Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt IV CSK 251/11
POSTANOWIENIE
Dnia 12 stycznia 2012 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Dariusz Dończyk (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Wojciech Katner
SSN Krzysztof Pietrzykowski
Protokolant Katarzyna Jóskowiak
w sprawie z wniosku Spółdzielni Mieszkaniowej „K.”
przy uczestnictwie P. Ś., E. Ś. i Powszechnej Kasy Oszczędności
Bank Polski SA z siedzibą w Warszawie
o wyodrębnienie z nieruchomości objętej Kw /…/ lokalu mieszkalnego nr 3,
o wykreślenie w Kw /…/ wpisów dotyczących spółdzielczego własnościowego
prawa do lokalu mieszkalnego i dokonanie w niej wpisów w dziale
I-O i I-Sp,
o wpisanie w Kw /…/ prawa własności na rzecz wnioskodawczyni,
o wpisanie w Kw /…/ właściciela lokalu nr 3,
o wykreślenie z Kw /…/ hipoteki umownej zwykłej,
po rozpoznaniu na rozprawie w Izbie Cywilnej
w dniu 12 stycznia 2012 r.,
skargi kasacyjnej wnioskodawcy
od postanowienia Sądu Okręgowego w O.
z dnia 31 grudnia 2010 r.,
1) oddala skargę kasacyjną;
2) zasądza od wnioskodawcy na rzecz uczestników
postępowania P. Ś. i E. Ś. kwotę 120 (sto dwadzieścia) zł
tytułem zwrotu kosztów postępowania kasacyjnego.
Uzasadnienie
2
Postanowieniem z dnia 2 lipca 2010 r. Sąd Rejonowy w O. oddalił wnioski
Spółdzielni Mieszkaniowej „K.” o wyodrębnienie z nieruchomości objętej księgą
wieczystą nr … lokalu mieszkalnego nr 3, wpisanie w niej właściciela tego lokalu, o
wykreślenie w księdze wieczystej nr … wpisów dotyczących spółdzielczego
własnościowego prawa do lokalu mieszkalnego i dokonanie w niej wpisów w dziale
I-O i I-sp, o wpisanie w tej księdze wieczystej prawa własności na rzecz
wnioskodawczyni i wykreślenie z tej księgi hipoteki umownej zwykłej.
Sąd Rejonowy ustalił, że księga wieczysta nr … prowadzona jest dla
nieruchomości gruntowej, oznaczonej jako działka nr 83/5 o powierzchni 0,1135 ha,
położonej w O. przy ulicy O. nr 8, zabudowanej budynkiem mieszkalnym nr 8. W
dziale II tej księgi wpisane jest prawo własności na rzecz Spółdzielni Mieszkaniowej
„K.” do 9191/10000 części oraz na rzecz właścicieli lokali wyodrębnionych z tej
nieruchomości. Księga wieczysta nr … została założona dla własnościowego
spółdzielczego prawa do lokalu mieszkalnego nr 3 w budynku przy ulicy O. 8 w O.,
wchodzącego do zasobu Spółdzielni Mieszkaniowej „K.” W dziale II, jako
uprawnieni, zostali wpisani E. Ś. i P. Ś. na prawach wspólności ustawowej. W
dziale IV księgi wieczystej wpisana jest hipoteka umowna zwykła w kwocie
22.546,40 zł na rzecz Powszechnej Kasy Oszczędności Banku Państwowego.
Uchwałą z dnia 14 września 1995 r. Rada Nadzorcza Spółdzielni Mieszkaniowej
„K.”, działając na podstawie art. 24 § 1 ustawy z 16 września 1982 r. Prawo
spółdzielcze (Dz.U. Nr 30, poz. 210 ze zm., dalej: „Pr. spółdzielcze”) oraz w oparciu
o § 61 ust. 2 pkt 4 statutu Spółdzielni, postanowiła wykluczyć P. Ś. z członkostwa w
Spółdzielni. Zebranie Przedstawicieli Członków Spółdzielni Mieszkaniowej „K.” w
uchwale z dnia 21 czerwca 1996 r., po rozpoznaniu odwołania P. Ś. od poprzedniej
uchwały nr 26/95 Rady Nadzorczej Spółdzielni postanowiło, że w razie nie
wywiązania się przez niego z zobowiązań wobec Spółdzielni w zakreślonym
terminie, odwołanie od uchwały Rady Nadzorczej uważa się za oddalone.
