Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 7 marca 2012 r.
II BU 3/11
Zasady opłacania przez emeryta (rencistę) kosztów pobytu w domu po-
mocy społecznej określają przepisy ustawy z dnia 12 marca 2004 r. o pomocy
społecznej (jednolity tekst: Dz.U. z 2009 r. Nr 175, poz. 1362 ze zm.), a nie prze-
pisy ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu
Ubezpieczeń Społecznych (jednolity tekst: Dz.U. z 2009 r. Nr 153, poz. 1227 ze
zm.).
Przewodniczący SSN Jolanta Strusińska-Żukowska, Sędziowie SN: Roman
Kuczyński (sprawozdawca), Romualda Spyt.
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w dniu 7 marca
2012 r. sprawy z wniosku Hieronima P. przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecz-
nych-Oddziałowi w W. o wysokość emerytury, na skutek skargi wnioskodawcy o
stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego wyroku Sądu Apelacyjnego we
Wrocławiu z dnia 1 czerwca 2010 r. […]
1. s t w i e r d z i ł, że zaskarżony wyrok jest niezgodny z prawem,
2. zasądził od Zakładu Ubezpieczeń Społecznych-Oddziału w W. na rzecz
Hieronima P. kwotę 120 zł (sto dwadzieścia) tytułem kosztów postępowania skargo-
wego.
U z a s a d n i e n i e
W dniu 17 marca 2009 r. do Zakładu Ubezpieczeń Społecznych-Oddziału w
W. wpłynął wniosek o potrącenie od 1 kwietnia 2009 r. należnych kosztów utrzyma-
nia w Ewangelickim Centrum Diakonii i Edukacji w W. z uwagi na zamieszkiwanie
wnioskodawcy w Domu Pomocy Społecznej „S." w W. Wysokość emerytury Hiero-
nima P. po waloryzacji od 1 marca 2009 r. wskaźnikiem 106,10% wynosiła 2.697,85
zł brutto. Wnioskodawca łącznie ze świadczeniem emerytalnym pobierał dodatek
pielęgnacyjny w wysokości 173,10 zł oraz świadczenie pieniężne w wysokości
2
173,10 zł przyznane mu decyzją z dnia 12 grudnia 1996 r. przez Kierownika Urzędu
do spraw Kombatantów i Osób Represjonowanych. Organ rentowy dokonał wylicze-
nia emerytury do wypłaty w następujący sposób: od łącznej wysokości emerytury
brutto 2.697,85 zł, świadczenia pieniężnego 173,10 zł, dodatku pielęgnacyjnego
173,10 zł tj., co stanowiło kwotę 3.044,05 zł, potrącił opłatę za Dom Pomocy Spo-
łecznej 1.866,11 zł, składkę na ubezpieczenie zdrowotne 242,81 zł, zaliczkę na po-
datek dochodowy 230,00 zł, w wyniku czego kwota do wypłaty dla wnioskodawcy
została ustalona w wysokości 705,13 zł.
Ubezpieczony odwołał się od tak ustalonej wysokości świadczenia.
Sąd Okręgowy Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych we Wrocławiu wyro-
kiem z dnia 2 grudnia 2009 r. oddalił odwołanie wnioskodawcy od decyzji Zakładu
Ubezpieczeń Społecznych-Oddziału w W. z dnia 23 marca 2009 r. Sąd dopuścił do-
wód z opinii biegłego księgowego z zakresu księgowości „emerytalno-rentowej” ce-
lem ustalenia, czy organ rentowy w sposób prawidłowy dokonał przeliczenia świad-
czenia w zakresie wysokości części emerytury pozostałej do wypłaty i w sposób pra-
widłowy dokonał potrąceń biorąc pod uwagę wszystkie składniki świadczenia wnio-
skodawcy i sposoby dokonywania potrąceń wynikające z przepisów prawnych wraz z
odniesieniem się do zarzutów wnioskodawcy stawianych decyzji. W opinii z paź-
dziernika 2009 r. biegły podał wyliczenie dokonane przez wnioskodawcę i wyliczenie
dokonane przez organ rentowy oraz szczegółowe wyliczenie kwot do wypłaty dla
wnioskodawcy po uwzględnieniu wszystkich potrąceń i ostateczne wyliczenie eme-
rytury do wypłaty. Po przeanalizowaniu całej dokumentacji zgromadzonej w aktach
sprawy i dokumentacji emerytalnej wnioskodawcy i obowiązujących uregulowań
prawnych w zakresie niezbędnym do sporządzenia opinii biegły stwierdził, iż wylicze-
nie Zakładu Ubezpieczeń Społecznych w zakresie części emerytury należnej wnio-
skodawcy do wypłaty zostało dokonane w sposób prawidłowy i nie stwierdził błędów
merytorycznych ani rachunkowych w wyliczeniach organu rentowego. W uzasadnie-
niu wyroku Sąd Okręgowy wskazał, że słusznie w wydanej opinii biegły z zakresu
księgowości „emerytalno-rentowej” uznał, że granice potrąceń ustala się od świad-
czenia brutto i powołał się na schemat potrąceń przewidziany przepisami art. 139 ust.
