Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt IV CSK 250/11
POSTANOWIENIE
Dnia 12 stycznia 2012 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Dariusz Dończyk (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Wojciech Katner
SSN Krzysztof Pietrzykowski
w sprawie z wniosku Spółdzielni Mieszkaniowej "K." z siedzibą
w O.
przy uczestnictwie P. Ś. i E. Ś.
o wpis własnościowego spółdzielczego prawa do lokalu mieszkalnego,
po rozpoznaniu na rozprawie w Izbie Cywilnej
w dniu 12 stycznia 2012 r.,
skargi kasacyjnej wnioskodawcy
od postanowienia Sądu Okręgowego
z dnia 31 grudnia 2010 r.,
1) oddala skargę kasacyjną;
2) zasądza od wnioskodawcy na rzecz uczestników
postępowania P. Ś. i E. Ś. kwotę 120 (sto dwadzieścia) zł
tytułem zwrotu kosztów postępowania kasacyjnego.
Uzasadnienie
2
Sąd Rejonowy, po wniesieniu przez uczestniczkę postępowania E. Ś. skargi
na wpis referendarza sądowego z dnia 17 marca 2010 r. w księdze wieczystej nr
[...], postanowieniem z dnia 1 lipca 2010 r. uchylił ten wpis w całości i oddalił
wniosek Spółdzielni Mieszkaniowej „K.” z siedzibą w O. o wpis w tej księdze
wieczystej spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu mieszkalnego na jej
rzecz w miejsce uczestników postępowania P. Ś. i E. Ś.
Sąd ustalił, że księga wieczysta nr [...] została założona dla własnościowego
spółdzielczego prawa do lokalu mieszkalnego nr 3 w budynku przy ulicy O. nr [...] w
O., wchodzącego do zasobu Spółdzielni Mieszkaniowej „K.” z siedzibą w O. W
dziale drugim jako uprawnieni zostali wpisani E. Ś. i P. Ś. na prawach wspólności
ustawowej. Uchwałą nr 26/95 z dnia 14 września 1995 r. Rada Nadzorcza
Spółdzielni Mieszkaniowej „K.” w O., działając na podstawie art. 24 § 1 ustawy
z dnia 16 września 1982 r. Prawo spółdzielcze (Dz. U. Nr 30, poz. 210 ze zm.,
dalej: „Pr. spółdzielcze”) oraz w oparciu o § 61 ust. 2 pkt 4 statutu tej Spółdzielni,
postanowiła wykluczyć P. Ś. z członkostwa w Spółdzielni z powodu uporczywego
uchylania się od terminowego regulowania opłat za korzystanie z mieszkania oraz
wielomiesięcznego zalegania z tymi opłatami. Zebranie Przedstawicieli Członków
Spółdzielni Mieszkaniowej „K.” w O. w uchwale nr 11/96 z dnia 21 czerwca 1996 r.,
po rozpoznaniu odwołania P. Ś. od uchwały nr 26/95 Rady Nadzorczej Spółdzielni,
postanowiło ustalić termin uregulowania przez niego zaległości. Zgodnie z § 2
uchwały, w przypadku spłaty zaległości w zakreślonym terminie i jednoczesnego
wnoszenia bieżących opłat, upoważniono Zarząd Spółdzielni do ponownego
przyjęcia P. Ś. w poczet członków Spółdzielni. W razie nie wywiązywania się przez
niego z zobowiązań, postanowiono, że odwołanie od uchwały Rady Nadzorczej
uważa się za oddalone.
Wnioskodawczyni jako podstawę wniosku wskazała wyżej wymienione
uchwały organów Spółdzielni oraz powołała się na art. 1712
ust. 1 ustawy
z 15 grudnia 2000 r. o spółdzielniach mieszkaniowych (Dz.U. z 2001 r. Nr 4, poz.
26 ze zm., dalej: „u.s.m.”). Zdaniem Sądu Rejonowego, wobec uznania przez
Trybunał Konstytucyjny za niezgodne z Konstytucją art. 227 § 1 Pr. spółdzielczego
3
oraz art. 178
ust. 1 u.s.m. - przewidujące wygaśnięcie spółdzielczego
własnościowego prawa do lokalu w razie wykluczenia członka ze spółdzielni
mieszkaniowej - wnioskodawczyni nie mogła skutecznie powoływać się na nabycie
tego prawa do lokalu, objętego księgą wieczystą nr [...], na podstawie art. 1712
u.s.m.
