Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt III CSK 201/11
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 16 lutego 2012 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Kazimierz Zawada (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Iwona Koper
SSN Dariusz Zawistowski
w sprawie z powództwa Skarbu Państwa - Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków
w K.
przy interwencji ubocznej S. K.
przeciwko Spółdzielni Gastronomicznej w K.
o ustalenie,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej
w dniu 16 lutego 2012 r.,
skargi kasacyjnej strony pozwanej
od wyroku Sądu Apelacyjnego
z dnia 16 lutego 2011 r.,
1) oddala skargę kasacyjną i zasądza od strony pozwanej
na rzecz Skarbu Państwa - Prokuratorii Generalnej
Skarbu Państwa kwotę 1800 (tysiąc osiemset) zł tytułem
zwrotu kosztów postępowania kasacyjnego;
2) oddala wniosek interwenienta ubocznego o zasądzenie
zwrotu kosztów postępowania kasacyjnego.
Uzasadnienie
2
Skarb Państwa - Wojewódzki Konserwator Zabytków w pozwie skierowanym
przeciwko Spółdzielni Gastronomicznej wniósł o ustalenie, że jest właścicielem
zabytkowego wyposażenia kawiarni „J.” w K. w kamienicy przy ul. F.[...],
wpisanego do rejestru zabytków prowadzonego przez Wojewódzkiego
Konserwatora Zabytków pod nr B-[...].
Sąd Okręgowy wyrokiem z dnia 2 listopada 2010 r. uwzględnił to powództwo
po dokonaniu następujących ustaleń.
Właścicielem zabytkowej kamienicy przy ul. F. [...] jest od 1990 r. S. K.,
interwenient uboczny po stronie powodowej. Z początkiem lat pięćdziesiątych lokal
kawiarni znalazł się we władaniu przedsiębiorstwa państwowego, Zakładów
Gastronomicznych „W.”. Następnie władało nim, aż do 1976 r., Przedsiębiorstwo
Przemysłu Gastronomicznego „W.”. W okresie, kiedy lokalem władały
te przedsiębiorstwa, odtworzono zabytkowe wyposażenie kawiarni, głównie
ze środków państwowych. Środki przeznaczone na odtworzenie wyposażenia
pochodziły częściowo od wymienionych przedsiębiorstw państwowych, częściowo
od Społecznego Funduszu Ochrony Zabytków, częściowo od Ministra Handlu
Wewnętrznego, a w pewnym stopniu też od prywatnych ofiarodawców.
Decyzją z dnia 21 lipca 1971 r., na podstawie art. 4 i 14 ustawy z dnia
15 lutego 1962 r. o ochronie dóbr kultury i o muzeach (Dz.U.10.48), kamienicę przy
ul. F. [...] wraz z wyposażeniem i wystrojem wnętrz wpisano do rejestru zabytków
miasta K.
Zgodnie z samoistną uchwałą nr 102 Rady Ministrów z dnia 21 maja 1976 r.
majątek Przedsiębiorstwa Przemysłu Gastronomicznego „W.”, przejęła
Gastronomiczno - Turystyczna Spółdzielnia Spożywców „Społem”. Paragraf 4
zarządzenia nr 28 Ministra Handlu Wewnętrznego i Usług z dnia 8 czerwca 1976 r.
w sprawie zniesienia przedsiębiorstw przemysłu gastronomicznego i przekazania
ich majątku, praw i obowiązków na rzecz jednostek organizacyjnych spółdzielczości
spożywców – aktu wykonawczego do powołanej uchwały – stanowił, że
przekazanie majątku znoszonych przedsiębiorstw następuje na podstawie
protokołów zdawczo-odbiorczych, według „stanu ustalonego bilansami na 30
3
czerwca 1976 r.”. W materiale sprawy brak spisu przedmiotów przekazanych
Gastronomiczno - Turystycznej Spółdzielni Spożywców „Społem”. Protokół
zdawczo – odbiorczy z dnia 30 czerwca 1976 r. ma charakter ogólny, nawiązuje do
sformułowań uchwały na 102 Rady Ministrów i nie wymienia „J.” ani innych kawiarni
prowadzonych uprzednio przez Przedsiębiorstwo Przemysłu Gastronomicznego
„W.”. W dokumencie z dnia 19 maja 1976 r., zawierającym „wykaz sieci
gastronomicznej według stanu na 30 czerwca 1976 r.” w pozycji „J.” określono
wartość wyposażenia na 1 961 000 zł. Kwota ta nie odbiega istotnie od kwot
wymienionych w wykazie w pozycjach dotyczących innych kawiarni o podobnej
powierzchni.
