Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt II UK 83/11
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 18 stycznia 2012 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Romualda Spyt (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Roman Kuczyński
SSA Maciej Piankowski
w sprawie z wniosku H.B.
przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych
o rentę z tytułu niezdolności do pracy,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń
Społecznych i Spraw Publicznych w dniu 18 stycznia 2012 r.,
skargi kasacyjnej wnioskodawczyni od wyroku Sądu Apelacyjnego […]
z dnia 29 września 2010 r.,
oddala skargę kasacyjną.
UZASADNIENIE
Wyrokiem z dnia 8 stycznia 2010 r. Sąd Okręgowy - Sąd Pracy i
Ubezpieczeń Społecznych oddalił odwołanie wnioskodawczyni H. B. od decyzji
Zakładu Ubezpieczeń Społecznych z dnia 4 marca 2009 r., którą organ rentowy
odmówił wnioskodawczyni prawa do renty z tytułu niezdolności do pracy na
2
podstawie ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu
Ubezpieczeń Społecznych (jednolity tekst Dz. U. z 2009 r., Nr 153, poz. 1227 ze
zm.).
Rozstrzygnięcie Sąd wydał w oparciu o następująco ustalony stan faktyczny:
Wnioskodawczyni H. B. (urodzona 8 lutego 1955 r.) ma wykształcenie
średnie. Dotychczas pracowała jako kierownik filii bibliotecznej, sprzedawca. W
okresie od 1 maja 1994 r. do 31 grudnia 2008 r. pobierała rentę z tytułu częściowej
niezdolności do pracy.
W opinii biegłych onkologa i ginekologa z 8 maja 2009 r. stwierdzono, że z
onkologicznego punktu widzenia wnioskodawczyni jest zdolna do pracy po 31
grudnia 2008 r. zgodnie z posiadanymi kwalifikacjami. Także w opinii biegłych
ortopedy i neurologa z 25 czerwca 2009 r. wskazano, że wnioskodawczyni nie jest
niezdolna do pracy po 31 grudnia 2008 r., natomiast przeciwwskazana jest obecnie
cięższa praca fizyczna i na wysokości. Z kolei z opinii biegłych psychiatry i
psychologa z 13 października 2009 r., wynika brak długotrwałej niezdolności do
pracy po 31 grudnia 2008 r.
Wobec tak ustalonego stanu sprawy Sąd Okręgowy orzekł, że odwołanie
wnioskodawczyni nie zasługuje na uwzględnienie.
Sąd, analizując zebrany w sprawie materiał dowodowy, podzielił stanowisko
biegłych i uznał ich opinie za obiektywne i dostatecznie uzasadnione. Opinie te w
sposób niebudzący wątpliwości wykazały brak podstaw do uznania
wnioskodawczyni za niezdolną do pracy po 31 grudnia 2008 r.
Wnioskodawczyni zaskarżyła powyższy wyrok apelacją, zarzucając Sądowi
brak rzetelnego badania przez biegłych lekarzy sądowych. Wnioskodawczyni
podniosła, że stan jej zdrowia zarówno fizyczny, jak i psychiczny wymaga stałego
leczenia, stąd też wnioski opinii biegłych są pobieżne i niezgodne ze stanem
faktycznym jej zdrowia. Wnioskodawczyni odniosła się do poszczególnych
twierdzeń biegłych, wskazując, iż nie uwzględniają one w sposób należyty
istniejących u niej schorzeń i dolegliwości z nimi związanych.
Sąd Apelacyjny - Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych wyrokiem z dnia 29
września 2010 r. oddalił apelację jako niezasadną.
3
W uzasadnieniu wskazał, że spór w niniejszej sprawie koncentrował się
wokół ustalenia, czy stan zdrowia wnioskodawczyni oraz schorzenia u niej
występujące czyniły ją niezdolną do pracy nadal po dniu 31 grudnia 2008 r. zgodnie
z posiadanymi kwalifikacjami, a jeśli tak, to w jakim stopniu i na jaki okres.