1, art. 140 ust. 7, art. 140 ust. 4 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 roku o emeryturach i
rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (jednolity tekst: Dz.U. z 2004 r. Nr 39,
poz. 353 ze zm.).
3
Na skutek apelacji wnioskodawcy Sąd Apelacyjny-Sąd Pracy i Ubezpieczeń
Społecznych we Wrocławiu wyrokiem z dnia 1 czerwca 2010 r. oddalił apelację. Zda-
niem Sądu Apelacyjnego istota sporu w niniejszej sprawie sprowadzała się do usta-
lenia sposobu obliczenia wysokości opłaty za pobyt w domu pomocy społecznej po-
trącanej z emerytury wnioskodawcy. W ocenie wnioskodawcy wysokość potrącanej
opłaty powinna być wyliczana od kwoty należnej emerytury netto, tj. po odjęciu skła-
dek na ubezpieczenie zdrowotne i podatku dochodowego. Natomiast zdaniem orga-
nu rentowego wysokość potrącanej opłaty winna być obliczana od całości należnej
emerytury (kwota brutto). Sąd stwierdził, że zgodnie z treścią przepisu art. 139 ust. 1
pkt 10 ustawy o emeryturach i rentach z FUS ze świadczeń pieniężnych określonych
w ustawie - po odliczeniu składki na ubezpieczenie zdrowotne oraz zaliczki i innych
należności z tytułu podatku dochodowego od osób fizycznych - podlegają potrąceniu,
z uwzględnieniem art. 141, należności z tytułu odpłatności za pobyt osób uprawnio-
nych do świadczeń w domach pomocy społecznej, zakładach opiekuńczo-leczni-
czych lub zakładach pielęgnacyjno-opiekuńczych - na wniosek dyrektorów tych pla-
cówek. Natomiast w myśl przepisu art. 140 ust. 4 pkt 3 ustawy emerytalnej potrące-
nia, z zastrzeżeniem art. 141, nie mogą przekraczać 65% miesięcznego świadczenia
- jeżeli potrąceniu podlegają należności, o których mowa w art. 139 ust. 1 pkt 10.
Jednocześnie w myśl przepisu art. 140 ust. 7 ustawy emerytalnej wysokość części
świadczenia podlegającego egzekucjom, o których mowa w ust. 1, oraz wysokość
potrąceń, o których mowa w ust. 4, a także wysokość części świadczenia podlegają-
cego potrąceniom, o których mowa w ust. 6 i 6a, oraz ustaloną orzeczeniem sądu,
ugodą sądową lub aktem notarialnym procentową wysokość potrąceń ze świadczeń
z tytułu należności alimentacyjnych bez wskazania sposobu ich naliczania, ustala się
od kwoty świadczenia przed odliczeniem miesięcznej zaliczki na podatek dochodowy
od osób fizycznych oraz składki na ubezpieczenie zdrowotne. W ocenie Sądu po-
wyższe brzmienie przepisu wskazuje jednoznacznie sposób wyliczenia wysokości
emerytury oraz wszystkich potrąceń i odliczeń od jej wysokości, zatem do obliczenia
wysokości potrąceń z emerytury, w tym potrąceń na rzecz opłat za pobyt w domu
pomocy społecznej należy wziąć wysokość emerytury w kwocie brutto. Przepis art.
139 ustawy emerytalnej wskazuje jedynie na kolejność dokonywania potrąceń. Prze-
nosząc powyższe rozważania na niniejszy stan faktyczny Sąd Apelacyjny wskazał,
że zaskarżona decyzja organu rentowego jest prawidłowa. W ocenie Sądu drugiej
instancji, złożona w sprawie opinia biegłego z zakresu księgowości spełnia wymogi
4
fachowości, rzetelności i zgodności z zasadami logicznego myślenia oraz jest prze-
konywająca i zupełna. Sąd Apelacyjny nie podzielił zarzutów apelacji co do nieprawi-
dłowości opinii biegłego, stanowiącej podstawę ustaleń Sądu Okręgowego. Sąd
Apelacyjny w pełni zgodził się z ustaleniami dokonanymi przez Sąd pierwszej instan-
cji.
Wnioskodawca na podstawie art. 4241
§ 1 k.p.c. wniósł skargę o stwierdzenie
w całości niezgodności z prawem prawomocnego wyroku Sądu Apelacyjnego we
Wrocławiu z dnia 1 czerwca 2010 r. w przedmiocie wysokości należnej wnioskodaw-
cy emerytury, jako wydanego z naruszeniem przepisów prawa materialnego. Skargę
oparł na naruszeniu prawa materialnego przez błędną wykładnię i zastosowanie art.
139 ust. 1 pkt 10 oraz art. 140 ust. 7 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach
i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych oraz niezastosowaniu przepisu art.
