Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt IV CSK 219/11
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 12 stycznia 2012 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Dariusz Dończyk (przewodniczący)
SSN Wojciech Katner (sprawozdawca)
SSN Krzysztof Pietrzykowski
w sprawie z powództwa "P. – M." Spółki Akcyjnej w W.
przeciwko Przedsiębiorstwu Produkcyjno - Usługowo - Handlowemu "R."
Spółce z ograniczoną odpowiedzialnością w R.
o zobowiązanie do zaniechania wypłat kwot z gwarancji zabezpieczenia należytego
wykonania umowy, o zobowiązanie do wydania dokumentów, ewentualnie
o zobowiązanie do złożenia oświadczenia woli,
po rozpoznaniu na rozprawie w Izbie Cywilnej
w dniu 12 stycznia 2012 r.,
skargi kasacyjnej strony powodowej
od wyroku Sądu Apelacyjnego
z dnia 18 stycznia 2011 r.,
oddala skargę kasacyjną i zasądza od strony powodowej na
rzecz pozwanej kwotę 5400,- (pięć tysięcy czterysta) złotych
tytułem kosztów postępowania kasacyjnego.
2
Uzasadnienie
W pozwie z dnia 22 sierpnia 2008 r. „P.-M.l” Spółka Akcyjna w W. wnosiła o
zobowiązanie pozwanego Przedsiębiorstwa Produkcyjno-Usługowo-Handlowego
„R.” Spółki z ograniczoną odpowiedzialnością w R. do zaniechania wypłat kwot z
gwarancji zabezpieczenia należytego wykonania dwóch umów, wystawionych przez
Bank Ochrony Środowiska na zlecenie powódki na rzecz pozwanego oraz o
zobowiązanie pozwanego do wydania ośmiu dokumentów wystawionych na jego
rzecz na zlecenie powódki przez Bank Ochrony Środowiska, ewentualnie o
zobowiązanie pozwanego do złożenia oświadczenia woli w przedmiocie zwolnienia
gwarancji zabezpieczenia należytego wykonania umowy w zakresie 70% wartości
zabezpieczenia. Wyrokiem z dnia 26 marca 2009 r. Sąd Okręgowy oddalił
powództwo z zasądzeniem kosztów na rzecz pozwanego.
Wskazany wyrok zapadł po ustaleniu następującego stanu faktycznego.
Z zastosowaniem trybu zamówień publicznych pomiędzy Konsorcjum, w skład
którego wchodziła powódka a pozwanym Przedsiębiorstwem została zawarta dnia
13 grudnia 2005 r. umowa (nazywana przez strony kontraktem) o budowę zakładu
utylizacji odpadów komunalnych w R. Inwestycja była współfinansowana w 65% z
funduszy Unii Europejskiej. Na podstawie zawartej umowy pozwany zlecił
wykonawcy wykonanie „kompleksowego zadania inwestycyjnego”, obejmującego
cały proces wykonania, od projektu po ostateczne uruchomienie i użytkowanie
przedmiotowego zakładu. Poza umową strony obowiązywał dokument –
specyfikacja warunków zamówienia oraz częściowo przez nie zmienione
w rozdziale drugim umowy - ogólne warunki umów (warunki ogólne kontraktu FIDIC
– warunki kontraktu na urządzenia i budowę z projektowaniem dla urządzeń
elektrycznych i mechanicznych oraz dla robót budowlanych i inżynieryjnych
projektowanych przez wykonawcę, wydanie angielsko-polskie z 2000 r., dalej
jako Warunki Ogólne FIDIC). Zgodnie z tymi warunkami uczestnikiem przy
wykonywaniu umowy, poza stronami był Inżynier Kontraktu, co do usług którego
była zawarta odrębna umowa. Następnie, w wyniku aneksu z dnia 8 września
2006 r. do pierwotnej umowy między stronami, częścią realizowanego zadania
3
stała się budowa elektrociepłowni zasilanej gazem wysypiskowym na terenie
budowanego zakładu utylizacyjnego. Nową cenę kontraktu podstawowego
określono na kwotę 20 476 589,01 euro, ustalono też harmonogram realizacji
umowy z terminem końcowym do 31 grudnia 2007 r. Na zabezpieczenie należytego
wykonania umowy powódka zawarła z Bankiem Ochrony Środowiska dwie umowy:
o udzielenie gwarancji i o ustaleniu limitu zaangażowania w formie linii odnawialnej
na udzielenie gwarancji bankowej. Na ich podstawie Bank udzielił pozwanemu
gwarancji zabezpieczenia należytego wykonania umowy, jednej do kwoty
2 024 973,20 euro i drugiej do kwoty 16 389,59 euro. Ustalono również, stosownie
do obowiązujących przepisów wysokość 70% oraz dalszych 30% kwoty
gwarantowanej jako wielkości zwolnienia gwarancji w kolejnych terminach 30 i 15
dni po wystawieniu świadectwa przejęcia, a następnie wykonania umowy, w tym
wypadku w związku z zabezpieczeniem usuwania stwierdzonych wad obiektu.
