Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt II CSK 330/11
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 2 lutego 2012 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Henryk Pietrzkowski (przewodniczący)
SSN Anna Kozłowska (sprawozdawca)
SSN Katarzyna Tyczka-Rote
w sprawie z powództwa Wojciecha J.
przeciwko Michałowi N.
z udziałem interwenienta ubocznego po stronie pozwanej - Powszechnego
Zakładu Ubezpieczeń Spółki Akcyjnej w W.
o zapłatę,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej
w dniu 2 lutego 2012 r.,
skargi kasacyjnej powoda
od wyroku Sądu Okręgowego
z dnia 20 grudnia 2010 r.,
uchyla zaskarżony wyrok i przekazuje sprawę Sądowi
Okręgowemu do ponownego rozpoznania pozostawiając temu
sądowi rozstrzygnięcie o kosztach postępowania kasacyjnego.
Uzasadnienie
2
Wyrokiem z dnia 22 czerwca 2010 r. Sąd Rejonowy zasądził od Michała N.
na rzecz Wojciecha J. kwotę 50 000 zł z ustawowymi odsetkami od dnia 25
czerwca 2008 r., tytułem odszkodowania, na podstawie art. 446 k.c.
W motywach rozstrzygnięcia Sąd Rejonowy ustalił, że w dniu 19 listopada
2002 r. Michał N., Franciszek K. oraz syn powoda, Krystian J., jechali samochodem
osobowym do P., drogą od strony S. Samochód prowadził Michał N., przewożąc
Krystiana J. i Franciszka K. z grzeczności. Na drodze były koleiny, stała w nich
woda. Miejscami występowały mgły. Michał N. jechał z prędkością ponad 80 km/h,
podczas gdy dopuszczalna maksymalna prędkość wynosiła 70 km/h, wyprzedzał
inne samochody. W P., z drogi gruntowej, na drogę, którą jechali, wyjechał
rowerem Kalikst K., nie przepuszczając samochodu prowadzonego przez M. N.
Ten, jadąc z nadmierną szybkością, podjął manewr wyprzedzania rowerzysty i
zjechał na lewy pas ruchu. Nie zdążył jednak wrócić na prawy pas i zderzył się
czołowo z nadjeżdżającym z przeciwka samochodem dostawczym marki Lublin. Na
skutek wypadku Krystian J. odniósł obrażenia, które spowodowały jego śmierć.
Michał N., Franciszek K. oraz kierowca i pasażer samochodu Lublin zostali ranni.
Wyrokiem z dnia 18 marca 2003 r., sygn. akt II K 1331/02 Sąd Rejonowy
uznał Kaliksta K. za winnego tego, że w dniu 19 listopada 2002 r. w P., kierując
rowerem, nieumyślnie naruszył zasady bezpieczeństwa obowiązujące w ruchu
lądowym w ten sposób, że wjechał z nieutwardzonej drogi na drogę główną nie
ustępując pierwszeństwa jazdy samochodowi osobowemu, którym kierował Michał
N., doprowadzając go do zjazdu na lewy pas ruchu, gdzie zderzył się z
nadjeżdżającym z przeciwka samochodem ciężarowym marki Lublin, nieumyślnie
powodując u Krystiana J. wielonarządowe obrażenia ciała, które doprowadziły do
jego zgonu na miejscu zdarzenia, a u Franciszka K., Michała N. i kierowcy
samochodu Lublin – opisane w wyroku obrażenia, które u pokrzywdzonych
naruszyły prawidłowe czynności narządów ciała na okres powyżej 7 dni, a
następnie zbiegł z miejsca zdarzenia, tj. czynu z art. 177 § 1 i 2 k.k. w związku z
art. 178 k.k. Śledztwo w sprawie podejrzenia popełnienia przez Michała N.
przestępstwa polegającego na naruszeniu w dniu 19 listopada 2002 r. zasad
bezpieczeństwa w ruchu lądowym i spowodowania wypadku drogowego ze
3
skutkiem śmiertelnym zostało umorzone postanowieniem z dnia 20 listopada 2003
r.
Sąd, dokonując oceny zachowania kierującego pojazdem pozwanego
Michała N. stwierdził, że zachowanie to wypełniło znamiona przestępstwa z art.
177 § 1 i 2 k.k. Wyrok karny skazujący Kaliksta K. za czyn z art. 177 § 1 i 2 k.k. w
związku z art. 178 k.k. nie wykluczał ustalenia, że pozwany jest współwinny
spowodowania wypadku, gdyż przestępstwo, którego skutkiem była śmierć
Krystiana J., mogli popełnić dwaj uczestnicy ruchu drogowego.
