Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt I PK 122/11
POSTANOWIENIE
Dnia 28 lutego 2012 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Halina Kiryło
w sprawie z powództwa P.K.
przeciwko P. S. Spółce z o.o.
o odszkodowanie z tytułu umowy o zakazie konkurencji,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń
Społecznych i Spraw Publicznych w dniu 28 lutego 2012 r.,
skargi kasacyjnej powoda od wyroku Sądu Okręgowego - Sądu Pracy i
Ubezpieczeń Społecznych
z dnia 20 kwietnia 2011 r.,
odmawia przyjęcia skargi kasacyjnej do rozpoznania.
UZASADNIENIE
Sąd Okręgowy – Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych wyrokiem z dnia 20
kwietnia 2011 r. oddalił apelację powoda od wyroku Sądu Rejonowego – Sądu
Pracy z dnia 22 grudnia 2010 r., mocą którego oddalono jego powództwo przeciwko
pozwanemu o odszkodowanie z tytułu umowy o zakazie konkurencji.
Powyższy wyrok został zaskarżony skargą kasacyjną powoda. Skargę
oparto na podstawie naruszenia prawa materialnego przez błędną wykładnię i
niewłaściwe zastosowanie: 1/ art. 65 § 1 i 2 k.c., 2/art. 6 k.c. w związku z art. 11
ust. 1 i 4 ustawy o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji, 3/ art. 11 ust. 1 i 4 ustawy o
zwalczaniu nieuczciwej konkurencji w związku z § 14 ust. 2a umowy stron, 4/ art.
101² § 1 k.p., 5/ art. 6 k.c. w związku z art. 109¹ § 1 i 2 k.c. oraz 6/ art. 219 § 2
2
k.s.h., a nadto (ewentualnie, w przypadku nieuznania przez Sąd Najwyższy
zarzutów naruszenia prawa materialnego za wystarczające) na podstawie
naruszenia przepisów postępowania, które miało wpływ na wynik sprawy, tj.
art. 328 § 2 k.p.c. w związku z art. 391 § 1 k.p.c., art. 382 k.p.c. oraz art. 316 k.p.c.
w związku z art. 391 § 1 k.p.c., art. 233 § 1 k.p.c. w związku z art. 391 § 1 k.p.c. i
art. 228 § 1 i 2 k.p.c. Skarżący wniósł o uchylenie oraz zmianę zaskarżonego
wyroku i orzeczenie co do istoty sprawy poprzez uwzględnienie powództwa lub o
uchylenie wyroku i przekazanie sprawy Sądowi Okręgowemu do ponownego
rozpoznania, w każdym przypadku z rozstrzygnięciem o kosztach postępowania.
Jako okoliczności uzasadniające przyjęcie skargi kasacyjnej do rozpoznania
wskazano: 1/ oczywistą zasadność skargi, gdyż oczywiście uzasadnione jest
twierdzenie, że przy umowie, gdzie znane są dwa zgodne oświadczenia woli stron,
ich interpretacja jest dla sądu wiążąca i ma pierwszeństwo przed językową
wykładnią umowy oraz że przepis art. 65 § 2 k.c. dopuszcza taką sytuację, w której
właściwy sens umowy ustalony przy zastosowaniu wskazanych dyrektyw będzie
odbiegał od jej „jasnego” znaczenia w świetle reguł językowych; 2/ występowanie w
sprawie istotnych zagadnień prawnych, wyrażających się w pytaniach, „czy jeśli na
gruncie wykładni językowej można dojść do dwóch sprzecznych wyników, to czy na
gruncie przepisów prawa pracy dozwolone jest stosowanie takiej metody wykładni,
której efektem jest pokrzywdzenie pracownika oraz czy klauzula o zakazie
konkurencji po ustaniu stosunku pracy (w trybie art. 101² § 1 k.p.) musi wynikać
jednoznacznie wprost z zapisu umowy, czy też jeśli ograniczenie w konkurowaniu
na danym rynku (w trybie art. 101² § 1 k.p.) wynika dla pracownika z praktycznych
skutków zapisu, należy interpretować, że klauzula z zakazem konkurencji po
ustaniu stosunku pracy została między pracownikiem i pracodawcą zawarta” i „czy
okoliczności zaistniałe po zawarciu umowy, w szczególności zachowanie stron,
mogą mieć wpływ na interpretację treści uprzednio między stronami zawartego
kontraktu, to jest czy okoliczności takie mieszczą się w hipotezie art. 65 § 1 k.c.”
