Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt I UK 308/11
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 28 lutego 2012 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Teresa Flemming-Kulesza (przewodniczący)
SSN Halina Kiryło
SSN Roman Kuczyński (sprawozdawca)
w sprawie z odwołania Damiana Ś.
przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych
o rentę socjalną,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń
Społecznych i Spraw Publicznych w dniu 28 lutego 2012 r.,
skargi kasacyjnej organu rentowego od wyroku Sądu Apelacyjnego
z dnia 27 kwietnia 2011 r.,
uchyla zaskarżony wyrok w pkt I i przekazuje sprawę Sądowi
Apelacyjnemu do ponownego rozpoznania i orzeczenia o
kosztach postępowania kasacyjnego.
2
UZASADNIENIE
Zakład Ubezpieczeń Społecznych decyzją z dnia 7 września 2009 r., wydaną
na podstawie przepisów ustawy z dnia 27 czerwca 2003 r. o rencie socjalnej (Dz.U.
Nr 135, poz. 1268 ze zm.) odmówił Damianowi Ś. przyznania prawa do renty
socjalnej. Komisja lekarska Zakładu Ubezpieczeń Społecznych w orzeczeniu z dnia
27 sierpnia 2009 r. ustaliła, że wnioskodawca nie jest całkowicie niezdolny do
pracy.
Sąd Okręgowy Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych po rozpoznaniu
powyższego odwołania, wyrokiem z dnia 7 października 2010 r. oddalił odwołanie.
Sąd Okręgowy stwierdził, że kwestią sporną w niniejszej sprawie było ustalenie
aktualnego stanu zdrowia Damiana Ś., a w szczególności, czy jest on całkowicie
niezdolny do pracy, co warunkowało spełnienie przez niego przesłanek z art. 4
ustawy z dnia 27 czerwca 2003 r. o rencie socjalnej umożliwiających przyznanie mu
prawa do świadczenia. W celu ustalenia powyższej okoliczności, Sąd Okręgowy
dopuścił dowód z opinii biegłych lekarzy z zakresu neurologii, ortopedii i psychiatrii.
Biegli po zapoznaniu się z dokumentacją lekarską oraz zbadaniu Damiana Ś.
stwierdzili, iż cierpi on na następujące schorzenia: stan po ciężkim urazie
czaszkowo - mózgowym w wyniku wypadku komunikacyjnego ze stłuczeniem pnia
mózgu, krwiakiem nadtwardówkowym okolicy ciemieniowej lewej, obrzękiem
mózgu, krwiakiem nadtwardówkowym okolicy ciemieniowej lewej, obrzękiem
mózgu, złamaniem łuski lewej kości skroniowej, padaczkę pourazową w wywiadzie,
napady złożone (prawdopodobnie częste), skrzywienie w odcinku piersiowo -
lędźwiowym kręgosłupa z podawanymi bólami. W ocenie biegłych powyższe
schorzenia skutkują całkowitą niezdolnością do pracy, w tym niezdolnością do
pracy w zawodzie kucharza na okres dwóch lat tj. od dnia 31 października 2009 r.
do dnia 31 października 2011 r. Ponadto przeciwwskazana jest praca na
wysokości, przy elektryczności, maszynach w ruchu i prowadzenie pojazdów
komunikacyjnych. Odnosząc się do zarzutów organu rentowego, biegli podtrzymali
swoje dotychczasowe stanowisko. Sąd Okręgowy dopuścił dowód z opinii innego
biegłego z zakresu neurologii, który po zbadaniu wnioskodawcy i po zapoznaniu się
z aktualną dokumentacją lekarską stwierdził częściową niezdolność do pracy
3
zarobkowej w okresie od dnia 31 października 2009 r. i przyjął, że niezdolność ta
będzie trwała przez okres dwóch lat. Sąd Okręgowy przychylił się do zastrzeżeń
organu rentowego złożonych do opinii pierwszego zespołu biegłych uznając, że
biegli pomimo wskazania istnienia całkowitej niezdolności do pracy w istocie
stwierdzili, że Damian Ś. nie jest niezdolny do wykonywania każdej pracy, a jedynie
do wykonywania określonych prac, co odpowiada definicji ustawowej częściowej
niezdolności do pracy zawartej w art. 12 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 roku o
emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (tekst jednolity: Dz.U.
z 2009 roku, Nr 153, poz. 1227 ze zm.).
Damian Ś. zaskarżył powyższy wyrok apelacją w całości.
