I UK 318/11
-
Data orzeczenia:
-
Organ orzekający:
-
Jednostka obsługująca sprawę:
-
Forma orzeczenia:
-
Typ składu:
-
Skład sędziowski:
Powołane przepisy:
Informacje o źródle orzeczenia:
- Link do źródła orzeczenia
-
Data publikacji:03-04-2013
Dodatkowe informacje:
Pełny tekst orzeczenia
Sygn. akt I UK 318/11
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 6 marca 2012 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Zbigniew Myszka (przewodniczący)
SSN Bogusław Cudowski
SSN Beata Gudowska (sprawozdawca)
w sprawie z odwołania Zenona M. i in. ,
przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych
o przeniesienie odpowiedzialności za zobowiązania Spółki "R." SA na członków
zarządu,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń
Społecznych i Spraw Publicznych w dniu 6 marca 2012 r.,
skarg kasacyjnych ubezpieczonych od wyroku Sądu Apelacyjnego
z dnia 18 stycznia 2011 r.,
uchyla zaskarżony wyrok i przekazuje sprawę do ponownego
rozpoznania Sądowi Apelacyjnemu, z orzeczeniem o kosztach
postępowania kasacyjnego.
2
Uzasadnienie
Wyrokiem z dnia 18 stycznia 2011 r. Sąd Apelacyjny, na skutek apelacji
organu rentowego, zmienił wyrok Sądu Okręgowego z dnia 29 kwietnia 2009 r.
zmieniający decyzje z dnia 23 lutego i 25 maja 2007 r. i stwierdzający, że Zenon
M., Wiesław W. i Janusz J. nie odpowiadają za zaległości z tytułu składek na
ubezpieczenia społeczne, ubezpieczenie zdrowotne i Fundusz Pracy oraz Fundusz
Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych stanowiące zobowiązanie spółki „R."
S.A. Sąd drugiej instancji oddalił odwołania wszystkich ubezpieczonych od decyzji
stwierdzających, że spółka nie wywiązała się ze swojego zobowiązania zapłaty
składek na wskazane fundusze w okresach od dnia 1 grudnia 2001 r. do dnia 28
lutego 2003 r. oraz od dnia 1 maja 2003 r. do dnia 31 lipca 2004 r., na
ubezpieczenia zdrowotne za okres od dnia 1 lutego 2002 r. do dnia 30 kwietnia
2002 r., od dnia 1 maja 2003 r. do dnia 31 lipca 2004 r. i na Fundusz Pracy oraz
Fundusz Gwarantowanych Świadczeń pracowniczych za okres od dnia 1 grudnia
2001 r. do dnia 28 lutego 2003 r. oraz od dnia 1 maja 2003 r. do dnia 31 lipca 2004
r. i uznał za uzasadnione przeniesienie zobowiązań spółki powstałych w tych
okresach na osoby, które wówczas pełniły funkcję członków zarządu – na Zenona
M. do kwoty 1.277.700,97 zł, uwzględniającej odsetki w kwocie 837.060,97 zł, na
Wiesława W. do kwoty 709.096,58 zł z odsetkami w wysokości 436.356,58 zł. i na
Janusza J. do kwoty 1.277.700,97 zł z odsetkami w kwocie 837.060,97 zł – na
dzień 23 lutego 2007 r.
Sąd pierwszej instancji, Sąd Okręgowy ustalił, że spółka “R.” S.A. prowadziła
działalność gospodarczą w latach 2000 – 2004, produkując prefabrykowane
budynki i świadcząc usługi budowlane. W latach 2000 - 2002 była w dobrej kondycji
finansowej, zajmowała poważną pozycję na rynku, zatrudniała ok. 100
pracowników, realizowała kilka kontraktów, miała zabezpieczenia w kaucjach
gwarancyjnych, których termin realizacji upływał w drugiej połowie 2004 r.
Dysponowała majątkiem ruchomym i posiadała nieruchomość położoną przy ul. E.
4 z budynkiem biurowym o powierzchni około 200 m2
, halą produkcyjną o pow. 300
m2
oraz halą magazynową o pow. 200 m2
, której wartość rynkowa w 1999 r.
wynosiła 1.850.835,00 zł, a wartość odtworzeniowa kształtowała się w granicach
3
967 566,00 zł. W skład majątku nietrwałego spółki wchodziły środki transportu i
wyposażenie techniczne hali produkcyjnej, których wartość szacowano na kwotę
około 300.000 złotych. Ogólnie majątek spółki w tamtym okresie można było w
przybliżeniu określić na kwotę 4 milionów złotych. Warunki finansowe pogorszyły
się w drugiej połowie 2002 r. w związku z trudną sytuacją na rynku i
niewywiązywaniem się kontrahentów z zobowiązań wobec spółki.Trudności miały
jednak charakter przejściowy i nie uzasadniały złożenia wniosku o ogłoszenie
upadłości. Wobec powstałego zadłużenia względem Zakładu Ubezpieczeń
Społecznych, spółka przystąpiła do postępowania restrukturyzacyjnego i układu
ratalnego, jednakże warunki restrukturyzacyjne określone przez organ ubezpieczeń
społecznych okazały się niemożliwe do realizacji. W stosunku do spółki nie toczyło
się ustępowanie upadłościowe ani postępowanie likwidacyjne i nie została
wykreślona z rejestru przedsiębiorców. W dniu 27 sierpnia 2004 r. zmienił się
zarząd; prezesem został Sebastian W. Zmienił się także właściciel nieruchomości
położonej przy ul. E. 4, wpisanej do księgi wieczystej, którą w dniu 13 grudnia 2004
r. nabyła Dorota W.
Wnioskami z dnia 27 czerwca 2003 r. i z dnia 4 lipca 2003 r. Zakład
Ubezpieczeń Społecznych, wystąpił o wszczęcie – na podstawie wielu tytułów
egzekucyjnych obejmujących różne kwoty – egzekucji z ruchomości dłużnika
znajdujących się w siedzibie spółki przez ich zajęcie i sprzedaż w drodze licytacji, z
rachunku bankowego w BPH S.A. oraz z wierzytelności i innych praw majątkowych
przysługujących spółce-dłużniczce. W wyniku czynności egzekucyjnych
zrealizowano tytuły wykonawcze na kwoty 13.179.30 zł, 11.475,30 zł oraz
13.695,90 zł. W pozostałych sprawach prowadzonych przez komornika, o sygn.
/.../, nie ujawniono żadnego majątku spółki podlegającego zajęciu, z wyjątkiem
ruchomości niepodlegających egzekucji (art. 829 k.p.c.). Ostatecznie te
postępowania zostały umorzone z mocy prawa, na podstawie art. 823 k.p.c.,
ponieważ organ rentowy nie wskazał w terminie wyznaczonym przez komornika
sposobu egzekucji; nie dokonał czynności niezbędnej do dalszego jej prowadzenia,
o czym zawiadomiono Zakład Ubezpieczeń Społecznych w dniu 21 czerwca 2006
r.
4
W ocenie Sądu pierwszej instancji, w tym stanie faktycznym nie było
podstaw prawnych do przeniesienia odpowiedzialności za zobowiązania składkowe
spółki na byłych członków jej zarządu, gdyż organ rentowy nie wykazał
bezskuteczności egzekucji z majątku spółki, skoro nie wyczerpał wszelkich jej
sposobów, a postępowanie egzekucyjne zostało umorzone nie wskutek
bezskuteczności egzekucji, lecz ze względu na niewykonanie przez wierzyciela
czynności umożliwiających jego kontynuowanie. Jednocześnie Sąd Okręgowy
uznał, że w czasie sprawowania mandatów przez ubezpieczonych nie zachodziły
przesłanki złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości spółki.
W tym samym stanie faktycznym Sąd Apelacyjny stwierdził, że Sąd
Okręgowy błędnie przyjął, iż organ rentowy nie wyczerpał wszystkich sposobów
egzekucji, gdyż liczne postępowania egzekucyjne i administracyjne przeciwko
spółce nie doprowadziły do zaspokojenia wierzytelności, a to stanowi
niepodważalny dowód na okoliczność bezskuteczności egzekucji względem spółki.
Uznał także, że Sąd pierwszej instancji błędnie ocenił sytuację finansową spółki,
przez co bezzasadnie przyjął, iż podejmowana przez organ rentowy egzekucja nie
odnosiła się do całości majątku, podczas gdy podejmowane przez organ rentowy
próby egzekucji należności były kierowane do wszystkich możliwych składników
majątkowych spółki, lecz nie przyniosły spodziewanego rezultatu. Nieruchomość
położona w S. została sprzedana w dniu 10 września 2004 r., przed tym jak
komornik pismem z dnia 15 października 2004 r. zobowiązał organ rentowy do
wskazania sposobu egzekucji. Sąd Apelacyjny podał także, że organ rentowy od
dnia 16 marca 2006 r. do dnia 31 maja 2006 r. przeprowadził kontrolę spółki, która
nie doprowadziła do ujawnienia składników majątkowych umożliwiających
zaspokojenie wierzytelności. Wskazał, że organ rentowy w sposób należyty
wykazał spełnienie tzw. pozytywnych przesłanek odpowiedzialności członków
zarządu spółki; ubezpieczeni byli członkami zarządu „R." S.A. oraz egzekucja z
majątku spółki okazała się bezskuteczna.
