Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt II CSK 350/11
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 10 lutego 2012 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Marian Kocon (przewodniczący)
SSN Józef Frąckowiak (sprawozdawca)
SSN Marta Romańska
w sprawie z powództwa F. Spółki z ograniczoną odpowiedzialnością
z siedzibą w J. i Pawła K.
przeciwko G. Spółce z ograniczoną odpowiedzialnością z siedzibą
w N.
o stwierdzenie nieważności uchwał ewentualnie o uchylenie uchwały,
po rozpoznaniu na rozprawie
w Izbie Cywilnej w dniu 10 lutego 2012 r.,
skargi kasacyjnej strony powodowej
od wyroku Sądu Apelacyjnego
z dnia 20 stycznia 2011 r.,
uchyla zaskarżony wyrok i przekazuje sprawę Sądowi
Apelacyjnemu do ponownego rozpoznania i orzeczenia o
kosztach postępowania kasacyjnego.
2
Uzasadnienie
Powodowie F. sp. z o.o. w J. oraz Paweł K. są wspólnikami pozwanej Spółki
G. sp. z o.o. z siedzibą w N., a ich udziały wynoszą odpowiednio 16,6% i 8,4%
kapitału zakładowego. Zarząd pozwanej Spółki w lipcu 2009 r. był trzyosobowy.
Tworzyli go prezes zarządu Katarzyna S., wiceprezes zarządu Maciej D. i
wiceprezes zarządu Marcin G. W dniu 9 lipca 2009 r. odbyło się Zgromadzenie
Wspólników pozwanej Spółki, w trakcie którego podjęto łącznie 19 uchwał, w tym
między innymi: uchwałę Nr 6 o treści: „Zgromadzenie Wspólników postanawia
przyjąć i zatwierdzić Sprawozdanie finansowe Spółki za rok 2008;" oraz uchwałę Nr
7 o treści: „Zgromadzenie Wspólników postanawia przeznaczyć cały zysk za rok
2008 na kapitał zapasowy." Powodowie głosowali przeciwko wymienionym wyżej
uchwałom, a po ich podjęciu zgłosili zaprotokołowane sprzeciwy.
Sprawozdanie finansowe pozwanej Spółki za rok obrotowy 2008 zostało
podpisane przez głównego księgowego Roberta G., a spośród członków zarządu
spółki wyłącznie przez prezesa zarządu pozwanego Katarzynę S. Wiceprezes
zarządu Maciej D. i wiceprezes zarządu Marcin G. sprawozdania tego nie podpisali.
Wyrokiem z dnia 28 września 2010 r. Sąd Okręgowy stwierdził nieważność
uchwał nr 6 i 7 podjętych na Zwyczajnym Zgromadzeniu Wspólników pozwanej G.
Sp. z o.o. z siedzibą w N. w dniu 9 lipca 2009 r.
Rozpoznając apelację pozwanej Sąd II instancji uznał za zasadny zarzut
skarżącej spółki, że Sąd I instancji dokonał błędnej wykładni art. 52 ust. 2 ustawy
o rachunkowości i art. 252 § 1 k.s.h. Powołane przepisy nie dają podstaw do
wniosku, do jakiego doszedł Sąd Okręgowy, że braku wymaganego podpisu
wszystkich członków zarządu pozwanej Spółki pod treścią sprawozdania
finansowego za 2008 rok, pozwala uznać, że z formalnoprawnego punktu widzenia
dokument taki w ogóle nie został sporządzony. Sąd Apelacyjny stwierdził,
że sprawozdanie zostało podpisane przez prezesa zarządu, który był uprawniony
do jednoosobowej reprezentacji pozwanej Spółki. W konsekwencji Sąd ten uznał,
że zgodnie z zasadami reprezentacji określonymi w art. 205 k.s.h. i w umowie
spółki, jej zarząd podpisał skutecznie sprawozdanie finansowe za 2008 rok i brak
3
podstaw do stwierdzenia, że sprawozdanie takie nie zostało w ogóle sporządzone
i nie istnieje. Wymóg podpisania sprawozdania finansowego przez wszystkich
członków zarządu, przewidziany w art. 52 ustawy o rachunkowości, ma istotne
znaczenie ale z punktu widzenia ich ewentualnej odpowiedzialności karnej, o której
mowa w art. 77 pkt 2 tej ustawy. Podpisanie sprawozdania finansowego przez
wszystkich członków zarządu jest bowiem równoznaczne ze stwierdzeniem
ponoszenia odpowiedzialności za wykonanie obowiązków w zakresie
rachunkowości.