Śmierć Krystiana J. doprowadziła do znacznego pogorszenia sytuacji
życiowej powoda, a żądana przez niego kwota odszkodowania, 50 000 zł, była,
w ocenie Sądu Rejonowego, niewygórowana i podlegała zasądzeniu na podstawie
art. 446 § 3 k.c., wobec udowodnienia wystąpienia przesłanek przewidzianych
w tym przepisie.
Na skutek apelacji pozwanego, Sąd Okręgowy wyrokiem z dnia 20 grudnia
20101 r. zmienił zaskarżony wyrok i oddalił powództwo. W ocenie Sądu
Okręgowego, ustalenia poczynione przez Sąd Rejonowy pozostawały, w niedającej
się usunąć sprzeczności z ustaleniami wyroku skazującego K. K., co do popełnienia
przestępstwa. Tym samym ustalenia te nie mogły stanowić podstawy wyrokowania
w procesie. Zgromadzony w sprawie materiał dowodowy wykluczał, bowiem
możliwość poczynienia takich ustaleń, które wskazywałyby na winę zarówno
pozwanego jak i Kaliksta K.
W skardze kasacyjnej od wyroku Sądu Okręgowego, opartej na podstawie
przewidzianej w art. 3983
§ 1 pkt 2 k.p.c., zarzucając naruszenie art. 378 §1 k.p.c.
oraz art. 11 k.p.c., powód domagał się uchylenia zaskarżonego wyroku
i przekazania sprawy Sądowi Okręgowemu do ponownego rozpoznania
ewentualnie uchylenia również wyroku Sądu Rejonowego i przekazania sprawy
temu Sądowi do ponownego rozpoznania.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Skarżący trafnie dowodzi w skardze, że sąd drugiej instancji rozpoznający
sprawę na skutek apelacji, nie jest związany przedstawionymi w niej zarzutami
dotyczącymi naruszenia prawa materialnego, wiążą go natomiast zarzuty
4
dotyczące naruszenia prawa procesowego. Związanie to oznacza, że sąd drugiej
instancji nie bada i nie rozważa wszystkich możliwych naruszeń prawa
procesowego popełnionych przez sąd pierwszej instancji (por. mającą moc zasady
prawnej uchwałę składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z dnia 31 stycznia
2008 r. III CZP 49/07, OSNC 2008, nr 6, poz. 55). Skarżący ma również rację
wskazując, że art. 11 k.p.c. dotyczący mocy wiążącej w postępowaniu cywilnym
wyroku skazującego, jest przepisem procesowym. Badając jednak, czy trafny jest,
podniesiony w skardze kasacyjnej, zarzut naruszenia przez Sąd Okręgowy art. 378
§1 k.p.c. należy mieć na względzie, że ustawodawca, w odniesieniu do zwykłego
środka odwoławczego, jakim jest apelacja, nie postawił tak rygorystycznych
wymagań, jak wobec skargi kasacyjnej, czy też skargi o stwierdzenie niezgodności
z prawem prawomocnego orzeczenia. Przede wszystkim w żaden sposób nie
opisał ani nie sprecyzował natury zarzutów, które można podnosić w postępowaniu
apelacyjnym. Oznacza to, że zarzuty apelacyjne nie muszą ściśle określać
dostrzeżonych uchybień ze wskazaniem konkretnych przepisów ocenianych jako
naruszone (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 18 czerwca 2010 r., V CSK
448/09, LEX nr 677914) Wystarczy, że zarzut apelacyjny zostanie sformułowany
w sposób pozwalający określić stanowisko apelującego w kwestii budzącej jego
sprzeciw (por. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 30 czerwca 2006 r., V CZ
48/06, LEX nr 195434). Niewskazanie, przeto przez pozwanego w jego apelacji od
wyroku Sądu Rejonowego, wprost jako naruszonego, art. 11 k.p.c., nie oznacza, że
sąd odwoławczy podejmując się oceny zgodności zaskarżonego wyroku z tym
przepisem, naruszył art. 378 §1 k.p.c. Biorąc pod uwagę całość argumentacji
zawartej w apelacji, w szczególności podniesienie, że „analiza zgromadzonego
w toku postępowania karnego materiału dowodowego, zawartego w aktach
Ds. 2554/03 Prokuratury Rejonowej i aktach II K 1331/02 Sądu Rejonowego
wskazuje w sposób niebudzący wątpliwości, iż Michałowi N. nie można przypisać
winy (w znaczeniu prawnokarnym), a tym samym i sprawstwa w zakresie czynu, o
którym mowa w art. 177 §1 i 2 k.k.”, uznać należało, że pozwany zarzucił
naruszenie również art. 11 k.p.c. Tym samym zarzut naruszenia art. 378 §1 k.p.c.
jest chybiony.