Skargi kasacyjne Zenona M. i Wiesława W., obejmujące wyrok Sądu
Apelacyjnego w całości, zostały oparte na podstawie obejmującej naruszenie
przepisów postępowania, w ramach której zarzucono obrazę art. 328 § 1 w
związku z art. 391 k.p.c. przez pominięcie w uzasadnieniu orzeczenia podstawy
5
faktycznej rozstrzygnięcia, art. 236 w związku z art. 328 § 2 i art. 391 § 1 k.p.c.
przez nieokreślenie w uzasadnieniu orzeczenia w sposób dostatecznie pewny
materiału dowodowego mającego stanowić podstawę merytorycznego
rozstrzygnięcia, art. 328 § 2 w związku z art. 391 § 1 i art. 233 § 1 k.p.c. przez
pominięcie w uzasadnieniu wyroku oceny znacznej części materiału dowodowego,
mimo zmiany ustaleń faktycznych poczynionych w postępowaniu
pierwszoinstancyjnym, art. 382 k.p.c. przez odwołanie się w ocenie zebranego w
sprawie materiału dowodowego w zakresie przesłanek dających podstawy do
ogłoszenia upadłości spółki wyłącznie do wybranych dokumentów, podczas gdy
pominięty materiał dowodowy wskazywał na przeciwieństwo dowodów, które
zostały poddane cenie, art. 328 § 2 k.p.c. w związku z art. 391 § 1 k.p.c. i w
związku z art. 382 k.p.c. przez dokonanie odmiennej od Sądu pierwszej instancji
oceny materiału sprawy bez przeprowadzenia postępowania dowodowego, w
szczególności co do wykazania przez organ ubezpieczeń społecznych
bezskuteczności egzekucji prowadzonej przeciwko spółce oraz co do trwałości jej
trudności finansowych, jednocześnie bez wskazania, na których dowodach oparto
rozstrzygnięcie, które z nich uznano za wiarygodne, a którym tego przymiotu
odmówiono i dlaczego, art. 233 § 1 w związku z art. 391 § 1 k.p.c. przez dokonanie
oceny dowodów przeprowadzonych w postępowaniu pierwszoinstancyjnym
sprzecznie z oceną dokonaną przez Sąd pierwszej instancji, bez wskazania, na
czym polegała jej wadliwość.
W ramach podstawy skargi obejmującej naruszenie prawa materialnego
skarżący wskazali na błędną wykładnię i w konsekwencji niewłaściwe
zastosowanie art. 116 § 1 Ordynacji podatkowej w związku z art. 31 i 32 ustawy o
systemie ubezpieczeń społecznych przez przyjęcie, że wskazane przepisy nie
wymagają, by decyzja przenosząca na członka zarządu odpowiedzialność z tytułu
niezapłaconych składek zawierała stwierdzenie, że jest to odpowiedzialność
solidarna ze wszystkimi wymienionymi „z imienia i nazwiska" członkami zarządu
spółki obowiązanej uprzednio do ich uiszczenia, a w konsekwencji niedokonanie
zamiany decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych w ten sposób; art. 116 § 1
Ordynacji podatkowej przez błędną wykładnię polegającą na przyjęciu, że każde
postępowanie egzekucyjne niezakończone wyegzekwowaniem całości
6
dochodzonych należności bez względu na przyczynę zakończenia postępowania
egzekucyjnego, w tym w szczególności na skutek niepodjęcia przez wierzyciela
czynności niezbędnych dla dalszego prowadzenia egzekucji, obejmujących
wskazanie wiadomego wierzycielowi mienia dłużnika, wypełnienia przesłankę
bezskuteczności egzekucji, art. 116 § 1 Ordynacji podatkowej (w stosunku do
zobowiązań objętych zaskarżoną decyzją powstałych po dniu 1 stycznia 2003 r.
art. 116 § 1 pkt 1 lit. Ordynacji podatkowej w brzmieniu zmienionym z dniem 1
stycznia 2003 r.) w związku z art. 31 i art. 32 ustawy systemowej przez błędną
wykładnię, że przesłanka zwalniająca członka zarządu spółki kapitałowej od
odpowiedzialności za jej zobowiązania, polegająca na braku winy w zgłoszeniu
wniosku o ogłoszenie upadłości nie jest spełniona w sytuacji, gdy na dzień
zaprzestania przez daną osobę pełnienia funkcji członka zarządu spółki kapitałowej
majątek tej spółki znacznie przekraczał całkowitą wartość zobowiązań (zarówno
publicznoprawnych, jak i cywilnoprawnych) tej spółki; przyjęcie, że nie wystąpiła
przesłanka zwolnienia członka zarządu od odpowiedzialności za zobowiązania
spółki, gdy skarżący zarówno w toku poprzedzającego wydanie decyzji przez
Zakład Ubezpieczeń Społecznych, jak i w toku postępowania przed Sądem drugiej
instancji wskazywał, znane organowi rentowemu, mające znaczną wartość mienie
spółki, z którego nie została przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych
przeprowadzona egzekucja, gdyż ten nie uiścił zaliczki na biegłego mającego
ustalić wartość zajętych ruchomości oraz pojazdu mechanicznego ujawnionego
przez organ rentowy w toku kontroli spółki oraz mienie nieruchome, do którego
można było skierować egzekucję przez występienie z powództwem opartym na art.
527 k.c. Na tle tego zarzutu skarżący sformułowali zagadnienie prawne, czy
stanowi przesłankę egzoneracyjną przewidzianą w art. 116 § 1 pkt 2 Ordynacji
podatkowej wskazanie przez byłego członka zarządu mienia spółki stanowiącego
nieruchomość, co do której pozostali wierzyciele spółki, w drodze powództwa
pauliańskiego skierowanego do nabywcy tej nieruchomości, uzyskali prawomocne
wyroki stwierdzające, że została zbyta z pokrzywdzeniem wierzycieli. W dalszej
części wskazali niezastosowanie art. 116 § 2 Ordynacja podatkowej w związku z
art. 31 i 32 ustawy systemowej, skutkujące utrzymaniem w mocy decyzji
7
stwierdzających odpowiedzialność członków zarządu spółki za zobowiązania z
tytułu odsetek, powstałe po dacie ich odwołania z pełnionej funkcji.
Skarżący wnieśli o uchylenie zaskarżonego wyroku i orzeczenie co do istoty
sprawy przez utrzymanie w mocy wyroku Sądu pierwszej instancji o
uwzględnienieniu ich odwołań i zasądzenie na ich rzecz kosztów postępowania
obejmujących koszty zastępstwa przez radcę prawnego ustalone w odniesieniu
do wartości przedmiotu zaskarżenia, ewentualnie o uchylenie zaskarżonego
wyroku i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi Apelacyjnemu
w Krakowie.
Skarga kasacyjna Janusza J. została oparta na podstawie naruszenia prawa
materialnego przez błędną wykładnię art. 116 § 1 Ordynacji podatkowej w
związku z art. 31 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych przez uznanie, że
nastąpiło wypełnienie przesłanki bezskuteczności egzekucji, mimo że egzekucja
nie była kierowana do całego majątku spółki, a Zakład Ubezpieczeń Społecznych
wykazywał w jej trakcie bierność; art. 46 ust. 1 w związku z art. 7 ust. 1 ustawy o
rachunkowości przez uznanie na podstawie bilansów spółki, że spółka „R.” S.A.
nie była w stanie regulować bieżących należności, gdyż jej dochód nie pokrywał
straty, gdy tymczasem ujęta po stronie pasywów strata odzwierciedlała
zobowiązania wobec Zakładu Ubezpieczeń Społecznych. W ramach drugiej
podstawy kasacyjnej wskazał naruszenie art. 328 § 2 k.p.c. w związku z art. 391
§ 1 k.p.c. przez niewskazanie w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku przyczyn,
dla których uznano, że nie ma znaczenia bezczynność Zakładu Ubezpieczeń
Społecznych w postępowaniu egzekucyjnym, w szczególności nieprowadzenie
egzekucji z ruchomości oraz przez niewskazanie wielkości zadłużenia spółki „R.”
wobec Zakładu Ubezpieczeń Społecznych, którym członkowie zarządu nie mogą
być obciążeni wobec częściowego wyegzekwowania długu od spółki. Skargą
kasacyjną objął również orzeczenie zawarte w pkt II zaskarżonego wyroku w
przedmiocie umorzenia postępowania zażaleniowego, zarzucając naruszenie art.
355 § 1 k.p.c. w związku z art. 391 § 1 k.p.c. Wniósł o uchylenie zaskarżonego
wyroku i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi Apelacyjnemu
lub o jego zmianę przez oddalenie apelacji oraz orzeczenie w przedmiocie
kosztów postępowania w zakresie postępowania kasacyjnego oraz w zakresie
8
objętym punktem II skarżonego wyroku, a zatem co do kosztów postępowania
przed Sądami obu instancji.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Należy uznać za trafne zarzuty, które wskazują na braki motywacyjne
zaskarżonego wyroku, lecz jednocześnie podkreślić, że naruszenie art. 328 § 2
k.p.c. stanowi podstawę kasacyjną tylko wtedy, gdy uchybienia sądu drugiej
instancji uniemożliwiają kontrolę zaskarżonego orzeczenia (por. np. wyroki Sądu
Najwyższego z dnia 19 grudnia 2003 r. III CK 80/02, OSNC 2005, nr 1, poz. 17 i z
dnia 5 października 2011 r., II PK 42/11), co w niniejszej sprawie nie nastąpiło. W
szczególność nie napotyka przeszkód odtworzenie na podstawie uzasadnienia
zaskarżonego wyroku podstawy faktycznej rozstrzygnięcia.