Sąd Apelacyjny podkreślił, że art. 52 ust. 2 ustawy o rachunkowości
dopuszcza wprost odmowę podpisu sprawozdania finansowego przez członka
zarządu, który np. nie pełnił funkcji w okresie sprawozdawczym i nie czuje się na
sile podjąć odpowiedzialności przewidzianej w art. 77 ustawy o rachunkowości.
W takiej sytuacji uzasadnienie pisemne dołącza się do sprawozdania finansowego.
Oznacza to, że sprawozdanie finansowe w takiej sytuacji istnieje, zostało
sporządzone i podpisane przez osobę (czy osoby) upoważnioną do reprezentacji
spółki. Artykuł 52 ustawy o rachunkowości nie przewiduje rygoru nieważności
w przypadku niepodpisania sprawozdania finansowego przez wszystkich członków
zarządu spółki, oczywiście jeśli jest podpisane zgodnie ze sposobem reprezentacji
Spółki przewidzianym w statucie. Sprawozdanie takie istniało i zgromadzenie
wspólników władne było je zatwierdzić. Zdaniem Sadu Apelacyjnego niepodpisanie
sprawozdania finansowego przez wszystkich członków zarządu nie miało też
żadnego wpływu na treść uchwały zatwierdzającej to sprawozdanie. Również
powodowie, w dacie podejmowania zaskarżonej uchwały, nie podnosili w ogóle tej
kwestii. Nie mogła więc ona mieć jakiegokolwiek wpływu na treść podejmowanej
uchwały. Zatem uznać należało, że brak było podstaw do stwierdzenia nieważności
uchwały zatwierdzającej sprawozdanie finansowe pozwanej Spółki za 2008 rok z tej
przyczyny, że sprawozdanie nie zostało w ogóle sporządzone.
Powodowie podnosili także, że sprawozdanie finansowe nie zostało
udostępnione wspólnikom najpóźniej 15 dni przed zgromadzeniem wspólników,
zgodnie z art. 68 ustawy o rachunkowości. Również ta okoliczność nie miała
wpływu na treść zaskarżonej uchwały. Powodowie bowiem na zgromadzeniu
wspólników nie podnosili kwestii braku udostępnienia im sprawozdania w terminie
4
przewidzianym w wspomnianym przepisie. Nie zgłaszali w związku z tym żadnych
wątpliwości co do treści sprawozdania finansowego. Co więcej pomimo możliwości
dokładnego zapoznania się ze sprawozdaniem finansowym, w pozwie nie
powoływali się na nierzetelność danych w sprawozdaniu. Nie twierdzili też,
że gdyby mieli możliwość zapoznania się ze sprawozdaniem w terminie
przewidzianym w art. 68 ustawy o rachunkowości to miałoby to jakikolwiek wpływ
na treść zaskarżonej uchwały. W istocie powoływali się bowiem głównie na fakt
braku podpisów pod sprawozdaniem wszystkich członków zarządu.
Biorąc powyższe pod uwagę należało uznać, że uchwała zatwierdzająca
sprawozdanie finansowe pozwanej Spółki za 2008 rok nie jest sprzeczna z ustawą
i powództwo o stwierdzenie jej nieważności było bezzasadne. Konsekwencją tego
jest również bezzasadność powództwa o stwierdzenie nieważności uchwały nr 7
o przeznaczeniu całego zysku za 2008 rok na kapitał zakładowy. Powództwo
o stwierdzenie nieważności tej uchwały było bowiem oparte na założeniu, że skoro
nieważne jest zatwierdzone sprawozdania finansowego za 2008 rok, to nie można
było podejmować uchwały o podziale zysku, gdyż uchwała taka może zapaść
dopiero po zatwierdzeniu sprawozdania finansowego. Skoro zaś uchwała
o zatwierdzeniu sprawozdania finansowego za 2008 rok jest ważna, to nie było
przeszkód do podjęcia uchwały w przedmiocie przeznaczenia zysku za 2008 rok.
