Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt I UK 325/11
POSTANOWIENIE
Dnia 19 stycznia 2012 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Małgorzata Wrębiakowska-Marzec
w sprawie z odwołania Grzegorza P.
przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych
o prawo do emerytury,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń
Społecznych i Spraw Publicznych w dniu 19 stycznia 2012 r.,
skargi kasacyjnej ubezpieczonego od wyroku Sądu Apelacyjnego
z dnia 6 kwietnia 2011 r.,
odmawia przyjęcia skargi kasacyjnej do rozpoznania.
UZASADNIENIE
Wyrokiem z dnia 6 kwietnia 2011 r. Sąd Apelacyjny oddalił apelację
Grzegorza P. od wyroku z dnia 28 maja 2010 r. Sądu Okręgowego w C., którym
oddalono odwołanie wnioskodawcy od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych z
dnia 10 grudnia 2009 r. odmawiającej prawa do emerytury w obniżonym wieku.
W skardze kasacyjnej wnioskodawca zarzucił: I. naruszenie przepisów
postępowania, a mianowicie: 1) art. 378 § 1, art. 387 § 1 oraz art. 328 § 2 w
związku z art. 391 § 1 k.p.c., poprzez nierozpoznanie istoty sprawy w granicach
apelacji, a w konsekwencji brak ustosunkowania się do wszystkich zarzutów
apelacyjnych w treści uzasadnienia wyroku; 2) art. 382 k.p.c. przejawiające się tym,
iż Sąd drugiej instancji pomimo tego, że dysponował niezbędnymi dowodami,
bezpodstawnie zaniechał dokonania ustaleń faktycznych, które miały istotne
znaczenie dla rozstrzygnięcia sprawy; II. naruszenie prawa materialnego, tj.: 1) art.
2
184 w związku z art. 32 ust. 1 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i
rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (jednolity tekst: Dz. U. z 2009 r. Nr
153, poz.1227 ze zm., powoływanej dalej jako ustawa emerytalna) oraz § 2 i § 4
rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku
emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w
szczególnym charakterze (Dz. U. Nr 8, poz. 43 ze zm., powoływanego dalej jako
rozporządzenie), poprzez ich błędną wykładnię prowadzącą do bezpodstawnego
przyjęcia, że ubezpieczony nie spełnił wszystkich warunków niezbędnych do tego,
by uzyskać prawo do emerytury w obniżonym wieku na podstawie wskazanych
powyżej przepisów; 2) art. 184 ust. 1 pkt 1 ustawy emerytalnej w związku z § 4 ust.
1 rozporządzenia w związku z pkt 2 działu VIII wykazu A, zawierającego katalog
prac w szczególnych warunkach, których wykonywanie uprawnia do niższego
wieku emerytalnego w związku z art. 22 § 11
w związku z art. 22 § 1 k.p., poprzez
ich błędną wykładnię prowadzącą do bezpodstawnego przyjęcia, że ubezpieczony
świadcząc pracę na rzecz rolniczej spółdzielni produkcyjnej na warunkach
świadczących ewidentnie o istnieniu stosunku pracy nie posiada wymaganego do
uzyskania prawa do wcześniejszej emerytury okresu pracy w warunkach
szczególnych tylko dlatego, że świadczył zaliczaną do tej kategorii pracę kierowcy
samochodów ciężarowych o dopuszczalnym ciężarze całkowitym powyżej 3,5
tony, posiadając w tym czasie, jedynie formalnie, status członka tej spółdzielni, a
formalna podstawa świadczenia przez niego pracy nie przesądza o jej
rzeczywistym charakterze; 3) art. 2 i art. 32 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej,
poprzez ich nieprawidłowe zastosowanie, gdyż świadczenie pracy w szczególnych
warunkach czy w szczególnym charakterze oznacza pracę o znacznej szkodliwości
dla zdrowia lub o znacznym stopniu uciążliwości; praca wykonywana przez członka
spółdzielni, która odpowiada pracy wykonywanej w ramach stosunku pracy nie
powinna być traktowana w sposób odmienny od tej samej pracy mającej taki sam
charakter i szkodliwość, ale wykonywanej przez pracownika, który jedynie formalnie
posiadał status członka rolniczej spółdzielni produkcyjnej.