Postanowieniem z dnia 31 grudnia 2010 r., Sąd Okręgowy oddalił apelację
wnioskodawczyni od postanowienia Sądu pierwszej instancji. Uznał za niezasadny,
podniesiony w apelacji, zarzut nieważności postępowania przed sądem pierwszej
instancji spowodowanej pozbawieniem możności obrony swych praw przez
wnioskodawczynię na skutek niedoręczenia jej odpisu skargi na wpis referendarza
przed jej rozpoznaniem. Sąd Okręgowy, uznając za prawidłowe ustalenia faktyczne
Sądu pierwszej instancji, ocenił, że prawidłowe było również oddalenie wniosku o
wpis w księdze wieczystej. Dodatkowo podniósł, że w dacie złożenia wniosku jako
uprawnieni w dziale II księgi wieczystej byli wpisani E. Ś. i P. Ś. na prawach
małżeńskiej wspólności ustawowej. Dokumenty załączone do wniosku nie odnosiły
się do E. Ś. jako osoby uprawnionej do prawa do lokalu. Do kognicji sądu
wieczystoksięgowego nie należy ustalenie, czy i w jaki sposób nastąpiła utrata
prawa do lokalu przez współmałżonka osoby wykluczonej ze spółdzielni
mieszkaniowej. Ponadto, zgodnie z art. 227 Pr. spółdzielczego obowiązującego w
dacie wykluczenia ze spółdzielni P. Ś., ustanie członkostwa w drodze wykluczenia
nie było jednoznaczne z wygaśnięciem prawa do lokalu. Dołączone do wniosku
dokumenty nie pozwalają na stwierdzenie, że nie nastąpiły działania
zapobiegające wygaśnięciu własnościowego prawa do lokalu. Wyjaśnienie tej
okoliczności wykraczało poza kognicję sądu wieczystoksięgowego.
Od postanowienia Sądu Okręgowego skargę kasacyjną wniosła
wnioskodawczyni, która zaskarżyła je w całości. W ramach podstawy kasacyjnej
z art. 3983
§ 1 pkt 2 w zw. z art. 13 § 2 k.p.c. zarzuciła naruszenie:
- art. 378 § 1 w zw. z art. 379 pkt 5 k.p.c., poprzez bezpodstawne uznanie
przez Sąd odwoławczy, że Sąd Rejonowy nie dopuścił się nieważności
postępowania zarzuconego przez wnioskodawczynię w apelacji
i wnioskodawczyni nie została pozbawiona obrony swoich praw;
4
- art. 368 § 1 pkt 4 k.p.c. poprzez pominięcie i nie dokonanie oceny przez Sąd
Okręgowy załączonych do apelacji dowodów w sytuacji, gdy art. 368 § 1 pkt
4 k.p.c. umożliwia załączenie nowych dowodów w apelacji, których
załączenie przed sądem pierwszej instancji nie było możliwe;
- art. 6262
§ 3 oraz § 5 k.p.c. poprzez pominięcie i niezastosowanie przepisów
art. 6262
§ 3 k.p.c., a tym samym dokonanie wpisu w księdze
wieczystej w oparciu o gołosłowną skargę uczestników bez żadnych
dokumentów, a nadto art. 6262
§ 5 k.p.c. poprzez bezpodstawne uznanie
że wnioskodawczyni nie była uprawniona do złożenia wniosku
o wykreślenie hipoteki;
- art. 6268
§ 2 k.p.c. poprzez bezpodstawne uznanie przez Sąd odwoławczy,
że Sąd pierwszej instancji nie przekroczył granic kognicji oraz pominięcie
faktu, iż Sąd ten uchylił postanowienie o dokonanie wpisu do księgi
wieczystej lokalu na rzecz wnioskodawczyni i wykreślenie uczestników
postępowania tylko w oparciu o złożoną przez uczestników postępowania
skargę, bez żadnych dowodów potwierdzających zarzuty;
- art. 6269
k.p.c. poprzez błędną interpretację prawa mającego zastosowanie
do wniosku dotyczącego wpisu zmiany właściciela lokalu i na tej podstawie
bezpodstawne uchylenie wpisu do księgi wieczystej dokonanego przez
referendarza sądowego.