W dniu 19 kwietnia 2010 r. została zawarta w formie aktu notarialnego
umowa ustanowienia odrębnej własności lokalu mieszkalnego i przeniesienia
prawa własności. Pełnomocnik Spółdzielni Mieszkaniowej „K.” M. S. oświadczyła,
że Spółdzielni przysługuje spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu nr 3 w
budynku nr 8, przy ulicy O., które nabyła z mocy prawa na podstawie art. 1712
ust. 1
3
ustawy z dnia 15 grudnia 2000 r. o spółdzielniach mieszkaniowych (Dz.U. z 2001 r.
Nr 4, poz. 26 ze zm., dalej: „u.s.m.”). Okazała powołane wcześniej uchwały: nr
26/95 z dnia 14 września 1995 r. i nr 11/96 z dnia 21 czerwca 1996 r., protokoły z
przetargów w formie licytacji z dnia 7 kwietnia 2009 r. i 26 maja 2009 r., z których
wynika, że przetargi dotyczące sprzedaży wyżej wymienionego spółdzielczego
własnościowego prawa do lokalu nie odbyły się wobec braku oferentów.
Pełnomocnik Spółdzielni oświadczyła, że działając na podstawie art. 7 ust. 1 i art. 8
ust. 1 ustawy z dnia 24 czerwca 1994 r. o własności lokali, na podstawie przepisów
u.s.m., zmienionej ustawą z dnia 18 grudnia 2009 r. o zmianie ustawy o
spółdzielniach mieszkaniowych oraz o zmianie niektórych innych ustaw (Dz.U. Nr
223, poz. 1779), uchwały nr 27/2004 Zarządu Spółdzielni Mieszkaniowej „K.” z dnia
10 marca 2004 r. w sprawie określenia przedmiotu odrębnej własności lokali w
nieruchomości zlokalizowanej między innymi przy ulicy O. nr 8 oraz na podstawie
statutu reprezentowanej Spółdzielni, ustanawia odrębną własność lokalu
mieszkalnego nr 3 w budynku nr 8 przy ulicy O. z przynależną piwnicą nr 3, z
którego własnością związany jest udział wynoszący 276/10000 części w
nieruchomości wspólnej objętej księgą wieczystą nr … i przenosi własność tego
lokalu na rzecz Spółdzielni Mieszkaniowej „K.” Działający łącznie w imieniu i na
rzecz Spółdzielni „K.”, jako członkowie jej zarządu, A. S. i J. L. oświadczyli, że za
zgodą Rady Nadzorczej Spółdzielni, zawartą w uchwale nr 26/2009 z dnia 9
października 2009 r., na ustanowienie odrębnej własności wyżej wymienionego
lokalu mieszkalnego i na przeniesienie na rzecz reprezentowanej Spółdzielni prawa
własności tego lokalu wyrażają zgodę i nabycia tego dokonują na rzecz Spółdzielni
Mieszkaniowej „K.”
Powszechna Kasa Oszczędności Bank Polski Spółka Akcyjna z siedzibą
w Warszawie w dniu 16 kwietnia 2010 r. wystawiła oświadczenie, w którym
stwierdziła, że wygasła wierzytelność zabezpieczona hipoteką w kwocie 22.546,40
zł w księdze wieczystej nr /…/. Bank wyraził zgodę na wykreślenie tej hipoteki ze
wszystkimi odnoszącymi się do niej wpisami dodatkowymi.
W ocenie Sądu Rejonowego, Spółdzielnia Mieszkaniowa „K.” nie mogła
skutecznie ustanowić i przenieść na swoją rzecz odrębnej własności lokalu umową
z dnia 19 kwietnia 2010 r., gdyż – zgodnie z wpisami w księdze wieczystej nr /…/ –
4
spółdzielcze prawo do lokalu, dla którego jest ona prowadzona, przysługuje P. Ś. i
E. Ś. na prawach małżeńskiej wspólności ustawowej. W tej sytuacji podlegał
oddaleniu również wniosek o wykreślenie hipoteki umownej z uwagi na brak
legitymacji procesowej Spółdzielni do złożenia wniosku w tym zakresie.
Postanowieniem z dnia 31 grudnia 2010 r., Sąd Okręgowy oddalił apelację
wnioskodawczyni wniesioną od postanowienia Sądu pierwszej instancji, uznając za
prawidłowe ustalenia tego Sądu. Podniósł, że w chwili orzekania co do apelacji
zmienił się stan faktyczny w ten sposób, że postanowienie Sądu Rejonowego z
dnia 1 lipca 2010 r. – mocą którego uchylono wpis referendarza sądowego z dnia
17 marca 2010 r. o wykreśleniu z księgi wieczystej E. Ś. i P. Ś. jako uprawnionych
do spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu w księdze wieczystej nr /…/ –
było prawomocne. Za nieuzasadniony uznał zarzut naruszenia art. 1712
w zw. z art.