Odnosząc się do zarzutu naruszenia art. 382 k.p.c., należy przypomnieć, że
sąd drugiej instancji może zmienić ustalenia faktyczne, stanowiące podstawę
wydania wyroku sądu pierwszej instancji, w zasadzie bez konieczności
przeprowadzenia postępowania dowodowego uzasadniającego odmienne ustalenia
(por. uchwałę składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego, zasadę prawną z dnia
23 marca 1999 r., III CZP 59/98, OSNC 1999, nr 7-8, poz. 124). Sąd Apelacyjny,
wydając zaskarżony wyrok, zanegował z przyczyn wyjaśnionych w uzasadnieniu
część ustaleń Sądu Okręgowego; oparłszy się na materiale dowodowym zebranym
przez Sąd pierwszej instancji, odmiennie ocenił okoliczność wykazania przez organ
ubezpieczeń społecznych bezskuteczności egzekucji prowadzonej przeciwko
spółce akcyjnej oraz inaczej odniósł się do dowodów wskazujących na trwałość jej
trudności finansowych. Stwierdził, że choć egzekucja nie była prowadzona co
całego znanego wierzycielowi majątku spółki-dłużniczki, próby egzekucji należności
podejmowane przez organ ubezpieczeń społecznych były kierowane do
“wszystkich możliwych” składników majątkowych spółki, lecz nie przyniosły
spodziewanego rezultatu. Z ustaleń faktycznych Sądu pierwszej instancji wynikało,
że wnioski egzekucje wskazywały na trzy sposoby prowadzenia egzekucji: z
ruchomości, z rachunku bankowego oraz z wierzytelności i innych praw
majątkowych przysługujących dłużnikowi, przy czym wniosku o egzekucję z
9
nieruchomości organ ubezpieczeń społecznych nie złożył. Pozwalało to na
odniesienie się do kwestii bezskuteczności egzekucji wobec spółki, której
rozstrzygnięcie ważyło na orzeczeniu co do istoty sprawy. Sąd drugiej instancji
przyjął, że o bezskuteczności egzekucji można twierdzić przez odniesienie tego
stanu do możliwości zaspokojenia ze względu na przedmiot i zakres prowadzonej
egzekucji. Pogląd ten znajduje odniesienie do stanowiska Sądu Najwyższego
wyrażonego w uchwale składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z dnia 13 maja
2009 r. (I UZP 4/09, OSNP 2009 nr 23-24, poz. 319) i podtrzymanego w wyrokach
Sądu Najwyższego z dnia 28 października 2009 r., I UK 134/09, z dnia 17 lipca
2009 r., I UK 49/09, z dnia 6 października 2009 r., II UK 43/09, z dnia 2 września
2009 r., II UK 336/08, z dnia 18 marca 2010 r., II UK 303/09, w których stwierdzono,
że egzekucja z majątku spółki przewidziana w art. 116 § 1 ustawy z dnia 29
sierpnia 1997 r. – Ordynacja podatkowa (jednolity tekst: Dz.U. z 2005 r. Nr 8, poz.
60 ze zm.) w związku z art. 31 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie
ubezpieczeń społecznych (jednolity tekst: Dz.U. z 2009 r., Nr 205, poz. 1585 ze
zm.) jest bezskuteczna, jeżeli nie ma wątpliwości, że nie istnieje żadna możliwość
zaspokojenia egzekwowanej wierzytelności z jakiejkolwiek części majątku spółki.
Bezskuteczność egzekucji rozumiana jest przy tym jako niemożność uzyskania
zaspokojenia z całego majątku spółki, a nie tylko z pewnych jego składników. Takie
stwierdzenie jest możliwe jednak nie tylko wówczas, gdy egzekucja prowadzona
była do całego majątku spółki i nie dała rezultatu, lecz także, gdy egzekucja ze
znanego organowi ubezpieczeń społecznych (wierzycielowi) majątku spółki okazała
się w całości lub w części bezskuteczna, a odpowiedzialni członkowie zarządu nie
wskazali w postępowaniu egzekucyjnym na inne mienie spółki, z którego egzekucja
umożliwiała zaspokojenie tych zaległości w znacznej części (por. wyrok Sądu
Najwyższego z dnia 14 maja 2008 r., II UK 283/07, niepublikowany).
Wprawdzie prowadzenie egzekucji do całego majątku spółki nabiera
szczególnego znaczenia wtedy, gdy wobec spółki nie toczyło się postępowanie
upadłościowe ani spółka nie uległa likwidacji i nadal jest podmiotem, przeciwko
któremu dalsza egzekucja może być skutecznie prowadzona, lecz konieczne staje
się rozważenie, czy przed wydaniem decyzji o przeniesieniu odpowiedzialności z
tytułu egzekwowanych kwot na osoby trzecie (członków zarządu) egzekucja nie
10
dała rezultatu lub jej rezultat był częściowy. Z tego punktu widzenia motywy
subsumcji art. 116 Ordynacji podatkowej w związku z art. 31 i 32 ustawy o systemie
ubezpieczeń społecznych, które Sąd Apelacyjny sprowadził do tezy, że
„prowadzone liczne postępowania egzekucyjne i administracyjne przeciwko spółce
nie doprowadziły do zaspokojenia wierzytelności, co stanowi niepodważalny dowód
na bezskuteczność egzekucji wobec spółki”, są wystarczające. W świetle
ujawnionych w uzasadnieniu Sądu drugiej instancji ustaleń zaistniała sytuacja, w
której organ dochodzący należności, nieobciążony poszukiwaniem nieujawnionych
przez dłużnika składników mienia, z którego egzekucja umożliwiałaby zaspokojenie
należności składkowych w znacznej w całości lub choćby w znacznej części, miał
do czynienia z bezczynnym dłużnikiem. Prezentowane przez skarżących
stanowisko obarczające wierzyciela (organ ubezpieczeń społecznych) obowiązkiem
poszukiwania nieujawnionych przez dłużnika składników mienia, z którego
egzekucja umożliwiałaby zaspokojenie należności składkowych w znacznej części,
było chybione i bezpodstawne w zakresie, w jakim sprowadzało się do wytknięcia
wadliwości prowadzonego postępowania egzekucyjnego ze względu na kierowanie
go do innych składników majątku dłużnej spółki, niż posiadana nieruchomość.
Należy zważyć, że egzekucja z nieruchomości wymaga wyłożenia znacznych kwot i
dlatego może być brana przez wierzyciela pod uwagę jako ostateczność, oraz że –
jak wskazują skarżący – nieruchomość należąca do spółki została z
pokrzywdzeniem wierzycieli wyzbyta zanim wierzyciel podjął decyzję o objęciu jej
egzekucją.
Instytucja przeniesienia zobowiązań składkowych wobec funduszy
ubezpieczeniowych na osoby trzecie nie została ustanowiona w celu ochrony
dłużników, lecz w celu zabezpieczenia należności wierzyciela (organu ubezpieczeń
społecznych), który w zamiarze odzyskania tych należności wskazuje na
bezskuteczność egzekucji skierowanej do znanych lub ujawnionych mu w
postępowaniu egzekucyjnym składników majątku dłużnej spółki. Należy pamiętać,
że ocena działań wierzyciela musi być dokonywana z punktu widzenia celu
instytucji ustanowionej do ochrony należności składkowych (por. wyroki Sądu
Najwyższego z dnia 6 czerwca 1997 r., III CKN 65/97, OSNC 1997 nr 11, poz. 181,
OSP 1998 nr 1, poz. 6, z dnia 24 lutego 2010 r., II UK 209/09 i z dnia 14 maja 2008
11
r., II UK 283/07, dotychczas niepublikowane). Nawet przy uwzględnieniu
wyjątkowego, posiłkowego charakteru odpowiedzialności członków zarządu, która
może zaistnieć tylko wtedy, gdy spółka – dłużnik główny – nie jest w stanie
wywiązać się ze swoich zobowiązań (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia z dnia
30 maja 2008 r., III CSK 12/08, niepublikowany), nie jest konieczne wyczerpanie
wszelkich możliwości egzekucji bezpośrednio od samej spółki, gdy spółka jest
niewypłacalna (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 18 kwietnia 2007 r., V CSK
55/07, OSNC ZD 2008/A, poz. 24). Egzekucja prowadzona przed wydaniem decyzji
w dniu 23 lutego 2007 r. od czerwca 2003 r., która doprowadziła tylko do
częściowego zaspokojenia wierzyciela, jest bezskuteczna. Za bezskuteczną może
być uznana także egzekucja, w której toku wierzyciel uzyskał tylko częściowe
zaspokojenie. W takim przypadku egzekucja jest bezskuteczna co do tych
roszczeń, które nie zostały zaspokojone (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 14
kwietnia 2010 r., III UK 83/09, dotychczas niepublikowany).
Z ugruntowanej wykładni art. 116 § 1 Ordynacji podatkowej w związku z art.
31 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych wynika, że dowodem
bezskuteczności egzekucji jest nie tylko postanowienie o umorzeniu postępowania
egzekucyjnego ze względu na jego bezskuteczność (por. uzasadnienie uchwały
składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z dnia 13 maja 2009 r., I UZP 4/09,
OSNP 2009 nr 23-24, poz. 319 lub wyrok z dnia 2 września 2009 r., II UK 336/08,
dotychczas niepublikowany). Wprawdzie decyzja komornika o umorzeniu
postępowania egzekucyjnego na tej podstawie, że organ rentowy nie wskazał w
terminie wyznaczonym przez komornika sposobu egzekucji, przez co nie dokonał
czynności niezbędnej do dalszego jej prowadzenia postępowania egzekucyjnego
(art. 823 k.p.c.), nie jest dowodem bezskuteczności egzekucji, lecz nic nie stoi na
przeszkodzie wykazaniu bezskuteczności egzekucji w inny sposób. Aprobowana
jest liberalna wykładnia, która dopuszcza potwierdzenie bezskuteczności egzekucji
także w inny sposób, niż formalne postanowienie o umorzeniu postępowania
egzekucyjnego lub upadłościowego z powodu ich bezskuteczności, z
wykorzystaniem dowolnych środków dowodowych, wskazujących, że spółka nie ma
majątku pozwalającego na zaspokojenie wierzyciela pozywającego członków
zarządu (por. wyroki Sądu Najwyższego z dnia 26 czerwca 2003 r., V CKN 416/01,
12
PPH 2004 nr 5, s. 53 z aprobującą glosą A. Karolaka, z dnia 31 stycznia 2007 r., II
CSK 417/06, niepublikowany, z dnia 9 kwietnia 2008 r., V CSK 527/07,
niepublikowany, uchwałę składu siedmiu sędziów Naczelnego Sądu
Administracyjnego z dnia 8 grudnia 2008 r., II FPS 6/08, ZNSA 2009 nr 2, poz.139).