5
Zgodnie z art. 11 zd. 1 k.p.c., ustalenia wydanego w postępowaniu karnym
prawomocnego wyroku skazującego co do popełnienia przestępstwa wiążą sąd
w postępowaniu cywilnym. W zdaniu drugim powołany przepis stanowi, że osoba,
która nie była oskarżona, może powoływać się w postępowaniu cywilnym na
wszelkie okoliczności wyłączające lub ograniczające jej odpowiedzialność cywilną.
Powołany przepis statuuje zasadę związania ustaleniami wyroku karnego ze
skutkami erga omnes co oznacza, że nikt nie może wykazywać, że wyrok
skazujący, jako wadliwy, nie wiąże w zakresie swoich ustaleń. Zdanie drugie
artykułu nie uchyla wskazanej reguły, daje tylko wyraz temu, że zasada związania
ustaleniami wyroku skazującego nie przesądza, sama przez się, w świetle
przepisów prawa cywilnego, odpowiedzialności osoby tzw. cywilnie
odpowiedzialnej. Chodzi, więc o sytuację, kiedy odpowiedzialność jednej osoby
może warunkować odpowiedzialność innej osoby pozostającej z nią w określonym
związku prawnym. W literaturze przedmiotu i orzecznictwie (por. wyrok Sądu
Najwyższego z 5 marca 2009 r. II CSK 484/08, OSNC-ZD 2009, nr 4, poz. 104)
przyjmuje się, że przepis dotyczy osoby ponoszącej odpowiedzialność cywilną za
cudze czyny (art. 427, art. 429, art. 430 k.c.), czy też osoby odpowiadającej
cywilnie na zasadzie ryzyka (art. 435 k.c.). Sprawa niniejsza nie jest procesem
przeciwko osobie odpowiadającej ze sprawcą na zasadzie ryzyka, ani procesem
przeciwko osobie odpowiedzialnej za sprawcę, a to oznacza, że obowiązuje zasada
związania. W sprawie mamy, bowiem do czynienia z sytuacją, w której, zdaniem
powoda, dwie osoby ponoszą odpowiedzialność deliktową za jedną szkodę.
Szkoda jest tu wynikiem zbiegu przyczyn, na jej powstanie złożyło się działanie
kilku czynników, z których każdy rodzi odpowiedzialność innego podmiotu.
Istota związania polega na wyłączeniu dokonywania w postępowaniu
cywilnym ustaleń faktycznych innych niż te, których dokonał sąd w sentencji wyroku
skazującego. Okoliczności te nie mogą być przedmiotem postępowania
dowodowego ani oceny sądu, a więc nie ma do nich zastosowania zasada
swobodnej oceny dowodów (art. 233 k.p.c.). Nie wiążą ustalenia zawarte
w uzasadnieniu wyroku skazującego (por. orzeczenia SN: z dnia 13 września
1949 r., Kr. C 344/49, PiP 1950, z. 5-6, s. 168, z dnia 15 kwietnia 1954 r., II C
1316/53, niepubl. i z dnia 6 marca 1974 r., II CR 46/74, OSP 1975, z. 3, poz. 63).
6
Przepis nie ogranicza dopuszczalności samodzielnego ustalenia przez sąd cywilny
okoliczności zdarzenia, które nie są opisane w treści wyroku skazującego (por.
wyrok z dnia 20 grudnia 2005 r., V CK 297/05, niepubl.). W wypadku zaś, gdy
popełnienie przestępstwa nie zostało stwierdzone w postępowaniu karnym, oceny
w tym zakresie może dokonać samodzielnie sąd cywilny (por. wyrok Sądu
Najwyższego z dnia 18 grudnia 2008 r., III CSK 193/08, LEX nr 487538), którego
nie wiążą orzeczenia wydane w postępowaniu przygotowawczym, w tym również
postanowienie o umorzeniu śledztwa (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 6 maja
2010 r., II CSK 636/09).