W ramach podstawy kasacyjnej z art. 3983
§ 1 pkt 2 w zw. z art. 13 § 2 k.p.c.
zarzucono naruszenie:
- art. 1712
ust. 1 u.s.m. poprzez bezpodstawne uznanie, że przepis ten nie ma
zastosowania, mimo że w wypadkach, gdy ustawa przewiduje wygaśnięcie
spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu, prawo to, jeżeli jest
obciążone hipoteką, nie wygasa, lecz przechodzi z mocy prawa na
spółdzielnię;
- art. 64 ust. 3 Konstytucji, gdyż na skutek przekroczenia granic kognicji
sąd wieczystoksięgowy pozbawił wnioskodawczynię spółdzielczego
własnościowego prawa do lokalu.
5
Wnioskodawczyni wniosła o uchylenie w całości zaskarżonego
postanowienia Sądu Okręgowego i postanowienia Sądu Rejonowego z dnia 1 lipca
2010 r. oraz o przekazanie sprawy Sądowi Rejonowemu do ponownego
rozpoznania, ewentualnie wniosła o uchylenie i zmianę zaskarżonego
postanowienia poprzez orzeczenie co do istoty sprawy, tj. uchylenie postanowienia
Sądu Rejonowego z dnia 1 lipca 2010 r. i pozostawienie w mocy wpisu
referendarza sądowego z dnia 17 marca 2010 r.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Zarzut naruszenia art. 378 § 1 w zw. z art. 379 pkt 5 k.p.c. wnioskodawczyni
wiązała z błędnym, jej zdaniem, uznaniem przez Sąd Okręgowy, że nie doszło do
nieważności postępowania przed Sądem Rejonowym na skutek pozbawienia
wnioskodawczyni prawa do obrony swych praw, z powodu niedoręczenia
wnioskodawczyni odpisu skargi wniesionej przez uczestników postępowania
(faktycznie tylko przez uczestniczkę postępowania E. Ś.) na wpis referendarza
sądowego w księdze wieczystej, przed rozpoznaniem tej skargi postanowieniem
Sądu z dnia 1 lipca 2010 r. Skarga na orzeczenie referendarza w postaci wpisu
w księdze wieczystej jest uregulowana w art. 5181
§ 3 i 4 k.p.c. Dla rozpoznania
analizowanego zarzutu kasacyjnego nie ma znaczenia art. 5181
§ 4 k.p.c., który
dotyczy terminu wniesienia skargi na orzeczenie referendarza. Według art. 5181
§ 3
k.p.c., w razie wniesienia skargi na wpis referendarza sądowego w księdze
wieczystej wpis nie traci mocy. Rozpoznając sprawę, sąd zmienia zaskarżony wpis
przez jego wykreślenie i dokonanie nowego wpisu lub wydaje postanowienie,
którym zaskarżony wpis utrzymuje w mocy albo uchyla go w całości lub w części
i w tym zakresie wniosek oddala bądź odrzuca, względnie postępowanie umarza.
Skarga na wpis jako pismo procesowe powinna być doręczona (jej odpis) innym
stronom postępowania. Z art. 5181
§ 3 k.p.c. nie wynika, aby sąd miał obowiązek
doręczenia odpisu skargi na wpis w księdze wieczystej w odrębny sposób
od innych pism procesowych, np. w taki, jak środków odwoławczych (apelacji,
zażalenia). Wobec powyższego powstaje zagadnienie, czy brak regulacji
przewidującej obowiązek doręczenia wnioskodawcy oraz innym uczestnikom
postępowania przez sąd wieczystoksięgowy odpisu skargi na wpis referendarza
sądowego w księdze wieczystej przed jej rozpoznaniem jest przeoczeniem –
6
co uzasadniałoby wniosek o istnieniu luki prawnej w tym zakresie - czy też
świadomym zabiegiem ustawodawcy. W przypadku stwierdzenia luki prawnej
należałoby rozważyć zastosowanie przez sąd wieczystoksięgowy przez analogię
innego przepisu przewidującego obowiązek doręczenia stronom środków
zaskarżenia w odpowiednim terminie przed ich rozpoznaniem (por. art. 345, 395
§ 1, 495 § 1, 505 § 1, 371, 767 § 4 k.p.c.). Zdaniem Sąd Najwyższego,
uwzględniając skutki wniesienia skargi na wpis referendarza sądowego
w odniesieniu do kognicji sądu wieczystoksięgowego i dalszego sposobu
procedowania, sąd pierwszej instancji nie ma obowiązku doręczenia odpisu skargi
na wpis referendarza, wnioskodawcy i innym uczestnikom postępowania o wpis,
przed jej rozpoznaniem. Dopuszczalne jest więc doręczenie odpisu skargi łącznie
z odpisem postanowienia sądu wydanego w następstwie rozpoznania tej skargi.