Wskazując na powyższe zarzuty skarżący wniósł o uchylenie w całości
zaskarżonego wyroku i „przekazanie go” do ponownego rozpoznania Sądowi
3
drugiej instancji, ewentualnie o „uchylenie i zmianę zaskarżonego wyroku poprzez
przyznanie ubezpieczonemu emerytury w obniżonym wieku”.
Wniosek o przyjęcie skargi kasacyjnej do rozpoznania uzasadniony został
występowaniem w sprawie istotnego zagadnienia prawnego oraz potrzebą wykładni
„wskazanych w petitum skargi przepisów prawnych” budzących poważne
wątpliwości i wywołujących rozbieżności w orzecznictwie sądów. W ocenie
skarżącego, konieczne jest po pierwsze - ustalenie, czy posiadanie przez
ubezpieczonego, jedynie formalnie, statusu członka rolniczej spółdzielni
produkcyjnej wyklucza możliwość uzyskania prawa do emerytury w obniżonym
wieku z uwagi na pracę w warunkach szczególnych, przyznawaną w oparciu o art.
184 ustawy emerytalnej, w sytuacji gdy praca kierowcy samochodów ciężarowych o
dopuszczalnym ciężarze całkowitym powyżej 3,5 tony świadczona przez
ubezpieczonego na rzecz rolniczej spółdzielni bezsprzecznie nosiła znamiona
stosunku pracy w rozumieniu Kodeksu pracy oraz po drugie – wyjaśnienie, czy na
podstawie art. 184 ustawy emerytalnej w związku z przepisami rozporządzenia
prawo do emerytury w obniżonym wieku z uwagi na pracę w warunkach
szczególnych może uzyskać tylko pracownik.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje.
Przepis art. 3984
§ 2 k.p.c. wymaga, aby wniosek o przyjęcie skargi
kasacyjnej do rozpoznania stanowił odrębny element pisma niezależny od
przytoczenia podstaw kasacyjnych i ich uzasadnienia (art. 3984
§ 1 pkt 2 k.p.c.).
Uzasadnienie wniosku natomiast powinno nawiązywać do przesłanek przyjęcia
skargi do rozpoznania określonych w art. 3989
§ 1 k.p.c. Zgodnie z tym przepisem
Sąd Najwyższy przyjmuje skargę kasacyjną do rozpoznania, jeżeli: 1) w sprawie
występuje istotne zagadnienie prawne, 2) istnieje potrzeba wykładni przepisów
prawnych budzących poważne wątpliwości lub wywołujących rozbieżności w
orzecznictwie sądów, 3) zachodzi nieważność postępowania lub 4) skarga
kasacyjna jest oczywiście uzasadniona. Spełnienie wymagania z art. 3984
§ 2 k.p.c.
powinno zatem przybrać formę wyodrębnionego wywodu prawnego, w którym
skarżący wskaże, jakie występujące w sprawie okoliczności pozwalają na
4
uwzględnienie wniosku o przyjęcie skargi kasacyjnej do rozpoznania i jednocześnie
uzasadni, dlaczego odpowiadają one ustawowemu katalogowi przesłanek.
Poprzestanie w tym zakresie na sformułowaniu podstaw kasacyjnych i ich
uzasadnieniu jest niewystarczające, bo chociaż przy konstruowaniu obu
wymaganych elementów skargi argumenty mogą być podobne, to Sąd Najwyższy
bada je na różnych etapach postępowania kasacyjnego.