Z różnych przyczyn znacznie opóźnione zostało zrealizowanie inwestycji,
przez co powódka żądała od pozwanego przedłużenia terminu na ukończenie
całości robót oraz dodatkowych płatności z tytułu opóźnienia. Między stronami
wyniknęły na tym tle spory, do których włączany był Inżynier Kontraktu.
Spory rozpatrywane były najpierw, zgodnie z Warunkami Ogólnymi FIDIC przez
powołaną Komisję Rozjemstwa w Sporach, a w razie braku zgody co do jej decyzji
mogły być kierowane na drogę postępowania sądowego. W wyniku odrębnego
postępowania sądowego, wyrokiem Sądu Apelacyjnego z dnia 13 czerwca 2008 r.
działania i decyzje Komisji Rozjemstwa nie zostały uznane za odpowiadające
prawnie sądowi polubownemu, gdyż ustalony został brak w umowie zapisu na sąd
polubowny. Mimo sporów prace przy wykonaniu inwestycji były kontynuowane i
dnia 1 lipca 2008 r. powódka powiadomiła Inżyniera Kontraktu o zasadniczym
wykonaniu całości robót zgodnie z umową oraz wniosła o wydanie świadectwa
przejęcia, co nastąpiło dnia 4 lipca 2008 r. wraz z zobowiązaniem powódki do
wykonania zaległych prac oraz usunięcia usterek w terminie 60 dni. Tego samego
dnia pozwane Przedsiębiorstwo pisemnie powiadomiło Inżyniera Kontraktu o
przedwczesnym wydaniu świadectwa przejęcia, skoro część robót nie została
wykonana.
4
Dnia 7 lipca 2008 r., po odbyciu 72-godzinnych prób technologicznych
doszło do rozpoczęcia prób eksploatacyjnych, które miały być prowadzone przez
trzy miesiące. Jednakże tego samego dnia powódka wypowiedziała umowę,
uzasadniając to brakiem współpracy zamawiającego przy realizacji postanowień
umowy, polegającej między innymi na braku przejściowych świadectw płatności
wynikających z poszczególnych zgłoszonych roszczeń do Inżyniera Kontraktu oraz
braku możliwości porozumienia stron co do procedury rozwiązywania sporów
zawartej w jednej z klauzul Warunków Ogólnych FIDIC. W piśmie z dnia 8 lipca
2008 r. pozwany uznał bezpodstawność wypowiedzenia umowy przez powódkę
i sam złożył tego dnia oświadczenie o wypowiedzeniu umowy, podnosząc
wielokrotne i uporczywe niestosowanie się powódki do wezwań Inżyniera Kontraktu
oraz przekroczenie czasu na ukończenie wykonania umowy, przy opóźnieniu
wynoszącym 7 miesięcy.
Dnia 22 lipca 2008 r. powódka przerwała próby eksploatacyjne i zeszła
z placu budowy, nie zakończone zostało szkolenie pracowników, nie działała
kompostownia i biociepłownia, wykorzystywana była tylko sortownia, nie zostały
opracowane wnioski do uzyskania pozwolenia zintegrowanego, a zakład działał na
podstawie częściowych zezwoleń sektorowych. Nie było więc możliwe – zdaniem
Konsorcjum z udziałem powódki – użytkowanie instalacji technologicznych,
a samodzielne uruchamianie urządzeń mogłoby spowodować ich uszkodzenie lub
całkowite zniszczenie oraz zagrożenie zdrowia i życia.