Powyższe oznacza, że Sąd Rejonowy władny był samodzielnie
przeprowadzić dowody i dojść do odmiennych wniosków niż Prokurator Rejonowy
w uzasadnieniu postanowienia z dnia 20 listopada 2003 r. o umorzeniu śledztwa
w sprawie podejrzenia popełnienia przez pozwanego przestępstwa polegającego
na naruszeniu w dniu 19 listopada 2002 r. zasad bezpieczeństwa w ruchu lądowym
i spowodowania wypadku drogowego ze skutkiem śmiertelnym, o ile stwierdzenie
popełnienia przestępstwa przez pozwanego nie stało w sprzeczności z ustaleniami
dokonanymi przez sąd karny w sentencji prawomocnego wyroku Sądu
Rejonowego, uznającego Kaliksta K. za winnego popełnienia czynu z art. 177 § 1 i
2 k.k. w związku z art. 178 k.k. Występek określony w art. 177 § 1 i 2 k.k. może
bowiem popełnić dwóch lub więcej uczestników ruchu drogowego
odpowiedzialnych za spowodowanie wypadku drogowego. Jednocześnie należy
mieć na względzie, że odpowiedzialność za „spowodowanie” wypadku
w rozumieniu art. 177 k.k. nie ogranicza się jedynie do sprawców wyłącznie
winnych lub w przeważającej mierze odpowiadających za dojście do wypadku
(por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 3 listopada 2010 r., II KK 109/10, Biul.PK
2010, nr 8, poz. 5).
Powyższe nie oznacza, że zarzut naruszenia art. 11 k.p.c. jest
nieuzasadniony.
Sąd Okręgowy, wobec faktu, że w apelacji można było dostrzec – choć nie
wyrażony wprost – zarzut naruszenia art. 11 k.p.c., mógł dokonać oceny, czy Sąd
Rejonowy wykazując winę pozwanego, nie podważył jednocześnie ustaleń
7
faktycznych zawartych w wyroku skazującym z dnia 18 marca 2003 r., co do
popełnienia przestępstwa przez Kaliksta K. W razie dokonania odmiennych, aniżeli
Sąd Rejonowy, ustaleń i ocen w tym zakresie, Sąd Okręgowy był jednak
zobowiązany do wskazania w sposób kategoryczny faktów, które uznał za
udowodnione, a wskazujących na to, że pozwanemu nie można przypisać
popełnienia występku określonego w art. 177 § 1 i 2 k.k. Sąd drugiej instancji,
w sytuacji gdy dokonuje innych (odmiennych) ustaleń, niż te, których dokonał sąd
pierwszej instancji – obowiązany jest materiał zebrany przez sad pierwszej instancji
oraz w postępowaniu apelacyjnym, wszechstronnie ocenić, stosownie do reguł
określonych w art. 233 § 1 k.p.c., a nadto dać tej ocenie odpowiedni wyraz
w uzasadnieniu wyroku (arg. z art. 328 § 2 k.p.c. w związku z art. 391 k.p.c.) i to
w sposób poddający się kontroli kasacyjnej (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia
15 stycznia 1998 r., III CKN 316/97, LEX nr 519927; wyrok Sądu Najwyższego
z dnia 20 września 2007 r., II CSK 244/07, LEX nr 487508). Zadaniu temu Sąd
Okręgowy nie sprostał. W uzasadnieniu wyroku tego Sądu brak jest własnych
ustaleń faktycznych. Nie jest też jasne, które z elementów stanu faktycznego
ustalonego przez Sąd pierwszej instancji przyjął za własne, a które zakwestionował.
Uzasadnienie Sądu Okręgowego nie pozwala stwierdzić, jaki przebieg, zdaniem
tego Sądu, miał wypadek i dlaczego wynikające z sentencji wyroku skazującego
fakty, w postaci przypisanego tym wyrokiem zachowania Kaliksta K., są nie do
pogodzenia z zarzucanym pozwanemu przez powoda niedostosowaniem prędkości
jazdy do warunków panujących na drodze, jako okoliczności, która była
współprzyczyną szkody. Wniosek Sądu, że „w oparciu o zgromadzony materiał
dowodowy – opinię biegłego O., można było ustalić tylko taki przebieg wypadku, w
którym Kalikst K. nie popełnił przestępstwa”, co wiązało się z ustaleniem miejsca, w
którym K. K. wjechał na drogę, nie może być zaakceptowany. Sąd Okręgowy
popadł, bowiem w sprzeczność aprobując tę konkluzję biegłego i jednocześnie
oceniając jako wiarygodne zeznanie K. K., odmienne od ustaleń i wniosków
biegłego. Akceptacja zeznań K. K. powinna była doprowadzić Sąd Okręgowy do
wniosku, że opinia biegłego zawierająca taką konkluzję nie może być podstawą
ustaleń faktycznych w sprawie, a nie do wniosku, że doszło do naruszenia art. 11
8
k.p.c., przez podważenie ustaleń faktycznych zawartych w wyroku karnym
skazującym.
Z przedstawionych powodów Sąd Najwyższy na podstawie art. 39815
§ 1
k.p.c. orzekł jak w sentencji, o kosztach postępowania kasacyjnego orzekając na
podstawie art. 108 §2 w związku z art. 391§ 1 i 39821
k.p.c.