Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt I UK 306/11
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 3 lutego 2012 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Józef Iwulski (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Maciej Pacuda
SSN Małgorzata Wrębiakowska-Marzec
w sprawie z odwołania M. M.
przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych
z udziałem zainteresowanej "P.-B." Spółki z o. o.
o ustalenie podstawy wymiaru składek,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń
Społecznych i Spraw Publicznych w dniu 3 lutego 2012 r.,
skargi kasacyjnej ubezpieczonego od wyroku Sądu Apelacyjnego
z dnia 24 czerwca 2010 r.,
oddala skargę kasacyjną i nie obciąża ubezpieczonego
zwrotem kosztów postępowania kasacyjnego na rzecz organu
rentowego.
2
UZASADNIENIE
Wyrokiem z dnia 10 lipca 2009 r., Sąd Okręgowy-Sąd Pracy i Ubezpieczeń
Społecznych zmienił decyzję Zakładu Ubezpieczeń Społecznych z dnia 24 stycznia
2006 r., skierowaną do ubezpieczonego M. M., w ten sposób, że ustalił, iż
podstawa wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne ubezpieczonego z tytułu
zatrudnienia u płatnika składek "P.-B." Spółki z ograniczoną odpowiedzialnością za
okres od dnia 2 stycznia 2001 r. do dnia 12 kwietnia 2002 r. wynosi 4.000 zł
miesięcznie.
Sąd pierwszej instancji miał na uwadze treść prawomocnego wyroku Sądu
Apelacyjnego w Katowicach z dnia 18 września 2008 r., (toczącej się z odwołania
płatnika składek "P- B" Spółki z ograniczoną odpowiedzialnością od dwóch decyzji
organu rentowego z dnia 24 stycznia 2006 r., WUS I 400/PWD-114/06 oraz WUS I
400/PWD-115/06), w którym to wyroku ustalono, że podstawa wymiaru składek na
ubezpieczenia społeczne M. M. z tytułu zatrudnienia w spółce za okres od dnia 2
stycznia 2001 r. do dnia 12 kwietnia 2002 r. wynosi 4.000 zł miesięcznie. Wyrok
Sądu Apelacyjnego z dnia 18 września 2008 r. opierał się na założeniu, że pojęcie
"wynagrodzenie pozostawione do dyspozycji pracownika" należy rozumieć jako
"wynagrodzenie należnie przysługujące pracownikowi". Dlatego wątpliwe byłoby
uznanie okresu, w którym podstawa wymiaru składek wynosi 0 złotych, za okres
składkowy w rozumieniu przepisów emerytalno-rentowych. Ponadto faktyczne
uzyskanie (wyegzekwowanie) przez ubezpieczonego pracownika należnego mu
wynagrodzenia dopiero w przyszłości mogłoby powodować ustalenie podstawy
wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne w okresie, w którym pracownik już w
ogóle nie pozostawałby w stosunku pracy z podmiotem, od którego
wyegzekwowano zaległe wynagrodzenie za pracę. Sąd pierwszej instancji dodał,
że w rozpoznawanej sprawie nie zachodzi powaga rzeczy osądzonej, bowiem
strony "występują w innej konfiguracji" niż w sprawie, w której zapadł powołany
wyrok Sądu Apelacyjnego z dnia 18 września 2008 r.