1711
u.s.m., który nie miał w sprawie zastosowania, bowiem nie nastąpiło
wygaśnięcie spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu, dla którego
prowadzona jest księga wieczysta nr /…/ na rzecz uczestników postępowania. Z
tej przyczyny nie było dopuszczalne ustanowienie i przeniesienie na rzecz
Spółdzielni Mieszkaniowej „K.” odrębnej własności przedmiotowego lokalu przez
zawarcie umowy ustanowienia odrębnej własności tego lokalu i przeniesienia prawa
własności tego lokalu. Za nieuzasadniony uznał także zarzut naruszenia art. 6262
§ 5 k.p.c. przez uznanie, że wnioskodawczyni nie jest legitymowana do złożenia
wniosku o wykreślenie hipoteki skoro została ona wpisana na wniosek wierzyciela
PKO BP na zabezpieczenie kredytu udzielonego E. i P. Ś., a wnioskodawczyni nie
figuruje w księdze wieczystej założonej dla lokalu.
Od postanowienia Sądu Okręgowego skargę kasacyjną wniosła
wnioskodawczyni, która zaskarżyła je w całości. W ramach podstawy kasacyjnej
z art. 3983
§ 1 pkt 1 w zw. z art. 13 § 2 k.p.c. zarzuciła naruszenie:
- art. 1712
w zw. z art. 1711
ust. 2 u.s.m. poprzez błędne uznanie, że przepisy te
nie mają w sprawie zastosowania oraz, że Spółdzielnia nie spełniła przesłanek
wynikających z tych przepisów, a w szczególności mylne uznanie, iż hipoteka
nie została spłacona oraz, że nie dokonano potrącenia należności wkładu
budowlanego. Ponadto poprzez błędne uznanie, iż Spółdzielnia, ustanawiając
5
odrębną własność lokalu mieszkalnego, pominęła unormowania wynikające
z art. 1712
u.s.m.;
- art. 1717
u.s.m. poprzez jego błędną wykładnię i uznanie, iż przepis ten nie ma
zastosowania, a dłużnikom, a zarazem uczestnikom postępowania, P. i E. Ś. –
którzy od lat nie mieszkają w przedmiotowym lokalu, a lokal wolny w sensie
prawnym i faktycznym został wydany Spółdzielni przez Komornika Sądowego
pod nadzorem Sądu Rejonowego – przysługuje nadal spółdzielcze
własnościowe prawo do lokalu;
- art. 64 ust. 3 Konstytucji poprzez zignorowanie przez Sąd drugiej instancji
zarzutu apelacyjnego naruszenia tego przepisu. Ponadto, pomijając dokumenty
załączone do apelacji, Sąd mylnie ocenił, że treść wniosku i załączone do niego
dokumenty nie wskazują, aby w obecnym stanie księgi wieczystej istniała
podstawa do wpisów zgodnie z żądaniem skarżącej.
W ramach podstawy kasacyjnej z art. 3983
§ 1 pkt 2 w zw. z art. 13 § 2 k.p.c.
zarzuciła naruszenie:
- art. 368 § 1 pkt 4 k.p.c. poprzez pominięcie i zaniechanie oceny załączonych do
apelacji dowodów w sprawie, których załączenie przed Sądem pierwszej
instancji nie było możliwe;
- art. 233 § 1 k.p.c. poprzez niedokładne i niewszechstronne rozważenie
zebranego w sprawie materiału dowodowego, w szczególności poprzez mylne
uznanie Sądu, iż hipoteka nie została spłacona oraz, że nie dokonano
potrącenia należności wkładu budowlanego. Ponadto przez przyjęcie za
podstawę oddalenia wniosku postanowienia Sądu wieczystoksięgowego z dnia
1 lipca 2010 r.;
- art. 6262
§ 3 oraz § 5 k.p.c. poprzez pominięcie i niezastosowanie tych
przepisów, a tym samym dokonanie wpisu w księdze wieczystej w oparciu tylko
o gołosłowną skargę uczestników bez żadnych dokumentów, a nadto art. 6262
§ 5 k.p.c. poprzez bezpodstawne uznanie że wnioskodawczyni nie była
uprawniona do złożenia wniosku o wykreślenie hipoteki;
6
- art. 6268
§ 2 k.p.c. poprzez bezpodstawne uznanie, iż Sąd pierwszej instancji
nie przekroczył granic kognicji, wydając postanowienie w oparciu o dokumenty,
których nie było przy skardze, oraz przyjmując bezzasadnie za podstawę do
wydania postanowienia oddalającego wniosek z dnia 19 kwietnia 2010 r. –
postanowienie Sądu wieczystoksięgowego z dnia 1 lipca 2010 r. (w sprawie
Dz. Kw. …);
- art. 6269
k.p.c. poprzez bezpodstawne uznanie, że Sąd pierwszej instancji
zasadnie oddalił wniosek z dnia 19 kwietnia 2010 r.