W skardze kasacyjnej skarżący zarzucili naruszenie przepisów
postępowania mogących mieć istotny wpływ na wynik sprawy, oraz naruszenie
przepisów prawa materialnego. Zarzucili naruszenie: 1) art. 328 § 2 w zw. z art. 391
§ 1 k.p.c. - polegające na zaniechaniu wskazania w uzasadnieniu orzeczenia
dowodów przyjętych za podstawę ustalenia, że powodowie przed powzięciem
zaskarżonych uchwał Zgromadzenia Wspólników G. Sp. z o.o. z dnia 9 lipca 2009
r. nie kwestionowali sposobu podpisania sprawozdania finansowego Spółki za rok
2008 oraz nie zgłaszali - także w pozwie i w trakcie procesu - zastrzeżeń co do
rzetelności tego sprawozdania; 2) art. 382 i art. 233 § 1 w zw. z art. 391 § 1 k.p.c. -
wyrażający się w ustaleniu okoliczności opisanych w pkt 1. sprzecznie z treścią
Protokołu Zgromadzenia Wspólników G. Sp. z o.o. z dnia 9 lipca 2009 r.; 3) art. 378
§ 1 w zw. z art. 372 oraz art. 382 k.p.c. - wyrażające się w pominięciu przez Sąd
Apelacyjny rozważenia istotnych w powyższych kwestiach twierdzeń i zarzutów
5
powodów zgłoszonych w odpowiedzi na apelację. Ponadto powodowie zarzucili
także naruszenie przepisów prawa materialnego, tj.:1) dokonaniu błędnej wykładni
art. 252 § 1 w zw. z art. 250 pkt 2 k.s.h. ; 2) błędnego zastosowania art. 252 § 1
k.s.h. w zw. z art. 52 ust. 2 ustawy z dnia 29 września 1994 r. o rachunkowości w
zw. z art. 19 oraz art. 205 § k.s.h.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Przepis ar. 19 k.s.h. przewiduje, że złożenie pod dokumentem wystawionym
przez spółkę podpisów wszystkich członków zarządu jest wymagane tylko
w przypadkach, gdy ustawa tak stanowi. Zgodnie z art. 52 ust 2 ustawy z dnia 29
września 1994 r. o rachunkowości (jedno. tekst Dz. U. z 2009 r., Nr 152, poz. 1223
ze zm.) sprawozdanie finansowe podpisują osoba, której powierzono prowadzenie
ksiąg rachunkowych i kierownik jednostki, a jeżeli jednostką kieruje organ
wieloosobowy – wszyscy członkowie tego organu. W rozpoznawanej sprawie
sprawozdanie finansowe pozwanej spółki za rok 2008 zostało podpisane przez
głównego księgowego jako osobę, której powierzono prowadzenie ksiąg
rachunkowych oraz przez prezesa zarządu. Bezspornym w sprawie jest, że w chwili
podejmowanie uchwały zgromadzenia wspólników zatwierdzającej sprawozdanie
finansowe za 2008 rok, zarząd pozwanej spółki był trzyosobowy. Jak wynika
ze sprawozdania finansowego za rok 2008 przedłożonego do zatwierdzenia
zgromadzeniu wspólników pozwanej spółki, które odbyło się w dniu 9 lipca 2009 r.,
nie zostało ono podpisane przez dwóch pozostałych członków zarządu.
Do sprawozdania nie dołączono pisemnego uzasadnienia odmowy podpisu przez
członków zarządu, czego wymaga powołany wyżej art. 52 ust. 2 ustawy
o rachunkowości. Zgodnie z art. 53 ust. 1 ustawy o rachunkowości roczne
sprawozdanie finansowe podlega zatwierdzeniu przez organ zatwierdzający,
którym w przypadku spółki z o.o. jest zgromadzenie wspólników (art. 3 pkt 7 art.
ustawy o rachunkowości i art. 228 pkt 1 k.s.h.). Istota sporu sprowadza się do
ustalenia, czy niepodpisanie przez wszystkich członków zarządu sprawozdania
finansowego spółki, bez pisemnego uzasadnienia tej decyzji, jest podstawą do
uznania, że uchwała wspólników, która zatwierdziła takie sprawozdanie jest
sprzeczna z prawem i wobec tego, jeżeli z powództwem wystąpią osoby wskazane
6
w art. 250, wyrok sądu może, pozbawić ją ex tunc skutków prawnych (art. 254
k.s.h.).
Dokonując wykładni przepisów k.s.h. oraz ustawy o rachunkowości przede
wszystkim należy zwrócić uwagę, że mamy do czynienia z uchwałą zgromadzenia
wspólników, której nie można utożsamiać z klasyczną czynnością prawną.