Sąd Apelacyjny wyrokiem z dnia 24 czerwca 2010 r., w uwzględnieniu
apelacji organu rentowego od wyroku Sądu pierwszej instancji, zmienił ten wyrok i
oddalił odwołanie ubezpieczonego od decyzji organu rentowego z dnia 24 stycznia
3
2006 r., WUS I 400/PWD-117/06. Sąd Apelacyjny wywiódł, że zgodnie z ogólnymi
zasadami podlegania obowiązkowym ubezpieczeniom społecznym, podstawą
wymiaru składek ubezpieczonego pracownika są otrzymane przez niego środki
pieniężne, albo też środki pieniężne pozostawione do dyspozycji pracownika jako
prawnie mu przysługujące. Skoro w rozpoznawanej sprawie ustalono, że w okresie
od 2 stycznia 2001 r. do 12 kwietnia 2002 r. ubezpieczonemu nie wypłacono
wynagrodzenia za pracę, zaś w uchwale z dnia 10 września 2009 r., I UZP 5/09,
Sąd Najwyższy stwierdził, że "niewypłacone pracownikowi wynagrodzenie za pracę
nie stanowi podstawy wymiaru składek na ubezpieczenie społeczne", to w spornym
przedziale czasu podstawa wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne
ubezpieczonego powinna wynosić 0 złotych. W tym zakresie Sąd Apelacyjny uznał,
że prawidłowe jest rozstrzygnięcie przyjęte w decyzji organu rentowego, zgodnie z
którym podstawa wymiaru składek za ubezpieczonego w okresie od 2 stycznia
2001 r. do 12 kwietnia 2002 r. wynosi 0 złotych (za wyjątkiem miesiąca października
2001 r., w którym to ze względu na uzyskany faktycznie przez ubezpieczonego
przychód podstawa wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne wynosi 10.000
złotych, a na ubezpieczenie zdrowotne 8.129 złotych). Sąd drugiej instancji nie
podzielił przy tym stanowiska prezentowanego przez apelujący organ rentowy, że w
sprawie doszło do naruszenia art. 199 § 1 pkt 2 k.p.c. Sąd odwoławczy zgodził się z
Sądem Okręgowym, że w rozpoznawanej sprawie strony występowały "w innej
konfiguracji" niż w sprawie prowadzonej poprzednio (zakończonej prawomocnym
wyrokiem). Nadto, każda z dwóch decyzji oznaczonych symbolami WUS I
400/PWD-115/06 oraz WUS I 400/PWD-117/06 była skierowana do innego
adresata i wywoływała "inne skutki prawne".
Od wyroku Sądu Apelacyjnego ubezpieczony wniósł skargę kasacyjną, w
której zarzucił naruszenie art. 18 ust. 1 oraz art. 20 ust. 1 ustawy z dnia 13
października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (jednolity tekst: Dz.U. z
2009 r. Nr 205, poz. 1585 ze zm.) wskutek uznania, że "podstawy wymiaru składek
na ubezpieczenie społeczne nie stanowi wynagrodzenie za pracę niewypłacone
pracownikowi, podczas gdy prawidłowa wykładnia tego przepisu prowadzi do
wniosku, że podstawę wymiaru składek na ubezpieczenie społeczne stanowi
również wynagrodzenie przysługujące pracownikowi (należne), ale jeszcze nie
4
wypłacone". W skardze zarzucono ponadto obrazę art. 365 § 1 k.p.c. przez jego
niezastosowanie, co miało istotny wpływ na wynik sprawy. W uzasadnieniu podstaw
kasacyjnych ubezpieczony wywiódł w szczególności, że sprawa, w której zapadł
wyrok Sądu Apelacyjnego, po rozpoznaniu apelacji od wyroku Sądu Okręgowego z
dnia 20 grudnia 2006 r., została wszczęta wniesieniem odwołania przez płatnika
składek, zaś ubezpieczony występował w niej w charakterze zainteresowanego.
Organ rentowy wydał zatem dwie identyczne w swej treści decyzje dotyczące
ustalenia podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne z tytułu
zatrudnienia ubezpieczonego u płatnika składek w tym samym okresie, zaś różnica
pomiędzy tymi decyzjami dotyczyła jedynie adresata. O ile pierwsza z decyzji była
skierowana do płatnika składek (i co do niej zapadł prawomocny wyrok ustalający
podstawę wymiaru składek w spornym okresie na kwotę 4.000 zł), o tyle druga
decyzja została adresowana do ubezpieczonego. Skoro orzeczenie wydane przez
Sąd Apelacyjny w poprzednim postępowaniu (dotyczącym decyzji skierowanej do
płatnika składek) jest prawomocne i zostało wydane przed rozpoznaniem niniejszej
sprawy (dotyczącej odwołania od decyzji adresowanej do ubezpieczonego), to Sąd
Apelacyjny w niniejszym postępowaniu był nim związany stosownie do art. 365 § 1
k.p.c. Niewątpliwie naruszenie tego przepisu prawa procesowego miało istotne
znaczenie dla wyniku sprawy, skoro rozstrzygnięcie przyjęte w zaskarżonym skargą
orzeczeniu jest zupełnie odmienne od tego, którego dotyczy wyrok Sądu
Apelacyjnego z dnia 18 września 2008 r. Skarżący wniósł o uchylenie
zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi
drugiej instancji oraz o zasądzenie od organu rentowego kosztów procesu.
