Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt II UK 228/11
POSTANOWIENIE
Dnia 25 stycznia 2012 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Małgorzata Wrębiakowska-Marzec
w sprawie z wniosku M.-Soda spółki z ograniczoną odpowiedzialnością przeciwko
Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych
z udziałem zainteresowanych: M. spółka z ograniczoną odpowiedzialnością, S. Ś. i
in. ,
o ustalenie obowiązku ubezpieczenia,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń
Społecznych i Spraw Publicznych w dniu 25 stycznia 2012 r.,
skargi kasacyjnej wnioskodawcy od postanowienia Sądu Apelacyjnego […]
z dnia 15 kwietnia 2011 r.,
odmawia przyjęcia skargi kasacyjnej do rozpoznania.
UZASADNIENIE
Postanowieniem z dnia 15 kwietnia 2011 r. Sąd Apelacyjny oddalił zażalenie
„M.-S.” Spółki z o.o. (zwanego dalej wnioskodawcą) na postanowienie z dnia 7
grudnia 2010 r. Sądu Okręgowego, którym umorzono postępowanie w sprawie z
odwołania wnioskodawcy od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych (zwany
dalej Zakładem) z dnia 15 czerwca, 25 czerwca i 8 września 2009 r.
stwierdzających, że /.../(zwani dalej zainteresowanymi) na podstawie art. 8 ust. 2a
ustawy systemowej podlegają pracowniczym ubezpieczeniom społecznym z tytułu
umów zlecenia wykonywanych na rzecz wnioskodawcy posiadającego w stosunku
do nich status pracodawcy. W decyzji uchylającej z dnia 10 listopada 2010 r.
Zakład stwierdził, że zainteresowani nie są pracownikami wnioskodawcy i nie
2
podlegają z tego tytułu ubezpieczeniom społecznym. Zainteresowani są bowiem
pracownikami „M.” Spółki z o.o. W skardze kasacyjnej wnioskodawca zarzucił
naruszenie przepisów postępowania, a mianowicie art. 47713
w związku z art. 355 §
1 k.p.c., poprzez błędne zastosowanie tych przepisów, mimo iż zaskarżone decyzje
nie zostały zmienione zgodnie z żądaniem skarżącej, a ich uchylenie przez Zakład
nie realizuje celu odwołań wniesionych z żądaniem orzeczenia, że skarżącej nie
łączył z uczestnikami stosunek ubezpieczenia (że uczestnicy nie podlegali
ubezpieczeniu społecznemu z tytułu wykonywania usług na rzecz skarżącej), a
nadto przez umorzenie postępowania, pomimo, że decyzje uchylające zaskarżone
decyzje organu rentowego nie mają przymiotu decyzji prawomocnych (zostały
zaskarżone).
Wskazując na powyższe zarzuty skarżący wniósł o uchylenie zaskarżonego
postanowienia oraz poprzedzającego go postanowienia Sądu pierwszej instancji w
całości.
Wniosek o przyjęcie skargi kasacyjnej do rozpoznania uzasadniony został
występowaniem w sprawie istotnego zagadnienia prawnego dotyczącego istoty
postępowania przed sądem powszechnym, inicjowanego odwołaniem od decyzji
Zakładu i wyjaśnienie możliwości stosowania (niejako w drodze analogii) art. 47713
k.p.c. do przypadków literalnie nie wskazanych w tym przepisie, to jest do
przypadków uchylenia w toku postępowania sądowego zaskarżonej decyzji Zakładu
w sytuacji, gdy oznacza to nieistnienie żadnego merytorycznego rozstrzygnięcia
sporu, poddanego uprzednio odwołaniem rozstrzygnięciu sądowemu. Skarżący
wskazał, że stosowanie art. 47713
k.p.c. do przypadku uchylenia przez Zakład
zaskarżonej decyzji w toku postępowania sądowego byłoby uzasadnione, gdyby
orzeczenie sądu powszechnego co najwyżej eliminowało tę decyzję z obrotu
prawnego. Tymczasem stosownie do art. 47714
§ 2 k.p.c. w razie uwzględnienia
odwołania sąd zmienia zaskarżoną decyzję w całości lub w części i orzeka co do
istoty sprawy. Skarżący wskazał, że sprawa jest tym bardziej zawiła prawnie, że
przepisy ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych w ogóle nie przyznają
(przynajmniej wyraźnie) Zakładowi uprawnienia do uchylania decyzji w toku
postępowania przed sądem powszechnym. W konsekwencji skarżący
zaprezentował pogląd, że „dyspozycja art. 47713
k.p.c. nie może mieć zastosowania
3
w przypadku, w którym w odwołaniu od decyzji ZUS zgłoszono (niewykraczające
poza merytoryczny zakres rozstrzygnięcia decyzji) żądanie ustalenia istnienia lub
nieistnienia uprawnienia (obowiązku, stosunku prawnego), a następnie dochodzi w
toku postępowania sądowego do uchylenia decyzji, od której wniesiono odwołanie,
co skutkuje brakiem zgłoszonego w odwołaniu rozstrzygnięcia o istnieniu ww.