Wyrokiem z dnia 27 kwietnia 2011 r. Sąd Apelacyjny – Sąd Pracy i
Ubezpieczeń Społecznych zmienił zaskarżony wyrok i poprzedzającą go decyzję
Zakładu Ubezpieczeń Społecznych z dnia 7 września 2009 r. i przyznał Damianowi
Ś. rentę socjalną od dnia 22 lutego 2011 r. do 22 lutego 2012 r., (pkt I) w
pozostałej części odwołanie i apelację oddalił. (pkt II) Sąd stwierdził, że apelacja
okazała się zasadna w części dotyczącej żądania przyznania wnioskodawcy prawa
do renty socjalnej na wskazany wyżej okres. Natomiast w pozostałym zakresie,
dotyczącym przyznania prawa do renty socjalnej na okres od daty złożenia wniosku
(28 kwietnia 2009 r.) do dnia 22 lutego 2011 r., jak też na dalszy okres, zarówno
apelacja, jak i odwołanie od decyzji okazały się niezasadne.
Kwestią sporną w niniejszej sprawie było ustalenie, czy Damian Ś. jest
całkowicie niezdolny do pracy, co warunkowało przyznanie mu prawa do renty
socjalnej. W czasie postępowania przed Sądem Okręgowym ocena stanu zdrowia
wnioskodawcy została dokonana przez dwa niezależne zespoły biegłych. Pierwszy
zespół złożony z lekarzy z zakresu neurologii, ortopedii i psychiatrii stwierdził, iż
ubezpieczony jest całkowicie niezdolny do pracy, w tym do pracy w zawodzie
kucharza na okres dwóch lat tj. od dnia 31 października 2009 roku do dnia 31
października 2011 roku. Zespół wskazał także, że przeciwwskazana jest praca na
wysokości, przy elektryczności, maszynach w ruchu i prowadzenie pojazdów
komunikacyjnych. Sąd Okręgowy dopuścił także dowód z opinii innego biegłego z
zakresu neurologii, który stwierdził, że ubezpieczony jest częściowo niezdolny do
pracy zarobkowej w okresie od dnia 31 października 2009 r. i niezdolność ta będzie
4
trwała przez okres dwóch lat. Wobec zarzutów apelacyjnych, a także treści powyżej
przytoczonych opinii, Sąd Apelacyjny uzupełnił materiał dowodowy zgromadzony w
sprawie i dopuścił dowód z łącznej opinii dwóch dotychczasowych biegłych z
zakresu neurologii, wydających opinię w sprawie na okoliczność oceny stanu
zdrowia ubezpieczonego. Biegli po ponownym zbadaniu wnioskodawcy i na
podstawie zgromadzonej dokumentacji medycznej stwierdzili, że wnioskodawca
cierpi na przebyty ciężki uraz czaszkowo - mózgowy w roku 2000 z dyskretnym
zespołem piramidowym lewostronnym, padaczkę pourazową z napadami
nieświadomości, bóle kręgosłupa lędźwiowo - krzyżowego w wywiadzie oraz
skrzywienie kręgosłupa. Zdaniem biegłych powyższe schorzenia stanowią
podstawę do uznania całkowitej niezdolności do pracy na okres jednego roku od
dnia 22 lutego 2011 r. do dnia 22 lutego 2012 r. Po ponownym uzupełnieniu
powyższej opinii biegli konsekwentnie wskazali, że wnioskodawca jest całkowicie
niezdolny do pracy w okresie od dnia 22 lutego 2011 r. do dnia 22 lutego 2012 r.,
jednocześnie stwierdzając możliwość przekwalifikowania w ciągu roku w celu
podjęcia pracy zarobkowej.
Sąd Apelacyjny w pełni aprobując pogląd, iż na gruncie art. 12 ustawy z dnia
17 grudnia 1998 roku o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń
Społecznych nie budzi wątpliwości, że możliwość (rokowanie) przekwalifikowania
powoduje brak jednej z koniecznych przesłanek niezdolności do pracy jako
elementu prawa do renty mając na uwadze, że biegli w swojej opinii wyrazili ogólnie
pogląd, że wnioskodawca nie jest w stanie wykonywać pracy, do wykonywania
której się kształcił (kucharz), jak też innych związanych z pracą z urządzeniami w
ruchu, stwierdził, że ubezpieczony jest całkowicie niezdolny do pracy.