Zagadnieniem prawnym jest zagadnienie, które wiąże się z określonym
przepisem prawa materialnego lub procesowego lub uregulowaniem prawnym,
których wyjaśnienie ma nie tylko znaczenie dla rozstrzygnięcia przedmiotowej
sprawy, ale także dla rozstrzygnięcia innych podobnych spraw. Wskazanie
zagadnienia prawnego uzasadniającego wniosek o rozpoznanie skargi kasacyjnej
powinno zatem nastąpić przez określenie przepisów prawa, w związku z którymi
zostało sformułowane, i wskazanie argumentów, które prowadzą do rozbieżnych
ocen. Dopiero bowiem wówczas Sąd Najwyższy ma podstawę do oceny, czy
przedstawione zagadnienie jest rzeczywiście zagadnieniem "prawnym" oraz czy
jest to zagadnienie "istotne" (por. postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 10 maja
2001 r., II CZ 35/01, OSNC 2002, nr 1, poz. 11; z dnia 13 sierpnia 2002 r., I PKN
649/01, OSNP 2004, nr 9, poz. 158; z dnia 14 lutego 2003 r., I PK 306/02,
Wokanda 2004, nr 7-8, s. 51). Z kolei odwołanie się do przesłanki istnienia potrzeby
wykładni przepisów prawnych budzących poważne wątpliwości lub wywołujących
rozbieżności w orzecznictwie sądów wymaga wykazania, że określony przepis
prawa, mimo że budzi poważne wątpliwości (ze wskazaniem, na czym te poważne
wątpliwości polegają), nie doczekał się wykładni, bądź że jego niejednolita
wykładnia wywołuje rozbieżności w orzecznictwie sądów, które należy przytoczyć
(por. postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 11 stycznia 2002 r., III CKN 570/01,
OSNC 2002 nr 12, poz. 151 i z dnia 15 października 2002 r., II CZ 102/02,
niepublikowane). W myśl utrwalonego orzecznictwa, nie istnieje potrzeba wykładni
przepisów prawa ani nie występuje w sprawie istotne zagadnienie prawne, jeżeli
Sąd Najwyższy wyraził swój pogląd we wcześniejszym orzecznictwie, a nie
zachodzą okoliczności uzasadniające zmianę tego poglądu. Ponadto
rozstrzygnięcie zagadnienia prawnego lub wątpliwości interpretacyjnych nie może
się sprowadzać do odpowiedzi na zarzuty skarżącego skierowane pod adresem
5
zaskarżonego orzeczenia ani też do odpowiedzi na wątpliwości skarżącego, które
można wyjaśnić za pomocą obowiązujących reguł wykładni bądź w drodze
prostego zastosowania przepisów (por. np. postanowienie Sądu Najwyższego dnia
16 stycznia 2003 r., I PK 230/02, OSNP-wkładka 2003 nr 13, poz. 5).
Wbrew prezentowanemu w skardze stanowisku, wskazane przez
skarżącego przepisy nie wymagają wykładni ani nie występuje na ich tle istotne
zagadnienie prawne, gdyż orzecznictwo Sądu Najwyższego w kwestii prawa
członka rolniczej spółdzielni produkcyjnej do emerytury w obniżonym wieku
emerytalnym jest bogate i ugruntowane. Już w wyroku z dnia 18 stycznia 2005 r.,
II UK 136/04 (LEX nr 602703) Sąd Najwyższy jednoznacznie rozstrzygnął, że jako
praca w szczególnych warunkach w rozumieniu przepisów art. 32 ustawy
emerytalnej nie może być kwalifikowana praca wykonywana w ramach stosunku
członkostwa w rolniczej spółdzielni produkcyjnej. Stanowisko to zostało
podtrzymane w powołanym przez skarżącego wyroku z dnia 25 stycznia 2005 r.,
I UK 142/01 (ONSP 2005 nr 17, poz. 272), w którym stwierdzono, że praca w
charakterze członka rolniczej spółdzielni produkcyjnej nie daje prawa do przejścia
na emeryturę w wieku niższym niż podstawowy wiek emerytalny z uwagi na
zatrudnienie w szczególnych warunkach, a stanowisko to było konsekwentnie
podtrzymane w późniejszych orzeczeniach (por. np. wyroki z dnia 21 października
2009 r., I UK 115/09, LEX nr 558571; z dnia 8 grudnia 2009 r., I UK 186/09, OSNP
2011 nr 13-14, poz. 189 oraz z dnia 20 czerwca 2011 r., I UK 83/11, dotychczas
niepublikowany), w których wyrażono zgodnie pogląd, że po pierwsze - podstawą
świadczenia pracy w rolniczej spółdzielni produkcyjnej lub innej spółdzielni
zajmującej się produkcją rolną (art. 138 i nast. Prawa spółdzielczego) przez jej
członka nie może być stosunek pracy, po drugie - okres wykonywania pracy w
charakterze członka rolniczej spółdzielni produkcyjnej nie może zostać zaliczony do
okresu, od którego zależy nabycie prawa do wcześniejszej emerytury z art. 32
ustawy emerytalnej oraz po trzecie - przedstawione w art. 32 ustawy o emeryturach
i rentach ograniczenie prawa do wcześniejszej emerytury jedynie do wypadków
świadczenia pracy w charakterze pracownika nie jest niezgodne z konstytucyjną
zasadą równego traktowania (art. 32 Konstytucji RP). Twierdzenie skarżącego, że
członkiem rolniczej spółdzielni produkcyjnej pozostawał jedynie formalnie, a
6
faktycznie wykonywał zatrudnienie w reżimie pracowniczym pozostaje poza stanem
faktycznym sprawy, z którego wynika, że jego wynagrodzenie określone było w
dniówkach obrachunkowych. Taki sposób wynagradzania nie jest znany stosunkowi
pracy.