uprawnienia (odpowiednio: obowiązku, stosunku prawnego)”.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje.
Zagadnieniem prawnym jest zagadnienie, które wiąże się z określonym
przepisem prawa materialnego lub procesowego lub uregulowaniem prawnym,
których wyjaśnienie ma nie tylko znaczenie dla rozstrzygnięcia przedmiotowej
sprawy, ale także dla rozstrzygnięcia innych podobnych spraw. Wskazanie
zagadnienia prawnego uzasadniającego wniosek o rozpoznanie skargi kasacyjnej
powinno zatem nastąpić przez określenie przepisów prawa, w związku z którymi
zostało sformułowane, i wskazanie argumentów, które prowadzą do rozbieżnych
ocen. Dopiero bowiem wówczas Sąd Najwyższy ma podstawę do oceny, czy
przedstawione zagadnienie jest rzeczywiście zagadnieniem "prawnym" oraz czy
jest to zagadnienie "istotne" (por. postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 10 maja
2001 r., II CZ 35/01, OSNC 2002, nr 1, poz. 11; z dnia 13 sierpnia 2002 r., I PKN
649/01, OSNP 2004, nr 9, poz. 158; z dnia 14 lutego 2003 r., I PK 306/02,
Wokanda 2004, nr 7-8, s. 51). Ponadto rozstrzygnięcie zagadnienia prawnego nie
może się sprowadzać do odpowiedzi na zarzuty skarżącego skierowane pod
adresem zaskarżonego orzeczenia ani też do odpowiedzi na wątpliwości
skarżącego, które można wyjaśnić za pomocą obowiązujących reguł wykładni bądź
w drodze prostego zastosowania przepisów. Inaczej mówiąc, twierdzenie o
występowaniu istotnego zagadnienia prawnego jest uzasadnione tylko wtedy, kiedy
przedstawiony problem prawny nie został jeszcze rozstrzygnięty przez Sąd
Najwyższy lub kiedy istnieją rozbieżne poglądy w tym zakresie, wynikające z
odmiennej wykładni przepisów konstruujących to zagadnienie.
Przepis art. 47713
k.p.c. ma jednoznaczne brzmienie, z którego - wbrew
stanowisku skarżącego - nie da się wyprowadzić wniosku, że chodzi w nim
4
wyłącznie o zmianę przez organ rentowy zaskarżonej decyzji w drodze wydania
decyzji zmieniającej. Stosownie do rozpatrywanego przepisu zmiana ta może
bowiem nastąpić przez wydanie - stosownie do okoliczności danej sprawy - każdej
decyzji, byleby tylko jej skutkiem było uwzględnienie w całości lub w części żądania
strony objętego przedmiotem zaskarżonej decyzji. Konstruowane na tym tle przez
skarżącego zagadnienie zostało rozstrzygnięte zarówno w judykaturze Sądu
Najwyższego, jak i w piśmiennictwie, w którym zgodnie przyjmuje się, że uchylenie
przez organ rentowy w toku postępowania sądowego decyzji wstrzymującej wypłatę
świadczenia powoduje jej anulowanie i uzasadnia umorzenie postępowania w
całości na podstawie art. 47713
k.p.c., bez konieczności ustalania rodzaju i
wysokości świadczenia podlegającego wypłacie (tak w postanowieniu z dnia 5 maja
2000 r., II UKN 191/00, OSNAPiUS 2002 nr 4, poz. 96), wydanie przez organ
rentowy nowej decyzji anulującej decyzję zaskarżoną i uwzględniającej w całości
żądanie ubezpieczonego będące przedmiotem kasacji, uzasadnia uchylenie
prawomocnych orzeczeń sądów obu instancji i umorzenie postępowania na
podstawie art. 47713
w związku z art. 386 § 3 i art. 355 § 1 k.p.c. (por.
postanowienie z dnia 16 lipca 1998 r., II UKN 138/98, OSNAPiUS 1999 nr 13, poz.
