Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt I PK 106/11
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 28 lutego 2012 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Teresa Flemming-Kulesza (przewodniczący,
sprawozdawca)
SSN Halina Kiryło
SSN Roman Kuczyński
w sprawie z powództwa P. S.
przeciwko Uniwersytetowi /.../
o zapłatę,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń
Społecznych i Spraw Publicznych w dniu 28 lutego 2012 r.,
skargi kasacyjnej powoda od wyroku Sądu Okręgowego - Sądu Pracy i
Ubezpieczeń Społecznych
z dnia 10 lutego 2011 r.,
uchyla zaskarżony wyrok i przekazuje sprawę Sądowi
Okręgowemu - Sądowi Pracy i Ubezpieczeń Społecznych do
ponownego rozpoznania i orzeczenia o kosztach postępowania
kasacyjnego.
2
UZASADNIENIE
Sąd Rejonowy wyrokiem z 27 lipca 2010 r. w sprawie z powództwa P. S.
przeciwko Uniwersytetowi o zasądzenie wynagrodzenia za pracę (wraz ze
skapitalizowanymi odsetkami) w łącznej kwocie 41.461,50 zł oraz „wypłacenie
rekompensaty za wszystkie straty” umorzył postępowanie w zakresie żądania
zasądzenia rekompensaty za wszystkie straty (pkt I), oddalił powództwo w
pozostałej części (pkt II) i orzekł o kosztach postępowania (pkt III).
Sąd Rejonowy ustalił, że P. S. był pracownikiem strony pozwanej od 1
października 1986 r. do 30 września 2007 r. Wyrokiem Sądu Rejonowego z 30
stycznia 2008 r. nakazano stronie pozwanej sprostowanie świadectwa pracy
wydanego powodowi co do okresu zatrudnienia przez wpisanie w pkt I tego
świadectwa w miejsce słów„ w okresie od dnia 01.10.1986 r. do dnia 28.02.2007 r.”
słów „w okresie od dnia 01.10.1986 r.” do dnia 30.09.2007 r.” a także zmieniono
podstawę prawną wypowiedzenia na art. 94 ust. 2 w zw. z art. 88 ust. 2 ustawy z 12
września 1990 r. o szkolnictwie wyższym i zasądzono od strony pozwanej na rzecz
powoda kwotę 3.028,20 zł tytułem ekwiwalentu za urlop. W okresie do 30 września
2007 r. powód posiadał konto poczty elektronicznej (e-mail) na domenie /…/ i był
wymieniony na stronie internetowej Katedry Informatyki U. jako jej pracownik.
W kwietniu 2007 r. pracodawca wystawił powodowi ocenę okresową za lata 2002-
2006. Powód nie był uwzględniony w harmonogramie zajęć dydaktycznych i nie
prowadził zajęć dydaktycznych w semestrze zimowym i letnim roku akademickiego
2006/2007. Pismem z 25 października 2006 r. powód wyraził z tej przyczyny
ubolewanie, deklarując pragnienie powrotu do działalności dydaktycznej w
przypadku zmiany polecenia dziekana. W okresie między marcem 2007 r. a
wrześniem 2007 r. powód sporadycznie przebywał na terenie uczelni. Nie prowadził
badań naukowych ani nie uczestniczył w zajęciach organizacyjnych uczelni, co
należało do jego obowiązków pracowniczych. W spornym okresie przebywała u
niego na konsultacjach jedna magistrantka, skierowana do powoda przez profesora
A. I., przebywającego na emeryturze od 30 września 2006 r. W tak ustalonym
stanie faktycznym Sąd Rejonowy uznał, że roszczenie powoda o wynagrodzenie za
okres od 1 marca 2007 r. do 30 września 2007 r. nie może być uwzględnione, gdyż
3
powód nie zgłosił pracodawcy gotowości do świadczenia pracy w żadnej formie „a
przynajmniej okoliczności tej nie wykazał”. Za pozostawanie przez powoda w
gotowości do świadczenia pracy nie mogą – zdaniem Sądu Rejonowego – być
uznane wizyty powoda na uczelni niepołączone z wykonywaniem jakichkolwiek
obowiązków pracowniczych ani ze zgłoszeniem gotowości do pracy któremukolwiek
z przełożonych lub członków władz uczelni.
Sąd Okręgowy wyrokiem z 10 lutego 2011 r. oddalił apelację powoda od
tego wyroku.