oraz „czy w procedurze cywilnej, wobec otwartego katalogu dowodowego,
dopuszczalne jest przeprowadzenie dowodu z protokołu przesłuchania świadka
słuchanego w innej sprawie, w szczególności czy stanowi to naruszenie zasady
bezpośredniości dowodów w sytuacji, gdy inna sprawa, w której świadek był
3
słuchany, dotyczy tej samej kwestii prawnej, tego samego stanu faktycznego (od
strony faktów istotnych dla obu spraw) oraz po stronie pozwanej jest ta sama strona
procesu, zaś po stronie powodowej figuruje osoba mająca tożsame zapisy umowne
oraz dla której istotne są te same okoliczności, które były istotne w sprawie, gdzie
świadek był słuchany bezpośrednio” i 3/ potrzebę wykładni przepisu prawnego
wywołującego rozbieżności w orzecznictwie sądów, tj. art. 233 § 1 k.p.c., co do
którego Sąd Najwyższy różnie odpowiadał na pytanie o możliwość traktowania tego
przepisu jako podstawy kasacyjnej.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Na wstępie warto podkreślić, iż Sąd Najwyższy, jako sąd kasacyjny, nie jest
sądem powszechnym zwykłej, trzeciej instancji, zaś skarga kasacyjna (podobnie
jak uprzednio kasacja) nie jest środkiem zaskarżenia przysługującym od każdego
rozstrzygnięcia sądu drugiej instancji kończącego postępowanie w sprawie, a to
uwagi na przeważający w charakterze skargi kasacyjnej element interesu
publicznego. Zgodnie z takim modelem skargi kasacyjnej jej rozpoznanie następuje
tylko z przyczyn kwalifikowanych, wymienionych a art. 3989
§ 1 k.p.c., tj. wówczas,
gdy w sprawie występuje istotne zagadnienie prawne, bądź istnieje potrzeba
wykładni przepisów prawnych budzących poważne wątpliwości lub wywołujących
rozbieżności w orzecznictwie sądów, czy też zachodzi nieważność postępowania
lub gdy skarga kasacyjna jest oczywiście uzasadniona. W konsekwencji tegoż w
art. 3984
§ 2 k.p.c. wśród istotnych wymagań skargi kasacyjnej ustawodawca
wymienił obowiązek złożenia wniosku o przyjęcie skargi do rozpoznania i jego
uzasadnienie. Wymóg ten wiąże się z tzw. przedsądem, polegającym m.in. na
możliwości odmowy przez Sąd Najwyższy przyjęcia skargi kasacyjnej do
rozpoznania (art. 3989
§ 2 k.p.c.), a jego spełnienie powinno przybrać postać
wyodrębnionego wywodu prawnego, w którym skarżący wykaże, jakie występujące
w sprawie okoliczności pozwalają na uwzględnienie wniosku o przyjęcie skargi
kasacyjnej do rozpoznania i jednocześnie uzasadnieniu, dlaczego odpowiadają one
ustawowemu katalogowi przesłanek. Ustawodawca nieprzypadkowo, konstruując
wymagania skargi kasacyjnej, wyodrębnił w oddzielnych przepisach art. 3984
k.p.c.