Po rozpoznaniu sprawy wszczętej wniesionym powództwem Sąd Okręgowy
uznał niezasadność wypowiedzenia umowy przez powódkę, szczegółowo
to uzasadniając, stwierdził nienależyte wykonanie przez nią umowy i brak
przesłanek określonych w art. 151 ustawy z dnia 29 stycznia 2004 r. Prawo
zamówień publicznych (obecnie jedn. tekst Dz.U. z 2010 r., nr 113, poz. 759, dalej
jako p.z.p.); w następstwie tego powództwo oddalił. Wyrok ten został zmieniony
przez Sąd Apelacyjny, który wyrokiem z dnia 14 października 2009 r. zobowiązał
stronę pozwaną do złożenia oświadczenia woli, w którym zwalnia udzielone na
zlecenie powódki gwarancje zabezpieczenia należytego wykonania zawartych
umów w zakresie 70% wartości zabezpieczenia, oddalając apelację w pozostałym
zakresie i rozstrzygając o kosztach postępowania. W wyniku rozpoznania skargi
5
kasacyjnej powódki Sąd Najwyższy wyrokiem z dnia 19 sierpnia 2010 r. (IV CSK
80/10, Lex nr 622215) uchylił powołany wyrok Sądu Apelacyjnego w części
oddalającej apelację powódki i orzekającej o kosztach procesu za obie instancje i w
tym zakresie przekazał sprawę do ponownego rozpoznania z rozstrzygnięciem o
kosztach postępowania kasacyjnego. Swoje stanowisko Sąd Najwyższy uzasadnił
nierozpoznaniem sprawy w granicach apelacji (art. 378 § 1 k.p.c.) oraz tym, że
uzasadnienie wyroku Sądu Apelacyjnego nie odpowiadało wymaganiom art. 328 §
2 k.p.c., uniemożliwiając kontrolę kasacyjną wyroku w zaskarżonym zakresie.
Ponownie rozpoznając sprawę, wyrokiem z dnia 18 stycznia 2011 r. Sąd
Apelacyjny oddalił apelację powódki w zakresie, w jakim dotyczyła ona oddalenia
żądań zgłoszonych w punktach I i II pozwu, tj. o zobowiązanie strony pozwanej do
zaniechania wypłat kwot z gwarancji zabezpieczenia należytego wykonania umowy
oraz o zobowiązanie pozwanego Przedsiębiorstwa do wydania dokumentów.
Jednocześnie Sąd Apelacyjny zmienił zaskarżony wyrok w części dotyczącej
zasądzenia od strony pozwanej na rzecz powódki kosztów postępowania.
Uzasadniając rozstrzygnięcie Sąd Apelacyjny podzielił dokonane w sprawie
ustalenia faktyczne oraz niektóre z nich uzupełnił. Wskazał, że sprawa jest
szczególna przez to, że prawomocne jest rozstrzygnięcie odnoszące się do
roszczenia ewentualnego powódki, przedmiotem rozpoznania stały się zatem
roszczenia zgłoszone przez powódkę w pozwie na pierwszym miejscu.
Powódka wywodziła je zakładając skuteczność dokonanego przez siebie
wypowiedzenia umowy, a z tym Sąd się nie zgodził, mimo przyznania racji
powódce co do tego, że samo wypowiedzenie umowy nie może być uznawane
za sprzeczne z art. 5 k.c. tylko dlatego, iż realizacja inwestycji miała na celu interes
społeczności lokalnej, ochronę środowiska i była współfinansowana ze środków
Unii Europejskiej oraz realizowana w trybie zamówień publicznych. W ocenie Sądu
Apelacyjnego nie były zasadne zarzuty powódki co do naruszenia art. 65
w związku z art. 3531
k.c. oraz art. 474 i 476 k.c. Przede wszystkim jednak nie
zostały spełnione przesłanki określone w Warunkach Ogólnych FIDIC, pozwalające
na wypowiedzenie umowy przez wykonawcę i to postanowienia tych ogólnych
warunków, włączonych do umowy, a nie art. 151 p.z.p. stanowiły podstawę
6
materialnoprawną powództwa i jego oddalenia w zakresie
rozpoznawanego żądania.