Gdy egzekucja przeciwko spółce okaże się bezskuteczna, członkowie
zarządu osób prawnych gwarantują całym swoim majątkiem wykonanie
zobowiązania publicznego zarządzanej przez nich spółki. Ich odpowiedzialność
może być wyłączona tylko po wykazaniu przesłanek egzoneracyjnych
przewidzianych w art. 116 § 1 in fine i § 2 Ordynacji podatkowej. Jedną z nich jest
zgłoszenie we właściwym czasie wniosku o ogłoszenie upadłości lub wszczęcie
postępowania zapobiegającego ogłoszeniu upadłości (postępowanie układowe).
Stwierdzenie, że sytuacja majątkowa spółki obligowała członków zarządu do
zgłoszenia wniosku o ogłoszenie upadłości i uznanie, że „organ rentowy zasadnie
wskazał, iż zarząd zamiast wniosku o restrukturyzację powinien był zgłosić wniosek
o ogłoszenie upadłości”, choć lakoniczne, wskazuje, że żaden z członków zarządu
nie zgłosił wniosku o ogłoszenie upadłości ani skutectni nie wszczął postępowania
zapobiegającego jej ogłoszeniu. W orzecznictwie prezentowany jest pogląd, że
użyte w art. 116 § 1 pkt 1 Ordynacji podatkowej pojęcie „postępowanie
zapobiegające ogłoszeniu upadłości” obejmuje także postępowanie
restrukturyzacyjne dotyczące składek na ubezpieczenia społeczne i ubezpieczenie
zdrowotne oraz innych należności Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, Funduszu
Pracy i Funduszu Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych, prowadzone na
podstawie przepisów ustawy z dnia 30 sierpnia 2002 r. o restrukturyzacji niektórych
należności publicznoprawnych od przedsiębiorców (Dz.U. Nr 155, poz. 1287 ze
zm.). Złożenie wniosku o restrukturyzację może stanowić podstawę uwolnienia
członków zarządu spółki od odpowiedzialności, jednak wszczęcie tego
postępowania musi nastąpić we właściwym czasie, gdy zaspokojenie przez spółkę
w całości należności z tytułu składek na ubezpieczenie społeczne wobec Zakładu
Ubezpieczeń Społecznych jako uprzywilejowanego wierzyciela wyłączonego z
układu z mocy prawa pozostaje realne (por. wyroki Sądu Najwyższego z dnia 27
października 2009 r., II UK 83/09, OSNP 2011 nr 11-12, poz. 161 i z dnia 14
stycznia 2011 r., II UK 171/10, niepublikowany). Trudności finansowe spółki nie
13
pozwoliły na wykonanie warunków restrukturyzacyjnych i układu ratalnego, gdyż
okazały się niemożliwe do realizacji.
W celu uwolnienia się od odpowiedzialności za zaległości z tytułu składek na
podstawie art. 116 § 1 pkt 2 Ordynacji podatkowej członek zarządu może wskazać
mienie spółki, z którego egzekucja ma umożliwić zaspokojenie zaległości
składkowych spółki w znacznej części, lecz tylko takie, które istnieje po wydaniu
decyzji przenoszącej odpowiedzialność za dług na osoby trzecie. Nie zwalnia z
odpowiedzialności osobistej za dług spółki okoliczność, którą skarżący opisują jako
egzonerujące wskazanie mienia, wskazanie nieruchomości, która po sprzedaży w
dniu 13 grudnia 2004 r., jeszcze przed wydaniem decyzji o przeniesieniu
odpowiedzialności za długi spółki na skarżących i po wydaniu decyzji w tym
przedmiocie, do spółki nie należała.
W tym stanie rzeczy, gdy egzekucja długu składkowego wobec spółki
okazała się bezskuteczna, a członkowie jej zarządu nie wykazali okoliczności
uwalniających ich od osobistej odpowiedzialności za ten dług, aktualne stały się
zarzuty Zenona M. i Wiesława W. dotyczące wad decyzji Zakładu Ubezpieczeń
Społecznych w zakresie określenia, że odpowiedzialność wszystkich skarżących,
dłużników zobowiązań składkowych osoby prawnej, ustalona na podstawie decyzji o
przeniesieniu tych zobowiązań, jest solidarna. Wyrzeczenie w decyzji o solidarności
dłużników było konieczne, gdyż dopiero z chwilą jej wydania w stosunku do każdego z
nich można dokonać wyboru dłużnika (członka zarządu), od którego Zakład
Ubezpieczeń Społecznych będzie dochodził zaspokojenia wierzytelności,
wykorzystując reżim odpowiedzialności solidarnej. Orzecznictwo Sądu Najwyższego
w tej materii jest jednolite. W wyroku z 16 lipca 2008 r. (I UK 9/08, OSNP 2009 nr
23-24, poz. 324) Sąd Najwyższy stwierdził, że członkowie zarządu osoby prawnej,
których odpowiedzialność za zaległości należności publicznoprawnych ustalił w
decyzji właściwy organ Zakładu Ubezpieczeń Społecznych, mogą odwołać się od
tej decyzji także w części dotyczącej nieobjęcia odpowiedzialnością pozostałych
członków zarządu, i podkreślił, że taka decyzja powinna dotyczyć wszystkich
członków zarządu oraz wskazywać, że ich odpowiedzialność jest solidarna z innymi
członkami zarządu. Decyzja ta ma charakter prawo kształtujący i wierzyciel (organ
rentowy) może dokonać wyboru dłużnika dopiero po powstaniu solidarnego
14
zobowiązania. Stanowisko to zaakceptował Sąd Najwyższy w uchwale składu
siedmiu sędziów z dnia 15 października 2009 r. (I UZP 3/09, OSNP 2011 nr 1-2,
poz. 13), przeciwstawiając się jedynie tezie, że decyzja musi obejmować także
spółkę (por. wyroki Sądu Najwyższego z dnia 8 października 2010 r., I UK 112/10, z
dnia 3 marca 2011 r., II UK 307/10, Monitor Prawniczy 2011 nr 4, s. 170, wyrok z
dnia 9 czerwca 2010 r., II UK 37/10, OSNP 2011 nr 23-24, poz. 302, uchwałę NSA
z 9 marca 2009 r. I FPS 4/08, ONSAiWSA 2009 nr 3, poz. 47).
Skarżący Zenon M. i Wiesław W., dążąc do ograniczenia odpowiedzialności,
wskazali na niezastosowanie art. 116 § 2 Ordynacji podatkowej w związku z art. 31
i 32 ustawy systemowej, skutkujące utrzymaniem w mocy decyzji stwierdzających
ich odpowiedzialność jako członków zarządu spółki za zobowiązania z tytułu
odsetek, powstałe po dacie ich odwołania z pełnionej funkcji. Obciążenie składkami
nie narusza tych przepisów; obowiązek zapłaty odsetek od zaległości podatkowych
wynika z art. 107 § 2 pkt 2 Ordynacji podatkowej, który interpretowany w kontekście
zasady subsydiarnej odpowiedzialności członków zarządu spółki w stosunku do
odpowiedzialności tej spółki, nakazuje uwzględnienie, że zobowiązanie członka
zarządu jest równe zobowiązaniu, które obciąża spółkę. Należności z tytułu składek
na ubezpieczenia społeczne stają się wymagalne każdorazowo w datach
zaktualizowania się obowiązku samoobliczenia i opłacenia składek; nieopłacone w
ustawowo określonym terminie składki na ubezpieczenia społeczne powodują
powstanie od tej daty zaległości składkowej z mocy samego prawa (por.
uzasadnienie wyroku Sądu Najwyższego z dnia 23 października 2006 r., I UK
126/06, OSNP 2007 nr 21 – 22, poz. 331). Zobowiązanie spółki zwiększają zatem
odsetki należne od wymagalności świadczenia objętego w tytule wykonawczym
wydanym przeciwko spółce (por. art. 53 § 1 Ordynacji podatkowej w związku z art.
23 ust. 1 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych; uchwałę Sądu Najwyższego
z dnia 7 grudnia 2006 r., III CZP 118/06, OSNC 2007 nr 9, poz. 136 z glosą Adama
Karolaka, Prawo Spółek 2008, nr 7-8, s. 87 oraz wyroki Sądu Najwyższego z dnia
21 lutego 2002 r., IV CKN 793/00, OSNC 2003 nr 2, poz. 22, z dnia 21 maja 2004 r.
III CK 55/2003, niepublikowany i z dnia 22 czerwca 2005 r., III CK 678/2004,
niepublikowany, z dnia 13 października 2004 r., II UK 489/03, OSNP 2005 nr 7,
poz. 100, z dnia 4 lutego 2009 r., II UK 154/08, OSNP 2010 nr 15-16, poz. 201, z
15
dnia 9 maja 2007 r., I UK 362/06, OSNP 2008 nr 11-12, poz. 175). Członek zarządu
spółki nie może ponosić odpowiedzialności tylko za odsetki za zwłokę za okres od
daty ogłoszenia upadłości (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 16 października
1998 r., III CKN 650/97, OSNC 1999 nr 3, poz. 64 oraz wyrok Naczelnego Sądu
Administracyjnego z dnia 20 grudnia 2011 r., I FSK 192/11, www.orzeczenia-
nsa.pl).
Przepisy określające podstawy zaskarżenia wyroku skargą kasacyjną
wyłączają dopuszczalność zgłaszania nowych zarzutów, wymagających ustaleń
faktycznych, i w tym kontekście należało ocenić zarzuty naruszenia art. 46 ust. 1 w
związku z art. 7 ust. 1 ustawy o rachunkowości i rozmiaru zobowiązania
określonego w decyzjach ZUS z dnia 23 lutego i z dnia 25 maja 2007 r., powiązane
przez skarżącego Janusza J. z niewskazaniem wielkości zadłużenia spółki „R.”
wobec Zakładu Ubezpieczeń Społecznych, którym członkowie zarządu nie mogą
być obciążeni wobec częściowego wyegzekwowania długu od spółki. Z tego punktu
widzenia wysokość zobowiązania nie była kwestionowana w postępowaniu
sądowym.