W styczniu 1983 r. Gastronomiczno - Turystyczna Spółdzielnia Spożywców
„Społem” wystąpiła do Wydziału Kultury i Sztuki Urzędu Miasta K. o zabezpieczenie
znajdujących się w kawiarni „J.” zabytkowych obrazów, będących własnością
Skarbu Państwa. Decyzją z dnia 17 marca 1983 r. nr B-[...] wydaną z urzędu na
podstawie art. 4 i 14 ustawy o ochronie dóbr kultury i o muzeach oraz na podstawie
art. 99 k.p.a. wpisano wyposażenie kawiarni „J.” do rejestru zabytków ruchomych
miasta K. Stanowiący część tej decyzji wykaz 126 obiektów nie zawiera ich
wyceny.
Postanowieniem z dnia 26 kwietnia 1983 r. Wojewódzki Konserwator
Zabytków odmówił dokonania wnioskowanej przez Gastronomiczno - Turystyczną
Spółdzielnię Spożywców „Społem” zmiany decyzji z dnia 17 marca 1983 r. przez
wymienienie w niej jako właściciela wpisanych do rejestru przedmiotów, zamiast
Skarbu Państwa, Gastronomiczno - Turystycznej Spółdzielni Spożywców „Społem”.
Gastronomiczno - Turystyczna Spółdzielnia Spożywców „Społem”
prowadziła kawiarnię „J.” do dnia 30 czerwca 1991 r. W dniu 1 lipca 1991 r.
przeniosła w sposób przewidziany w art. 350 k.c. samoistne posiadanie wpisanych
do rejestru zabytkowych przedmiotów wyposażenia kawiarni „J. ” na Gminę K.
Dessa sporządziła ich wycenę. Strona pozwana, Spółdzielnia Gastronomiczna, jest
następcą prawnym Gastronomiczno Turystycznej Spółdzielni Spożywców
„Społem”.
4
Prawomocnym wyrokiem z dnia 4 lipca 1996 r. Sąd Apelacyjny zobowiązał
Gminę K. do złożenia oświadczenia o przeniesieniu samoistnego posiadania
wyposażenia kawiarni „J.” na rzecz Spółdzielni Gastronomicznej. Skarb Państwa
przed wszczęciem niniejszej sprawy wytoczył Spółdzielni Gastronomicznej
powództwo o ustalenie, że nie jest ona właścicielem wpisanych do rejestru
zabytków przedmiotów stanowiących wyposażenie kawiarni „J.”. Powództwo to
zostało prawomocnie oddalone wyrokiem Sądu Apelacyjnego z dnia 9 września
2008 r. ze względu na brak interesu prawnego strony powodowej w żądanym
ustaleniu.
Sąd Okręgowy ustalając, że Skarb Państwa jest właścicielem wpisanego
do rejestru zabytków pod nr B-[...] wyposażenia kawiarni „J.” wyjaśnił, że z
dokonanych w sprawie ustaleń wynika, iż wystrój tej kawiarni pozostaje
niezmieniony od lat sześćdziesiątych ubiegłego wieku. Przedmioty wpisane
w 1983 r. do rejestru pod nr B-[...] były więc objęte także decyzją z dnia 21 lipca
1971 r. o wpisie do rejestru zabytków całej kamienicy przy ul. F. [...], ponieważ
decyzja ta dotyczyła również wyposażenia i wystroju wnętrz. Na tle stanu
faktycznego sprawy nie budzi wątpliwości, że przed 30 czerwca 1976 r.