Stwierdził, że wnioskodawczyni w czasie trwania postępowania
międzyinstancyjnego oraz na etapie postępowania apelacyjnego przedłożyła nową
dokumentację medyczną, z której wynika, iż nastąpiła wznowa choroby
nowotworowej. W związku z tym przeszła ona w dniu 23 marca 2010 r. leczenie
operacyjne, którego skutkiem było całkowite usunięcie lewej piersi. Nadto
wnioskodawczyni została poddana chemioterapii.
Sąd Apelacyjny zdecydował o uzupełnieniu postępowania dowodowego o
opinie biegłych lekarzy sądowych - onkologa i ginekologa, którzy po zbadaniu
powódki zaopiniowali, że wnioskodawczyni nie może zostać uznana za chociażby
częściowo niezdolną do pracy po 31 grudnia 2008 r. do marca 2010 r., natomiast
od marca 2010 r. stała się całkowicie niezdolna do pracy okresowo do marca
2012 r. Całkowita niezdolność do pracy związana jest ze wznową procesu
nowotworowego oraz koniecznością zastosowania leczenia operacyjnego, jak i
leczenia uzupełniającego cytostatykami.
Mając na względzie tak ustalony stan sprawy, Sąd Apelacyjny w pełni
zaakceptował przyjęte przez Sąd pierwszej instancji stanowisko. Wskazał, że Sąd
Okręgowy trafnie wskazał, że przeprowadzone w sprawie opinie biegłych sądowych
nie pozwalają na uznanie wnioskodawczyni za niezdolną do pracy w okresie po 31
grudnia 2008 r. Powstanie u wnioskodawczyni nowych schorzeń w czasie trwania
procesu stanowi nową okoliczność, która uzasadnia złożenie nowego wniosku do
organu rentowego. Biegły lekarz onkolog orzekł bowiem, że wnioskodawczyni od
marca 2010 r. jest całkowicie niezdolna do pracy. Wnioskodawczyni skorzystała z
tego prawa i złożyła taki wniosek.
Reasumując, Sąd Apelacyjny przypomniał, że dokonuje on oceny stanu
faktycznego sprawy i prawidłowości zaskarżonej decyzji na dzień jej wydania i w
tym zakresie oceniając niniejszą sprawę Sąd stwierdził, że zarówno zaskarżona
decyzja, jak i wyrok Sądu pierwszej instancji są prawidłowe i odpowiadają prawu.
4
Wyrok ten został zaskarżony przez wniskodawczynię skargą kasacyjną w
całości. Zarzucono mu naruszenie przepisów prawa materialnego: art. 57 ust. 1 w
związku z art. 12 ust. 2 i 3 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach
z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, przez ich niewłaściwe zastosowanie i
błędną wykładnię, a także naruszenie przepisów prawa procesowego w sposób,
który miał istotny wpływ na wynik sprawy, a mianowicie: art. 232 zdanie drugie
k.p.c. i art. 286 k.p.c. w związku z art. 391 § 1 k.p.c., przez niedopuszczenie
dowodu z opinii innego biegłego lekarza psychiatry w sytuacji, gdy istniejąca opinia
z dnia 29 czerwca 2010 r., sporządzona na etapie postępowania apelacyjnego, w
sposób niebudzący wątpliwości formułuje, i to wyłącznie w związku z treścią
dostarczonych przez skarżącą wyników badań dodatkowych, niezbędność
ponownego wszechstronnego badania, ze szczególnym uwzględnieniem stanu
psychicznego skarżącej i stopnia wpływu schorzenia nowotworowego na zdolność
skarżącej do podjęcia pracy zawodowej po 31 grudnia 2008 r., art. 232 zdanie
drugie k.p.c. i art. 285 § 2 k.p.c. w związku z art. 391 § 1 k.p.c., poprzez
niedopuszczenie dowodu z łącznej opinii biegłych lekarzy na okoliczność
całościowej oceny stanu zdrowia skarżącej w sytuacji, gdy u skarżącej stwierdzono
różnorodne schorzenia, a żadna z odrębnych i niezależnych opinii nie stwierdziła
wpływu tych wszystkich schorzeń na zdolność do dotychczasowego zatrudnienia,
albowiem żadna z nich nie uwzględniała wyników badań jako całości oraz w
sytuacji, gdy ostatnia z przeprowadzonych opinii w postępowaniu apelacyjnym
wyraźnie wskazywała na ,,niezbędność" powtórnego wszechstronnego badania w
warunkach szpitalnych celem ustalenia niezdolności do pracy po 31 grudnia
2008 r., art. 231 k.p.c. w związku z art. 391 § 1 k.p.c., poprzez skonstruowanie
przez Sąd drugiej instancji domniemania faktycznego, że u wnioskodawczyni
powstały w trakcie procesu nowe schorzenia, które stanowią nową okoliczność i że
wobec tego wymagalność leczenia nie dotyczyła stanu zdrowia wnioskodawczyni
na dzień wydania zaskarżonej decyzji oraz orzeczenia Sądu pierwszej instancji,
gdy jednocześnie wniosek taki nie jest wynikiem logicznego ustalenia i powiązania
faktów stanowiących przesłanki tego domniemania, art. 233 § 1 w związku z art.