Uwzględniając zarzuty ocenione jako uzasadnione, Sąd Najwyższy uchylił
zaskarżony wyrok Sądu Apelacyjnego w całości i przekazał sprawę do ponownego
rozpoznania także w przedmiocie umorzenia postępowania zażaleniowego co do
kosztów postępowania (art. 39815
§ 1 k.p.c.).
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 6 marca 2012 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Zbigniew Myszka (przewodniczący)
SSN Bogusław Cudowski
SSN Beata Gudowska (sprawozdawca)
w sprawie z odwołania Zenona M. i in. ,
przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych
o przeniesienie odpowiedzialności za zobowiązania Spółki "R." SA na członków
zarządu,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń
Społecznych i Spraw Publicznych w dniu 6 marca 2012 r.,
skarg kasacyjnych ubezpieczonych od wyroku Sądu Apelacyjnego
z dnia 18 stycznia 2011 r.,
uchyla zaskarżony wyrok i przekazuje sprawę do ponownego
rozpoznania Sądowi Apelacyjnemu, z orzeczeniem o kosztach
postępowania kasacyjnego.
2
Uzasadnienie
Wyrokiem z dnia 18 stycznia 2011 r. Sąd Apelacyjny, na skutek apelacji
organu rentowego, zmienił wyrok Sądu Okręgowego z dnia 29 kwietnia 2009 r.
zmieniający decyzje z dnia 23 lutego i 25 maja 2007 r. i stwierdzający, że Zenon
M., Wiesław W. i Janusz J. nie odpowiadają za zaległości z tytułu składek na
ubezpieczenia społeczne, ubezpieczenie zdrowotne i Fundusz Pracy oraz Fundusz
Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych stanowiące zobowiązanie spółki „R."
S.A. Sąd drugiej instancji oddalił odwołania wszystkich ubezpieczonych od decyzji
stwierdzających, że spółka nie wywiązała się ze swojego zobowiązania zapłaty
składek na wskazane fundusze w okresach od dnia 1 grudnia 2001 r. do dnia 28
lutego 2003 r. oraz od dnia 1 maja 2003 r. do dnia 31 lipca 2004 r., na
ubezpieczenia zdrowotne za okres od dnia 1 lutego 2002 r. do dnia 30 kwietnia
2002 r., od dnia 1 maja 2003 r. do dnia 31 lipca 2004 r. i na Fundusz Pracy oraz
Fundusz Gwarantowanych Świadczeń pracowniczych za okres od dnia 1 grudnia
2001 r. do dnia 28 lutego 2003 r. oraz od dnia 1 maja 2003 r. do dnia 31 lipca 2004
r. i uznał za uzasadnione przeniesienie zobowiązań spółki powstałych w tych
okresach na osoby, które wówczas pełniły funkcję członków zarządu – na Zenona
M. do kwoty 1.277.700,97 zł, uwzględniającej odsetki w kwocie 837.060,97 zł, na
Wiesława W. do kwoty 709.096,58 zł z odsetkami w wysokości 436.356,58 zł. i na
Janusza J. do kwoty 1.277.700,97 zł z odsetkami w kwocie 837.060,97 zł – na
dzień 23 lutego 2007 r.
Sąd pierwszej instancji, Sąd Okręgowy ustalił, że spółka “R.” S.A. prowadziła
działalność gospodarczą w latach 2000 – 2004, produkując prefabrykowane
budynki i świadcząc usługi budowlane. W latach 2000 - 2002 była w dobrej kondycji
finansowej, zajmowała poważną pozycję na rynku, zatrudniała ok. 100
pracowników, realizowała kilka kontraktów, miała zabezpieczenia w kaucjach
gwarancyjnych, których termin realizacji upływał w drugiej połowie 2004 r.
Dysponowała majątkiem ruchomym i posiadała nieruchomość położoną przy ul. E.
4 z budynkiem biurowym o powierzchni około 200 m2
, halą produkcyjną o pow. 300
m2
oraz halą magazynową o pow. 200 m2
, której wartość rynkowa w 1999 r.
wynosiła 1.850.835,00 zł, a wartość odtworzeniowa kształtowała się w granicach
3
967 566,00 zł. W skład majątku nietrwałego spółki wchodziły środki transportu i
wyposażenie techniczne hali produkcyjnej, których wartość szacowano na kwotę
około 300.000 złotych. Ogólnie majątek spółki w tamtym okresie można było w
przybliżeniu określić na kwotę 4 milionów złotych. Warunki finansowe pogorszyły
się w drugiej połowie 2002 r. w związku z trudną sytuacją na rynku i
niewywiązywaniem się kontrahentów z zobowiązań wobec spółki.Trudności miały
jednak charakter przejściowy i nie uzasadniały złożenia wniosku o ogłoszenie
upadłości. Wobec powstałego zadłużenia względem Zakładu Ubezpieczeń
Społecznych, spółka przystąpiła do postępowania restrukturyzacyjnego i układu
ratalnego, jednakże warunki restrukturyzacyjne określone przez organ ubezpieczeń
społecznych okazały się niemożliwe do realizacji. W stosunku do spółki nie toczyło
się ustępowanie upadłościowe ani postępowanie likwidacyjne i nie została
wykreślona z rejestru przedsiębiorców. W dniu 27 sierpnia 2004 r. zmienił się
zarząd; prezesem został Sebastian W. Zmienił się także właściciel nieruchomości
położonej przy ul. E. 4, wpisanej do księgi wieczystej, którą w dniu 13 grudnia 2004
r. nabyła Dorota W.
Wnioskami z dnia 27 czerwca 2003 r. i z dnia 4 lipca 2003 r. Zakład
Ubezpieczeń Społecznych, wystąpił o wszczęcie – na podstawie wielu tytułów
egzekucyjnych obejmujących różne kwoty – egzekucji z ruchomości dłużnika
znajdujących się w siedzibie spółki przez ich zajęcie i sprzedaż w drodze licytacji, z
rachunku bankowego w BPH S.A. oraz z wierzytelności i innych praw majątkowych
przysługujących spółce-dłużniczce. W wyniku czynności egzekucyjnych
zrealizowano tytuły wykonawcze na kwoty 13.179.30 zł, 11.475,30 zł oraz
13.695,90 zł. W pozostałych sprawach prowadzonych przez komornika, o sygn.
/.../, nie ujawniono żadnego majątku spółki podlegającego zajęciu, z wyjątkiem
ruchomości niepodlegających egzekucji (art. 829 k.p.c.). Ostatecznie te
postępowania zostały umorzone z mocy prawa, na podstawie art. 823 k.p.c.,
ponieważ organ rentowy nie wskazał w terminie wyznaczonym przez komornika
sposobu egzekucji; nie dokonał czynności niezbędnej do dalszego jej prowadzenia,
o czym zawiadomiono Zakład Ubezpieczeń Społecznych w dniu 21 czerwca 2006
r.
4
W ocenie Sądu pierwszej instancji, w tym stanie faktycznym nie było
podstaw prawnych do przeniesienia odpowiedzialności za zobowiązania składkowe
spółki na byłych członków jej zarządu, gdyż organ rentowy nie wykazał
bezskuteczności egzekucji z majątku spółki, skoro nie wyczerpał wszelkich jej
sposobów, a postępowanie egzekucyjne zostało umorzone nie wskutek
bezskuteczności egzekucji, lecz ze względu na niewykonanie przez wierzyciela
czynności umożliwiających jego kontynuowanie. Jednocześnie Sąd Okręgowy
uznał, że w czasie sprawowania mandatów przez ubezpieczonych nie zachodziły
przesłanki złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości spółki.
W tym samym stanie faktycznym Sąd Apelacyjny stwierdził, że Sąd
Okręgowy błędnie przyjął, iż organ rentowy nie wyczerpał wszystkich sposobów
egzekucji, gdyż liczne postępowania egzekucyjne i administracyjne przeciwko
spółce nie doprowadziły do zaspokojenia wierzytelności, a to stanowi
niepodważalny dowód na okoliczność bezskuteczności egzekucji względem spółki.
Uznał także, że Sąd pierwszej instancji błędnie ocenił sytuację finansową spółki,
przez co bezzasadnie przyjął, iż podejmowana przez organ rentowy egzekucja nie
odnosiła się do całości majątku, podczas gdy podejmowane przez organ rentowy
próby egzekucji należności były kierowane do wszystkich możliwych składników
majątkowych spółki, lecz nie przyniosły spodziewanego rezultatu. Nieruchomość
położona w S. została sprzedana w dniu 10 września 2004 r., przed tym jak
komornik pismem z dnia 15 października 2004 r. zobowiązał organ rentowy do
wskazania sposobu egzekucji. Sąd Apelacyjny podał także, że organ rentowy od
dnia 16 marca 2006 r. do dnia 31 maja 2006 r. przeprowadził kontrolę spółki, która
nie doprowadziła do ujawnienia składników majątkowych umożliwiających
zaspokojenie wierzytelności. Wskazał, że organ rentowy w sposób należyty
wykazał spełnienie tzw. pozytywnych przesłanek odpowiedzialności członków
zarządu spółki; ubezpieczeni byli członkami zarządu „R." S.A. oraz egzekucja z
majątku spółki okazała się bezskuteczna.
