Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt IV CZ 117/11
POSTANOWIENIE
Dnia 12 stycznia 2012 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Dariusz Dończyk (przewodniczący)
SSN Wojciech Katner
SSN Krzysztof Pietrzykowski (sprawozdawca)
w sprawie z powództwa Centrali Zaopatrzenia Medycznego "Z." Spółki z o.o.
przeciwko J. K.
o zapłatę,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej
w dniu 12 stycznia 2012 r.,
zażalenia pozwanego
na postanowienie Sądu Apelacyjnego
z dnia 21 czerwca 2011 r.,
uchyla zaskarżone postanowienie.
Uzasadnienie
2
Sąd Apelacyjny postanowieniem z dnia 19 lipca 2010 r. uchylił wyrok Sądu
Okręgowego w B. z dnia 3 listopada 2009 r. i wyrok zaoczny tego Sądu z dnia 25
sierpnia 2009 r. i postępowanie w sprawie umorzył oraz zasądził od powódki na
rzecz pozwanego kwotę 13 361 zł tytułem zwrotu kosztów procesu poniesionych w
obu instancjach. Podkreślił, że umorzył postępowanie w sprawie na podstawie art.
386 § 3 k.p.c. wobec cofnięcia przez powódkę pozwu w sprawie wytoczonej
przeciwko pozwanemu jako członkowi zarządu spółki z o.o. „X”. Uznał, że powódka
wystąpiła przeciwko członkowi zarządu spółki z powództwem na podstawie art. 299
k.s.h. bez dokładnego rozeznania stanu majątkowego spółki, ponosząc w ten
sposób ryzyko, że powództwo takie może okazać się bezzasadne wobec braku
spełnienia przesłanki bezskuteczności egzekucji wobec spółki. Uzasadniało to
obciążenie powódki kosztami procesu, ponieważ pozwany w terminie wskazanym
w art. 203 § 3 k.p.c. w związku z art. 391 § 1 k.p.c. złożył stosowny wniosek.
Powódka zaskarżyła to postanowienie w zakresie rozstrzygnięcia o kosztach
procesu za obie instancje.
Sąd Najwyższy postanowieniem z dnia 10 lutego 2011 r., uchylił zaskarżone
postanowienie i w tym zakresie przekazał sprawę Sądowi Apelacyjnemu do
ponownego rozpoznania i orzeczenia o kosztach postępowania zażaleniowego.
Podkreślił, że Sąd Apelacyjny przedwcześnie przesądził, iż podane przez powódkę
okoliczności nie uzasadniały odstępstwa od zasady przewidzianej w art. 203 § 2 zd.
drugie k.p.c. Tymczasem wystąpienie z powództwem w niniejszej sprawie nastąpiło
w dniu 22 maja 2009 r., a więc po ponad dwóch miesiącach od wydanego przez
komornika postanowienia z dnia 5 marca 2009 r. o umorzeniu prowadzonego
przeciwko spółce postępowania egzekucyjnego z powodu bezskuteczności
egzekucji. Takie orzeczenie organu egzekucyjnego uprawniało powódkę do oceny,
że egzekucja prowadzona przeciwko spółce okazała się bezskuteczna, zatem
została spełniona przesłanka do wystąpienia z powództwem na podstawie art. 299
§ 1 k.s.h. Okoliczność, że później powódka uzyskała zaspokojenie w ponownie
wszczętym przeciwko spółce postępowaniu egzekucyjnym, wymaga zbadania
3
przesłanek, które spowodowały wszczęcie i pomyślne dla wierzyciela zakończenie
tego drugiego postępowania egzekucyjnego oraz możliwości oceny ich
występowania, przy dołożeniu wymaganej od powódki staranności, już w dacie
wytaczania niniejszego powództwa.
Sąd Apelacyjny postanowieniem z dnia 21 czerwca 2011 r. zasądził od
pozwanego na rzecz powódki 13 490 zł tytułem zwrotu kosztów procesu
poniesionych w obu instancjach oraz zasądził od pozwanego na rzecz powódki
1 344 zł tytułem kosztów postępowania zażaleniowego. Uznał, że istniała
wyjątkowa sytuacja umożliwiająca obciążenie kosztami procesu pozwanego (art. 98
§ 1 k.p.c.), bowiem powódka wykazała, że wystąpienie z pozwem było niezbędne
do celowego dochodzenia przez niego swych praw. Powódka wytoczyła
powództwo, mając dostateczne podstawy do przyjęcia, że stan majątkowy spółki
z o.o. „X.” uzasadnia istnienie przesłanki, że egzekucja przeciwko niej okazała się
bezskuteczna. Zdaniem Sądu Apelacyjnego, nie można zarzucić powódce
jakichkolwiek zaniedbań i uznać należy, że miała ona wystarczające podstawy do
twierdzenia, iż zasadne było wytoczenie powództwa przewidzianego w art. 299
k.s.h. Gdyby bowiem nie doszło do wytoczenia powództwa, powódka nie miałaby
informacji o faktycznej sytuacji majątkowej spółki z o.o. „X”.