Od orzeczenie Sądu Apelacyjnego zawartego w pkt I wyroku organ rentowy
wniósł skargę kasacyjną powołując w niej naruszenie prawa materialnego przez
błędną jego wykładnię art. 4 ust. 1 ustawy z dnia 27 czerwca 2003 r. o rencie
socjalnej (Dz.U. Nr 135, poz. 1268 ze zm.); art. 100 ust. 1 ustawy z dnia 17 grudnia
1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (t.j.: Dz.U.
Nr 39 z 2004 r. poz. 353 ze zm.) w związku z art. 15 ustawy o rencie socjalnej
poprzez uznanie, iż ubezpieczony spełnia warunki do nabycia prawa do renty
socjalnej i dokonanie zmiany decyzji ZUS w oparciu o okoliczności, które nastąpiły
5
po dacie wydania decyzji; art. 12 ust. 2 w związku z art. 13 ust. 1 ustawy z dnia 17
grudnia 1998r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (tj.
Dz.U. Nr 153 z 2009r.poz. 1227 ze zm.) w związku z art. 5 ustawy o rencie
socjalnej przez jego błędną wykładnię i przyjęcie, że ubezpieczony jest całkowicie
niezdolny do pracy, w sytuacji, gdy rokuje odzyskanie zdolności do pracy po
przekwalifikowaniu. Ponadto w skardze organ rentowy zarzucił naruszenie
przepisów postępowania, które mogło mieć istotny wpływ na wynik sprawy - art.
391 § 1 k.p.c. w związku z art. 217 § 1 k.p.c. oraz art. 286 k.p.c. poprzez
nieudzielenie terminu do wypowiedzenia się przez organ rentowy w przedmiocie
przedłożonej w dniu 26 kwietnia 2011 r. opinii, a w efekcie wyrokowanie bez
uzyskania stanowiska organu, który został pozbawiony możliwości odniesienia się
do opinii biegłych, a którą uznaje za budzącą wątpliwości; art. 47714
§ 4 k.p.c.
poprzez jego niezastosowanie. Wskazując na powyższe podstawy organ rentowy
wniósł o uchylenie wyroku Sądu Apelacyjnego z dnia 27 kwietnia 2011 r. w części,
w której zmienił wyrok Sądu pierwszej instancji i poprzedzającą go decyzję Zakładu
Ubezpieczeń Społecznych z dnia 7 września 2009 r. i przekazanie sprawy Sądowi
Apelacyjnemu do ponownego rozpoznania wraz z orzeczeniem o kosztach
zastępstwa prawnego.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Skarga kasacyjna okazała się uzasadniona. Zgodnie z art. 4 ust. 1 ustawy z
dnia 18 lutego 2003 r. o rencie socjalnej renta socjalna przysługuje osobie
pełnoletniej całkowicie niezdolnej do pracy z powodu naruszenia sprawności
organizmu, które powstało przed ukończeniem 18 roku życia; w trakcie nauki w
szkole lub w szkole wyższej - przed ukończeniem 25 roku życia; w trakcie studiów
doktoranckich lub aspirantury naukowej. Osobie, która spełnia warunki określone w
ust. 1, przysługuje: renta socjalna stała - jeżeli całkowita niezdolność do pracy jest
trwała; renta socjalna okresowa - jeżeli całkowita niezdolność do pracy jest
okresowa. Stopień niezdolności do pracy – całkowita bądź częściowa niezdolność
do pracy – dla potrzeb ustalenia prawa do renty socjalnej określa się na podstawie
art. 12 i 13 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych.
6
Art. 12 ust. 1, 2 i 3 definiuje niezdolność do pracy w ten sposób, że niezdolną do
pracy w rozumieniu ustawy jest osoba, która „całkowicie lub częściowo utraciła
zdolność do pracy zarobkowej z powodu naruszenia sprawności organizmu i nie
rokuje odzyskania zdolności do pracy po przekwalifikowaniu"; całkowicie niezdolną
do pracy jest osoba, która „utraciła zdolność do wykonywania jakiejkolwiek pracy”;
częściowo niezdolną do pracy jest osoba, która w „znacznym stopniu utraciła
zdolność do pracy zgodnej z poziomem posiadanych kwalifikacji". Ocenę stopnia i
trwałości niezdolności do pracy oraz rokowania co do odzyskania zdolności do
pracy wywodzi się z przewidzianych w art. 13 ustawy przesłanek, a więc: stopnia
naruszenia sprawności organizmu oraz możliwości przywrócenia niezbędnej
sprawności w drodze leczenia i rehabilitacji, możliwości wykonywania
dotychczasowej pracy lub podjęcia innej pracy oraz celowości przekwalifikowania
zawodowego, przy wzięciu pod uwagę rodzaju i charakteru dotychczas
wykonywanej pracy, poziomu wykształcenia, wieku i predyspozycji
psychofizycznych, odnoszących się jedynie do ustalania stopnia lub trwałości
niezdolności do pracy.