Skargi kasacyjne Zenona M. i Wiesława W., obejmujące wyrok Sądu
Apelacyjnego w całości, zostały oparte na podstawie obejmującej naruszenie
przepisów postępowania, w ramach której zarzucono obrazę art. 328 § 1 w
związku z art. 391 k.p.c. przez pominięcie w uzasadnieniu orzeczenia podstawy
5
faktycznej rozstrzygnięcia, art. 236 w związku z art. 328 § 2 i art. 391 § 1 k.p.c.
przez nieokreślenie w uzasadnieniu orzeczenia w sposób dostatecznie pewny
materiału dowodowego mającego stanowić podstawę merytorycznego
rozstrzygnięcia, art. 328 § 2 w związku z art. 391 § 1 i art. 233 § 1 k.p.c. przez
pominięcie w uzasadnieniu wyroku oceny znacznej części materiału dowodowego,
mimo zmiany ustaleń faktycznych poczynionych w postępowaniu
pierwszoinstancyjnym, art. 382 k.p.c. przez odwołanie się w ocenie zebranego w
sprawie materiału dowodowego w zakresie przesłanek dających podstawy do
ogłoszenia upadłości spółki wyłącznie do wybranych dokumentów, podczas gdy
pominięty materiał dowodowy wskazywał na przeciwieństwo dowodów, które
zostały poddane cenie, art. 328 § 2 k.p.c. w związku z art. 391 § 1 k.p.c. i w
związku z art. 382 k.p.c. przez dokonanie odmiennej od Sądu pierwszej instancji
oceny materiału sprawy bez przeprowadzenia postępowania dowodowego, w
szczególności co do wykazania przez organ ubezpieczeń społecznych
bezskuteczności egzekucji prowadzonej przeciwko spółce oraz co do trwałości jej
trudności finansowych, jednocześnie bez wskazania, na których dowodach oparto
rozstrzygnięcie, które z nich uznano za wiarygodne, a którym tego przymiotu
odmówiono i dlaczego, art. 233 § 1 w związku z art. 391 § 1 k.p.c. przez dokonanie
oceny dowodów przeprowadzonych w postępowaniu pierwszoinstancyjnym
sprzecznie z oceną dokonaną przez Sąd pierwszej instancji, bez wskazania, na
czym polegała jej wadliwość.
W ramach podstawy skargi obejmującej naruszenie prawa materialnego
skarżący wskazali na błędną wykładnię i w konsekwencji niewłaściwe
zastosowanie art. 116 § 1 Ordynacji podatkowej w związku z art. 31 i 32 ustawy o
systemie ubezpieczeń społecznych przez przyjęcie, że wskazane przepisy nie
wymagają, by decyzja przenosząca na członka zarządu odpowiedzialność z tytułu
niezapłaconych składek zawierała stwierdzenie, że jest to odpowiedzialność
solidarna ze wszystkimi wymienionymi „z imienia i nazwiska" członkami zarządu
spółki obowiązanej uprzednio do ich uiszczenia, a w konsekwencji niedokonanie
zamiany decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych w ten sposób; art. 116 § 1
Ordynacji podatkowej przez błędną wykładnię polegającą na przyjęciu, że każde
postępowanie egzekucyjne niezakończone wyegzekwowaniem całości
6
dochodzonych należności bez względu na przyczynę zakończenia postępowania
egzekucyjnego, w tym w szczególności na skutek niepodjęcia przez wierzyciela
czynności niezbędnych dla dalszego prowadzenia egzekucji, obejmujących
wskazanie wiadomego wierzycielowi mienia dłużnika, wypełnienia przesłankę
bezskuteczności egzekucji, art. 116 § 1 Ordynacji podatkowej (w stosunku do
zobowiązań objętych zaskarżoną decyzją powstałych po dniu 1 stycznia 2003 r.
art. 116 § 1 pkt 1 lit. Ordynacji podatkowej w brzmieniu zmienionym z dniem 1
stycznia 2003 r.) w związku z art. 31 i art. 32 ustawy systemowej przez błędną
wykładnię, że przesłanka zwalniająca członka zarządu spółki kapitałowej od
odpowiedzialności za jej zobowiązania, polegająca na braku winy w zgłoszeniu
wniosku o ogłoszenie upadłości nie jest spełniona w sytuacji, gdy na dzień
zaprzestania przez daną osobę pełnienia funkcji członka zarządu spółki kapitałowej
majątek tej spółki znacznie przekraczał całkowitą wartość zobowiązań (zarówno
publicznoprawnych, jak i cywilnoprawnych) tej spółki; przyjęcie, że nie wystąpiła
przesłanka zwolnienia członka zarządu od odpowiedzialności za zobowiązania
spółki, gdy skarżący zarówno w toku poprzedzającego wydanie decyzji przez
Zakład Ubezpieczeń Społecznych, jak i w toku postępowania przed Sądem drugiej
instancji wskazywał, znane organowi rentowemu, mające znaczną wartość mienie
spółki, z którego nie została przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych
przeprowadzona egzekucja, gdyż ten nie uiścił zaliczki na biegłego mającego
ustalić wartość zajętych ruchomości oraz pojazdu mechanicznego ujawnionego
przez organ rentowy w toku kontroli spółki oraz mienie nieruchome, do którego
można było skierować egzekucję przez występienie z powództwem opartym na art.
527 k.c. Na tle tego zarzutu skarżący sformułowali zagadnienie prawne, czy
stanowi przesłankę egzoneracyjną przewidzianą w art. 116 § 1 pkt 2 Ordynacji
podatkowej wskazanie przez byłego członka zarządu mienia spółki stanowiącego
nieruchomość, co do której pozostali wierzyciele spółki, w drodze powództwa
pauliańskiego skierowanego do nabywcy tej nieruchomości, uzyskali prawomocne
wyroki stwierdzające, że została zbyta z pokrzywdzeniem wierzycieli. W dalszej
części wskazali niezastosowanie art. 116 § 2 Ordynacja podatkowej w związku z
art. 31 i 32 ustawy systemowej, skutkujące utrzymaniem w mocy decyzji
7
stwierdzających odpowiedzialność członków zarządu spółki za zobowiązania z
tytułu odsetek, powstałe po dacie ich odwołania z pełnionej funkcji.
Skarżący wnieśli o uchylenie zaskarżonego wyroku i orzeczenie co do istoty
sprawy przez utrzymanie w mocy wyroku Sądu pierwszej instancji o
uwzględnienieniu ich odwołań i zasądzenie na ich rzecz kosztów postępowania
obejmujących koszty zastępstwa przez radcę prawnego ustalone w odniesieniu
do wartości przedmiotu zaskarżenia, ewentualnie o uchylenie zaskarżonego
wyroku i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi Apelacyjnemu
w Krakowie.
Skarga kasacyjna Janusza J. została oparta na podstawie naruszenia prawa
materialnego przez błędną wykładnię art. 116 § 1 Ordynacji podatkowej w
związku z art. 31 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych przez uznanie, że
nastąpiło wypełnienie przesłanki bezskuteczności egzekucji, mimo że egzekucja
nie była kierowana do całego majątku spółki, a Zakład Ubezpieczeń Społecznych
wykazywał w jej trakcie bierność; art. 46 ust. 1 w związku z art. 7 ust. 1 ustawy o
rachunkowości przez uznanie na podstawie bilansów spółki, że spółka „R.” S.A.
nie była w stanie regulować bieżących należności, gdyż jej dochód nie pokrywał
straty, gdy tymczasem ujęta po stronie pasywów strata odzwierciedlała
zobowiązania wobec Zakładu Ubezpieczeń Społecznych. W ramach drugiej
podstawy kasacyjnej wskazał naruszenie art. 328 § 2 k.p.c. w związku z art. 391
§ 1 k.p.c. przez niewskazanie w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku przyczyn,
dla których uznano, że nie ma znaczenia bezczynność Zakładu Ubezpieczeń
Społecznych w postępowaniu egzekucyjnym, w szczególności nieprowadzenie
egzekucji z ruchomości oraz przez niewskazanie wielkości zadłużenia spółki „R.”
wobec Zakładu Ubezpieczeń Społecznych, którym członkowie zarządu nie mogą
być obciążeni wobec częściowego wyegzekwowania długu od spółki. Skargą
kasacyjną objął również orzeczenie zawarte w pkt II zaskarżonego wyroku w
przedmiocie umorzenia postępowania zażaleniowego, zarzucając naruszenie art.
355 § 1 k.p.c. w związku z art. 391 § 1 k.p.c. Wniósł o uchylenie zaskarżonego
wyroku i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi Apelacyjnemu
lub o jego zmianę przez oddalenie apelacji oraz orzeczenie w przedmiocie
kosztów postępowania w zakresie postępowania kasacyjnego oraz w zakresie
8
objętym punktem II skarżonego wyroku, a zatem co do kosztów postępowania
przed Sądami obu instancji.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Należy uznać za trafne zarzuty, które wskazują na braki motywacyjne
zaskarżonego wyroku, lecz jednocześnie podkreślić, że naruszenie art. 328 § 2
k.p.c. stanowi podstawę kasacyjną tylko wtedy, gdy uchybienia sądu drugiej
instancji uniemożliwiają kontrolę zaskarżonego orzeczenia (por. np. wyroki Sądu
Najwyższego z dnia 19 grudnia 2003 r. III CK 80/02, OSNC 2005, nr 1, poz. 17 i z
dnia 5 października 2011 r., II PK 42/11), co w niniejszej sprawie nie nastąpiło. W
szczególność nie napotyka przeszkód odtworzenie na podstawie uzasadnienia
zaskarżonego wyroku podstawy faktycznej rozstrzygnięcia.