W odpowiedzi na skargę kasacyjną organ rentowy wniósł o odmowę
przyjęcia skargi do rozpoznania, ewentualnie o jej oddalenie i zasądzenie kosztów
postępowania kasacyjnego.
Sąd Najwyższy wziął pod uwagę, co następuje:
Skarga kasacyjna jest bezzasadna w odniesieniu do obydwu powołanych w
niej podstaw. W pierwszej kolejności należy poddać ocenie - jako najdalej idącą w
skutkach - podstawę dotyczącą obrazy prawa procesowego. Zarzut naruszenia art.
5
365 § 1 k.p.c. dotyczy nieuwzględnienia przez Sąd Apelacyjny, że ustalenie
podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne za ubezpieczonego w
spornym przedziale czasu nastąpiło w prawomocnym wyroku tego Sądu z dnia 18
września 2008 r. Zarzut ten nie stanowi usprawiedliwionej podstawy skargi
kasacyjnej dlatego, że wyrok ten był prawomocny w dniu wydania zaskarżonego
wyroku (10 lipca 2009 r.), ale został przez organ rentowy zaskarżony skargą
kasacyjną. W uwzględnieniu tej skargi Sąd Najwyższy wyrokiem z dnia 10 sierpnia
2010 r., I UK 61/10 (LEX nr 653662) uchylił wyrok Sądu Apelacyjnego z dnia 18
września 2008 r. i zmienił poprzedzający go wyrok Sądu Okręgowego-Sądu Pracy i
Ubezpieczeń Społecznych -Białej z dnia 20 grudnia 2006 r., w ten sposób, że
oddalił odwołanie od decyzji organu rentowego z dnia 24 stycznia 2006 r., WUS I -
400/PWD - 115/06. Tym samym, rozstrzygnięcie przyjęte w poprzednim,
prawomocnym wyroku Sądu Apelacyjnego (z dnia 18 września 2008 r.), na które
powołuje się skarżący (ustalające podstawę wymiaru składek za ubezpieczonego
na kwotę 4.000 zł), zostało uchylone (nie istnieje). Wiążący charakter (art. 365 § 1
k.p.c.) ma natomiast reformatoryjny wyrok Sądu Najwyższego z dnia 10 sierpnia
2010 r., I UK 61/10, z którego wynika, że podstawa wymiaru składek w spornym
okresie wynosi 0 złotych (za wyjątkiem miesiąca października 2001 r., w którym
podstawa wymiaru składek wyniosła 10.000 zł). Takie jest rozstrzygnięcie przyjęte
w zaskarżonym wyroku, a więc wyrok ten odpowiada prawu (art. 39814
in fine
k.p.c.).
W tej sytuacji zarzuty naruszenia przepisów prawa materialnego w zasadzie
nie mają znaczenia. Tylko dla porządku należy więc stwierdzić, że nie są one
zasadne. Zgodnie z utrwalonym orzecznictwem Sądu Najwyższego (na które
powołano się w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku), niewypłacone pracownikowi
wynagrodzenie za pracę nie stanowi podstawy wymiaru składek na ubezpieczenie
społeczne. Podstawę wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe
pracowników stanowi wynagrodzenie wypłacone im w danym miesiącu
kalendarzowym wraz z tymi składnikami i świadczeniami, które z mocy przepisów
szczególnych nie są wyłączone z podstawy wymiaru składek. Wynagrodzenie
wypłacone ubezpieczonemu pracownikowi przez pracodawcę z opóźnieniem
wykazywane jest natomiast w indywidualnym raporcie miesięcznym składanym za
6
ten miesiąc, w którym zostało faktycznie wypłacone i wówczas staje się podstawą
wymiaru składek (uchwała składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z dnia 10
września 2009 r., I UZP 5/09, OSNP 2010 nr 5-6, poz. 71, oraz późniejsze wyroki z
dnia 10 sierpnia 2010 r., I UK 61/10, LEX nr 653662 i z dnia 3 listopada 2010 r., I
UK 134/10, LEX nr 677885).
Mając powyższe na uwadze, Sąd Najwyższy oddalił skargę kasacyjną na
podstawie art. 39814
k.p.c. i orzekł o kosztach postępowania kasacyjnego na mocy
art. 102 k.p.c.