Wnioskodawczyni wniosła o uchylenie w całości zaskarżonego
postanowienia oraz poprzedzającego go postanowienia Sądu Rejonowego z dnia 2
lipca 2010 r. oraz o przekazanie sprawy Sądowi Rejonowemu do ponownego
rozpoznania, ewentualnie o uchylenie i zmianę zaskarżonego postanowienia
poprzez orzeczenie co do istoty sprawy, tj. poprzez uwzględnienie wszystkich
wniosków wieczystoksięgowych.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Zgodnie z art. 3983
§ 3 w zw. z art. 13 § 2 k.p.c., podstawą skargi kasacyjnej
nie mogą być zarzuty dotyczące ustalenia faktów lub oceny dowodów. Przepis ten
nie wskazuje konkretnych przepisów, których naruszenia nie można skutecznie
zarzucić w skardze kasacyjnej. W orzecznictwie Sądu Najwyższego przyjęto
jednak, że ze względu na omawianą regulację nie można skargi kasacyjnej oprzeć
na zarzucie naruszenia art. 233 § 1 k.p.c. określającego zasadę swobodnej oceny
dowodów, według której sąd ocenia wiarygodność i moc dowodów według
własnego przekonania, na podstawie wszechstronnego rozważenia zebranego
materiału. Przepis ten dotyczy bowiem bezpośrednio oceny dowodów, co należy do
sądów meriti i nie jest objęte kontrolą kasacyjną (por. wyroki Sądu Najwyższego:
z dnia 29 marca 2007 r., II PK 231/06, OSNP 2008, nr 9-10, poz. 124 oraz z dnia
8 maja 2008 r., V CSK 579/07, Lex nr 393889). W konsekwencji nieskuteczne jest
kwestionowane w skardze kasacyjnej poprzez zarzut naruszenia art. 233 § 1 k.p.c.
ustalenia, że hipoteka nie została spłacona oraz, że nie dokonano potrącenia
7
należności wkładu budowlanego. Wbrew przy tym zarzutowi skargi kasacyjnej, Sąd
Okręgowy – odnośnie do spłaty wierzytelności zabezpieczonej hipoteką na rzecz
Powszechnej Kasy Oszczędności Banku Polskiego S.A. w Warszawie – nie
zanegował tego faktu, lecz przyjął, że wnioskodawczyni nie przysługiwało
uprawnienie do żądania wykreślenia hipoteki wpisanej w księdze wieczystej nr /…/.
Nie był uzasadniony zarzut naruszenia art. 368 § 1 pkt 4 k.p.c. poprzez
pominięcie i zaniechanie oceny załączonych do apelacji dowodów.
Przepis ten, mający poprzez art. 13 § 2 k.p.c. zastosowanie także w postępowaniu
nieprocesowym, dotyczy wymagań formalnych apelacji i przewiduje, że apelacja
może zawierać powołanie, w razie potrzeby, nowych faktów i dowodów oraz
wykazanie, że ich powołanie w postępowaniu przed sądem pierwszej instancji nie
było możliwe albo że potrzeba powołania się na nie wynikła później. Norma
procesowa zawarta w tym przepisie jest adresowana do stron, a nie do sądu.
Pomijając dowody zgłoszone w postępowaniu apelacyjnym, sąd drugiej instancji
może naruszać inne przepisy, które określają zakres kognicji sądu drugiej instancji,
czy też dotyczą zasad prekluzji dowodów zgłoszonych dopiero w postępowaniu
apelacyjnym. Nieprzeprowadzenie postępowania dowodowego obejmującego
dowody załączone do apelacji nie stanowiło również naruszenia art. 6268
§ 2 k.p.c.,
który określa kognicję także sądu drugiej instancji (por. postanowienia Sądu
Najwyższego z dnia 27 kwietnia 2001 r., III CKN 354/2000, OSNC 2001, nr 12, poz.