440), w art. 47713
k.p.c. chodzi o to, że nie może być umorzone postępowanie
sądowe z pozostawieniem (w obrocie prawnym) negatywnej dla skarżącego
decyzji, od której wniósł odwołanie (tak w wyroku z dnia 14 lipca 2011 r., III UK
196/10, niepublikowanym), wydanie przez organ emerytalno-rentowy w toku
postępowania odwoławczego nowej decyzji ma znaczenie wówczas, gdy dochodzi
do zmiany zaskarżonej decyzji przez wydanie decyzji uwzględniającej w całości lub
w części odwołanie strony (tak w postanowieniu Sądu Apelacyjnego w Warszawie z
dnia 18 grudnia 2006 r., III AUa 1113/06, Orzecznictwo Sądów Polskich 2007 nr 12,
s. 22; por. także: Józef Iwulski, Komentarz do art. 47713
Kodeksu postępowania
cywilnego, LEX 2010, w którym stwierdza się, że rozpatrywany przepis dotyczy
sytuacji, w której w toku postępowania przed sądem, ale przed wydaniem wyroku,
organ rentowy wyda decyzję uwzględniającą wniosek w całości lub w części).
Podstawą sformułowanego przez skarżącego zagadnienia prawnego jest
założenie, że postępowanie przed sądem powszechnym służy merytorycznemu
rozpoznaniu sprawy poddanej ocenie w przekazanym mu odwołaniu. Skoro zatem
5
w odwołaniu domagał się on stwierdzenia, że zainteresowani „nie podlegają
obowiązkowi ubezpieczenia społecznego z tytułu wykonywania usług na rzecz
skarżącej”, to uchylenie przez Zakład zaskarżonej decyzji nie czyni zadość żądaniu
odwołania. Założenie to jest błędne o tyle, że w sprawach z zakresu ubezpieczeń
społecznych przedmiot rozpoznania sprawy sądowej wyznacza decyzja organu
rentowego, od której wniesiono odwołanie (art. 4779
i art. 47714
k.p.c.) i w tym tylko
zakresie podlega ona kontroli sądu zarówno pod względem jej formalnej
poprawności jak i merytorycznej zasadności (por. postanowienie Sądu
Najwyższego z dnia 18 stycznia 2008 r., II UZ 43/07, LEX nr 442809 oraz wyrok
tego Sądu z dnia 18 lutego 2010 r., III UK 75/09, OSNP 2011 nr 15-16, poz. 215).
Jest tak dlatego, że postępowanie sądowe ma na celu kontrolę prawidłowości
zaskarżonej decyzji, w związku z czym może je wszcząć wyłącznie odwołanie od
decyzji wydanej bądź w wyniku rozpoznania wniosku, bądź z urzędu.
Niedopuszczalne jest natomiast rozstrzyganie przez sąd, niejako w zastępstwie
organu rentowego, wniosków zgłoszonych w toku postępowania odwoławczego,
które nie były przedmiotem decyzji tego organu. Inaczej mówiąc, w sprawach tych
sąd rozstrzyga o prawidłowości zaskarżonej decyzji, w granicach jej treści i
przedmiotu (por. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 10 marca 2011 r., III UZ
1/11, LEX nr 846597 i orzeczenia w nim powołane).
Wnioskodawca odwołał się od decyzji, którymi organ rentowy stwierdził, że
zainteresowani podlegają obowiązkowym ubezpieczeniom społecznym jako
pracownicy skarżącego. Niewątpliwie więc przedmiotem zaskarżonych decyzji była
kwestia podlegania przez zainteresowanych obowiązkowym ubezpieczeniom
społecznym z tytułu łączących ich ze skarżącym stosunków pracy i tylko ta kwestia
mogła być przedmiotem rozpoznania sądu w postępowaniu wszczętym odwołaniem
od wskazanych decyzji. Decyzje te w żadnym zakresie nie odnosiły się do
ewentualnego podlegania przez zainteresowanych obowiązkowi ubezpieczeń
społecznych z tytułu zatrudnienia u skarżącego na podstawie innych stosunków
prawnych i z tego względu żądanie zgłoszone przez niego w tym zakresie w
odwołaniu nie mogło być przedmiotem postępowania sądowego.
Z tych względów Sąd Najwyższy odmówił przyjęcia skargi kasacyjnej do
rozpoznania na podstawie art. 3989
§ 2 k.p.c.