4
obowiązek przytoczenia podstaw kasacyjnych i ich uzasadnienia (§ 1) i obowiązek
przedstawienia wniosku o przyjęcie skargi do rozpoznania i jego uzasadnienia
(§ 2). Chodzi zatem o dwa odrębne, kreatywne elementy skargi kasacyjnej, które
spełniają określone cele i podlegają ocenie Sądu Najwyższego, na różnych etapach
postępowania kasacyjnego. Wniosek o przyjęcie skargi do rozpoznania i jego
uzasadnienie podlegają analizie na etapie przedsądu, natomiast przytoczone
podstawy kasacyjne i ich uzasadnienie oceniane są dopiero po przyjęciu skargi do
rozpoznania, w trakcie jej merytorycznego rozpoznawania. Oba te elementy muszą
być więc przez skarżącego wyodrębnione, oddzielnie przedstawione i uzasadnione,
a dla spełnienia wymogu z art. 3984
§ 2 k.p.c. nie wystarczy odwołanie się do
podstaw kasacyjnych i ich uzasadnienia, bo choć dla obu tych przesłanek
argumenty mogą być podobne, to Sąd Najwyższy w ramach przedsądu bada tylko
wskazane w skardze okoliczności uzasadniające przyjęcie jej do rozpoznania, nie
analizuje zaś podstaw kasacyjnych i ich uzasadnienia. Skarga kasacyjna powinna
być tak zredagowana i skonstruowana, aby Sąd Najwyższy nie musiał poszukiwać
w uzasadnieniu jej podstaw pozostałych elementów konstrukcyjnych skargi, ani tym
bardziej się ich domyślać. Skarga kasacyjna jest wszak szczególnym środkiem
zaskarżenia, realizującym przede wszystkim interes publiczny, polegający na
usuwaniu rozbieżności w orzecznictwie sądów powszechnych oraz na
wspomaganiu rozwoju prawa, zatem uzasadnienie wniosku o przyjęcie skargi do
rozpoznania powinno koncentrować się na wykazaniu, iż takie okoliczności w
sprawie zachodzą (postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 31 stycznia 2008 r., II
UK 246/07, LEX nr 449007, z dnia 10 marca 2008 r., III UK 4/8, LEX nr 459291, z
dnia 9 czerwca 2008 r., II UK38/08, LEX nr 404134 i z dnia 19 czerwca 2008 r., II
UZ 18/08, LEX nr 406392).
W niniejszym przypadku skarżący wskazał wszystkie – poza nieważnością
postępowania – ustawowe przesłanki przyjęcia skargi kasacyjnej do rozpoznania.
Jednocześnie uzasadnienie wniosku zawiera odesłania do motywów podstaw
kasacyjnych w zakresie argumentów przemawiających za istnieniem powołanych
przesłanek przedsądu. W konsekwencji Sąd Najwyższy musiałby poszukiwać w
uzasadnieniu podstaw i zarzutów kasacyjnych innych elementów konstrukcyjnych
skargi.
5
Godzi się zauważyć, że w razie wskazania tej przesłanki przedsądu, jaką
jest oczywista zasadność skargi kasacyjnej, należy w motywach wniosku zawrzeć
wywód prawny wyjaśniający, w czym wyraża się owa oczywistość i przedstawić
argumenty na poparcie tego twierdzenia (postanowienia Sądu Najwyższego z dnia
26 kwietnia 2006 r., II CZ 28/06 LEX nr 198531, z dnia 10 sierpnia 2006 r., V CSK
204/06, LEX nr 421035, z dnia 9 stycznia 2008 r., III PK 70/07, LEX nr 448289, z
dnia 11 stycznia 2008 r., I UK 283/07, LEX nr 448205, z dnia 3 kwietnia 2008 r., II
PK 352/07, LEX nr 465859 i z dnia 5 września 2008 r., I CZ 64/08). O ile dla
uwzględnienia skargi wystarczy, że jej podstawa jest usprawiedliwiona, to dla
przyjęcia skargi do rozpoznania niezbędne jest wykazanie kwalifikowanej postaci
naruszenia przepisów prawa materialnego lub procesowego, polegającej na jego
oczywistości widocznej prima facie, przy wykorzystaniu podstawowej wiedzy
prawniczej, bez potrzeby wchodzenia w szczegóły czy dokonywania pogłębionej
analizy tekstu wchodzących w grę przepisów i doszukiwania się ich znaczenia
(postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 16 września 2003 r., IV CZ 100/03, LEX
nr 82274, z dnia 22 stycznia 2008 r., I UK 218/07, LEX nr 375616, z dnia 26 lutego
2008 r., II UK 317/ 07, LEX nr 453107, z dnia 9 maja 2008 r., II PK 11/08, LEX nr
490364, z dnia 21 maja 2008 r., I UK 11/08, LEX nr 491538 i z dnia 9 czerwca
2008 r., II UK 38/08, LEX nr 494134). W judykaturze podkreśla się, iż przesłanką
przyjęcia skargi kasacyjnej do rozpoznania nie jest oczywiste naruszenie
konkretnego przepisu prawa materialnego lub procesowego, lecz sytuacja, w której
naruszenie to spowodowało wydanie oczywiście nieprawidłowego orzeczenia. Sam
zarzut naruszenia (nawet oczywistego) określonego przepisu (przepisów) nie
prowadzi wprost do oceny, że skarga kasacyjne jest oczywiście uzasadniona
(postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 7 stycznia 2003 r., I PK 227/02, OSNP
2004 r., nr 13, poz. 230, z dnia 11 stycznia 2008 r., I UK 285/07, LEX nr 442743, z
dnia 11 kwietnia 2008 r., I UK 46/08, LEX nr 469185 i z dnia 9 czerwca 2008 r., II
UK 37/08, LEX nr 494133).