Szczególnie w przypadku uchwały zatwierdzającej sprawozdanie finansowe różnice
pomiędzy uchwałą a czynnością prawną, w kształcie jaki nadaje się jej w doktrynie,
są wyraźnie widoczne. Uchwała zatwierdzająca sprawozdanie finansowe nie
wywołuje skutków cywilnoprawnych, w szczególności nie prowadzi ona do
powstania zmiany lub ustania stosunku cywilnoprawnego. Jej celem jest natomiast
stwierdzenie przez zgromadzenie wspólników, że sprawy finansowe spółki, w roku
obrotowym, którego dotyczy sprawozdanie finansowe, były prowadzone zgodnie
z obowiązującymi w tym zakresie przepisami. Jest to więc nie tyle czynność prawna
spółki, lecz czynność jej organu pełniąca ważną rolę w porządkowaniu
funkcjonowania spółki jako podmiotu, który ma spełniać standardy ustalone
w ustawie o rachunkowości. Ustawa ta wyraźnie zaś jako adresata zawartych w niej
norm wskazuje w wielu miejscach nie samą spółkę, lecz tylko jej organy lub nawet
członków takich organów. Między innymi w art. 52 ustawa o rachunkowości ustala
wymogi, których spełnienie w ocenie ustawodawcy ma zapewnić, że sprawozdanie
finansowe będzie rzetelne i w sposób prawidłowy zobrazuje sytuację finansową
spółki. Ma to nie tylko znaczenie dla relacji spółki z innymi podmiotami, w tym
ze Skarbem Państwa, gdy chodzi o jej zobowiązania podatkowe, ale ustalone
w sprawozdani finansowym wielkości mają również istotne znaczenie dla jej
stosunków wewnętrznych. Wielkości ustalone w sprawozdaniu finansowym,
szczególnie to czy wykazuje ono zysk i w jakiej wysokości, stanowi podstawę dla
określenia tego jaką dywidendę mogą otrzymać wspólnicy za dany rok
obrachunkowy. Uchwały o zatwierdzeniu sprawozdania finansowego nie można
oceniać według kryteriów ważności czynności prawnej określonych w art. 58 k.c.
Tym bardzie dokumentu, który ma być zatwierdzany taka uchwałą, czyli samego
sprawozdania finansowego, nie można uznawać za ważny stosując wypracowane
dla czynności prawnej kryteria jej ważności. Konieczne jest natomiast ustalenie,
7
na podstawie przepisów ustawy o rachunkowości, jak są następstwa niespełnienia
przez organy spółki wymogów stawianych przez tę ustawę.
Odpowiedzialnością za rzetelność sprawozdania finansowego ustawa
o rachunkowości obarcza w pierwszym rzędzie osoby, które zobowiązuje do jego
podpisania. Osoby te ponoszą odpowiedzialności karną i cywilną w sytuacji,
gdy podpisały dokument, który nie spełnia wymogów ustawowych.
Natomiast ustawa nakłada na zgromadzenia wspólników obowiązek jego
zatwierdzenia. Zgromadzenia wspólników ma więc niewątpliwie obowiązek
sprawdzenia, czy sprawozdanie, które ma zatwierdzić spełnia wymogi przewidziane
w bezwzględnie wiążących przepisach prawa. Skoro art. 52 ust. 2 ustawy
o rachunkowości wymaga, aby sprawozdanie w spółce mającej zarząd
wieloosobowy podpisali wszyscy jego członkowie, to obowiązkiem zgromadzeni
wspólników jest czuwanie nad tym, aby pod sprawozdaniem finansowym
znajdowały się podpisy wszystkich członków zarządu. Dla oceny tego wymogu
nie mają żadnego znaczenia przepisy regulujące reprezentację spółki.
Wymogi przewidziane w ustawie o rachunkowości nie dotyczą bowiem sfery
reprezentacji spółki, lecz jej funkcjonowania jako podmiotu, który ma spełniać
określone standardy rachunkowości. W tej sytuacji jest oczywistym, na co zwróciły
uwagę orzekające w sprawie sądy, że ustawa o rachunkowości nie przewiduje
sankcji nieważności dla sprawozdania finansowego, które zostaje sporządzone
niezgodnie z jej wymogami. Natomiast w ustawie tej przewidziano szereg
wymogów formalnych, które mają zabezpieczyć to, aby sprawozdanie finansowe
rzetelnie i jasno przedstawiało sytuację majątkową i finansową spółki oraz jej wynik
finansowy. Jednym z nich jest obowiązek czuwania nad poprawnością
sprawozdania finansowego, czego wyrazem jest jego podpisanie przez osoby
wskazane w art. 52 ust.2 ustawy o rachunkowości. Niewykonanie tego obowiązku
jest zagrożone sankcją cywilną i karną (art. 4a i art. 77 ustawy o rachunkowości).