Skarga na orzeczenie referendarza sądowego – występująca także
w postępowaniu toczącym się w trybie procesu (por. art. 39822
– 39823
k.p.c.) - nie
jest instytucją jednolitą. Odnośnie do skargi wnoszonej na wpis referendarza
w księdze wieczystej, Sąd Najwyższy w uchwale z dnia 19 września 2002 r.,
III CZP 56/02 (OSNC 2003, nr 6, poz. 80) stwierdził, że nie ma ona charakteru
dewolutywnego (nie przenosi sprawy do sądu wyższej instancji) i należy ją zaliczyć
do tzw. innych środków zaskarżenia (obok sprzeciwu od wyroku zaocznego,
sprzeciwu od nakazu zapłaty w postępowaniu upominawczym, zarzutów od nakazu
zapłaty w postępowaniu nakazowym, skargi na czynności komornika).
Charakteryzuje się odformalizowaniem warunków, jakie powinna spełniać jako
pismo procesowe zawierające środek zaskarżenia. Tak jak każde pismo procesowe
strony (uczestnika postępowania), jej odpis podlega doręczeniu innym uczestnikom
postępowania oraz wnioskodawcy. Zgodnie z art. 6267
§ 4 k.p.c., w razie
wniesienia skargi na wpis w księdze wieczystej dokonany przez referendarza
stosuje się odpowiednio przepisy § 1 i § 2 – które przewidują rejestrację wniosku
o wpis w dzienniku ksiąg wieczystych i opatrzenie go kolejnym numerem oraz po
zarejestrowaniu zaznaczenie w odpowiednim dziale księgi wieczystej numeru
wniosku (wzmiankę o wniosku), która podlega wykreśleniu z urzędu po rozpoznaniu
skargi. Według tego przepisu, tryb postępowania w odniesieniu do skargi przed
wydaniem orzeczenia przez sąd wieczystoksięgowy jest taki sam (symetryczny),
7
jak w odniesieniu do wniosku o wpis, którego odpisu nie doręcza się przed jego
rozpoznaniem uczestnikom postępowania. Dlatego też skarga, tak jak wniosek
o wpis, powinna być rozpoznana bezzwłocznie. W art. 5181
§ 3 k.p.c. mowa jest
o „rozpoznaniu sprawy” w następstwie wniesienia skargi, natomiast w art. 6267
§ 4
k.p.c. o „rozpoznaniu skargi”. Mimo tych różnic terminologicznych wniesienie skargi
na wpis w księdze wieczystej dokonany przez referendarza sądowego nie
powoduje rozszerzenia zakresu kognicji sądu wieczystoksięgowego określonej
w art. 6268
§ 1 i 2 k.p.c. Sąd wieczystoksięgowy nadal rozpoznaje sprawę (art. 5181
§ 3 k.p.c.), co obejmuje rozpoznanie wniosku w jego granicach – chyba że przepis
szczególny przewiduje dokonanie wpisu z urzędu – na podstawie oceny treści
i formy wniosku, dołączonych do niego dokumentów oraz treści księgi wieczystej.
Wniesienie skargi na wpis referendarza powoduje konieczność oceny zasadności
dokonanego wpisu i to niezależnie od „zarzutów” podniesionych w skardze na wpis.