W rozpoznawanej sprawie nie sposób podzielić twierdzenia skarżącego w
kwestii oczywistej zasadności skargi kasacyjnej. Autor skargi kasacyjnej upatruje
owej zasadności w kwalifikowanym (w jego ocenie) naruszeniu przez Sąd
Okręgowy art. 65 § 2 k.c., polegającym na zastosowanie od razu obiektywnego
6
wzorca wykładni umowy, bez uprzedniego zastosowania wzorca subiektywnego.
Tymczasem Sąd drugiej instancji zawarł w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku
obszerny wywód prawny w tej kwestii (z odniesieniem się do prezentowanego
przez stronę stanowiska), którego treść wyklucza widoczną prima facie, przy
wykorzystaniu podstawowej wiedzy prawniczej i bez potrzeby wchodzenia w
szczegóły stanu faktycznego i prawnego sprawy, oczywistość naruszenia przez ten
Sąd wskazanego przepisu.
Z kolei w razie wskazania tej przesłanki przyjęcie skargi kasacyjnej do
rozpoznania, jaką jest występowanie w sprawie istotnego zagadnienia prawnego,
obowiązkiem skarżącego jest wywiedzenie i uzasadnienie występującego w
sprawie problemu w sposób zbliżony do tego, jaki przewidziany jest przy
przedstawianiu zagadnienia prawnego przez sąd odwoławczy na podstawie
art. 390 k.p.c. (postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 9 maja 2006 r., V CSK
75/06, niepublikowane). Sformułowanie zagadnienia powinno zatem odwoływać się
w sposób generalny i abstrakcyjny do treści przepisu, który nie podlega
jednoznacznej wykładni, a którego wyjaśnienie przez Sąd Najwyższy przyczyni się
do rozwoju jurysprudencji i prawa pozytywnego. Rolą Sądu Najwyższego, jako
najwyższego organu sądowego w Rzeczypospolitej Polskiej, nie jest bowiem
działanie w interesie indywidualnym, lecz powszechnym, poprzez ochronę
obowiązującego porządku prawnego przed dowolnością orzekania i ujednolicanie
praktyki stosowania prawa pozytywnego. Nie każde więc orzeczenie, nawet błędnie
wydane, zasługuje na kontrolę w postępowaniu kasacyjnym (postanowienia Sądu
Najwyższego z dnia 4 lutego 2000 r., II CZ 178/99, OSNC 2000, nr 7 -8, poz. 147, z
dnia 18 marca 2004 r., I PK 620/03, LEX nr 513011, z dnia 8 lipca 2004 r., II PK
71/04, LEX nr 375715 i z dnia 16 kwietnia 2008 r., I CZ 11/08, LEX nr 393883).
W niniejszym przypadku konstruując „istotne zagadnienia prawne” skarżący
nie wskazał – poza art. 65 § 1 k.c. – na podstawie których przepisów je formułuje,
nie wspominając już o generalnym i abstrakcyjnym odwołaniu się do treści tychże
przepisów i wyjaśnieniu, na czym polegają wątpliwości na tle ich wykładni.
Szerszego uzasadnienia tej przesłanki przedsądu trzeba byłoby poszukiwać w
innych elementach konstrukcyjnych skargi kasacyjnej. Prezentacja owych
zagadnień prawnych sprowadza się do postawienia szeregu szczegółowych pytań
7
nawiązujących do stanu faktycznego sprawy, mających skłonić Sąd Najwyższy do
rozstrzygnięcia tego konkretnie sporu.