183, z dnia 5 października 2005 r., II CK 781/2004, Lex Polonica nr 1611407, z dnia
5 września 2008 r., I CSK 60/2008, nie publ.). Przepis ten stanowi przeszkodę do
prowadzenia przez sąd odwoławczy postępowania dowodowego wykraczającego
poza wskazane we wniosku o wpis dokumenty, jeżeli miałyby one stanowić
podstawę uwzględnienia tego wniosku (por. postanowienie Sąd Najwyższego
z dnia 16 listopada 2011 r., II CSK 538/10, nie publ.). Ponadto, wbrew stanowisku
wyrażonemu w skardze kasacyjnej, do apelacji nie załączono dowodów, które
mogłyby zostać potraktowane jako dokumenty, o których mowa w art. 6268
§ 2
k.p.c., z tej przyczyny, że były to jedynie kserokopie dokumentów. Ze względu na
wymagania określone w art. 31 ustawy z dnia 6 lipca 1982 r. o księgach
wieczystych i hipotece (jedn. tekst: Dz.U. z 2001 r. Nr 124 poz. 1361 ze zm.) oraz
innych szczególnych przepisach (por. art. 250 § 1 k.p.c. w odniesieniu do
8
dokumentów urzędowych) podstawą wpisu w księdze wieczystej nie może być
kserokopia dokumentu. W orzecznictwie Sądu Najwyższego przyjęto, że
kserokopia dokumentu może być wykorzystana w postępowaniu
wieczystoksięgowym, ale jedynie w odniesieniu do dokumentów powołanych przez
stronę dla uzasadnienia odmowy wpisu (por. postanowienie Sądu Najwyższego
z dnia 7 lutego 2006 r., IV CK 361/2005, OSNC 2006, nr 11, poz. 190).
Bezzasadny był zarzut naruszenia art. 6268
§ 2 oraz art. 6262
§ 3 i § 5 k.p.c.
uzasadniony „dokonaniem wpisu w księdze wieczystej w oparciu tylko o gołosłowną
skargę uczestników bez żadnych dokumentów”. W sprawie, w której wniesiono
skargę kasacyjną, nie zostały dokonane wpisy w księgach wieczystych przez
referendarza sądowego, lecz w odniesieniu do złożonych wniosków wydano w dniu
2 lipca 2010 r. postanowienie oddalające wnioski o wpisy w księgach wieczystych.
W sprawie tej nie została więc wniesiona skarga na orzeczenie referendarza
sądowego. Wpis przez referendarza sądowego w księdze wieczystej prowadzonej
dla spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu – w odniesieniu do którego
została wniesiona też skarga – nastąpił w równolegle toczącej się sprawie,
oznaczonej numerem Dz. Kw. … . W chwili złożenia wniosków o wpis – w związku
z zawartą w dniu 19 kwietnia 2010 r. umową – w księdze wieczystej nr /…/ na
skutek dokonanego w dniu 17 marca 2010 r. wpisu referendarza sądowego zostali
wykreśleni z działu II tej księgi uczestnicy postępowania i wpisana
wnioskodawczyni. Wpis ten, o charakterze deklaratoryjnym, był nieprawomocny i
został uchylony postanowieniem Sądu Rejonowego z dnia 1 lipca 2010 r. na skutek
uwzględnienia skargi wniesionej przez uczestniczkę postępowania E. Ś. Apelacja
od tego rozstrzygnięcia została oddalona postanowieniem Sądu Okręgowego z
dnia 31 grudnia 2010 r. (wydanym przed orzeczeniem zaskarżonym skargą
kasacyjną).
Uwzględnienie przez Sąd Okręgowy, w sprawie w której wniesiono skargę
kasacyjną, postanowienia Sądu Rejonowego z dnia 1 lipca 2010 r. - odnoszącego
się do wcześniejszego wpisu w księdze wieczystej prowadzonej dla spółdzielczego
własnościowego prawa do lokalu - nie naruszało art. 6268
§ 2 k.p.c. Z przepisu
tego wynikał obowiązek uwzględnienia przez sąd wieczystoksięgowy oprócz treści
i formy wniosku o wpis oraz dołączonych do wniosków dokumentów także treści
9
wyżej wymienionej księgi wieczystej. Sąd Okręgowy nie uwzględnił innych
dokumentów ponad te, które zostały załączone do wniosku o kolejne wpisy.
Natomiast w chwili orzekania przez Sąd Okręgowy treść księgi wieczystej
dotyczącej spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu została ukształtowana
prawomocnym postanowieniem Sądu Rejonowego z dnia 1 lipca 2010 r.
odnoszącym się do wniosku o wpis w tej księdze wieczystej wnioskodawczyni
w miejsce P. Ś. i E. Ś., jako uprawnionych do lokalu spółdzielczego. Wniosek ten
wpłynął do Sądu Rejonowego przed wnioskiem o dokonanie kolejnych wpisów w
tej księdze zawartych w umowie z dnia 19 kwietnia 2010 r. Uchylenie,
postanowieniem z dnia 1 lipca 2010 r., orzeczenia referendarza sądowego
spowodowało jego eliminację z porządku prawnego (także wykreślenie wpisów
dokonanych na jego podstawie - por. § 15 ust. 1 w zw. z § 12 ust. 1 rozporządzenia
Ministra Sprawiedliwości z dnia 17 września 2001 r. w sprawie prowadzenia ksiąg
wieczystych i zbiorów dokumentów, Dz.U. Nr 102, poz. 1122 ze zm.).