W skardze kasacyjnej powódka zarzuciła zaskarżonemu wyrokowi
naruszenie prawa materialnego, tj. art. 65 § 1 i 2 k.c. w związku z postanowieniami
warunków ogólnych kontraktu poprzez ich błędną wykładnię i nieuzasadnione
uznanie innej niż wynikająca z brzmienia tych postanowień roli i mocy decyzji
Komisji Rozjemstwa oraz znaczenia braku zgody pozwanego na jej powołanie,
stanowiące istotne naruszenie postanowień umowy, a także nieuzasadnione
uznanie niespełnienia przez powódkę przesłanek wypowiedzenia umowy przez
wykonawcę; art. 144 p.z.p. w związku z art. 3531
k.c. poprzez błędną wykładnię
polegająca na przyjęciu, że decyzja Komisji Rozjemstwa mogła prowadzić do
zmiany umowy i naruszenia art. 144 p.z.p.; art. 354 k.c. polegające na
niezastosowaniu tego przepisu do oceny niewykonania przez zamawiającego
decyzji Komisji Rozjemstwa i uniemożliwienia powołania kolejnych komisji
rozjemstwa. Naruszenie przepisów postępowania dotyczy naruszenia art. 328 § 2
i art. 378 § 1 k.p.c. poprzez nieodniesienie się w uzasadnieniu zaskarżonego
wyroku do wszystkich zarzutów apelacyjnych, w szczególności do naruszenia przez
Sąd pierwszej instancji art. 233 w związku z art. 328 § 2 k.p.c., jak też zaniechania
rozważenia, jakie obowiązki umowne ciążące na pozwanym nie zostały przez niego
wykonane i w czym przejawiał się brak współpracy pozwanego przy realizacji
umowy oraz, czy mogło to stanowić podstawę jej wypowiedzenia. Skarżący wniósł
o uchylenie zaskarżonego wyroku w zaskarżonej części i przekazanie sprawy
do ponownego rozpoznania wraz z rozstrzygnięciem o kosztach postępowania.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Rozpoznając najpierw zarzuty dotyczące naruszenia przez zaskarżony
wyrok przepisów postępowania cywilnego stwierdzić należy, że chybione jest
twierdzenie skarżącego o nieodniesieniu się w wyroku do wszystkich zarzutów
apelacyjnych. Zarzut ten oparty na art. 328 § 2 k.p.c. mógł być podniesiony
w stosunku do pierwszego wyroku Sądu Apelacyjnego i to spowodowało jego
uchylenie w wyniku rozpoznanej przez Sąd Najwyższych skargi kasacyjnej, jednak
nie można go podzielić obecnie.
7
Jak wskazał Sąd Najwyższy w uzasadnieniu powołanego wyroku z dnia
19 sierpnia 2010 r., z odwołaniem się na ugruntowane orzecznictwo Sądu
Najwyższego, naruszenie art. 328 § 2 k.p.c. może stanowić podstawę skargi
kasacyjnej tylko wtedy, gdy ze względu na brak wszystkich elementów
wymienionych w tym przepisie uzasadnienie zaskarżonego wyroku nie pozwala na
kontrolę kasacyjną orzeczenia, a wtedy uchybienie art. 328 § 2 k.p.c. może mieć
wpływ na wynik sprawy (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 20 lutego 2003 r., I CKN
65/01, Lex nr 78271). W wypadku kwestionowania w apelacji oceny dowodów
i ustaleń sądu pierwszej instancji należy to ocenić i przedstawić w uzasadnieniu
sądu drugiej instancji, co wiąże się z koniecznością rozpoznania sprawy
w granicach apelacji wynikających z art. 378 § 1 zdanie pierwsze k.p.c.;
nierozpoznanie zarzutów apelacji stanowi obrazę wymienionego przepisu
(powołany wyrok Sądu Najwyższego z dnia 19 sierpnia 2010 r., IV CSK 80/10;
wyroki Sądu Najwyższego z dnia 11 grudnia 2008 r., IV CSK 331/08, Lex nr 487529
i z dnia 17 lipca 2009 r., IV CSK 110/09, Lex nr 518138).
Sąd Apelacyjny ponownie rozpoznając apelację powódki kierował się
przytoczonymi wskazaniami Sądu Najwyższego i starannie odniósł się do tych
wszystkich zarzutów, które mogły mieć znaczenie przy rozpoznawaniu apelacji od
wyroku Sądu Okręgowego, w którym uwzględnione zostało w całości powództwo
ewentualne, a apelacja dotyczyła tylko nieuwzględnienia powództwa zgłoszonego
przez powódkę na pierwszym miejscu (pkt I i II pozwu). Sąd Apelacyjny wskazał na
trzy przyczyny, które według powódki zdecydowały o złożeniu przez
nią oświadczenia w dniu 7 lipca 2008 r. o odstąpieniu od umowy z pozwanym,
a następnie po kolei uzasadnił, dlaczego żadna z tych przyczyn nie może stanowić
o skutecznym wypowiedzeniu umowy przez powódkę. Wyjaśnił też, że nie miały
na to wpływu roszczenia podnoszone przez powódkę wobec pozwanego,
zgłaszane Inżynierowi Kontraktu, a następnie wymienione w oświadczeniu
o odstąpieniu od umowy, czego przyczyny Sąd Apelacyjny wskazał w uzasadnieniu
wyroku (s. 38-39). Nie musiało to polegać, jak oczekiwała tego skarżąca na
odnoszeniu się do każdego z tych roszczeń indywidualnie, po to, aby w ten sposób
wykazać spełnienie przez uzasadnienie tego wyroku wymagań określonych w art.