Wreszcie potrzeba wykładni przepisów prawa, jako przesłanka przyjęcia
skargi kasacyjnej do rozpoznania, zachodzi wtedy, gdy przepisy mające być
przedmiotem wykładni Sądu Najwyższego należą do katalogu przepisów, których
naruszenie przez sąd drugiej instancji zarzucono w ramach podstawy skargi
(postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 4 września 2002 r., I PKN 682/01, OSNP
2004 r. nr 12, poz. 211). Rzeczą skarżącego jest zaś wykazanie, że określony
przepis prawa, mimo iż budzi poważne wątpliwości (ze sprecyzowaniem, na czy te
poważne wątpliwości polegają), nie doczekał się wykładni, bądź niejednolita jego
wykładnia wywołuje rozbieżności w orzecznictwie sadów, które to orzecznictwo
należy przytoczyć (postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 11 stycznia 2002 r., III
CKN 570/01, OSNC 2002 nr 12, poz. 151, z dnia 28 marca 2007 r., II CSK 84/07,
LEX nr 315351, z dnia 15 października 2002 r., II CZ 102/02, LEX nr 57231, z dnia
13 grudnia 2007 r., I PK 233/07, OSNP 2009, nr 2-4 poz. 43 i z dnia 9 czerwca
2008 r., II UK 37/08, LEX nr 494133). Oczywiste jest, iż budzący wątpliwości
interpretacyjne przepis musi mieć zastosowanie w sprawie, a jego wykładnia – mieć
znaczenie dla jej rozstrzygnięcia. Przedmiotem zainteresowania Sądu Najwyższego
jest jednak sam przepis, a nie rozstrzygnięcie konkretnego sporu. Omawiana
przesłanka uwzględnienia wniosku o przyjęcie skargi kasacyjnej do rozpoznania nie
jest spełniona, gdy wskazane przez skarżącego przepisy zostały dostatecznie
wyjaśnione w dotychczasowej judykaturze sądowej, w szczególności w judykaturze
Sądu Najwyższego, a w skardze kasacyjnej nie przytoczono argumentów
przemawiających za zmianą dotychczasowego orzecznictwa.
Skarżący sugeruje potrzebę wykładni art. 233 § 1 k.p.c., ale w rzeczywistości
nie chodzi mu o interpretację tego właśnie przepisu, lecz o odpowiedź, czy zarzut
jego naruszenia może być podniesiony w ramach podstaw kasacyjnych. Wypada
zatem przytoczyć treść art. 3983
§ 3 k.p.c., zgodnie z którym podstawą skargi
kasacyjnej nie mogą być zarzuty dotyczące ustalenia faktów lub oceny dowodów.
Skarżący nie może więc skutecznie powoływać się na brak wszechstronnego i
wnikliwego rozważenia zgromadzonego w sprawie materiału dowodowego,
ponieważ zakres ten nie jest objęty kognicją Sądu Najwyższego w postępowaniu
8
kasacyjnym. Takie stanowisko zajął również sam Sąd Najwyższy w postanowieniu
z dnia 23 września 2005 r., III CSK 13/05 (OSNC 2006, nr 4, poz. 76). W
uzasadnieniu tego orzeczenia wskazano, że treść i kompozycja art. 398³ § 3 k.p.c.
sugerują, iż chociaż generalnie dopuszczalne jest oparcie skargi kasacyjnej na
podstawie naruszenia przepisów postępowania, to jednak z wyłączeniem zarzutów
dotyczących ustalania faktów i oceny dowodów, nawet jeżeli naruszenia te mogły
mieć istotny wpływ na wynik sprawy. Inaczej mówiąc, niedopuszczalne jest oparcie
skargi kasacyjnej na podstawie, którą wypełniają takie właśnie zarzuty. W sytuacji,
gdy skarga kasacyjne ogranicza się tylko do zarzutów dotyczących ustalenia faktów
lub oceny dowodów, nie wskazując na inne naruszenia prawa, jest ona
niedopuszczalna jako nieoparta na ustawowej podstawie. Powyższy pogląd jest
utrwalony w judykaturze, a skarżący nie przedstawił żadnych przekonywujących
argumentów przemawiających za potrzebą jego zmiany.
Reasumując: wobec niewykazania istnienia żadnej ze wskazanych w
skardze kasacyjnej przesłanek przedsądu, z mocy art. 3989
§ 2 k.p.c. należało
orzec jak w sentencji.