Na skutek skargi mogą być dodatkowo uwzględnione dokumenty załączone do
skargi wykazujące przeszkodę materialnoprawną albo formalną, odpowiednio, do
uwzględnienia albo rozpoznania wniosku. Postępowanie wieczystoksięgowe także
po wniesieniu skargi na wpis jest ograniczone do badania na posiedzeniu
niejawnym dokumentów i treści księgi wieczystej. W następstwie wniesienia skargi
nie dochodzi do rozpoznania sprawy na posiedzeniu jawnym z udziałem stron,
podczas którego wnioskodawca i uczestnicy postępowania dowodzą, także
osobowymi środkami dowodowymi, sporne okoliczności. Jest to istotna różnica
w stosunku do skutków, jakie wywołują inne, wskazane wcześniej, środki
zaskarżenia, powodujące zazwyczaj konieczność ustosunkowania się przez
„przeciwnika procesowego” do podniesionych w nich faktów i dowodów lub
wywołujące potrzebę powołania nowych faktów i dowodów. Gdy wniesienie
środków zaskarżenia powoduje konieczność wyznaczenia posiedzenia jawnego
z udziałem stron, doręczenie odpisu tych środków stronom postępowania ma na
celu nie tylko umożliwienie im ustosunkowania się do zawartej w nich treści, ale
także odpowiedniego przygotowania się do posiedzenia sądu, podczas którego
zostaje rozpoznany środek zaskarżenia. Niekiedy (por. art. 372 k.p.c.)
ustawodawca przewiduje możliwość wniesienia odpowiedzi na środek odwoławczy,
co oznacza, że termin posiedzenia sądu dotyczącego rozpoznania tego środka
8
musi uwzględniać prawo strony do złożenia odpowiedzi na środek odwoławczy.
W następstwie rozpoznania skargi sąd wieczystoksięgowy wydaje orzeczenie, które
- tak jak wpis dokonany w następstwie rozpoznania wniosku - podlega zaskarżeniu
apelacją. Uwzględniając powyższe, uzasadnione było stanowisko Sądu
Okręgowego, że postępowanie przed Sądem Rejonowym, które toczyło się
po wniesieniu skargi na wpis referendarza sądowego, nie było dotknięte
nieważnością. Z tej przyczyny zarzut naruszenia art. 378 § 1 w zw. z art. 379 pkt 5
k.p.c. nie był uzasadniony. Niezależnie od powyższego, nie jest skuteczne
powołanie się w skardze kasacyjnej jedynie na naruszenie art. 378 § 1 w zw. z art.
379 pkt 5 k.p.c. w sytuacji niedostrzeżenia przez sąd odwoławczy nieważności
postępowania przed sądem pierwszej instancji. W razie bowiem istnienia takiego
stanu rzeczy sąd drugiej instancji powinien zastosować art. 386 § 2 w zw. z art. 13
§ 2 k.p.c., którego naruszenia w skardze kasacyjnej nie podniesiono.
Wbrew stanowisku prezentowanemu w skardze kasacyjnej, uwzględnieniu
skargi wniesionej na wpis w księdze wieczystej nie sprzeciwia się okoliczność,
że do skargi tej nie załączono żadnych dokumentów. Jak to już wcześniej
stwierdzono, wniesienie skargi na wpis referendarza w księdze wieczystej
powoduje konieczność rozpoznania sprawy przez sąd wieczystoksięgowy (art. 5181
§ 3 k.p.c.) w granicach wynikających z art. 6268
§ 1 i 2 k.p.c. Sąd
wieczystoksięgowy jest zobowiązany do uchylenia zaskarżonego wpisu i oddalenia
wniosku o wpis, gdy w wyniku dokonanej oceny stwierdzi, że brak było podstaw do
uwzględnienia wniosku o wpis (art. 5181
§ 3 w zw. z art. 6269
k.p.c.). Z tych
przyczyn za nieuzasadniony należy uznać zarzut naruszenia art. 6262
§ 3 i § 5
k.p.c. wyprowadzany z tego, że do skargi na wpis referendarza nie zostały
załączone żadne dokumenty. Ponadto, Sąd Okręgowy nie mógł naruszyć art. 6262
§ 5 k.p.c. przez bezpodstawne uznanie, że wnioskodawczyni nie była uprawniona
do złożenia wniosku o wykreślenie hipoteki, w sytuacji gdy wniosek o wpis
w księdze wieczystej - do którego odnosiło się zaskarżone apelacją postanowienie
Sądu Rejonowego z dnia 1 lipca 2010 r., a przed nim orzeczenie referendarza
sądowego – nie dotyczył hipoteki obciążającej spółdzielcze własnościowe prawo do
lokalu ujawnione w księdze wieczystej nr […].