właścicielem przedmiotów, których dotyczy spór, był, zgodnie z zasadą jednolitej
własności państwowej, Skarb Państwa. Uchwała nr 102 Rady Ministrów nie
spowodowała przejścia własności tych przedmiotów na poprzedniczkę
prawną strony pozwanej. Celem i skutkiem wymienionej uchwały oraz związanego
z nią ściśle zarządzenia nr 28 Ministra Handlu Wewnętrznego i Usług było
przekazanie jednostkom spółdzielczym sieci zakładów gastronomicznych
jedynie z wyposażeniem służącym ściśle gastronomii. Potwierdza to określenie
w wykazie przekazywanej sieci gastronomicznej wartości wyposażenia kawiarni
„J. ” na kwotę nieodbiegającą istotnie od kwot wyrażających wartość wyposażenia
innych kawiarni o podobnej wielkości. Poza tym nie było wówczas zgody Ministra
Kultury wymaganej przez art. 35 ustawy o ochronie dóbr kultury i o muzeach na
przeniesienie własności zabytku stanowiącego własność Państwa.
Sąd Apelacyjny wyrokiem z dnia 16 lutego 2011 r. oddalił apelację strony
pozwanej od wyroku Sądu Okręgowego z dnia 2 listopada 2010 r.
Podzielił ustalenia i oceny Sądu Okręgowego, ponadto wyjaśnił, że Sąd Okręgowy,
5
uznając, iż nie wiązał go pogląd prawny wyrażony w wyroku Sądu Apelacyjnego
z dnia 4 lipca 1996 r., którym Gmina K. została zobowiązana do złożenia
oświadczenia o przeniesieniu samoistnego posiadania na stronę pozwaną, nie
naruszył art. 365 k.p.c.
Skarżąc w całości wyrok Sądu Apelacyjnego, strona pozwana jako podstawy
kasacyjne przytoczyła naruszenie art. 177 § 1 pkt 3 k.p.c., art. 189 k.p.c. w związku
z § 4 uchwały nr 102 Rady Ministrów, art. 325 w związku z art. 391 k.p.c., art. 35
ustawy o ochronie dóbr kultury i o muzeach, art. 16 k.p.a. i art. 174 k.c.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
W sprawie jest bezsporne, że do dnia 30 czerwca 1976 r. właścicielem 126
objętych pozwem rzeczy, stanowiących wyposażenie kawiarni „J.” był Skarb
Państwa. Sąd Apelacyjny aprobując ustalenie Sądu Okręgowego, że Skarb
Państwa - tak jak twierdzi strona powodowa, a inaczej niż uważa strona pozwana -
pozostał właścicielem tych rzeczy także po dniu 30 czerwca 1976 r. i jest nim nadal,
nie dopuścił się zarzucanego w skardze kasacyjnej naruszenia art. 189 k.p.c. w
związku z § 4 uchwały nr 102 Rady Ministrów. Przesłankami opartego na art. 189
k.p.c. powództwa o ustalenie prawa są: interes prawny powoda w dokonaniu
żądanego ustalenia i istnienie prawa, którego powództwo dotyczy. Jeżeli strona
powodowa – tak jak w niniejszej sprawie - nie domaga się ustalenia istnienia prawa
w określonej wcześniejszej chwili, obie te przesłanki powinny być spełnione w
czasie zamknięcia rozprawy przez sąd (art. 316 § 1 k.p.c.). Nieistnienie w tej chwili
którejkolwiek z nich uzasadnia oddalenie powództwa. Ciężar dowodu tych
przesłanek, zgodnie z art. 6 k.c., spoczywa na powodzie (por. np. wyrok Sądu
Najwyższego z dnia 30 stycznia 2000 r., I CKN 903/00, LEX nr 512061). W sprawie
strona powodowa sprostała ciężarowi dowodu zarówno co do – niekwestionowanej
w skardze kasacyjnej - przesłanki dotyczącej interesu prawnego, jak i –
kwestionowanej w skardze kasacyjnej - przesłanki dotyczącej istnienia prawa,
którego żądanie ustalenia dotyczy.