Mając na uwadze, że podstawą ustalenia przez Sąd Apelacyjny całkowitej
czasowej niezdolności do pracy ubezpieczonego była opinia biegłych lekarzy, która
w ocenie Sądu Najwyższego budzi wątpliwości, bowiem jest ona wewnętrznie
sprzeczna - z jednej strony stwierdza u badanego całkowitą niezdolność do pracy, z
drugiej strony wskazuje na pomyślne rokowania co do odzyskania zdolności do
pracy po przekwalifikowaniu - stwierdzić należy, że nie stanowiła ona
wystarczającej podstawy do przyjęcia stopnia całkowitej niezdolności do pracy
ubezpieczonego, skoro całkowita niezdolność do pracy w myśl art. 12 ust. 2
dotyczy ubezpieczonych, którzy utracili zdolność do wykonywania jakiejkolwiek
pracy. Częściowa niezdolność do pracy polega na utracie w znacznym stopniu
zdolności do pracy zgodnej z poziomem posiadanych kwalifikacji. Doniosłe
znaczenie w konstrukcji częściowej niezdolności do pracy (której definicję zawiera
art. 12 ust. 3 ustawy o emeryturach i rentach z FUS) ma podkreślenie, że chodzi o
ocenę zachowania zdolności do wykonywania nie jakiejkolwiek pracy, lecz pracy
„zgodnej z poziomem posiadanych kwalifikacji" Z ustaleń dokonanych przez
biegłych w niniejszej sprawie wynika, że w przypadku wnioskodawcy nie było
7
możliwe podjęcie pracy w wyuczonym zawodzie kucharza, do którego
wykonywania miał formalne uprawnienia. W grę wchodziło jedynie
przekwalifikowanie zawodowe do innej pracy z wyłączeniem pracy: na wysokości,
przy elektryczności, maszynach w ruchu i prowadzenia pojazdów komunikacyjnych.
Zatem w oparciu o ustalenia biegłych zgodnie z art. 12 i 13 ustawy emerytalnej Sąd
Apelacyjny uprawniony był do przyjęcia jedynie częściowej niezdolności
ubezpieczonego do pracy, skoro - jak wynika z ustaleń - istniała możliwość podjęcia
jakiejkolwiek prostej pracy w sytuacji, gdy ubezpieczony utracił zdolność do pracy
zgodnej z posiadanymi kwalifikacjami. W orzecznictwie Sądu Najwyższego
przyjmuje się, że osobą częściowo niezdolną do pracy w rozumieniu art. 12 ust. 3
ustawy o emeryturach i rentach z FUS jest pracownik, który w wyniku choroby ma
w istotny sposób ograniczoną zdolność do pracy, może natomiast wykonywać
zatrudnienie niżej kwalifikowane, o niższych zarobkach (por. wyrok Sądu
Najwyższego z 17 listopada 2000 r., II UKN 59/00, LexPolonica nr 351075).
Mając powyższe na uwadze, stwierdzić należy, że przyznając
ubezpieczonemu prawo do renty socjalnej Sąd Apelacyjny dokonał niewłaściwej
wykładni przepisu art. 4 i 5 ustawy o rencie socjalnej w związku z art. 12 i 13
ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, które
stanowią podstawę do przyznania wnioskowanego prawa. Sąd błędnie przyjął
ustalenie biegłych o całkowitej czasowej niezdolności do pracy, w sytuacji - gdy z
tej samej opinii biegłych wynikało, że wnioskodawca nie jest niezdolny do
wykonywania jakiejkolwiek pracy, bowiem jest możliwe jego przekwalifikowanie do
wykonywania innych prac zarobkowych. W tej sytuacji sąd winien zażądać
wyjaśnień biegłych w przedmiocie złożonej opinii pisemnej w celu usunięcia wyżej
przedstawionych wykluczających się wzajemnie ustaleń.
Mając powyższe na uwadze Sąd Najwyższy orzekł jak w sentencji wyroku,
na podstawie art. 39815
§ 1 k.p.c.