Pełny tekst orzeczenia

Postanowienie z dnia 25 stycznia 2012 r., V CSK 47/11
Wierzyciel, po uzyskaniu dalszych tytułów wykonawczych na podstawie
art. 793 k.p.c., uprawniony jest do zabezpieczenia hipotekami przymusowymi
zwykłymi jednej wierzytelności na kilku nieruchomościach dłużnika w
zakresie określonym w art. 68 i 69 ustawy z dnia 6 lipca 1982 r. o księgach
wieczystych i hipotece (jedn. tekst: Dz.U. z 2001 r. Nr 124, poz. 1361 ze zm.).
Sędzia SN Lech Walentynowicz (przewodniczący, sprawozdawca)
Sędzia SN Barbara Myszka
Sędzia SN Dariusz Zawistowski
Sąd Najwyższy w sprawie z wniosku "J." S.A. w T. przy uczestnictwie
Magdaleny N. o wpis, po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej w
dniu 25 stycznia 2012 r. skargi kasacyjnej wnioskodawcy od postanowienia Sądu
Okręgowego w Gliwicach z dnia 20 lipca 2010 r.
oddalił skargę kasacyjną.
Uzasadnienie
Postanowieniem z dnia 20 lipca 2010 r. Sąd Okręgowy w Gliwicach oddalił
apelację wnioskodawczyni "J." S.A. w T. od postanowienia Sądu Rejonowego w
Jastrzębiu Zdroju z dnia 12 kwietnia 2010 r., oddalającego wnioski o wpis w
księgach wieczystych nr (...)6/7 i nr (...)4/0 dwóch hipotek przymusowych zwykłych
w kwotach po 200 000 zł na jej rzecz.
Z bezspornych okoliczności faktycznych wynika, że wnioskodawczyni udzieliła
uczestniczce Magdalenie N. pożyczki w wysokości 200 000 zł, której
zabezpieczeniem było ustanowienie hipoteki kaucyjnej do wysokości 200 000 zł na
nieruchomości pożyczkobiorczyni położonej w C. oraz poddanie się przez
uczestniczkę egzekucji na podstawie art. 777 k.p.c. do kwoty 200 000 zł, po
nadaniu aktowi notarialnemu klauzuli wykonalności, wnioskodawczyni uzyskała –
na podstawie art. 793 k.p.c. – dwa dalsze tytuły wykonawcze, na podstawie których
wniosła w rozpoznawanej sprawie o wpis hipotek przymusowych w kwotach po
200 000 zł na nieruchomości położonej w J.Z., stanowiącej działkę nr 1065/32
wpisaną do księgi wieczystej nr (...)6/7, oraz na nieruchomości położonej w J.Z.,
stanowiącej działkę nr 1075/29 wpisaną do księgi wieczystej nr (...)4/0.
Sąd Okręgowy podzielił stanowisko Sądu Rejonowego, że zabezpieczenie
hipoteczne (suma zabezpieczeń) nie może przekraczać sumy wierzytelności
określonej w umowie pożyczki stron z dnia 21 czerwca 2007 r. Wynika to z
akcesoryjności hipoteki oraz z całokształtu uregulowań dotyczących tego
ograniczonego prawa rzeczowego, w szczególności z art. 65 ust. 1 i art. 79 ustawy
z dnia 6 lipca 1982 r. o księgach wieczystych i hipotece (jedn. tekst: Dz.U. z 2001 r.
Nr 124, poz. 1361 ze zm. – dalej: "u.k.w.h."). Sąd Rejonowy, który łącznie rozpoznał
oba wnioski o wpis, złożone jednocześnie, uprawniony był do zbadania
przedstawionych w nich okoliczności w jednym postępowaniu.
W skardze kasacyjnej wnioskodawczyni domagała się uchylenia
postanowienia Sądu Okręgowego i przekazania sprawy do ponownego
rozpoznania, ewentualnie uchylenia zaskarżonego postanowienia i orzeczenia co
do istoty sprawy przez uwzględnienie wniosków o wpis w całości lub przez wpis
każdej hipoteki w wysokości 100 000 zł.