9
Bezzasadny jest zarzut naruszenia art. 368 § 1 pkt 4 k.p.c. - dotyczącego
wymagań formalnych apelacji – według którego apelacja może zawierać powołanie,
w razie potrzeby, nowych faktów i dowodów oraz wykazanie, że ich powołanie
w postępowaniu przed sądem pierwszej instancji nie było możliwe albo że potrzeba
powołania się na nie wynikła później. Przepis ten, mający poprzez art. 13 § 2 k.p.c.
odpowiednie zastosowanie także w postępowaniu nieprocesowym, jest adresowany
do stron, a nie do sądu. Pomijając dowody zgłoszone w postępowaniu
apelacyjnym, sąd drugiej instancji może naruszać więc inne przepisy, które
określają zakres jego kognicji oraz regulują prekluzję dowodów zgłoszonych
dopiero na tym etapie postępowania. Nieprzeprowadzenie dowodów załączonych
do apelacji nie naruszało również art. 6268
§ 2 k.p.c., który określa kognicję
zarówno sądu pierwszej, jak i drugiej instancji (por. postanowienia Sądu
Najwyższego z dnia 27 kwietnia 2001 r., III CKN 354/2000, OSNC 2001, nr 12, poz.
183, z dnia 5 października 2005 r., II CK 781/2004, Lex Polonica nr 1611407, z dnia
5 września 2008 r., I CSK 60/2008, Lex nr 465856). Oznacza to, że art. 6268
§ 2
k.p.c. stanowi przeszkodę do prowadzenia przez sąd odwoławczy postępowania
dowodowego wykraczającego poza wskazane we wniosku o wpis dokumenty, jeżeli
miałyby one stanowić podstawę uwzględnienia wniosku (por. postanowienie
Sąd Najwyższego z dnia 16 listopada 2011 r., II CSK 538/10, nie publ.). Ponadto,
wbrew stanowisku wyrażonemu w skardze kasacyjnej, do apelacji nie załączono
dowodów, które mogłyby stanowić podstawę wpisu w księdze wieczystej, także
z tego względu, że były to jedynie kserokopie dokumentów. Ze względu
na wymagania określone w art. 31 ustawy z dnia 6 lipca 1982 r. o księgach
wieczystych i hipotece (jedn. tekst Dz.U. z 2001 r. Nr 124 poz. 1361 ze zm.)
oraz innych szczególnych przepisach (por. art. 250 § 1 k.p.c. w odniesieniu
do dokumentów urzędowych) podstawą wpisu w księdze wieczystej nie może
być kserokopia dokumentu. W orzecznictwie Sądu Najwyższego przyjęto,
że kserokopia dokumentu może być wykorzystana w postępowaniu
wieczystoksięgowym, ale jedynie w odniesieniu do dokumentów powołanych przez
stronę dla uzasadnienia odmowy wpisu (por. postanowienie Sądu Najwyższego
z dnia 7 lutego 2006 r., IV CK 361/2005, OSNC 2006, nr 11, poz. 190).
10
Zarzut naruszenia art. 6269
k.p.c. nie może stanowić samodzielnej podstawy
kwestionowania wykładni lub zastosowania przepisów prawa materialnego
mających znaczenie dla oceny zasadności wniosku o wpis w księdze wieczystej.
Zarzut ten byłyby uzasadniony jedynie wówczas, gdyby w wyniku błędnej wykładni
lub zastosowania prawa materialnego sąd niezasadnie oddalił wniosek o wpis.
Natomiast podniesione w skardze kasacyjnej zarzuty naruszenia prawa
materialnego nie były uzasadnione.
Zgodnie z art. 1712
u.s.m., w wypadkach, gdy ustawa przewiduje
wygaśnięcie spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu, prawo to, jeżeli jest
obciążone hipoteką, nie wygasa, lecz przechodzi z mocy prawa na spółdzielnię.