Skarżąca nie podważyła zajętego w wyroku Sądu Apelacyjnego w ślad
za wyrokiem Sądu Okręgowego stanowiska, że przekazanie przedsiębiorstw
przemysłu gastronomicznego na podstawie uchwały nr 102 Rady Ministrów z dnia
6
21 maja 1976 r. nie obejmowało zabytkowego wyposażenia lokali, w których
prowadzona była działalność gastronomiczna, a więc i zabytkowego wyposażenia
lokalu kawiarni „J.”, a ściśle rzecz biorąc – własności rzeczy stanowiących to
wyposażenie. Powołany w skardze § 4 tej uchwały stanowił wprawdzie ogólnie o
przekazaniu określonym jednostkom spółdzielczym majątku m.in. przedsiębiorstw
przemysłu gastronomicznego, ale to nie wykluczało uwzględnienia przy ustalaniu
zakresu zastosowania tej uchwały także jej deklarowanego celu: zmiany warunków
organizacji zaopatrzenia i obsługi ludności w sferze handlu wewnętrznego i usług.
Celowi temu odpowiadało przekazanie na podstawie omawianej uchwały
określonym jednostkom spółdzielczym - jak trafnie przyjęły Sądy orzekające w
sprawie – sieci zakładów gastronomicznych jedynie z wyposażeniem ściśle
służącym gastronomii. Uzasadnione było także uwzględnienie przy ustalaniu
zakresu zastosowania tej uchwały działań związanych z jej wykonaniem,
potwierdzających stanowisko, że przewidziane w niej przekazanie majątku nie
dotyczyło własności rzeczy stanowiących zabytkowe wyposażenie lokali, w których
prowadzona była działalność gastronomiczna. Wywody skarżącej negujące
stanowisko Sądu Apelacyjnego, że wartość wyposażenia kawiarni „J.”
przekazanego na podstawie omawianej uchwały była porównywalna z wartością
niemającego charakteru zabytkowego, przekazanego na podstawie tej uchwały
wyposażenia innych kawiarni, stanowią próbę niedopuszczalnego podważenia
wiążących Sąd Najwyższy w świetle art. 39813
§ 2 k.p.c. ustaleń faktycznych,
stanowiących podstawę zaskarżonego wyroku.
W sprawie nie było także podstaw do przyjęcia, że strona pozwana nabyła
własność rzeczy, których dotyczy pozew, zgodnie z art. 174 k.c., przez ich
zasiedzenie, które, według zawartych w skardze twierdzeń, miało rozpocząć bieg
z dniem 4 lipca 1996 r., kiedy zapadł prawomocny wyrok zobowiązujący Gminę K.
do złożenia oświadczenia woli o przeniesieniu na stronę pozwaną samoistnego
posiadania wyposażenia kawiarni „J.”. Pozwana zarzut zasiedzenia spornych
rzeczy podniosła dopiero w skardze kasacyjnej, a to nie pozwalało Sądowi
Apelacyjnemu na stwierdzenie wszystkich wymaganych przez art. 174 k.c.
przesłanek zasiedzenia przez nią tych rzeczy na podstawie dotychczas zebranego
w sprawie materiału dowodowego. Mimo domniemania dobrej wiary (art. 7 k.c.),
7
Sąd ten nie mógł uznać za spełnioną przez pozwaną przesłanki nieprzerwanego
samoistnego posiadania w dobrej wierze spornych rzeczy od lat trzech, bez dania
stronie powodowej możliwości obalenia tego domniemania. Strona ta ze względu
niepodniesienia przez pozwaną zarzutu zasiedzenia nie miała podwodów do
prowadzenia dowodów skierowanych na obalenie wspomnianego domniemania.