Wnioskodawczyni powołała się na błędną wykładnię art. 7 i 31 ust. 2
Konstytucji przez wydanie orzeczenia bez podstawy prawnej, art. 109 u.k.w.h. przez
nieuwzględnienie uprawnienia wierzyciela do wpisu hipoteki przymusowej na
wszystkich nieruchomościach dłużnika, bez potrzeby podziału wierzytelności
zabezpieczonej hipotecznie, oraz art. 65 ust. 1 i art. 79 u.k.w.h. przez uznanie, że
przepisy te stanowią podstawę repartycji zabezpieczenia hipotecznego na
nieruchomościach objętych zabezpieczeniem. Zarzuciła również naruszenie art.
6268
§ 1 w związku z art. 130 i 1301
k.p.c. przez oddalenie wniosków, mimo że
istniała możliwość zastosowania sugerowanej repartycji lub uwzględnienia jednego
wniosku, art. 6268
§ 2 k.p.c. przez oparcie orzeczenia na okolicznościach
nieobjętych tym przepisem oraz art. 6269
k.p.c. przez oddalenie wniosków, mimo
braku przeszkód do wpisu.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje: (...)
Nie spełniły się przesłanki hipoteki przymusowej łącznej, która może powstać
tylko na podstawie jednoznacznego przepisu ustawy (zob. postanowienie Sądu
Najwyższego z dnia 27 października 2004 r., IV CK 142/04, OSNC 2005, nr 11,
poz. 192). Zasadą jest niedopuszczalność takiej hipoteki, poza dwoma wyjątkami
określonymi w art. 1111
ust. 1 u.k.w.h., które bezspornie nie wystąpiły, wymienione
bowiem we wnioskach nieruchomości nie były obciążone inną hipoteką łączną i nie
stanowiły własności dłużników solidarnych. Wnioskodawczyni nie żądała obciążenia
jedną hipoteką przymusową kilku nieruchomości, co byłoby niedopuszczalne (art.
1111
ust. 1 u.k.w.h.). Uzyskując jednak – na podstawie art. 793 k.p.c. – dwa dalsze
tytuły wykonawcze dotyczące tej samej wierzytelności, wyrażonej kwotą 200 000 zł,
zmierzała jednoznacznie do podwojenia zakresu zabezpieczenia hipotecznego (do
kwoty 400 000 zł). Tego rodzaju nadmierne zabezpieczenie określane jest w
piśmiennictwie i judykaturze jako "nadzabezpieczenie" (zob. postanowienia Sądu
Najwyższego z dnia 11 lutego 2005 r., III CK 203/04, "Biuletyn SN" 2005, nr 7, s. 12
oraz z dnia 28 października 2010 r., II CSK 218/10, OSNC 2011, nr 6, poz. 72).
Stwarza ono dla właściciela obciążonych nieruchomości nadmierną uciążliwość w
postaci spadku wartości rynkowej nieruchomości i niemożności uzyskania kredytu
oraz utrudnia sytuację innych wierzycieli hipotecznych.
Wnioskodawczyni powołała się na uprawnienie przewidziane w art. 109
u.k.w.h., dające wierzycielowi możliwość uzyskania hipoteki przymusowej na
wszystkich nieruchomościach dłużnika, jednakże przyjęta w doktrynie wykładnia
tego przepisu jest inna niż sugerowana w skardze kasacyjnej. Artykuł 109 u.k.w.h.
wskazuje tylko na przedmiot obciążenia i oznacza, że żadna z nieruchomości
dłużnika nie jest wolna od wpisu hipoteki, nie uprawnia natomiast do wielokrotności
zabezpieczenia tej samej wierzytelności, nie stanowi więc wyjątku od zasady
szczegółowości hipoteki (art. 65 u.k.w.h.).
Zabezpieczenie hipoteczne musi dotyczyć wierzytelności oznaczonej (art. 65
ust. 1 u.k.w.h.), tj. wierzytelności w ustalonej wysokości, wynikającej z określonego
stosunku prawnego. Hipoteka zależy od zabezpieczanej wierzytelności, trafnie
zatem Sąd Okręgowy odwołał się do zasad określonych w art. 65 ust. 1 i 69
u.k.w.h., które znajdują potwierdzenie również w art. 71 i 94 u.k.w.h. Podstawowe
znaczenie w rozpoznawanej sprawie mają jednak art. 68 i 69 u.k.w.h., dotyczące
zakresu zabezpieczenia hipotecznego. Wynika z nich, że hipoteka zabezpiecza
jedynie wierzytelność pieniężną wyrażoną w oznaczonej sumie, a ponadto także
roszczenie o nieprzedawnione odsetki oraz przyznane koszty postępowania.
