-
niu od treści przepisu art. 114 ust. 1 ustawy, tj. jako samodzielna przesłanka ponow-
nego postępowania w sprawie ponownego ustalenia prawa do emerytury. Niewątpli-
wie bowiem z zawartego w tym przepisie odesłania do odpowiedniego stosowania
art. 114 ust. 1 ustawy wynika jednoznacznie, że użyte w art. 114 ust. 1a ustawy
określenie „przedłożone dowody” oznacza nowe dowody w rozumieniu art. 114 ust. 1
ustawy, a to z kolei jest równoznaczne z uznaniem, że w sytuacji gdy po uprawo-
mocnieniu się decyzji przyznającej prawo do emerytury, nie przedstawiono nowych
dowodów, istniejących przed dniem wydania tej decyzji a nieznanych w tym dniu or-
ganowi rentowemu, to organ rentowy nie może z urzędu wszcząć postępowania o
ponowne ustalenie prawa do świadczeń w trybie art. 114 ust. 1a w związku z ust. 1
ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych. Odmienna
interpretacja tego przepisu, a mianowicie przyjęcie, że przepis ten nawet po upływie
wielu lat, jak w niniejszej sprawie, przyznaje organowi rentowemu kompetencję do
wszczęcia postępowania z urzędu wyłącznie w oparciu o odmienną ocenę wcześniej
przedłożonych dowodów narusza zasadę zaufania obywateli do państwa i stanowio-
nego przezeń prawa, wynikającą z art. 2 Konstytucji RP. Zasada ta nie stoi wpraw-
dzie na przeszkodzie ponownemu rozpatrzeniu sprawy rozstrzygniętej prawomocną
decyzją organu rentowego, jednakże może to być uzasadnione wyjątkowymi okolicz-
nościami, na przykład wydaniem decyzji w wyniku przestępstwa lub na podstawie
dowodów, które okazały się fałszywe lub zawierały nieprawdziwe dane. Powyższą
wykładnię art. 114 ust.1a ustawy wspiera (powołane w skardze) stanowisko Europej-
skiego Trybunału Praw Człowieka, który w wyroku z dnia 15 września 2008
r.,10373/05 w sprawie Moskal przeciwko Polsce sformułował uniwersalne kryteria
sądowej oceny ponownego postępowania w sprawie prawa do emerytury lub renty
albo ich wysokości, zgodnie z którymi sądy krajowe powinny sięgnąć do art. 1 Proto-
9
kołu nr 1 do Europejskiej Konwencji Praw Człowieka oraz „ustalić, czy pominięcie
dowodów lub okoliczności zostało wywołane przez stronę, czy też stanowiło błąd Za-
kładu Ubezpieczeń Społecznych, a także wziąć pod uwagę czas, jaki upłynął od wy-
dania decyzji stwierdzającej prawo do emerytury lub renty oraz ocenić proporcjonal-
ność skutków ewentualnej ingerencji w świadczenie. W przypadku, gdy prawo do
świadczenia zostało ustalone niezasadnie, ale nastąpiło to z przyczyn leżących wy-
łącznie po stronie organu rentowego lub innych podmiotów wykonujących funkcje
publiczne, a ingerencja wiązałaby się z istotnymi, negatywnymi skutkami dla ubez-
pieczonego, w szczególności gdy jest wysoce prawdopodobne, iż ubezpieczony nie
mógłby przystosować się do zmienionych okoliczności z uwagi na wiek, stan zdrowia
lub sytuację rodzinną, należałoby uznać, że nowe dowody lub okoliczności nie miały
wpływu na prawo do świadczenia i odmówić uchylenia wcześniejszej decyzji” (por.
też na ten temat wyrok Sądu Najwyższego z dnia 21 września 2010 r., II UK 94/09,
LEX nr 621346 oraz wyrok Sądu Najwyższego z dnia 5 kwietnia 2011 r., III UK 91/10,
LEX nr 949032).