391 § 1 k.p.c., polegające na przeprowadzeniu postępowania dowodowego w
sposób niewyczerpujący i dokonaniu oceny zebranego w sprawie materiału
5
dowodowego z pominięciem wszechstronnego jego rozważenia i wyprowadzeniu
przez to wniosków nielogicznych i sprzecznych z zasadami doświadczenia
życiowego, art. 328 § 2 k.p.c. w związku z art. 391 § 1 k.p.c., poprzez:
niedokonanie żadnych istotnych ustaleń, a jeśli sąd to uczynił, to tylko w
odniesieniu do niektórych elementów stanu faktycznego, oraz poprzez
zastosowanie metody przy motywowaniu zaskarżonego wyroku, polegającej na
połączeniu rekonstrukcji faktów z ich analizą; niewyjaśnienie podstawy prawnej
wyroku i nieprzytoczenie przepisów prawa w związku z tak poczynionymi
ustaleniami faktycznymi, a także brak ustalenia w drodze wykładni ich znaczenia;
brak omówienia w uzasadnieniu przyczyn, dla których innym dowodom opisanym
wyżej odmówił wiarygodności i mocy dowodowej, przez co zaskarżone orzeczenie
nie poddaje się kontroli kasacyjnej.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Oczywiście chybiony jest zarzut naruszenia art. 233 § 1 k.p.c. w związku z
art. 391 § 1 k.p.c., bowiem naruszenie tego przepisu nie mieści się we wskazanych
w przepisie art. 3983
§ 1 k.p.c. podstawach kasacyjnych. Zgodnie bowiem z § 3
tego przepisu podstawą skargi kasacyjnej nie mogą być zarzuty dotyczące
ustalenia faktów lub oceny dowodów (por. uzasadnienie postanowienia Sądu
Najwyższego z dnia 23 września 2005 r., III CSK 13/05, OSNC 2006 r., nr 4, poz.
76). Art. 3983
§ 3 k.p.c. wprawdzie nie wskazuje expressis verbis konkretnych
przepisów, których naruszenie, w związku z ustalaniem faktów i przeprowadzaniem
oceny dowodów, nie może być przedmiotem zarzutów wypełniających drugą
podstawę kasacyjną, nie ulega jednak wątpliwości, że obejmuje on art. 233 k.p.c.
Wszakże ten właśnie przepis określa kryteria oceny wiarygodności i mocy
dowodów (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 26 kwietnia 2006 r., V CSK 11/06,
LEX nr 230204). Ustrojową funkcją Sądu Najwyższego jest sprawowanie nadzoru
judykacyjnego, w tym zapewnianie jednolitości orzecznictwa sądów powszechnych.
Z tego punktu widzenia każdy zarzut skargi kasacyjnej, który ma na celu polemikę z
ustaleniami faktycznymi sądu drugiej instancji, chociażby pod pozorem błędnej
wykładni lub niewłaściwego zastosowania określonych przepisów prawa
6
materialnego, z uwagi na jego sprzeczność z art. 3983
§ 3 k.p.c. jest a limine
niedopuszczalny (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 4 stycznia 2007 r., V CSK
364/06, LEX nr 238975).