Odnosząc się do zarzutu naruszenia art. 382 k.p.c., należy przypomnieć, że
sąd drugiej instancji może zmienić ustalenia faktyczne, stanowiące podstawę
wydania wyroku sądu pierwszej instancji, w zasadzie bez konieczności
przeprowadzenia postępowania dowodowego uzasadniającego odmienne ustalenia
(por. uchwałę składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego, zasadę prawną z dnia
23 marca 1999 r., III CZP 59/98, OSNC 1999, nr 7-8, poz. 124). Sąd Apelacyjny,
wydając zaskarżony wyrok, zanegował z przyczyn wyjaśnionych w uzasadnieniu
część ustaleń Sądu Okręgowego; oparłszy się na materiale dowodowym zebranym
przez Sąd pierwszej instancji, odmiennie ocenił okoliczność wykazania przez organ
ubezpieczeń społecznych bezskuteczności egzekucji prowadzonej przeciwko
spółce akcyjnej oraz inaczej odniósł się do dowodów wskazujących na trwałość jej
trudności finansowych. Stwierdził, że choć egzekucja nie była prowadzona co
całego znanego wierzycielowi majątku spółki-dłużniczki, próby egzekucji należności
podejmowane przez organ ubezpieczeń społecznych były kierowane do
“wszystkich możliwych” składników majątkowych spółki, lecz nie przyniosły
spodziewanego rezultatu. Z ustaleń faktycznych Sądu pierwszej instancji wynikało,
że wnioski egzekucje wskazywały na trzy sposoby prowadzenia egzekucji: z
ruchomości, z rachunku bankowego oraz z wierzytelności i innych praw
majątkowych przysługujących dłużnikowi, przy czym wniosku o egzekucję z
9
nieruchomości organ ubezpieczeń społecznych nie złożył. Pozwalało to na
odniesienie się do kwestii bezskuteczności egzekucji wobec spółki, której
rozstrzygnięcie ważyło na orzeczeniu co do istoty sprawy. Sąd drugiej instancji
przyjął, że o bezskuteczności egzekucji można twierdzić przez odniesienie tego
stanu do możliwości zaspokojenia ze względu na przedmiot i zakres prowadzonej
egzekucji. Pogląd ten znajduje odniesienie do stanowiska Sądu Najwyższego
wyrażonego w uchwale składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z dnia 13 maja
2009 r. (I UZP 4/09, OSNP 2009 nr 23-24, poz. 319) i podtrzymanego w wyrokach
Sądu Najwyższego z dnia 28 października 2009 r., I UK 134/09, z dnia 17 lipca
2009 r., I UK 49/09, z dnia 6 października 2009 r., II UK 43/09, z dnia 2 września
2009 r., II UK 336/08, z dnia 18 marca 2010 r., II UK 303/09, w których stwierdzono,
że egzekucja z majątku spółki przewidziana w art. 116 § 1 ustawy z dnia 29
sierpnia 1997 r. – Ordynacja podatkowa (jednolity tekst: Dz.U. z 2005 r. Nr 8, poz.
60 ze zm.) w związku z art. 31 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie
ubezpieczeń społecznych (jednolity tekst: Dz.U. z 2009 r., Nr 205, poz. 1585 ze
zm.) jest bezskuteczna, jeżeli nie ma wątpliwości, że nie istnieje żadna możliwość
zaspokojenia egzekwowanej wierzytelności z jakiejkolwiek części majątku spółki.
Bezskuteczność egzekucji rozumiana jest przy tym jako niemożność uzyskania
zaspokojenia z całego majątku spółki, a nie tylko z pewnych jego składników. Takie
stwierdzenie jest możliwe jednak nie tylko wówczas, gdy egzekucja prowadzona
była do całego majątku spółki i nie dała rezultatu, lecz także, gdy egzekucja ze
znanego organowi ubezpieczeń społecznych (wierzycielowi) majątku spółki okazała
się w całości lub w części bezskuteczna, a odpowiedzialni członkowie zarządu nie
wskazali w postępowaniu egzekucyjnym na inne mienie spółki, z którego egzekucja
umożliwiała zaspokojenie tych zaległości w znacznej części (por. wyrok Sądu
Najwyższego z dnia 14 maja 2008 r., II UK 283/07, niepublikowany).
Wprawdzie prowadzenie egzekucji do całego majątku spółki nabiera
szczególnego znaczenia wtedy, gdy wobec spółki nie toczyło się postępowanie
upadłościowe ani spółka nie uległa likwidacji i nadal jest podmiotem, przeciwko
któremu dalsza egzekucja może być skutecznie prowadzona, lecz konieczne staje
się rozważenie, czy przed wydaniem decyzji o przeniesieniu odpowiedzialności z
tytułu egzekwowanych kwot na osoby trzecie (członków zarządu) egzekucja nie
10
dała rezultatu lub jej rezultat był częściowy. Z tego punktu widzenia motywy
subsumcji art. 116 Ordynacji podatkowej w związku z art. 31 i 32 ustawy o systemie
ubezpieczeń społecznych, które Sąd Apelacyjny sprowadził do tezy, że
„prowadzone liczne postępowania egzekucyjne i administracyjne przeciwko spółce
nie doprowadziły do zaspokojenia wierzytelności, co stanowi niepodważalny dowód
na bezskuteczność egzekucji wobec spółki”, są wystarczające. W świetle
ujawnionych w uzasadnieniu Sądu drugiej instancji ustaleń zaistniała sytuacja, w
której organ dochodzący należności, nieobciążony poszukiwaniem nieujawnionych
przez dłużnika składników mienia, z którego egzekucja umożliwiałaby zaspokojenie
należności składkowych w znacznej w całości lub choćby w znacznej części, miał
do czynienia z bezczynnym dłużnikiem. Prezentowane przez skarżących
stanowisko obarczające wierzyciela (organ ubezpieczeń społecznych) obowiązkiem
poszukiwania nieujawnionych przez dłużnika składników mienia, z którego
egzekucja umożliwiałaby zaspokojenie należności składkowych w znacznej części,
było chybione i bezpodstawne w zakresie, w jakim sprowadzało się do wytknięcia
wadliwości prowadzonego postępowania egzekucyjnego ze względu na kierowanie
go do innych składników majątku dłużnej spółki, niż posiadana nieruchomość.
Należy zważyć, że egzekucja z nieruchomości wymaga wyłożenia znacznych kwot i
dlatego może być brana przez wierzyciela pod uwagę jako ostateczność, oraz że –
jak wskazują skarżący – nieruchomość należąca do spółki została z
pokrzywdzeniem wierzycieli wyzbyta zanim wierzyciel podjął decyzję o objęciu jej
egzekucją.
Instytucja przeniesienia zobowiązań składkowych wobec funduszy
ubezpieczeniowych na osoby trzecie nie została ustanowiona w celu ochrony
dłużników, lecz w celu zabezpieczenia należności wierzyciela (organu ubezpieczeń
społecznych), który w zamiarze odzyskania tych należności wskazuje na
bezskuteczność egzekucji skierowanej do znanych lub ujawnionych mu w
postępowaniu egzekucyjnym składników majątku dłużnej spółki. Należy pamiętać,
że ocena działań wierzyciela musi być dokonywana z punktu widzenia celu
instytucji ustanowionej do ochrony należności składkowych (por. wyroki Sądu
Najwyższego z dnia 6 czerwca 1997 r., III CKN 65/97, OSNC 1997 nr 11, poz. 181,
OSP 1998 nr 1, poz. 6, z dnia 24 lutego 2010 r., II UK 209/09 i z dnia 14 maja 2008
11
r., II UK 283/07, dotychczas niepublikowane). Nawet przy uwzględnieniu
wyjątkowego, posiłkowego charakteru odpowiedzialności członków zarządu, która
może zaistnieć tylko wtedy, gdy spółka – dłużnik główny – nie jest w stanie
wywiązać się ze swoich zobowiązań (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia z dnia
30 maja 2008 r., III CSK 12/08, niepublikowany), nie jest konieczne wyczerpanie
wszelkich możliwości egzekucji bezpośrednio od samej spółki, gdy spółka jest
niewypłacalna (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 18 kwietnia 2007 r., V CSK
55/07, OSNC ZD 2008/A, poz. 24). Egzekucja prowadzona przed wydaniem decyzji
w dniu 23 lutego 2007 r. od czerwca 2003 r., która doprowadziła tylko do
częściowego zaspokojenia wierzyciela, jest bezskuteczna. Za bezskuteczną może
być uznana także egzekucja, w której toku wierzyciel uzyskał tylko częściowe
zaspokojenie. W takim przypadku egzekucja jest bezskuteczna co do tych
roszczeń, które nie zostały zaspokojone (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 14
kwietnia 2010 r., III UK 83/09, dotychczas niepublikowany).
Z ugruntowanej wykładni art. 116 § 1 Ordynacji podatkowej w związku z art.
31 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych wynika, że dowodem
bezskuteczności egzekucji jest nie tylko postanowienie o umorzeniu postępowania
egzekucyjnego ze względu na jego bezskuteczność (por. uzasadnienie uchwały
składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z dnia 13 maja 2009 r., I UZP 4/09,
OSNP 2009 nr 23-24, poz. 319 lub wyrok z dnia 2 września 2009 r., II UK 336/08,
dotychczas niepublikowany). Wprawdzie decyzja komornika o umorzeniu
postępowania egzekucyjnego na tej podstawie, że organ rentowy nie wskazał w
terminie wyznaczonym przez komornika sposobu egzekucji, przez co nie dokonał
czynności niezbędnej do dalszego jej prowadzenia postępowania egzekucyjnego
(art. 823 k.p.c.), nie jest dowodem bezskuteczności egzekucji, lecz nic nie stoi na
przeszkodzie wykazaniu bezskuteczności egzekucji w inny sposób. Aprobowana
jest liberalna wykładnia, która dopuszcza potwierdzenie bezskuteczności egzekucji
także w inny sposób, niż formalne postanowienie o umorzeniu postępowania
egzekucyjnego lub upadłościowego z powodu ich bezskuteczności, z
wykorzystaniem dowolnych środków dowodowych, wskazujących, że spółka nie ma
majątku pozwalającego na zaspokojenie wierzyciela pozywającego członków
zarządu (por. wyroki Sądu Najwyższego z dnia 26 czerwca 2003 r., V CKN 416/01,
12
PPH 2004 nr 5, s. 53 z aprobującą glosą A. Karolaka, z dnia 31 stycznia 2007 r., II
CSK 417/06, niepublikowany, z dnia 9 kwietnia 2008 r., V CSK 527/07,
niepublikowany, uchwałę składu siedmiu sędziów Naczelnego Sądu
Administracyjnego z dnia 8 grudnia 2008 r., II FPS 6/08, ZNSA 2009 nr 2, poz.139).
Gdy egzekucja przeciwko spółce okaże się bezskuteczna, członkowie
zarządu osób prawnych gwarantują całym swoim majątkiem wykonanie
zobowiązania publicznego zarządzanej przez nich spółki. Ich odpowiedzialność
może być wyłączona tylko po wykazaniu przesłanek egzoneracyjnych
przewidzianych w art. 116 § 1 in fine i § 2 Ordynacji podatkowej. Jedną z nich jest
zgłoszenie we właściwym czasie wniosku o ogłoszenie upadłości lub wszczęcie
postępowania zapobiegającego ogłoszeniu upadłości (postępowanie układowe).