W okresie, gdy zostały podjęte uchwały załączone do wniosku o wpis obowiązywał
art. 2291
Pr. spółdzielczego, według którego w wypadkach gdy ustawa przewiduje
wygaśnięcie własnościowego prawa do lokalu z mocy prawa lub uchwały
spółdzielni, prawo to, jeżeli jest obciążone hipoteką, nie wygasa, lecz przechodzi
z mocy prawa lub uchwały spółdzielni na spółdzielnię. Przepis ten utracił moc
dopiero z dniem 15 stycznia 2003 r. na podstawie art. 3 pkt 3 ustawy z dnia
19 grudnia 2002 r. o zmianie ustawy o spółdzielniach mieszkaniowych oraz
o zmianie niektórych innych ustaw (Dz.U. z 2002 r. Nr 240, poz. 2058).
Uwzględniając powyższe, ten właśnie przepis, a nie wskazany w skardze
kasacyjnej art. 1712
u.s.m., określał skutki prawne wynikające z uchwał załączonych
do wniosku o wpis, które nastąpiły w okresie jego obowiązywania. Do dnia 15
stycznia 2003 r. obowiązywał również art. 227 § 1 Pr. spółdzielczego, według
którego własnościowe prawo do lokalu wygasało z upływem sześciu miesięcy od
dnia ustania członkostwa z innych przyczyn niż śmierć członka, chyba że członek
przed upływem tego terminu wskazał osobę, której zbył prawo, a osoba ta złożyła
deklarację członkowską. W tym wypadku prawo wygasało, gdy odmowa przyjęcia
tej osoby na członka spółdzielni stała się ostateczna, a od dnia ustania członkostwa
upłynęło sześć miesięcy. Nabywca mógł jednak, w ciągu trzech miesięcy od
doręczenia mu zawiadomienia o ostatecznej odmowie spółdzielni, wystąpić do sądu
o nakazanie przyjęcia go w poczet członków spółdzielni. Art. 227 § 1 Pr.
spółdzielczego miał zastosowanie do oceny zdarzeń, które nastąpiły w okresie jego
obowiązywania (por. uzasadnienie wyroku Trybunału Konstytucyjnego z dnia
11
11 grudnia 2008 r., K 12/08 (OTK A 2008, nr 10, poz. 176). Przepis ten, mocą
powołanego wyroku Trybunału Konstytucyjnego, został uznany za niezgodny z art.
64 ust. 2 w zw. z art. 31 ust. 3 Konstytucji. Wyrok ten ma skutek wsteczny (ex tunc)
i powinien być stosowany do oceny zdarzeń, które miały miejsce przed jego
ogłoszeniem. Wbrew stanowisku wyrażonemu w skardze kasacyjnej, Trybunał
Konstytucyjny w uzasadnieniu tego wyroku nie stwierdził, aby wyrok nie miał
zastosowania do stanów sprzed jego ogłoszenia. Wręcz przeciwnie, wyjaśniając
brak podstaw do umorzenia postępowania z powodu uchylenia art. 227 § 1 Pr.
spółdzielczego w chwili orzekania, Trybunał stwierdził nieistnienie alternatywnego
instrumentu prawnego, który mógłby spowodować zmianę sytuacji prawnej
ukształtowanej definitywnie zanim przepis ten utracił moc obowiązującą. Z tej
przyczyny – argumentował Trybunał - ewentualna eliminacja przepisu z systemu
prawnego umożliwi przywrócenie ochrony praw naruszonych obowiązywaniem
kwestowanej regulacji prawnej, a osoby, które utraciły spółdzielcze własnościowe
prawo do lokalu na podstawie art. 227 Pr. spółdzielczego, będą mogły żądać
wznowienia odpowiednich postępowań. Jak wyjaśnił Sąd Najwyższy w wyroku
z dnia 26 stycznia 2011 r., II CSK 335/10 (OSNC 2011, nr 10, poz. 114), powołany
wyrok Trybunału Konstytucyjnego nie jest skuteczny ex tunc jedynie w takim
zakresie, w jakim naruszałoby to zasadę ochrony praw słusznie nabytych (art. 2
Konstytucji). Dodać należy, iż powołany wyrok Trybunału Konstytucyjnego ma
zastosowanie także do zdarzeń, które nastąpiły przed wejściem w życie,
z Konstytucji 1997 r., gdyż naruszone przez art. 227 § 1 Pr. spółdzielczego prawo
konstytucyjne – deklarowane w art. 64 ust. 2 w zw. z art. 31 ust. 3 Konstytucji –
podlegało ochronie konstytucyjnej także przed wejściem w życie Konstytucji
z 1997 r. W konsekwencji wnioskodawczyni nie mogła skutecznie powołać się na
art. 1712
u.s.m., jako podstawę prawną żądanego wpisu w księdze wieczystej, nie
tylko dlatego, że inny przepis prawa materialnego - uchylony już art. 2291
§ 1 Pr.