328 § 2 k.p.c. Jak wskazał trafnie Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 29 sierpnia
8
1974 r. (I CR 338/74, Lex nr 7578) analiza rozbudowanego materiału dowodowego
nigdy nie może być tak przeprowadzona, aby nie można się było w niej dopatrzeć
pewnych wątpliwości. Nie chodzi jednak o to, czy nasuwa ona wątpliwości
co do pewnych szczegółów, lecz o to, czy całość rozumowania, jakie doprowadziło
do takiej oceny nie budzi sprzeciwu; takiego sprzeciwu nie może budzić
rozumowanie, które przedstawia się jako wewnętrznie zwarta, logiczna całość.
Rozpoznając apelację Sąd drugiej instancji wskazał także na szczególny
charakter sytuacji procesowej w niniejszej sprawie, w której strona powodowa
po uzyskaniu oczekiwanego rozstrzygnięcia w ramach zgłoszonego żądania
ewentualnego, mimo to zaskarżyła taki wyrok, uważając za uprawnione domaganie
się uwzględnienia żądania zgłoszonego na pierwszym miejscu, chociaż nie jest
możliwe uwzględnienie obu tych żądań równocześnie. Dopuszczalne jest
zgłoszenie w pozwie żądania ewentualnego, ale uwzględnienie roszczenia
zgłoszonego na pierwszym miejscu czyni bezprzedmiotowe rozstrzyganie
o żądaniu ewentualnym, z kolei jego uwzględnienie w orzeczeniu powoduje, co do
zasady niemożliwe jednoczesne uwzględnienie żądania zgłoszonego na pierwszym
miejscu; to sprzeciwia się uznaniu roszczenia za ewentualne. Nierespektowanie
charakteru roszczenia zgłoszonego ewentualnie przez skarżącą doprowadziło ją do
zakwestionowania w niniejszej sprawie ustaleń stanu faktycznego i oceny
dowodów. Jest to widoczne w przedstawieniu własnej wersji stanu faktycznego
sprawy w skardze kasacyjnej, odbiegającej od tych ustaleń, które znalazły się
w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku. Skarżąca zdaje się nie dostrzegać,
że zarzuty względem stanu faktycznego ustalonego w sprawie i oceny dowodów
nie mogą stanowić podstawy skargi kasacyjnej (art. 3983
§ 3 k.p.c.),
a Sąd Najwyższy jest związany ustaleniami faktycznymi stanowiącymi podstawę
zaskarżonego orzeczenia (art. 39813
§ 2 k.p.c.). Przeprowadzone
dowody oraz odniesienie się przez Sąd drugiej instancji do zarzutów apelacji
w kwestii pominięcia niektórych dowodów, ze szczegółowym omówieniem,
o które dowody chodzi i jakie są przyczyny takiego stanowiska Sądu (zwłaszcza
na s. 31 – 34 uzasadnienia) wskazują na dopełnienie warunków
prawnych zawartych w art. 328 § 2 i art. 378 § 1 k.p.c. Nie można zatem podzielić
9
stanowiska skarżącej o naruszeniu przez Sąd Apelacyjny wskazanych przez nią
przepisów postępowania cywilnego.