Stwierdzenie, że sytuacja majątkowa spółki obligowała członków zarządu do
zgłoszenia wniosku o ogłoszenie upadłości i uznanie, że „organ rentowy zasadnie
wskazał, iż zarząd zamiast wniosku o restrukturyzację powinien był zgłosić wniosek
o ogłoszenie upadłości”, choć lakoniczne, wskazuje, że żaden z członków zarządu
nie zgłosił wniosku o ogłoszenie upadłości ani skutectni nie wszczął postępowania
zapobiegającego jej ogłoszeniu. W orzecznictwie prezentowany jest pogląd, że
użyte w art. 116 § 1 pkt 1 Ordynacji podatkowej pojęcie „postępowanie
zapobiegające ogłoszeniu upadłości” obejmuje także postępowanie
restrukturyzacyjne dotyczące składek na ubezpieczenia społeczne i ubezpieczenie
zdrowotne oraz innych należności Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, Funduszu
Pracy i Funduszu Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych, prowadzone na
podstawie przepisów ustawy z dnia 30 sierpnia 2002 r. o restrukturyzacji niektórych
należności publicznoprawnych od przedsiębiorców (Dz.U. Nr 155, poz. 1287 ze
zm.). Złożenie wniosku o restrukturyzację może stanowić podstawę uwolnienia
członków zarządu spółki od odpowiedzialności, jednak wszczęcie tego
postępowania musi nastąpić we właściwym czasie, gdy zaspokojenie przez spółkę
w całości należności z tytułu składek na ubezpieczenie społeczne wobec Zakładu
Ubezpieczeń Społecznych jako uprzywilejowanego wierzyciela wyłączonego z
układu z mocy prawa pozostaje realne (por. wyroki Sądu Najwyższego z dnia 27
października 2009 r., II UK 83/09, OSNP 2011 nr 11-12, poz. 161 i z dnia 14
stycznia 2011 r., II UK 171/10, niepublikowany). Trudności finansowe spółki nie
13
pozwoliły na wykonanie warunków restrukturyzacyjnych i układu ratalnego, gdyż
okazały się niemożliwe do realizacji.
W celu uwolnienia się od odpowiedzialności za zaległości z tytułu składek na
podstawie art. 116 § 1 pkt 2 Ordynacji podatkowej członek zarządu może wskazać
mienie spółki, z którego egzekucja ma umożliwić zaspokojenie zaległości
składkowych spółki w znacznej części, lecz tylko takie, które istnieje po wydaniu
decyzji przenoszącej odpowiedzialność za dług na osoby trzecie. Nie zwalnia z
odpowiedzialności osobistej za dług spółki okoliczność, którą skarżący opisują jako
egzonerujące wskazanie mienia, wskazanie nieruchomości, która po sprzedaży w
dniu 13 grudnia 2004 r., jeszcze przed wydaniem decyzji o przeniesieniu
odpowiedzialności za długi spółki na skarżących i po wydaniu decyzji w tym
przedmiocie, do spółki nie należała.
W tym stanie rzeczy, gdy egzekucja długu składkowego wobec spółki
okazała się bezskuteczna, a członkowie jej zarządu nie wykazali okoliczności
uwalniających ich od osobistej odpowiedzialności za ten dług, aktualne stały się
zarzuty Zenona M. i Wiesława W. dotyczące wad decyzji Zakładu Ubezpieczeń
Społecznych w zakresie określenia, że odpowiedzialność wszystkich skarżących,
dłużników zobowiązań składkowych osoby prawnej, ustalona na podstawie decyzji o
przeniesieniu tych zobowiązań, jest solidarna. Wyrzeczenie w decyzji o solidarności
dłużników było konieczne, gdyż dopiero z chwilą jej wydania w stosunku do każdego z
nich można dokonać wyboru dłużnika (członka zarządu), od którego Zakład
Ubezpieczeń Społecznych będzie dochodził zaspokojenia wierzytelności,
wykorzystując reżim odpowiedzialności solidarnej. Orzecznictwo Sądu Najwyższego
w tej materii jest jednolite. W wyroku z 16 lipca 2008 r. (I UK 9/08, OSNP 2009 nr
23-24, poz. 324) Sąd Najwyższy stwierdził, że członkowie zarządu osoby prawnej,
których odpowiedzialność za zaległości należności publicznoprawnych ustalił w
decyzji właściwy organ Zakładu Ubezpieczeń Społecznych, mogą odwołać się od
tej decyzji także w części dotyczącej nieobjęcia odpowiedzialnością pozostałych
członków zarządu, i podkreślił, że taka decyzja powinna dotyczyć wszystkich
członków zarządu oraz wskazywać, że ich odpowiedzialność jest solidarna z innymi
członkami zarządu. Decyzja ta ma charakter prawo kształtujący i wierzyciel (organ
rentowy) może dokonać wyboru dłużnika dopiero po powstaniu solidarnego
14
zobowiązania. Stanowisko to zaakceptował Sąd Najwyższy w uchwale składu
siedmiu sędziów z dnia 15 października 2009 r. (I UZP 3/09, OSNP 2011 nr 1-2,
poz. 13), przeciwstawiając się jedynie tezie, że decyzja musi obejmować także
spółkę (por. wyroki Sądu Najwyższego z dnia 8 października 2010 r., I UK 112/10, z
dnia 3 marca 2011 r., II UK 307/10, Monitor Prawniczy 2011 nr 4, s. 170, wyrok z
dnia 9 czerwca 2010 r., II UK 37/10, OSNP 2011 nr 23-24, poz. 302, uchwałę NSA
z 9 marca 2009 r. I FPS 4/08, ONSAiWSA 2009 nr 3, poz. 47).
Skarżący Zenon M. i Wiesław W., dążąc do ograniczenia odpowiedzialności,
wskazali na niezastosowanie art. 116 § 2 Ordynacji podatkowej w związku z art. 31
i 32 ustawy systemowej, skutkujące utrzymaniem w mocy decyzji stwierdzających
ich odpowiedzialność jako członków zarządu spółki za zobowiązania z tytułu
odsetek, powstałe po dacie ich odwołania z pełnionej funkcji. Obciążenie składkami
nie narusza tych przepisów; obowiązek zapłaty odsetek od zaległości podatkowych
wynika z art. 107 § 2 pkt 2 Ordynacji podatkowej, który interpretowany w kontekście
zasady subsydiarnej odpowiedzialności członków zarządu spółki w stosunku do
odpowiedzialności tej spółki, nakazuje uwzględnienie, że zobowiązanie członka
zarządu jest równe zobowiązaniu, które obciąża spółkę. Należności z tytułu składek
na ubezpieczenia społeczne stają się wymagalne każdorazowo w datach
zaktualizowania się obowiązku samoobliczenia i opłacenia składek; nieopłacone w
ustawowo określonym terminie składki na ubezpieczenia społeczne powodują
powstanie od tej daty zaległości składkowej z mocy samego prawa (por.
uzasadnienie wyroku Sądu Najwyższego z dnia 23 października 2006 r., I UK
126/06, OSNP 2007 nr 21 – 22, poz. 331). Zobowiązanie spółki zwiększają zatem
odsetki należne od wymagalności świadczenia objętego w tytule wykonawczym
wydanym przeciwko spółce (por. art. 53 § 1 Ordynacji podatkowej w związku z art.
23 ust. 1 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych; uchwałę Sądu Najwyższego
z dnia 7 grudnia 2006 r., III CZP 118/06, OSNC 2007 nr 9, poz. 136 z glosą Adama
Karolaka, Prawo Spółek 2008, nr 7-8, s. 87 oraz wyroki Sądu Najwyższego z dnia
21 lutego 2002 r., IV CKN 793/00, OSNC 2003 nr 2, poz. 22, z dnia 21 maja 2004 r.
III CK 55/2003, niepublikowany i z dnia 22 czerwca 2005 r., III CK 678/2004,
niepublikowany, z dnia 13 października 2004 r., II UK 489/03, OSNP 2005 nr 7,
poz. 100, z dnia 4 lutego 2009 r., II UK 154/08, OSNP 2010 nr 15-16, poz. 201, z
15
dnia 9 maja 2007 r., I UK 362/06, OSNP 2008 nr 11-12, poz. 175). Członek zarządu
spółki nie może ponosić odpowiedzialności tylko za odsetki za zwłokę za okres od
daty ogłoszenia upadłości (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 16 października
1998 r., III CKN 650/97, OSNC 1999 nr 3, poz. 64 oraz wyrok Naczelnego Sądu
Administracyjnego z dnia 20 grudnia 2011 r., I FSK 192/11, www.orzeczenia-
nsa.pl).
Przepisy określające podstawy zaskarżenia wyroku skargą kasacyjną
wyłączają dopuszczalność zgłaszania nowych zarzutów, wymagających ustaleń
faktycznych, i w tym kontekście należało ocenić zarzuty naruszenia art. 46 ust. 1 w
związku z art. 7 ust. 1 ustawy o rachunkowości i rozmiaru zobowiązania
określonego w decyzjach ZUS z dnia 23 lutego i z dnia 25 maja 2007 r., powiązane
przez skarżącego Janusza J. z niewskazaniem wielkości zadłużenia spółki „R.”
wobec Zakładu Ubezpieczeń Społecznych, którym członkowie zarządu nie mogą
być obciążeni wobec częściowego wyegzekwowania długu od spółki. Z tego punktu
widzenia wysokość zobowiązania nie była kwestionowana w postępowaniu
sądowym.
Uwzględniając zarzuty ocenione jako uzasadnione, Sąd Najwyższy uchylił
zaskarżony wyrok Sądu Apelacyjnego w całości i przekazał sprawę do ponownego
rozpoznania także w przedmiocie umorzenia postępowania zażaleniowego co do
kosztów postępowania (art. 39815
§ 1 k.p.c.).