W uchwale składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z dnia 16 grudnia
2009 r., zasady prawnej, III CZP 80/09 przyjęto, że sąd rozpoznając wniosek o wpis
w księdze wieczystej związany jest stanem rzeczy istniejącym w chwili złożenia
wniosku i kolejnością jego wpływu. Kolejność rozpoznawania wniosków o wpis
w księdze wieczystej wiąże się ściśle z kognicją sądu wieczystoksięgowego
w związku z czym art. 6268
k.p.c. musi być analizowany łącznie z art. 6266
k.p.c.,
stanowiącym, że o kolejności wniosku o wpis rozstrzyga chwila wpływu wniosku do
właściwego sądu. Z tego względu decydujące znaczenie przy rozpoznawaniu
wniosku o wpis w księdze wieczystej ma stan rzeczy istniejący w chwili wpływu
wniosku do sądu, a kolejność złożenia wniosków o wpis w księdze wieczystej jest
dla sądu wiążąca. Odmienne zapatrywanie dopuszczające rozszerzenie kognicji
sądu wieczystoksięgowego przez uwzględnienie w chwili wpisu okoliczności
znanych sądowi urzędowo (art. 228 § 2 k.p.c.), np. ujawnionych w innej sprawie
oczekującej na rozpoznanie w terminie późniejszym, jest sprzeczne z art. 6268
§ 2
k.p.c. oraz pomija, że w przepisach o kognicji sądu wieczystoksięgowego nie ma
odpowiednika uchylonego art. 46 ust. 2 u.k.w.h. W postanowieniu z dnia
23 czerwca 2010 r., II CSK 661/09 (OSNC 2011, nr 1, poz. 12) zwrócono jednak
uwagę na to, że przyjęta w powołanej wyżej uchwale wykładnia art. 6268
§ 2 k.p.c.
10
została zdeterminowana pytaniem, czy w postępowaniu wieczystoksięgowym ma
odpowiednie zastosowanie nie tylko art. 316 § 1 k.p.c., ale także art. 192 pkt 3
k.p.c. w sytuacji, gdy występuje konkurencja wniosków złożonych w różnym czasie.
Uwzględniając powyższą uwagę w postanowieniu z dnia 23 czerwca 2010 r.,
II CSK 661/09 przyjęto, że w sprawie wieczystoksięgowej, w której nie występuje
konkurencja wniosków złożonych w różnym czasie, sąd w chwili ich rozpoznania
może – w celu zapewnienia w księdze wieczystej prawdziwości wpisów –
uwzględnić okoliczności znane mu urzędowo. Jest to podyktowane funkcją ksiąg
wieczystych, określoną w art. 1 ust. 1 i art. 2 i art. 3 u.k.w.h., ukierunkowaną na
zapewnienie księgom wieczystym prawdziwości wpisów. Nie można bowiem
akceptować poglądu zakładającego, że sąd – w sytuacji, w której nie ma
konkurencji wniosków o wpis – może dokonywać wpisu prawa z pełną
świadomością sprzeczności z rzeczywistym stanem prawnym. Zatem, zgodnie ze
stanowiskiem zajętym w postanowieniu Sądu Najwyższego z dnia 15 grudnia
2005 r., V CK 54/05 (OSNC 2006, nr 7-8, poz. 138), sąd wieczystoksięgowy może
odmówić wpisu w księdze wieczystej, gdy istnieje znana mu urzędowo przeszkoda
do jego dokonania. Podzielając to stanowisko, należy przyjąć, że Sąd Okręgowy,
orzekając o kolejnym wniosku o wpis, mógł uwzględnić treść księgi wieczystej
prowadzonej dla spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu z chwili orzekania
ukształtowanej prawomocnym orzeczeniem sądu dotyczącym wcześniej
rozpoznanego wniosku o wpis dlatego, że pomiędzy tymi wnioskami nie zachodziła
konkurencja w tym znaczeniu, że uwzględnienie pierwszego z nich (o wykreślenie
z księgi wieczystej prowadzonej dla spółdzielczego własnościowego prawa do
lokalu uprawnionych P. Ś. i E. Ś. i wpis jako uprawnionego wnioskodawczyni)
stanowiłoby przeszkodę dla uwzględnienia później złożonego wniosku. Ponadto, w
ramach kognicji określonej art. 6268
§ 2 k.p.c., sąd wieczystoksięgowy
zobowiązany jest do oceny skuteczności materialnoprawnej czynności prawnej
stanowiącej podstawę wpisu. Z tej przyczyny, w postępowaniu wywołanym
złożeniem kolejnego wniosku przez wnioskodawczynię o wpisy zawartym w
umowie z dnia 19 kwietnia 2010 r., podlegały ocenie sądu również te same
okoliczności i dokumenty (dotyczące wykluczenia ze Spółdzielni Mieszkaniowej „K."