Przed przystąpieniem do analizy zarzutów naruszenia prawa materialnego
należy wskazać na stan sprawy w chwili rozpoznawania niniejszej skargi
kasacyjnej. Jak podniósł Sąd Apelacyjny w zaskarżonym wyroku, przez to,
że rozstrzygnięcie uwzględniające żądanie ewentualne jest prawomocne,
przedmiotem rozpoznania są żądania zawarte w pkt I i II pozwu, czyli zwolnienie
gwarancji bankowych w całości i wydanie stosownych dokumentów, przy czym
powódka powoływała się na inne okoliczności faktyczne w przypadku tych żądań,
niż wtedy, gdy wnosiła roszczenie ewentualne. Sąd Apelacyjny, zmieniając wyrok
Sądu pierwszej instancji przez uwzględnienie roszczenia ewentualnego
prawomocnym wyrokiem z dnia 14 października 2009 r. podzielił w tej części
argumenty powódki, opierające się na fakcie wystawienia świadectwa przyjęcia i
następczego uprawnienia do zwolnienia gwarancji, zgodnie z klauzulą 10.1. oraz
4.2. pkt a) Warunków Ogólnych FIDIC. Nie podzielił ich jednak co do żądania
zgłoszonego na pierwszym miejscu, a ono wymagało dowiedzenia skutecznego
odstąpienia przez powódkę od umowy w piśmie z dnia 7 lipca 2008 r., bo to mogło
dopiero skutkować zwrotem gwarancji bankowej w całości na podstawie
postanowień umownych, zawartych w klauzuli 16.4. pkt a) w związku z klauzulą
16.2. pkt. b) i d) Warunków Ogólnych FIDIC. Skarżąca nie zakwestionowała
stanowiska Sądu Apelacyjnego w zaskarżonym wyroku, że istotne dla
rozstrzygnięcia w przedmiocie żądań z pkt I i II pozwu są postanowienia umowy
zawarte w wymienionych klauzulach 16.2. pkt b) i d), klauzuli 16.4. Warunków
Ogólnych FIDIC oraz klauzuli 20 tych Warunków, zmienionej częściowo w
warunkach szczególnych kontraktu, zwłaszcza dotyczy to klauzuli 20.4. tych
warunków.
Mając to na uwadze, Sąd Apelacyjny ustalił, zgodnie z klauzulą 16.2. pkt b)
i d) Warunków Ogólnych FIDIC, że wykonawca będzie upoważniony do
rozwiązania umowy, jeżeli Inżynier Kontraktu nie wystawi odpowiedniego
świadectwa płatności w ciągu 56 dni od otrzymania rozliczenia wraz z dokumentami
towarzyszącymi (pkt b) oraz gdy zamawiający w istotny sposób nie dopełnia swoich
zobowiązań związanych z kontraktem (pkt d) i dopiero, jeżeli rozwiązanie umowy
10
na podstawie wymienionej klauzuli wejdzie w życie zamawiający ma obowiązek
niezwłocznie zwrócić zabezpieczenie wykonania. Na podstawie wskazanych
postanowień umowy nie można zatem podzielić stanowiska skarżącej, że zostały
spełnione warunki prawne do odstąpienia od umowy przez powódkę, skoro
przejściowe świadectwo płatności zostało wystawione przez Inżyniera Kontraktu
dnia 30 października 2007 r. i było oparte, co wyraźnie w nim zaznaczono na
decyzji Komisji Rozjemstwa z dnia 27 sierpnia 2007 r., a przesłanką jego
wystawienia w myśl klauzuli 10.1. Warunków Ogólnych FIDIC nie było ukończenie
szkolenia personelu przez wykonawcę.
Zasady zwolnienia w całości zabezpieczenia, powtórzone także
w gwarancjach należytego wykonania umowy udzielonych przez Bank Ochrony
Środowiska, uzależniały pozostałe 30% wartości zabezpieczenia od wystawienia
świadectwa wykonania, według klauzuli 11.9 umowy, a to nigdy nie nastąpiło, zaś
przesłanki do wystawienia takiego świadectwa nie wystąpiły, gdyż między stronami
jest bezsporne, że nie doszło do wykonania całości postanowień umowy.
Podstawowe zarzuty odnoszące się do prawa materialnego również opierają
się na próbach podważania ustalonego stanu faktycznego w tej części, w której pod
pozorem naruszenia przepisów kodeksu cywilnego o wykładni umów (art. 65 § 1 i 2
k.c.) i postanowień Warunków Ogólnych FIDIC sprowadza się zarzuty do
nieuwzględnienia przez Sądy w toku instancji skutków decyzji Komisji Rozjemstwa
z dnia 27 sierpnia 2007 r., która według powódki, odmiennie niż zdaniem
pozwanego, miała charakter wiążący. W uzasadnieniu zaskarżonego wyroku
wskazane zostało, zgodnie z przeprowadzonymi dowodami, że w jednej części
decyzja ta została wykonana przez wystawienie przez Inżyniera Kontraktu
odpowiedniego świadectwa płatności, a w pozostałej części nie nadawała się do
bezpośredniego wykonania, gdyż Komisja nie uznała żądanej przez powódkę
kwoty, pozostawiając jej określenie stronom (s. 37-38 uzasadnienia). Ponadto, jak
zostało to już wcześniej podniesione, decyzja Komisji nie stanowiła orzeczenia
sądu polubownego, więc jej wykonanie zależało tylko od zgody stron.