Niedopuszczalne jest zatem objęcie zakresem zabezpieczenia wielokrotności sumy
wierzytelności, do czego zmierzała wnioskodawczyni.
W piśmiennictwie został wyrażony pogląd, że wierzyciel nie może uzyskać
przymusowego zabezpieczania tej samej wierzytelności (jej części) za pomocą
wielu odrębnych hipotek na poszczególnych nieruchomościach, a taka zasada
wynika pośrednio z art. 1111
ust. 2 u.k.w.h. Takiej możliwości nie należy jednak
wyłączyć, jeżeli zakres zabezpieczenia hipotecznego nie przekroczy pułapu
określonego w art. 68 i 69 u.k.w.h. Jeżeli sytuacja prawna nie spełnia przesłanek
hipoteki przymusowej łącznej, nie można stosować do niej w drodze analogii
przepisu art. 1111
ust. 1 u.k.w.h., tym bardziej że stanowiłoby to naruszenie
ustawowego uprawnienia wierzyciela przewidzianego w art. 109 u.k.w.h. Gdy
dłużnik jest właścicielem kilku nieruchomości, wierzyciel uprawniony jest do
skutecznego zabezpieczenia hipotecznego na nich swojej wierzytelności w
granicach określonych w art. 68, 69 i 109 u.k.w.h.
Zarówno przed wejściem w życie ustawy z dnia 11 maja 2001 r. o zmianie
ustawy o księgach wieczystych i hipotece (Dz.U. Nr 63, poz. 635), jak i po dniu 23
września 2001 r. aprobowana jest w judykaturze i piśmiennictwie praktyka
zabezpieczania określonej wierzytelności w drodze tzw. repartycji, polegającej na
obciążaniu odrębnymi hipotekami wielu nieruchomości dłużnika, tak jednak, aby
suma zabezpieczeń nie przewyższała sumy wierzytelności (por. postanowienie
Sądu Najwyższego z dnia 11 lutego 2005 r., III CK 203/04). Praktykę tę można
wykorzystać przy zabezpieczaniu hipotekami przymusowymi zwykłymi jednej
wierzytelności, po uzyskaniu przez wierzyciela kilku tytułów wykonawczych na
podstawie art. 793 k.p.c. Dochodzi w ten sposób do równoważenia interesów
wierzyciela i dłużnika.
Z przedstawionych przyczyn bezzasadne są powołane w skardze kasacyjnej
zarzuty z zakresu prawa materialnego. Nieuzasadnione są również zarzuty
procesowe.
Nie doszło do naruszenia art. 6268
§ 2 k.p.c., gdyż Sąd Rejonowy rozpoznał
sprawę w granicach swojej kognicji. Sąd Okręgowy trafnie w tym zakresie wyjaśnił,
że po połączeniu obu wniosków o wpis na podstawie art. 219 k.p.c. zostały one
rozpoznane w jednej sprawie.
W postępowaniu przed sądami powszechnymi wnioskodawczyni
reprezentowała nietrafne stanowisko co do objętego żądaniem zakresu
zabezpieczenia hipotecznego i takie żądanie nie mogło być uwzględnione.
Bezzasadnie przy tym skarżąca sugeruje, że sąd wieczystoksięgowy może
„narzucić” wnioskodawcy swoją koncepcję materialnoprawną na podstawie art. 130
k.p.c. Nie istnieje jednak obecnie, po uchyleniu art. 48 ust. 2 u.k.w.h., odpowiednik
tego przepisu umożliwiający merytoryczne uzupełnienie wniosku o wpis do księgi
wieczystej w oznaczonym terminie. Artykuł 130 k.p.c. ma zastosowanie w
postępowaniu wieczystoksięgowym, ale tylko na użytek uzupełniania braków
formalnych wniosku o wpis.
Wnioskodawczyni dopiero w skardze kasacyjnej zasugerowała – alternatywnie
– możliwość orzeczenia co do istoty sprawy z zastosowaniem repartycji
zabezpieczenia hipotecznego. Tego rodzaju zmiana wniosku nie jest w tym
postępowaniu dopuszczalna.
Należało w konsekwencji oddalić skargę kasacyjną (art. 39814
w związku z art.
13 § 2 k.p.c.).