Co do zarzutu naruszenia art. 231 k.p.c. w związku z art. 391 § 1 k.p.c., to w
orzecznictwie Sądu Najwyższego przyjmowany jest pogląd (podzielany przez Sąd
Najwyższy rozpoznający niniejszą sprawę), że domniemanie faktyczne
przewidziane w art. 231 k.p.c. jest środkiem pozwalającym ustalić określony
element stanu faktycznego, konstruowanym z uwzględnieniem reguł z art. 233 § 1
k.p.c., a zatem należy do sfery czynności związanych z dokonywaniem ustaleń
faktycznych i oceny dowodów. O ile zatem dopuszczalne jest w skardze kasacyjnej
podnoszenie zarzutów dotyczących pominięcia domniemania prawnego (art. 234
k.p.c.), o tyle podnoszeniu zarzutów związanych z domniemaniem faktycznym stoi
na przeszkodzie art. 3981
§ 3 k.p.c. (por. np. wyroki Sądu Najwyższego: z dnia
21 lutego 2006 r., III CSK 428/06, LEX nr 485986, z dnia 24 lutego 2010 r., I CSK
129/09, LEX nr 585821 , z dnia 3 kwietnia 2009 r., II CSK 459/08, LEX nr 607254,
z dnia 11 stycznia 2007 r., II CSK 400/06, LEX nr 610076, z dnia 24 lutego 2010 r.,
III CSK 129/10, LEX nr 585821). Dodać jedynie można, że - wbrew zarzutowi - Sąd
drugiej instancji ustalenie o „powstaniu nowych schorzeń” nie skonstruował na
podstawie domniemania faktycznego. Przedłożona przez ubezpieczoną
dokumentacja medyczna stanowiła przyczynę przeprowadzenia przez Sąd
Apelacyjny postępowania dowodowego (dopuszczenia dowodu z opinii biegłego),
które miało wyjaśnić, czy stanowi ona dowód na istnienie niezdolności do pracy w
chwili wydawania decyzji rentowej czy też później. W sprawie z zakresu
ubezpieczeń społecznych dotyczącej prawa do renty z tytułu niezdolności do pracy
oceny wymaga stan zdrowia ubezpieczonego z daty wydania decyzji, ale nie jest
wyłączone wykazywanie przesłanek nabycia świadczenia w oparciu o dowody
uzyskane później, jeżeli potwierdzają one istnienie nieprzerwanej niezdolności do
pracy obejmującej datę wydania decyzji. Oznacza to, że czym innym są nowe
okoliczności dotyczące niezdolności do pracy, a czym innym nowe dowody, które
służą wykazaniu, jaki był stan zdrowia ubezpieczonego (czy był on niezdolny do
pracy) w chwili wydawania decyzji rentowej. Z przedstawionego stanowiska Sądu
opartego na przedmiotowej opinii wynika, że wznowa choroby nowotworowej
7
powoduje całkowitą niezdolność do pracy ubezpieczonej od marca 2010 r.,
wcześniej zaś, po 31 grudnia 2008 r., nie ma podstaw do uznania jej za niezdolną
do pracy. Ta wznowa procesu nowotworowego, ustalona na podstawie opinii
biegłego lekarza onkologa, stanowiła wedle Sądu Apelacyjnego „nowe schorzenie”,
które czyniło ubezpieczoną całkowicie niezdolną do pracy, ale dopiero od marca
2010 r.
Również w judykaturze utrwalony jest pogląd, że obraza art. 328 § 2 k.p.c. w
związku z art. 391 § 1 k.p.c. może stanowić usprawiedliwioną podstawę skargi
kasacyjnej tylko wtedy, gdy uzasadnienie zaskarżonego wyroku nie zawiera
wszystkich koniecznych elementów, bądź zawiera tak kardynalne braki, które
uniemożliwiają kontrolę kasacyjną (por. np. orzeczenia Sądu Najwyższego z dnia 8
października 1997 r., I CKN 312/97, z 19 lutego 2002 r., IV CKN 718/00, z dnia 18
marca 2003 r., IV CKN 11862/00, z dnia 20 lutego 2003 r., I CKN 65/01, z dnia 22
maja 2003 r., II CKN 121/01, niepublikowane i z dnia 10 listopada 1998 r., III CKN
792/98, OSNC 1999, nr 4, poz. 83). Uzasadnienie zaskarżonego orzeczenia nie
zawiera takich uchybień.