Sąd Apelacyjny wyjaśnił również prawidłowo, że nie jest zasadne twierdzenie
powódki o braku zgody na powołanie kolejnej Komisji Rozjemstwa, tylko strony nie
mogły dojść do porozumienia co do charakteru tej komisji i skutków jej orzeczeń,
11
a ponadto po wydaniu wyroku Sądu Apelacyjnego z dnia 13 czerwca 2008 r. o
braku w umowie zapisu na sąd polubowny, powódka nie ponowiła wniosku o
powołanie kolejnej Komisji Rozjemstwa (s. 40-41 uzasadnienia). W tych
okolicznościach Sąd drugiej instancji uznał również w uzasadnieniu zaskarżonego
wyroku, którą to ocenę podziela skład orzekający Sądu Najwyższego w niniejszej
sprawie, że niepowołanie nowej Komisji Rozjemstwa, jak też częściowe
niewykonanie decyzji takiej Komisji z dnia 27 sierpnia 2007 r. nie stanowi
wystarczającej przyczyny do odstąpienia od umowy w myśl powołanych w sprawie
postanowień Warunków Ogólnych FIDIC.
Nie można czynić zarzutu pozwanemu, jak to jest zawarte w skardze
kasacyjnej, że formułując warunki umowy zawieranej w trybie zamówień
publicznych przewidział odstępstwa od Warunków Ogólnych FIDIC w kwestii
rozpatrywania sporów, w szczególności uznając za istotne dążenie do
polubownego ich załatwiania, ale bez konsekwencji właściwych rozstrzygnięciom
sądu polubownego i za podstawowy tryb przyjmując rozpoznawanie sporów przez
sądy powszechne. Punktu widzenia na tę kwestię nie zmienia również to,
że pozwany w pewien sposób narzucił pozwanemu, jako podmiotowi
przystępującemu do przetargu o zamówienie publiczne zaproponowane przez
siebie warunki umowy, ale, jak wynika z odpowiedzi na skargę kasacyjną
umożliwiając prowadzenie negocjacji i dokonanie niektórych zmian tych warunków.
Mimo tego, doszło - zdaniem strony skarżącej - do naruszenia przez Sąd
Apelacyjny art. 144 p.z.p. w związku z art. 3531
k.c. przez to, że bezzasadnie
przyjął, iż decyzja Komisji Rozjemstwa mogłaby prowadzić do niedopuszczalnej
zmiany umowy, wbrew powołanemu przepisowi Prawa zamówień publicznych.
To z kolei, miało skutkować niezasadnym zakwestionowaniem przez Sąd
dopuszczalności klauzuli umowy oznaczonej jako 20.4., stanowiącej o możliwości
modyfikacji wzajemnych świadczeń stron umowy wskutek oceny przesłanek takiej
modyfikacji przewidzianych wprost w umowie przez czynnik ekspercki niezależny
od żadnej ze stron, co nie powoduje naruszenia art. 144 p.z.p. Na poparcie
swojego stanowiska skarżąca przytoczyła obszerne argumenty, w postaci polskich
orzeczeń sądowych, zaleceń Międzynarodowego Sądu Arbitrażowego
Międzynarodowej Izby Handlowej w Paryżu i wypowiedzi piśmiennictwa
12
zagranicznego, odnoszących się do klauzuli 20.4. Warunków Ogólnych FIDIC.
Uczyniła to nie bacząc, że problem klauzuli 20.4. tych Warunków oraz warunków
szczególnych w kontekście naruszenia art. 144 prawa zamówień publicznych jest
zaledwie dotknięty w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku, a ponadto,
że przedmiotem niniejszej sprawy nie jest zasądzenie dodatkowego wynagrodzenia
dla powódki, ani ocena podjętej w tej sprawie decyzji Komisji Rozjemstwa lub też
zasadności domagania się przez powódkę powoływania dalszych takich komisji.