P. Ś.), które były przedmiotem oceny w sprawie zakończonej prawomocnym
11
postanowieniem Sądu Rejonowego z dnia 1 lipca 2010 r. Z tej przyczyny Sąd
Okręgowy nie mógł pominąć skutków wynikających z prawomocnego orzeczenia
Sądu Rejonowego z dnia 1 lipca 2010 r., którego przesłanką rozstrzygnięcia było
przyjęcie, że na wnioskodawczynię nie przeszło z mocy prawa spółdzielcze
własnościowe prawo do lokalu mieszkalnego, którego dotyczyły złożone przez
wnioskodawczynię wnioski.
Warunki przejścia z mocy prawa spółdzielczego własnościowego prawa do
lokalu na spółdzielnię mieszkaniową określone są w art. 1712
ust. 1 u.s.m.
(poprzednio w art. 2291
§ 1 Pr. spółdzielczego), według którego w wypadkach, gdy
ustawa przewiduje wygaśnięcie spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu,
prawo to, jeżeli jest obciążone hipoteką, nie wygasa, lecz przechodzi z mocy prawa
na spółdzielnię. Zdaniem wnioskodawczyni, ziściły się warunki określone w tym
przepisie, gdyż z powodu wykluczenia ze Spółdzielni Mieszkaniowej P. Ś.
zachodziły okoliczności przewidziane w art. 227 § 1 Pr. spółdzielczego wygaśnięcia
spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu, które jednak nie wygasło, lecz
przeszło z mocy prawa na wnioskodawczynię, gdyż było obciążone hipoteką.
Jak jednak przesądzono o tym w sprawie IV CSK 250/11, art. 227 § 1
Pr. spółdzielczego nie mógł mieć zastosowania z tego względu, że został uznany,
wyrokiem Trybunału Konstytucyjnego z dnia 11 grudnia 2008 r., K 12/08 (OTK A
2008, nr 10, poz. 176), za niezgodny z Konstytucją, a wyrok ten, zgodnie ze
stanowiskiem Sądu Najwyższego wyrażonym w wyroku z dnia 26 stycznia 2011 r.,
II CSK 335/10 (OSNC 2011, nr 10, poz. 114), nie jest skuteczny ex tunc jedynie
w takim zakresie, w jakim naruszałoby to zasadę ochrony praw słusznie nabytych
(art. 2 Konstytucji).
W skardze kasacyjnej zarzut naruszenia art. 1712
ust. 1 u.s.m. uzasadniony
był także błędnym ustaleniem, że hipoteka nie została spłacona oraz że nie
dokonano potrącenia należności z tytułu wkładu budowlanego. Tak skonstruowany
zarzut naruszenia prawa materialnego zmierza do zakwestionowania ustaleń
faktycznych, co jest niedopuszczalne, gdyż zarzut naruszenia prawa materialnego
można odnieść wyłącznie do ustaleń faktycznych dokonanych w sprawie, a nie do
ustaleń, które, zdaniem skarżącego, powinny zostać dokonane.
12
Art. 1711
ust. 2 u.s.m. w ogóle nie miał zastosowanie w sprawie dotyczącej
wniosków o wpis w księdze wieczystej, gdyż dotyczy on szczegółowych zasad
wypłacenia osobie uprawnionej wartości rynkowej lokalu – co przewiduje art. 1711
ust. 1 u.s.m. – w wypadku wygaśnięcia spółdzielczego własnościowego prawa do
lokalu. Zgodnie z art. 1711
ust. 2 u.s.m., z wartości rynkowej lokalu potrąca się
niewniesioną przez osobę, której przysługiwało spółdzielcze własnościowe prawo
do lokalu, część wkładu budowlanego, a w wypadku gdy nie został spłacony kredyt
zaciągnięty przez spółdzielnię na sfinansowanie kosztów budowy danego lokalu –
potrąca się kwotę niespłaconego kredytu wraz z odsetkami. Przepis ten nie określa
warunków wygaśnięcia spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu, sytuacji
prawnej hipoteki obciążającej to prawo ani też warunków przejścia własnościowego
spółdzielczego prawa do lokalu na spółdzielnię mieszkaniową.