Sąd Okręgowy podkreślił, że wywiedzione przez Sąd pierwszej instancji
okoliczności opisujące relacje między stronami w okresie po dokonanym przez
pozwanego pracodawcę w dniu 4 lipca 2006 r. skutecznym prawnie wypowiedzeniu
powodowi stosunku pracy z mianowania - od którego odwołanie zostało przez Sąd
oddalone prawomocnym wyrokiem Sądu Rejonowego w sprawie IV P … do
ostatniego dnia okresu, z jakim wiązał się spór mają oparcie w wiarygodnym
materiale dowodowym. Zdaniem Sądu Okręgowego, „aby stwierdzić wykonywanie
pracy lub gotowość do świadczenia pracy w warunkach uzasadniających
roszczenie z art. 80 i art. 81 k.p. musi najpierw dojść do nawiązania stosunku
pracy, przez ujawnienie przez strony – choćby w sposób dorozumiany, ale
ujawniający taką wolę w sposób jednoznaczny – zgodnych oświadczeń woli stron
ujawniających zgodny zamiar realizowania stosunku pracy. Wola realizowania
rozwiązanego skutecznie i nienawiązanego ponownie stosunku pracy, posiadana, a
nawet manifestowana przez podmiot mieniący się być pracownikiem, nie tworzy
stosunku pracy ani jakiejkolwiek innej umowy.” Sąd Okręgowy podał, że z akt
sprawy Sądu Rejonowego o sygnaturze IV P … wynika, że stosunek pracy z
powodem został skutecznie rozwiązany za wypowiedzeniem doręczonym
powodowi 3 lipca 2006 r. Powództwo wniesione przez powoda zostało oddalone z
uwagi na przekroczenie terminu z art. 264 § 1 k.p. i po uznaniu bezzasadności
odwołania. Oznacza to, że stosunek pracy został „bezpowrotnie rozwiązany”. „Fakt,
że okres między datą wręczenia wypowiedzenia a końcem roku akademickiego, o
jakim mowa w przepisie, był krótszy niż trzy miesiące, nie odroczył ziszczenia się
skutków i nie wydłużył okresu wypowiedzenia do końca kolejnego roku
akademickiego, bo legalność wypowiedzenia nie została skutecznie wzruszona
4
powództwem opartym na art. 45 k.p. w zw. z art. 97 § 1 k.p.” W ocenie Sąd drugiej
instancji skutek rozwiązujący stosunek pracy w efekcie wypowiedzenia dokonanego
3 lipca 2006 r. czyli w trakcie roku akademickiego 2005/2006 nastąpił z dnie 30
września 2006 r. Powód zachował jedynie prawo do roszczenia z art. 49 k.p. w
związku z art. 97 § 1 ustawy o szkolnictwie wyższym czyli o wynagrodzenie w
wymiarze różnicy miedzy wynagrodzeniem należnym za właściwy okres
wypowiedzenia a wynagrodzeniem wypłaconym powodowi faktycznie za czas przez
jaki trwał rzeczywisty ale skrócony okres wypowiedzenia. Po dniu 30 września 2006
r. strona pozwana nie miała obowiązku zatrudnienia powoda i wypłacania mu
wynagrodzenia innego niż należne na podstawie art. 49 k.p. czyli kwoty
wyrównującej wskazaną różnicę. Powód wskutek wyroku w sprawie IV P …
otrzymał od pracodawcy kwotę wyższą niż należna na podstawie art. 49 k.p. Z tych
przyczyn Sąd Okręgowy uznał apelacje wniesioną przez powoda za bezzasadną.
Powód wniósł skargę kasacyjną od tego wyroku, zarzucając naruszenie
art. 365 k.p.c., które to uchybienie miało istotny wpływ na wynik sprawy a polegało
na pominięciu sentencji prawomocnego wyroku z dnia 30 stycznia 2008 r.