Nie ma także usprawiedliwionych podstaw zarzut naruszenia art. 232 zdanie
drugie k.p.c. w związku z art. 286 k.p.c. w związku z art. 391 § 1 k.p.c., przez
niedopuszczenie dowodu z opinii innego biegłego lekarza psychiatry. W jego
kontekście podkreślić należy, że w odniesieniu do ustaleń faktycznych
wymagających specjalistycznej wiedzy, ewentualne powołanie jeszcze innych
biegłych (dopuszczenie z urzędu dowodu z ich opinii), można uznać za powinność
sądu w sytuacji, gdy dotychczasowa opinia budzi istotne i niedające się usunąć
wątpliwości (por. wyroki Sądu Najwyższego: z dnia 7 października 1998 r., II UKN
248/98, OSNAPiUS 1999 r. nr 20, poz. 666; z dnia 2 czerwca 1998 r., II UKN 88/98,
OSNAPiUS 1999 r. nr 11, poz. 373; z dnia 16 grudnia 1997 r., II UKN 406/97,
OSNAPiUS 1998 r. nr 21, poz. 643; z dnia 10 grudnia 1997 r., II UKN 394/97,
OSNAPiUS 1998 r. nr 20, poz. 614 oraz z dnia 18 września 1997 r., II UKN 260/97,
OSNAPiUS 1998 r. nr 13, poz. 408). Nie można więc przyjmować, że sąd
obowiązany jest dopuścić dowód z kolejnych biegłych w każdym wypadku, gdy
złożona opinia jest dla strony niekorzystna. Potrzeba powołania innego biegłego
powinna bowiem wynikać z okoliczności sprawy. W niniejszej sprawie czynności tej
8
nie uzasadniała sugestia biegłego lekarza onkologa wydającego opinię w
postępowaniu apelacyjnym (z dnia 29 czerwca 2010 r.), że celowe wydaje się
przeprowadzenie powtórnej analizy stanu psychicznego ubezpieczonej, biorąc pod
uwagę wpływ choroby nowotworowej na istniejące u niej długotrwałe zaburzenia
depresyjno-lękowe, „które według biegłego onkologa mogły spowodować u powódki
częściową niezdolność do pracy po dniu 31 grudnia 2008 r.”. Trafnie zauważył Sąd
Apelacyjny, że stan zdrowia ubezpieczonej w tym zakresie został oceniony w
sposób jednoznaczny i stanowczy w opinii z dnia 13 października 2009 r. przez
lekarza psychiatrę i psychologa, a późniejsza wznowa procesu nowotworowego
(po wydaniu zaskarżonej decyzji), nie mogła mieć wpływu na stan psychiczny
ubezpieczonej sprzed tej wznowy.
Nie zasługuje na uwzględnienie zarzut naruszenia art. 232 zdanie drugie
k.p.c. w związku z art. 285 § 2 k.p.c. w związku z art. 391 § 1 k.p.c., przez
niedopuszczenie dowodu z łącznej opinii biegłych na okoliczność całościowej
oceny stanu zdrowia ubezpieczonej. Przede wszystkim podkreślić należy, że jeśli
zarzut ten miałby się odnosić do postępowania pierwszoinstancyjnego, to
konieczne byłoby powołanie przepisu art. 378 § 1 k.p.c., bowiem to na jego
podstawie sąd drugiej instancji przeprowadza kontrolę wyroku sądu pierwszej
instancji i stwierdziwszy zarzucane w apelacji uchybienie przepisom postępowania,
ewentualnie uchybienie przepisom prawa materialnego przez niedostateczne
wyjaśnienie stanu faktycznego, zobowiązany jest je naprawić. Według art. 3981
§ 1
k.p.c. skarga kasacyjna przysługuje od prawomocnego wyroku wydanego przez
sąd drugiej instancji. W postępowaniu kasacyjnym kontroli dokonywanej przez sąd
kasacyjny podlega co do zasady przebieg postępowania apelacyjnego oraz wyrok
wydany przez sąd apelacyjny. Postępowanie przed sądem pierwszej instancji może
być przedmiotem rozważań i ocen Sądu Najwyższego wyjątkowo, i to tylko wtedy,
gdy wnoszący skargę kasacyjną sformułował odpowiednie zarzuty naruszenia
przepisów o postępowaniu apelacyjnym, nawiązujące do postępowania pierwszo
instancyjnego, a takim przepisem jest właśnie art. 378 § k.p.c. Ponieważ przepis
ten nie został powołany w podstawach kasacyjnych komentowany zarzut można
odnieść wyłącznie do dowodu przeprowadzonego w postępowaniu apelacyjnym.