Nie ma również żadnych wątpliwości, że wcześniejsza emerytura przysługuje
na podstawie art. 184 ustawy emerytalnej wyłącznie osobom, które w dniu wejścia
w życie ustawy emerytalnej (1 stycznia 1999 r.) legitymowały się okresem
zatrudnienia w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze
wymaganym w przepisach dotychczasowych do nabycia prawa do emerytury w
niższym wieku emerytalnym (ust. 1 wymienionego artykułu). Przepisy
dotychczasowe to niewątpliwie przepisy rozporządzenia z 1983 r., które
jednoznacznie dotyczą wyłącznie osób posiadających status pracowników. Różnica
pomiędzy art. 184 a art. 32 i art. 46 ustawy emerytalnej polega wyłącznie na tym,
że ten pierwszy dotyczy osób, które w dniu wejścia w życie ustawy emerytalnej
legitymowały się już wymaganymi okresami zatrudnienia, w tym okresem pracy w
warunkach szczególnych, ale nie osiągnęły jeszcze wieku emerytalnego, natomiast
dwa ostatnie mają zastosowanie do ubezpieczonych, którzy wymagany staż ogólny
lub szczególny osiągnęli po dniu wejścia w życie powołanej ustawy. Zatem prawo
do emerytury na podstawie art. 184 ustawy nabywa ubezpieczony, który na dzień
wejścia w życie ustawy emerytalnej spełnił określone w niej warunki stażowe, a po
tej dacie osiągnął wymagany wiek, niezależnie od tego, czy w chwili osiągnięcia
tego wieku wykonywał pracę w szczególnych warunkach lub był pracownikiem
wykonującym inną pracę, czy też pozostawał w zatrudnieniu na innej podstawie niż
stosunek pracy bądź nie pozostawał w jakimkolwiek zatrudnieniu, z tym, że w
przypadku pozostawania w stosunku pracy emerytura uzależniona jest od jego
rozwiązania (por. uchwałę Sądu Najwyższego z dnia 8 lutego 2007 r., II UZP 14/06,
OSNP 2007, Nr 13-14, poz. 199 oraz wyrok tego Sądu z dnia 18 lipca 2007 r., I UK
62/07, OSNP 2008 nr 17-18, poz. 269). Do takiej właśnie interpretacji odnosi się
zawarte w uzasadnieniu wyroku Sądu Najwyższego z dnia 6 grudnia 2007 r., I UK
132/07 (LEX nr 621798) zacytowane przez skarżącego w sposób wyrwany z
kontekstu rozważań stwierdzenie, że „art. 184 ust. 1 ustawy emerytalnej ustanawia
odrębną kategorię ubezpieczonych i znajduje zastosowanie do innych stanów
7
faktycznych niż określone w art. 32 ust. 1 i art. 46 ust. 1 ustawy” oraz że „przepis
ten nie zawiera wymogu bycia pracownikiem (tak jest w sytuacjach unormowanych
w art. 32 i 46 ustawy)”.
W konsekwencji Sąd Najwyższy nie dostrzega w skardze kasacyjnej
wystarczających argumentów przemawiających za odstąpieniem od tej wykładni,
tym bardziej że treść uzasadnienia wniosku o przyjęcie skargi do rozpoznania
wskazuje na to, iż skarżącemu w rzeczywistości chodzi o ocenę prawidłowości
oceny Sądu Apelacyjnego co do braku spełnienia przesłanek do wcześniejszej
emerytury.
Z tych względów Sąd Najwyższy odmówił przyjęcia skargi kasacyjnej do
rozpoznania na podstawie art. 3989
§ 2 k.p.c.