wydanego przez Sąd Rejonowy w sprawie IV P …, toczącej się pomiędzy tymi
samymi stronami o sprostowanie świadectwa pracy i zapłatę ekwiwalentu za urlop
wypoczynkowy, w którym Sąd ten nakazał sprostowanie świadectwa pracy powoda
w ten sposób, że w punkcie 1 „wyroku” w miejsce słów: „w okresie od dnia
1.10.1986 r. do dnia 28.02.2007 r.” zostały wpisane słowa „w okresie od dnia
1.10.1986 r. do dnia 30.09.2007 r.” ustalając w ten sposób termin zakończenia
stosunku pracy powoda na dzień 30.09.2007 roku; datą zakończenia stosunku
pracy zawartą w sentencji tamtego wyroku Sąd Okręgowy w niniejszej sprawie był
związany i jego nieuwzględnienie stanowiło naruszenie „ww. przepisu art. 365 kpc i
uchybienie to miało istotny wpływ na wynik sprawy, gdyż w jego wyniku Sąd
Okręgowy uznał, iż stosunek pracy powoda rozwiązał się w dniu 30 września 2006
r., a pozostawanie w stosunku pracy było przesłanką niezbędną ustalenia prawa
powoda do wynagrodzenia za dochodzony w sprawie okres”. Powód oparł skargę
kasacyjną również na podstawie naruszenia prawa materialnego przez niewłaściwe
zastosowanie przepisu art. 49 k.p. w związku z art. 97 § 1 oraz art. 94 ust. 2 ustawy
o szkolnictwie wyższym z 1990 r. , która obowiązywała w czasie doręczenia
5
powodowi wypowiedzenia przez przyjęcie, że chociaż powód zachował prawo do
roszczenia, o jakim mowa w art. 49 k.p. w związku z art. 97 § 1 ustawy o
szkolnictwie wyższym z 1990 r. czyli o wynagrodzenie w wymiarze różnicy między
wynagrodzeniem należnym za właściwy okres wypowiedzenia a wynagrodzeniem
wypłaconym powodowi faktycznie za czas przez jaki trwał rzeczywisty ale skrócony
okres wypowiedzenia, to jego żądanie wypłaty wynagrodzenia za okres marzec –
wrzesień 2007 roku było niezasadne, nie biorąc pod uwagę treści art. 94 ust. 2
ustawy o szkolnictwie wyższym z 1990 roku, który przewidywał, że rozwiązanie
stosunku pracy z może nastąpić wyłącznie z końcem roku akademickiego, po
upływie trzymiesięcznego okresu wypowiedzenia, a więc wymagany okres
wypowiedzenia, o którym mówi art. 49 k.p. powinien się zakończyć 30 września
2007 roku i do tego czasu pracownikowi przysługiwało wynagrodzenie.
Powód wniósł: 1. o uchylenie zaskarżonego wyroku w całości a także 2. o
uchylenie w całości poprzedzającego go wyroku Sądu Rejonowego z dnia 27 lipca
2010 r. wydanego w sprawie … i przekazanie sprawy Sądowi Okręgowemu do
ponownego rozpoznania i rozstrzygnięcia o kosztach postępowania za wszystkie
instancje ewentualnie o uchylenie „zaskarżonych wyroków” (w pkt 1 i 2) i
orzeczenie co do istoty sprawy poprzez uwzględnienie powództwa w całości i
zasądzenie od pozwanego na rzecz powoda zwrotu kosztów postępowania.
Strona pozwana wniosła o oddalenie skargi kasacyjnej i o zasądzenie
kosztów postępowania. W uzasadnieniu odpowiedzi na skargę podniosła, że „okres
pozostawania powoda w stosunku pracy nie tylko nie był kwestią sporną
niniejszego postępowania ale również nie miał istotnego znaczenia dla
rozstrzygnięcia albowiem istotą sporu było ustalenie w jakim okresie powód
rzeczywiście świadczył pracę.”
Sąd Najwyższy rozważył, co następuje:
Podstawy skargi kasacyjne są uzasadnione.