Trzeba mieć bowiem na uwadze, że zgodnie z art. 39813
§ 1 k.p.c. Sąd Najwyższy
9
rozpoznaje sprawę w granicach zaskarżenia oraz w granicach podstaw. Jest więc
związany granicami skargi kasacyjnej wyznaczonymi jej podstawami, co oznacza,
że nie może uwzględniać naruszenia żadnych innych przepisów niż wskazane
przez skarżącego. Sąd Najwyższy nie jest zatem uprawniony do samodzielnego
dokonywania konkretyzacji zarzutów.
Istotnie można twierdzić, że niezdolność do pracy oceniana powinna być
przez pryzmat sumy stwierdzanych schorzeń, a więc najbardziej miarodajna jest w
tym względzie łączna opinia biegłych (por. wyroki Sądu Najwyższego z dnia
7 kwietnia 1994 r., II URN 12/94, OSNAPiUS 1994 nr 4, poz. 71; z dnia 5 marca
1997 r., II UKN 11/97, OSNAPiUS 1997 nr 22, poz. 444; z dnia 10 czerwca 1997 r.,
II UKN 156/97, OSNAPiUS 1998 nr 9, poz. 276 - notka; uzasadnienie wyroku z dnia
10 lutego 2000 r., II UKN 399/99, OSNAPiUS 2001 nr 15, poz. 497). Zaznaczyć
należy jednak, że dotyczy to sytuacji, w której zachodzi potrzeba zasięgnięcia opinii
kilku biegłych, która w postępowaniu apelacyjnym nie wystąpiła. Przeprowadzony w
postępowaniu apelacyjnym dowód z opinii biegłych miał za zadanie wyjaśnienie,
czy nowe dowody dotyczące leczenia onkologicznego, przedłożone w
postępowaniu apelacyjnym, mają wpływ na uprzednio dokonaną ocenę stanu
zdrowia ubezpieczonej z punktu widzenia schorzenia nowotworowego, a
konkretnie, czy stwierdzana na początku 2010 r. wznowa procesu nowotworowego
nie zmienia dotychczasowego stanowiska o braku niezdolności do pracy po 31
grudnia 2008 r. Ze stanowiska biegłego zawartego w tej opinii wynika, że aż do
marca 2010 r. ubezpieczona była zdolna do pracy. Potwierdza więc ona ustalenie
Sądu pierwszej instancji i jednocześnie wskazuje na powstanie nowej okoliczności
uzasadniającej zaliczenie skarżącej do osób niezdolnych do pracy, ale po upływie
roku od wydania zaskarżonej decyzji. Dla oceny tej kwestii nie było konieczne
powoływanie biegłych innych specjalności, nie zachodziły więc warunki wydania
opinii łącznej.
Skoro zarzuty naruszenia przepisów postępowania okazały się nieskuteczne,
wiążąca jest podstawa faktyczna zaskarżonego wyroku (art. 39813
§ 2 k.p.c.), z
której wynika, że skarżąca po dniu 31 grudnia 2008 r. aż do marca 2010 r. nie była
niezdolna do pracy. Stąd też zarzut naruszenia art. 57 ust. 1 w związku z art. 12
10
ust. 2 i 3 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu
Ubezpieczeń Społecznych nie ma usprawiedliwionej podstawy.
Mając na uwadze powyższe Sąd Najwyższy na mocy art. 39814
k.p.c. orzekł
jak w sentencji.