spółdzielczego - był właściwy do oceny skutków prawnych wynikających z podjęcia
uchwał załączonych do wniosku o wpis, ale także i przede wszystkim z tej
przyczyny - jak trafnie przyjął Sąd Rejonowy, a do czego nie ustosunkował się
jednoznacznie Sąd Okręgowy – iż art. 227 § 1 Pr. spółdzielczego, który określał,
kiedy wygasało własnościowe spółdzielcze prawo do lokalu w następstwie ustania
12
członkostwa z innych przyczyn niż śmierć członka, został uznany za niezgodny
z Konstytucją. W następstwie tego wyroku nie istnieje w systemie prawnym norma,
która miałaby zastosowanie do oceny skutków wynikających z załączonych
do wniosku o wpis uchwał organów Spółdzielni Mieszkaniowej „K.”, przewidująca
wygaśnięcie z mocy prawa własnościowego spółdzielczego prawa do lokalu w
następstwie podjęcia uchwały o wykluczeniu ze spółdzielni mieszkaniowej członka,
któremu przysługiwało to prawo. Dodać należy, iż także art. 178
ust. 1 u.s.m. – który
przewidywał wygaśnięcie spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu
w następstwie utraty przez uprawnionego członkostwa w spółdzielni mieszkaniowej
- został uznany za niezgodny z Konstytucją wyrokiem Trybunału Konstytucyjnego z
dnia 30 marca 2004 r., sygn. K 32/03 (OTK ZU 2004, nr 3A, poz. 22). Skoro więc
nie doszło do wygaśnięcia własnościowego spółdzielczego prawa do lokalu w
następstwie wykluczenia ze Spółdzielni P. Ś., to nie mogło ono przejść na
wnioskodawczynię, mimo że było obciążone hipoteką.
Ze względu na wskazaną wyżej ocenę prawną dla rozstrzygnięcia
sprawy nie miały istotnego znaczenia okoliczności wskazane przez Sąd Okręgowy,
które w jego ocenie stanowiły przeszkodę uniemożliwiającą uwzględnienie
wniosku, a mianowicie, że treść załączonych do wniosku o wpis dokumentów nie
pozwalała na ustalenie, czy uchwały organów spółdzielni spowodowały utratę
własnościowego spółdzielczego prawa do lokalu także przez E. Ś. oraz, czy ziściły
się, przewidziane w art. 227 § 1 Pr. spółdzielczego oraz w uchwale nr 11/96
Zebrania Przedstawicieli Członków Spółdzielni Mieszkaniowej „K.” w O. z dnia 21
czerwca 1996 r., warunki wygaśnięcia własnościowego spółdzielczego prawa do
lokalu.
Bezzasadność wyżej ocenionych zarzutów naruszenia prawa materialnego
przesądza również o niezasadności zarzutu naruszenia art. 64 ust. 3 Konstytucji.
Wnioskodawczyni, ze względu na niekonstytucyjność przepisów, z których
wywodziła nabycie z mocy prawa spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu,
prawa tego nie nabyła, a w konsekwencji Sąd Okręgowy zaskarżonym orzeczeniem
nie mógł wnioskodawczyni tego prawa pozbawić, pomijając, że art. 64 ust. 3
Konstytucji dotyczy ograniczenia prawa własności, którym nie jest spółdzielcze
własnościowe prawo do lokalu (por. art. 244 § 1 k.c.).
13
Z tych względów Sąd Najwyższy oddalił skargę kasacyjną na podstawie art.
39814
w zw. z art. 13 § 2 k.p.c. O kosztach postępowania orzeczono na podstawie
art. 520 § 3 k.p.c. w zw. z art. 98 § 1 i 3 k.p.c., art. 391 § 1 i art. 13 § 2 k.p.c. oraz
przepisów § 13 ust. 4 pkt 2 w zw. z § 8 pkt 5 i § 2 ust. 2 rozporządzenia Ministra
Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności
adwokackie oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy
prawnej udzielonej z urzędu (Dz.U. Nr 163, poz. 1348 ze zm.).