Sąd Okręgowy dokonał zaskakującej oceny czasu trwania stosunku pracy
łączącego strony. Strona pozwana wypłaciła powodowi wynagrodzenie za pracę za
czas do końca lutego 2007 r. Nie było zatem sporne, że do tego czasu strony
pozostawały w stosunku pracy i powód zachował prawo do wynagrodzenia. Spór
6
dotyczył wyłącznie prawa do wynagrodzenia za następny (letni) semestr roku
akademickiego 2006/2007. Sąd Rejonowy ustalił w tej sprawie, że powód
pozostawał ze stroną pozwaną w stosunku pracy do 30 września 2007 r. Oddalił
powództwo z innych przyczyn niż niepozostawanie w stosunku pracy. Ponadto,
między stronami toczyły się już dwie sprawy, w których w pierwszej - jak ustalił Sąd
Okręgowy - w uzasadnieniu a w drugiej w sentencji zostało przyjęte, że stosunek
pracy powoda trwał do 30 września 2007 r. W tej sytuacji musi być uznany za
błędny pogląd o rozwiązaniu stosunku pracy z dniem 30 września 2006 r. Pogląd
ten narusza art. 365 § 1 k.p.c. Zgodnie z tym przepisem, orzeczenie prawomocne
wiąże nie tylko strony i sąd, który je wydał, lecz również inne sądy i inne organy
państwowe i organy administracji publicznej, a wypadkach w ustawie
przewidzianych, także inne osoby. Związanie stron prawomocnym orzeczeniem jest
najdalej idące. Prowadzi ono do zakazu prowadzenia postępowania dowodowego
na okoliczności, które stanowiły podstawę prawomocnego rozstrzygnięcia w innej
sprawie między tymi samymi stronami. W kolejnej sprawie miedzy tymi samymi
stronami nie może być podważane to, co stanowiło podstawę prawomocnego
orzeczenia a nawet nie jest dopuszczalne prowadzenie postępowania dowodowego
na okoliczności stanowiące podstawę prawomocnego orzeczenia. Taki pogląd
został podkreślony w licznych wyrokach Sądu Najwyższego. Z nowszych, tytułem
przykładu można wymienić wyroki z 4 lutego 2011 r. (III CSK 161/10, LEX 785884),
z 12 maja 2011 r. (I PK 193/10, LEX 852766) i z 20 września 2011 r., I BU 2/11,
LEX 1101320). W tej sprawie nie może być zatem kwestionowana data rozwiązania
stosunku pracy łączącego strony. Prawomocne orzeczenie zapadle w sprawie o
sprostowanie świadectwa pracy i o ekwiwalent za urlop wypoczynkowy,
uwzględniające roszczenia, wiąże powoda, stronę pozwaną i Sądy orzekające w tej
sprawie (o wynagrodzenie za pracę) w zakresie ustalenia tej daty.
W zaskarżonym wyroku doszło też do naruszenia art. 49 k.p., w myśl którego
w razie zastosowania okresu wypowiedzenia krótszego niż wymagany, umowa o
pracę rozwiązuje się z upływem okresu wymaganego, a pracownikowi przysługuje
wynagrodzenie do czasu rozwiązania umowy. Przepis ten ma o tyle wyjątkowy
charakter, że ustanawia specyficzny skutek naruszenia przez pracodawcę
przepisów o wypowiadaniu umów o pracę. Skutkiem tym nie jest względna
7
bezskuteczność wypowiedzenia lecz „przesunięcie” daty ustania stosunku pracy.
Do wystąpienia przewidzianych w art. 49 k.p. skutków zastosowania krótszego niż
wymagany okresu wypowiedzenia nie jest konieczne skuteczne podważenie w
odrębnym procesie – jak to określił Sąd Okręgowy – legalności wypowiedzenia.
Uprawnienie przewidziane w art. 49 k.p. jest niezależne od roszczeń z art. 45 § 1
k.p. Trzeba przyjąć, że skutek ten dotyczy też rozwiązania za wypowiedzeniem
stosunku pracy nauczyciela akademickiego na podstawie art. 94 § 2 ustawy z
dnia12 września 1990 r. o szkolnictwie wyższym (Dz. U. Nr 65, poz. 385 ze zm.), co
wynika z art. 97 § 1 tej ustawy. Sąd Najwyższy w wyroku z 2 lipca 2009 r. (III PK
20/09, OSP 2011 nr 5-6, poz. 68 z krytyczną glosą W. Jędrychowskiej – Jaros)
opowiedział się za stosowaniem art. 49 k.p. do stosunku pracy nauczyciela , który
został rozwiązany przed końcem, roku szkolnego. Poglądy zawarte w tym wyroku
należy podzielić. Przepis art. 49 k.p. w związku z art. 97 § 1 ustawy o szkolnictwie
wyższym z 1990 r. został błędnie zinterpretowany w zaskarżonym wyroku.
Z tych przyczyn skarga kasacyjna podlegała uwzględnieniu, co prowadziło
do konieczności uchylenia zaskarżonego wyroku i przekazania sprawy do
ponownego rozpoznania (art. 39815
§ 1 k.p.c.).