Wobec tego, że przekazanie majątku na podstawie uchwały nr 102 Rady
Ministrów z dnia 21 maja 1976 r. nie obejmowało własności zabytkowego
wyposażenia kawiarni „J.”, podniesiony w skardze kasacyjnej zarzut naruszenia
obowiązującego w dniu 30 czerwca 1976 r. przepisu art. 35 ustawy o ochronie dóbr
kultury i o muzeach jest bezprzedmiotowy. To, czy wymagana przez ten przepis
zgoda na przeniesienie własności zabytku państwowego dotyczyła także
przekazania własności takiego zabytku na zasadach przewidzianych w uchwale nr
102 Rady Ministrów z dnia 21 maja 1976 r. mogłoby bowiem mieć znaczenie tylko
wtedy, gdyby przekazaniem na podstawie tej uchwały było objęte również takie
zabytkowe wyposażenie lokali gastronomicznych, jak znajdujące się w kawiarni
„J.”.
Chybione są też zarzuty naruszenia art. 16 k.p.a. i art. 177 § 1 pkt 3 k.p.c.
przez uznanie, iż wpisane w 1983 r. do rejestru zabytków pod nr B-[...] sporne
przedmioty były objęte także decyzją z dnia 21 lipca 1971 r., mimo iż zapadła ona
w okolicznościach uzasadniających jej nieważność, w związku z czym
postępowanie w niniejszej sprawie, zgodnie z wnioskiem strony pozwanej
złożonym w toku postępowania apelacyjnego, należało zawiesić do czasu
zakończenia postępowania o stwierdzenie nieważności tej decyzji. Powoływanie się
skarżącej na nieważność decyzji dnia 21 lipca 1971 r. i konieczność
wnioskowanego przez nią zawieszenia postępowania w sprawie było oczywiście
bezzasadne. Warto zauważyć, że postanowieniem z dnia 11 października 2011 r.
odmówiono wszczęcia postępowania w przedmiocie stwierdzenia nieważności
tej decyzji.
Objętego kolejnym zarzutem kasacyjnym, naruszenia przez Sąd Apelacyjny
art. 325 k.p.c. skarżąca dopatruje się w aprobacie wyroku Sądu Okręgowego, mimo
wadliwej jego sentencji. W sentencji tego wyroku, uwzględniającej żądane przez
8
stronę powodową ustalenie, odwołano się do wpisu do rejestru zabytków
prowadzonego przez Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków pod nr B-[...], a to
zdaniem skarżącej, narusza przewidziane w art. 325 k.p.c. wymaganie
zamieszczenia rozstrzygnięcia sądu o żądaniach stron w sentencji wyroku. Także
jednak i z tym poglądem skarżącej nie można się zgodzić. Ujmując najogólniej,
powołany przepis wymaga takiego sformułowania rozstrzygnięcia o żądaniach stron
w sentencji wyroku, które nie stwarza wątpliwości co do treści wyroku i umożliwia
jego wykonanie. W związku z tym przyjmuje się m.in., że sentencja powinna
rozstrzygać o żądaniach stron bez odsyłania do pism procesowych (postanowienie
Sądu Najwyższego z dnia 19 stycznia 1968 r., I CR 366/68, LEX nr 6271).
Analogicznego zapatrywania nie można jednak odnieść do zawartego w wyroku
Sądu Okręgowego odesłania do wpisu do rejestru zabytków prowadzonego przez
Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków. Treść tego wpisu z chwili wydania wyroku
Sądu Okręgowego zawiera kompletny wykaz objętych sporem ruchomości, w
związku z czym odesłanie do niego w sentencji nie stwarza żadnych wątpliwości co
do treści tego wyroku.
Ponieważ zaskarżony wyrok odpowiada prawu, Sąd Najwyższy na
podstawie art. 39814
k.p.c. oddalił skargę kasacyjną strony pozwanej, a o zwrocie
kosztów postępowania kasacyjnego przez tę stronę rozstrzygnął zgodnie z art. 98
w związku z art. 99, 108 § 1 i art. 39821
k.p.c. oraz art. 11 ust. 3 ustawy z dnia
8 lipca 2005 r. o Prokuratorii Generalnej Skarbu Państwa (Dz.U.169.1417 ze zm.);
wniosek interwenienta ubocznego o zasądzenie kosztów postępowania
kasacyjnego został oddalony ze względu na niezłożenie przez niego w wymaganym
terminie odpowiedzi na skargę kasacyjną (art. 3987
§1 i art. 107 w związku z art.
108 § 1 i art. 39821
k.p.c.).