Pozwany wniósł zażalenie na postanowienie Sądu Apelacyjnego z dnia 21
czerwca 2011 r., zarzucając naruszenie art. 98 § 1, art. 100, art. 102 i art. 203 § 2.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Zgodnie z art. 98 § 1 k.p.c., strona przegrywająca sprawę obowiązana jest
zwrócić przeciwnikowi na jego żądanie koszty niezbędne do celowego dochodzenia
praw i celowej obrony (koszty procesu). Przepis ten ustanawia zasady
odpowiedzialności za wynik procesu oraz orzekania o zwrocie kosztów
niezbędnych i celowych. Za przegrywającego uznaje się powoda, którego żądanie
nie zostało uwzględnione, albo pozwanego, którego obrona okazała się
nieskuteczna. Zasada odpowiedzialności za wynik procesu została dodatkowo
podkreślona w art. 203 § 2 zdanie 2 k.p.c., który wyraźnie przyznaje pozwanemu
zwrot kosztów procesu w razie cofnięcia pozwu (zob. postanowienie Sądu
Najwyższego z dnia 16 lutego 2011 r., II CZ 203/10, niepubl.). Jednakże Sąd
4
Najwyższy w postanowieniu z dnia 10 lutego 2011 r., IV CZ 111/10, którym Sąd
Apelacyjny był związany, przyjął, iż cofnięcie pozwu może wyjątkowo nie obciążać
powoda kosztami postępowania żądanymi przez pozwanego (art. 203 § 2 zd.
drugie k.p.c.), jeżeli powód wykaże, że wystąpienie z powództwem było niezbędne
do celowego dochodzenia praw lub celowej obrony, z uwzględnieniem okoliczności
istniejących w dacie wytoczenia pozwu. Sąd Apelacyjny uznał, że taka sytuacja
wystąpiła w niniejszej sprawie, z czym trudno zresztą polemizować, i obciążył
pozwanego kosztami postępowania. Takie rozstrzygnięcie jednak w oczywisty
sposób narusza zasady słuszności. Cofnięcie pozwu było bowiem skutkiem
zaspokojenia powoda w trakcie postępowania, ale nie przez pozwanego, lecz przez
osobę trzecią (spółkę z o.o.). Optymalnym rozwiązaniem w tej sytuacji byłoby,
co podkreśla pozwany w zażaleniu, wzajemne zniesienie kosztów postępowania,
tyle że art. 100 k.p.c. nie może znaleźć zastosowania w niniejszej sprawie. Trafne
jest natomiast odwołanie się do reguły słusznościowej, zamieszczonej w art. 102
k.p.c. Jak bowiem przyjął Sąd Najwyższy w uzasadnieniu powołanego wyżej
postanowienia z dnia 16 lutego 2011 r., II CZ 203/10, przepis ten wyraża zasadę
słuszności w orzekaniu o kosztach, stanowiąc wyjątek od zasady
odpowiedzialności za wynik procesu. Nie konkretyzuje on pojęcia wypadków
szczególnie uzasadnionych, pozostawiając ich kwalifikację, przy uwzględnieniu
całokształtu okoliczności danej sprawy, sądowi (por. m.in. postanowienie Sądu
Najwyższego z dnia 20 grudnia 1973 r., II CZ 210/73, niepubl.). Podstawę do jego
zastosowania stanowią konkretne okoliczności danej sprawy, przekonujące o tym,
że w danym przypadku obciążenie strony przegrywającej kosztami procesu na
rzecz przeciwnika byłoby niesłuszne, niesprawiedliwe. Stanowią je zarówno fakty
związane z samym procesem, jak i leżące poza nim, a dotyczące sytuacji życiowej,
stanu majątkowego stron, które powinny być oceniane przede wszystkim
z uwzględnieniem zasad współżycia społecznego. Zatem przepis art. 102 k.p.c.
powinien być zastosowany wówczas, gdy w okolicznościach danej sprawy
obciążenie strony przegrywającej kosztami procesu przeciwnika byłoby rażąco
niezgodne z zasadami słuszności.
5
Przy ponownym rozpoznawaniu sprawy Sąd Apelacyjny powinien zatem
rozważyć nieobciążenie pozwanego kosztami postępowania na podstawie art. 102
k.p.c.
Z przedstawionych powodów orzeczono, jak w sentencji (art. 39815
§ 1 k.p.c.
w związku z art. 3941
§ 3 k.p.c.).
jw