Kolejnym wymogiem ustanowionym przez ustawę o rachunkowości jest obowiązek
zatwierdzenia sprawozdania finansowego przez zgromadzenie wspólników
(art. 53). Skoro zgromadzeni wspólników ma zatwierdzać sprawozdanie, jego
obowiązkiem jest w pierwszej kolejności zbadanie, czy odpowiada ono wymogom
formalnym ustanowionym w przepisach ustawy o rachunkowości. Jeżeli wobec tego
8
zgromadzenie podejmuje uchwałę o zatwierdzeniu sprawozdania finansowego
podpisanego niezgodnie z wymogami ustanowionymi przez art. 52 ustawy
o rachunkowości, to jest to uchwała sprzeczna z ustawą. Ten wymóg formalny
ustanowiony dla sprawozdania finansowego w ustawie o rachunkowości pełni dla
niego podobną rolę jak wymóg formy szczególnej przewidzianej dla czynności
prawnych. Jest on na tyle ważny, że obowiązkiem zgromadzenia wspólników jest
sprawdzenie w pierwszym rzędzie, czy zostało ono należycie podpisane.
Gdy sprawozdanie finansowe nie zostało podpisane zgodnie z art. 52 ust. 2 ustawy
o rachunkowości, a zgromadzenie wspólników podjęło uchwałę o jego
zatwierdzeniu niewątpliwie uchwała tak jest sprzeczna z tym przepisem rangi
ustawowej, który ustanawia bezwzględnie wiążącą normę określającą wymogi
formalne sprawozdania finansowego. Wymóg ten jest na tyle ważny, że nie może
zostać pominięty i wystarczy zbadać, czy merytorycznie sprawozdanie jest zgodne
ze standardami określonymi w ustawie o rachunkowości. Oznacza on,
że ustawodawca wymaga, aby każdy członek zarządu podpisał sprawozdanie lub
pisemnie wyjaśnił dlaczego tego nie czyni. Ma to nie tylko znaczenie z punktu
widzenia jego odpowiedzialności cywilnej i karnej, ale pełni także istotną funkcję
gwarancyjną. Każdy członek zarządu, gdy nie ma powodów, które
to usprawiedliwiają, powinien sprawdzić rzetelność sprawozdania finansowego.
Taki wymóg zwiększa pewność, że jest ono rzetelne. Podpisanie sprawozdania
finansowego niezgodnie z wymogami przewidzianymi w art. 52 ustawy
o rachunkowości jest więc sygnałem dla organu zatwierdzającego to sprawozdanie,
że nie powinno ono zostać zatwierdzone do chwili usunięcia tego braku. Zasługuje
wobec tego na uwzględnienie zarzut podniesiony w skardze kasacyjnej,
że zaskarżony wyrok narusza art. 52 ust. 2 ustawy o rachunkowości, gdyż Sąd
II instancji uznał, że wystarczy podpisanie sprawozdania finansowego tylko przez
jednego członka wieloosobowego zarządu. Uchwała zgromadzenia wspólników
zatwierdzające sprawozdanie finansowe spółki, które nie spełnia wymogów
przewidzianych w art. 52 ust. 2 ustawy o rachunkowości jako sprzeczna
z bezwzględnie wiążącym przepisem ustawy może zostać skutecznie zaskarżona
na warunkach określonych w art. 252 k.s.h.
9
Uwzględnienie zarzutu naruszenia art. 252 k.s.h. i art. 52 ustawy
o rachunkowości czyni zbędnym ocenę pozostałych zarzutów kasacyjnych, gdyż
jest to wystarczający powód do uchylenia zaskarżonego wyroku, skoro stwierdzenie
nieważności uchwały nr 6 zatwierdzającej sprawozdanie finansowe za 2008 r.
pociąga za sobą konieczność uchylenia uchwały nr 7 o w sprawie przeznaczenia
zysku za rok 2008 r., gdyż taka uchwala może być podjęta dopiero po
zatwierdzeniu sprawozdania finansowego za dany rok obrachunkowy.
Mając na względzie powyższe Sąd Najwyższy, na podstawie art. 38915
k.p.c., orzekł jak w sentencji.