Przedmiotem rozstrzygnięcia w niniejszej sprawie jest zasadność
wypowiedzenia umowy przez powódkę, jako podstawa do uwzględnienia jej żądań
zawartych w pkt I i II pozwu, czyli zwolnienia w całości gwarancji bankowej, ponad
70% już uzyskane mocą prawomocnego w tej części wyroku Sądu Apelacyjnego z
dnia 14 października 2009 r. Odwoływanie się zatem do wskazanych argumentów,
ze względu na ustalony i wiążący Sąd Najwyższy stan faktyczny sprawy oraz
przedmiot powództwa w części, w której Sąd Apelacyjny wyrokiem z dnia 14
października 2009 r. oddalił apelację powódki jest bezprzedmiotowe. Skarżąca
miała przecież od samego początku niewywiązywania się - jej zdaniem - przez
pozwanego z obowiązków, zwłaszcza odnoszących się do roszczeń majątkowych
(o dodatkowe wynagrodzenie) możliwość wystąpienia na drogę postępowania
przed sądem powszechnym. Możliwość taka stała się już oczywista od chwili, w
której powołany wyrok Sądu Apelacyjnego z dnia 13 czerwca 2008 r. przesądził, że
umowa łącząca strony nie zawiera zapisu na sąd polubowny. Na okoliczność
możliwości, a nawet zasadności kierowania spraw spornych na drogę sądową
(sądu powszechnego) zwracał powódce uwagę Sąd Apelacyjny w zaskarżonym
wyroku. Wskazał w uzasadnieniu również, że powódka skierowała do sądu
powszechnego sprawę należności nie objętych wynagrodzeniem ryczałtowym
określonym w umowie, co sprawia, że nie można zarzucać pozwanemu i czynić z
tego przyczyny wypowiedzenia umowy, iż naruszone zostały istotne warunki tej
umowy wskutek odmowy przez pozwanego zapłaty należności objętej sporem
sądowym, będącym w toku.
Trafnie zatem Sąd Apelacyjny uznał, że nie wystąpiły przesłanki określone
w klauzuli 16.2. pkt b) i d) Warunków Ogólnych FIDIC, pozwalające na
wypowiedzenie umowy przez wykonawcę. Niemniej jednak stwierdzić należy,
13
że zgodnie ze stanowiskiem orzecznictwa, które podziela skład orzekający Sądu
Najwyższego, art. 144 prawa zamówień publicznych w brzmieniu poprzednim
i obecnym nie wyłącza możliwości dokonania wykładni umowy na podstawie art. 65
k.c. Celem wykładni jest bowiem ustalenie rzeczywistej treści zawartej umowy,
a nie zmiana jej postanowień (wyrok SN z dnia 17 czerwca 2009 r., IV CSK 90/09,
Lex nr 512012). Utrwalone jest również orzecznictwo wskazujące na kierowanie się
przy umowie stron w postaci pisemnej przede wszystkim tekstem umowy, a więc jej
wykładnia nie może prowadzić do wniosków sprzecznych z tym tekstem, mimo
nakazu zawartego w art. 65 § 2 k.c., aby przy wykładni kierować się celem umowy
zamierzonym przez strony (wyroki Sądu Najwyższego z dnia 8 stycznia 2010 r.,
IV CSK 269/09, Lex nr 668919, z dnia 17 czerwca 2009 r., IV CSK 90/09, Lex nr
512012, z dnia 23 kwietnia 2009 r., IV CSK 558/08, Lex nr 512966 i z dnia 26
listopada 2008 r., III CSK 163/08, Lex nr 479315 i z dnia 18 marca 2008 r., II CSK
336/07, Lex nr 385593). Tak więc, mając to na uwadze nie można podzielić
twierdzeń skarżącej o naruszeniu przez Sąd Apelacyjny w zaskarżonym wyroku art.
65 k.c.
Do podobnych argumentów, co przedstawione powyżej sięga ponownie
skarżąca w odniesieniu do zarzutu, że niewykonanie przez pozwanego decyzji
Komisji Rozjemstwa oraz niepowołanie nowej (nowych) Komisji sprawiać miało
zasadność twierdzenia powódki o naruszeniu przez pozwanego art. 354 k.c., czyli
przepisu zobowiązującego strony stosunku zobowiązaniowego do współpracy przy
wykonaniu zobowiązania. Tak tego ostatniego, jak i poprzednich twierdzeń
skarżącej nie można podzielić, gdyż podstawową uwagę w skardze kasacyjnej
skupiła na statusie i skutkach Komisji Rozjemstwa, o której mowa w Warunkach
Ogólnych FIDIC, starając się nadać tym spośród nich, które są dla powódki
korzystne takie znaczenie, jakiego nie nadały im postanowienia zawartej umowy.
Budowaniu przekonania w tym względzie, także w kwestii naruszenia art. 354 k.c.
zdaje się służyć, według strony skarżącej powoływane orzecznictwo Sądu
Najwyższego. Nie jest to trafna argumentacja i nie można stwierdzić
w okolicznościach sprawy naruszenia przez pozwanego art. 354 k.c.
14
Z tych względów Sąd Najwyższy na podstawie art. 39814
oddalił skargę
kasacyjną, rozstrzygając o kosztach postępowania kasacyjnego na podstawie art.
98 w związku z art. 391 § 1 i art. 39821
k.p.c.