Skoro wnioskodawczyni nie wykazała, że przeszło na nią z mocy
prawa spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu objęte księgą wieczystą nr /…/ ,
przesądza to o bezzasadności zarzutu naruszenia art. 6262
§ 5 k.p.c. wskutek
uznania, że wnioskodawczyni nie była uprawniona do złożenia wniosku o
wykreślenie hipoteki obciążającej wymienione wyżej prawo, gdyż nie należy do
osób, wskazanych w tym przepisie, uprawnionych do złożenia wniosku o wpis w
księdze wieczystej.
Uwzględniając powyższe nie był uzasadniony także zarzut naruszenia
art. 1717
u.s.m., umotywowany bezzasadnym przyjęciem, że uczestnikom
postępowania P. i E. Ś., a nie wnioskodawczyni, przysługuje nadal spółdzielcze
własnościowe prawo do lokalu. Spółdzielnia Mieszkaniowa „K.", jako właściciel
nieruchomości, na której posadowiony jest budynek z lokalem spółdzielczym,
którego dotyczyły wnioski o wpis, mogła na podstawie art. 10 ustawy z dnia 24
czerwca 1994 r. o własności lokali (jedn. tekst: Dz.U. z 2000 r. Nr 80, poz. 903 ze
zm.) ustanowić dla siebie, na mocy jednostronnej czynności prawnej, odrębną
własność tego lokalu. W takim przypadku bezprzedmiotowe było przenoszenie tak
ustanowionego prawa na podstawie umowy na spółdzielnię. Zgodnie z art. 1717
u.s.m., przeniesienie przez spółdzielnię własności lokalu ustanowionego na mocy
jednostronnej czynności prawnej mogło nastąpić wyłącznie na rzecz członka,
któremu przysługuje spółdzielcze własnościowe prawo do tego lokalu albo osoby
13
niebędącej członkiem spółdzielni, której przysługuje spółdzielcze własnościowe
prawo do tego lokalu. Zawarta przez Spółdzielnię Mieszkaniową „K." umowa -
stanowiąca podstawę żądanych wpisów - naruszała ten przepis, gdyż pomijała, że
ustanowione prawo odrębnej własności lokalu mogło być przeniesione wyłącznie na
rzecz P. Ś. i E. Ś., którym przysługiwało w chwili zawarcia tej umowy spółdzielcze
własnościowe prawo do tego lokalu i opierała się na błędnym założeniu, że
przeszło ono z mocy prawa na wnioskodawczynię.
Nie był uzasadniony zarzut naruszenia art. 64 ust. 3 Konstytucji na skutek
zaniechania odniesienia się Sądu Okręgowego do zarzutu apelacyjnego
naruszenia tego przepisu. Brak odniesienia się Sądu odwoławczego do
podniesionego w apelacji zarzutu naruszenia prawa materialnego nie oznacza
automatycznie, że orzeczenie tego Sądu narusza ten przepis, lecz może
uzasadniać naruszenie przez Sąd odwoławczy przepisów procesowych
dotyczących kognicji tego Sądu oraz zasad sporządzania pisemnego uzasadnienia
orzeczenia. Ponadto zarzut naruszenia art. 64 ust. 3 Konstytucji, wnioskodawczyni
wiązała z nieuwzględnieniem przez Sąd Okręgowy dowodów załączonych przez
wnioskodawczynię do apelacji, co mogło uzasadniać także podniesienie jedynie
zarzutów naruszenia prawa procesowego.
Z tych względów oddalenie wniosków o wpisy w księgach wieczystych nie
naruszało art. 6269
k.p.c. Uwzględniając powyższe Sąd Najwyższy oddalił skargę
kasacyjną na podstawie art. 39814
w zw. z art. 13 § 2 k.p.c. O kosztach
postępowania orzeczono na podstawie art. 520 § 3 k.p.c. w zw. z art. 98 § 1 i 3
k.p.c., art. 391 § 1 i art. 13 § 2 k.p.c. oraz przepisów § 13 ust. 4 pkt 2 w zw. z § 8
pkt 5 i § 2 ust. 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002
r. w sprawie opłat za czynności adwokackie oraz ponoszenia przez Skarb Państwa
kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu (Dz.U. Nr 163,
poz. 1348 ze zm.).
14
md