Przenosząc przedstawioną wykładnię art. 114 ust. 1 i 1a ustawy o emerytu-
rach i rentach na grunt rozpoznawanej sprawy Sąd Najwyższy stwierdza jednak, że
skoro podstawą wszczęcia ponownego postępowania w rozpoznawanej sprawie, w
oparciu o powołane przepisy, było ujawnienie w 2009 r. przez organ rentowy, na
podstawie danych zawartych w przedłożonej przez ubezpieczoną legitymacji ubez-
pieczeniowej, iż świadectwo pracy z „W.-M.”, będące dotychczas źródłem ustaleń w
zakresie jej stażu ubezpieczeniowego (okresów składkowych i nieskładkowych), za-
wierało niepełne (nieprawdziwe) dane, pomijające fakt wykorzystania przez ubezpie-
czoną w latach 1975 - 1977 i 1979 - 1981 urlopów bezpłatnych z tytułu opieki nad
dzieckiem, to wbrew odmiennemu stanowisku ubezpieczonej zaprezentowanemu w
skardze kasacyjnej za w pełni uprawniony należy uznać pogląd Sądu Apelacyjnego,
że istniały podstawy do ponownego ustalenia jej uprawnień emerytalnych w trybie
art. 114 ustawy. Wspomniana legitymacja ubezpieczeniowa, której zawartość nie
została wszak skutecznie zakwestionowana w postępowaniu odwoławczym, stano-
wiła bowiem „nowy dowód” w rozumieniu art. 114 ust. 1 i 1a ustawy o emeryturach i
rentach, zaś poczynione w niej zapisy wskazywały na „nowe okoliczności”, o których
mowa w tych przepisach. W postępowaniu organu rentowego nie doszło więc do po-
nownej (odmiennej) oceny tych samych dowodów, co z przyczyn wcześniej podnie-
sionych nie byłoby okolicznością uzasadniającą wszczęcie z urzędu postępowania o
10
ponowne ustalenie prawa do świadczeń, lecz owe wszczęcie postępowania z urzędu
nastąpiło dopiero po ujawnieniu wspomnianego „nowego dowodu”. Także wbrew
odmiennemu poglądowi skarżącej zaprezentowanemu w uzasadnieniu skargi kasa-
cyjnej w rozpoznawanej sprawie nie wystąpił przypadek, w którym pominięcie obec-
nie przedłożonej przez ubezpieczoną legitymacji ubezpieczeniowej stanowiłoby efekt
błędu organu rentowego. Ten bowiem, wydając decyzję przyznającą ubezpieczonej
prawo do emerytury w 1993 r., uwzględnił dane zawarte w załączonym do wniosku i
przedstawionym mu świadectwie pracy, którego wiarygodności nie miał wówczas
podstaw podważać. Przyznanie ubezpieczonej prawa do świadczenia emerytalnego
nie nastąpiło więc „z przyczyn leżących wyłącznie po stronie organu rentowego ani
też innych podmiotów wykonujących funkcje publiczne” (takim podmiotem nie był
przecież pracodawca ubezpieczonej wystawiający, mające charakter dokumentu
prywatnego w rozumieniu art. 245 k.p.c., świadectwo pracy zawierające nieprawdzi-
we, jak się następnie okazało, dane,). Co więcej, to ubezpieczona, wiedząc wszak,
że w okresie zatrudnienia w „W.-M.” korzystała z urlopów bezpłatnych z tytułu opieki
nad dzieckiem, musiała mieć świadomość błędu poczynionego w sporządzonym dla
niej przez pracodawcę świadectwie pracy, gdyż co najmniej podobne informacje do-
tyczące urlopu wychowawczego wykorzystanego w kolejnym okresie zatrudnienia
zostały zawarte w znanym jej wszak świadectwie pracy wystawionym przez następ-
nego pracodawcę Przedsiębiorstwo Usług Socjalnych Budownictwa Przemysłowego
BP „B.” w D.G. Dlatego też za uprawnione należy uznać przyjęcie, iż niezasadne
przyznanie ubezpieczonej prawa do wcześniejszej emerytury, zostało wywołane nie
przez organ rentowy, lecz przez nią samą. Wydanie zatem przez organ rentowy de-
cyzji odmawiającej przyznania ubezpieczonej prawa do wcześniejszej emerytury,
nawet po wielu latach pobierania tego świadczenia, z powołaniem się na art. 114 ust.
1 i 1a ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r., w sytuacji, w której prawo do tego świadcze-
nia zostało przyznane na podstawie przedstawionego organowi rentowemu dowodu
zawierającego nieprawdziwe dane, zweryfikowane wskutek przedłożenia organowi
rentowemu nowego dowodu, nie pozostawało w sprzeczności z prawidłową wykład-
nią wymienionych przepisów, uwzględniającą wskazania wynikające z art. 2 Konsty-
tucji RP oraz art. 1 Protokołu nr 1 do Europejskiej Konwencji Praw Człowieka sfor-
mułowane w wyroku Europejskiego Trybunału Praw Człowieka z dnia 15 września
2008 r., 10373/05.
11
Kierując się przedstawionymi wyżej motywami, Sąd Najwyższy doszedł do
przekonania, że wniesiona przez ubezpieczoną skarga kasacyjna nie zasłużyła na
uwzględnienie. Dlatego, opierając się na treści art. 39814
k.p.c. Sąd Najwyższy orzekł
jak w sentencji swego wyroku. Orzeczenie o kosztach nieopłaconej pomocy prawnej
udzielonej ubezpieczonej w postępowaniu kasacyjnym wydano na podstawie art. 108
§ 1 k.p.c. oraz § 12 ust. 2 w związku z § 13 ust. 4 i § 19 rozporządzenia Ministra
Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie
oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej
udzielonej z urzędu.
========================================