61 ust. 2 pkt 1 ustawy z dnia 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej (jednolity tekst:
Dz.U. z 2009 r. Nr 175, poz. 1362 ze zm.), polegające na mylnym przyjęciu, że prze-
pis art. 139 ust. 1 pkt 10 stanowi podstawę do wyliczenia opłaty za pobyt wniosko-
dawcy w domu pomocy społecznej, gdy w istocie przepis ten reguluje wyłącznie za-
sady dokonywania potrąceń ze świadczeń określonych w tej ustawie, natomiast pod-
stawę do ustalenia wysokości odpłatności stanowią wyłącznie przepisy ustawy z dnia
12 marca 2004 r. o pomocy społecznej oraz na przyjęciu, że potrącenia należności
wnioskodawcy na rzecz domu pomocy społecznej są przez organ rentowy dokonane
zgodnie z przepisem art. 140 ust. 7 ustawy o emeryturach i rentach. W ocenie skar-
żącego wydanie przedmiotowego orzeczenia spowodowało wyrządzenie szkody po-
przez wypłacanie wnioskodawcy świadczenia emerytalnego w części pozostającej po
odliczeniu należności na rzecz Domu Pomocy Społecznej w wysokości zaniżonej o
kwotę 194,23 zł miesięcznie, począwszy od dnia 1 kwietnia 2009 r.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Zgodnie z art. 61 ust. 2 pkt 1 ustawy o pomocy społecznej mieszkańcy domu
pomocy społecznej są zobowiązani do ponoszenia odpłatności w wysokości nie
większej niż 70% dochodu osiąganego przez mieszkańca domu. Na podstawie art.
62 ust. 1 pkt 2 opłatę mieszkaniec domu może wnosić do kasy domu pomocy spo-
łecznej lub na jego rachunek bankowy, a za zgodą mieszkańca opłata może być po-
trącana z emerytury przez właściwy organ emerytalno-rentowy, zgodnie z odrębnymi
5
przepisami. Z kolei przepisy art. 139 ust. 1 pkt 10 i art. 140 ust. 7 ustawy z dnia 17
grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych okre-
ślają wyłącznie kolejność i maksymalną wysokość potrąceń ustalonej przez ustawę o
pomocy społecznej odpłatności za pobyt w domu pomocy społecznej. Inne rozumie-
nie i zastosowanie wskazanych przepisów prawa materialnego narusza zasadę lex
specialis derogat legi generali przez pominięcie obowiązującego przepisu art. 61 ust.
2 pkt 1 rangi ustawowej regulującego kwestie ustalania wysokości opłat za pobyt w
domu pomocy społecznej. Wskazać należy także, że ustawa o pomocy społecznej
definiuje pojęcie dochodu - art. 8 ust. 3 (określa ogólne zasady obliczania dochodu).
Ustala się go przez pomniejszenie przychodu o zaliczki na podatek dochodowy,
składki na ubezpieczenie społeczne i zdrowotne oraz płacone alimenty. Mając na
uwadze, że wskazane wyżej przepisy ustawy o pomocy społecznej, odnoszące się
do odpłatności za pobyt w domu pomocy społecznej, posługują się pojęciem docho-
du, przyjąć należy, że w ustaleniu wysokości tej odpłatności zastosowanie znajdzie
art. art. 8 ust. 3 (por. wyrok z dnia 6 września 2006 r. Wojewódzkiego Sądu Admini-
stracyjnego w Warszawie, I SA/Wa 929/06). Zaskarżony wyrok Sądu Apelacyjnego w
całości oparty jest na treści art. 139 ust. 1 pkt 10 ustawy o emeryturach i rentach z
FUS, a także na dalszych jej przepisach, w tym art. 140 ust. 4 pkt 3 i 7 oraz art. 141 z
całkowitym pominięciem wskazanych wyżej przepisów obowiązującej ustawy o po-
mocy społecznej i w sposób sprzeczny z tymi przepisami. W tym miejscu podkreślić
należy, że w orzecznictwie sądów przyjmuje się w sposób niebudzący wątpliwości,
że opłaty za pobyt w domu pomocy społecznej są ustalane wyłącznie w oparciu o
przepisy ustawy z dnia 29 listopada 1990 r. o pomocy społecznej, a nie ustawy eme-
rytalno-rentowej, przy czym art. 140 tej ustawy nie ma zastosowania. (wyroki Naczel-
nego Sądu Administracyjnego z dnia 7 stycznia 2000 r., I SA 1083/99 i z 7 listopada
2007 r., I OSK 92/07). Sąd Apelacyjny pominął w całości prawidłową podstawę
prawną, którą powinien był zastosować w niniejszym stanie sprawy, błędnie przyj-
mując, że potrącenie z tytułu pobytu wnioskodawcy w Domu Pomocy Społecznej wy-
nosi 65% świadczenia emerytalnego brutto, tj. kwotę 1.866,11 zł, gdy w istocie owe
65% stanowi wyłącznie granicę możliwych do dokonania przez organ rentowy potrą-
ceń brutto, wynikających z przepisu art. 140 ust. 4 pkt 3 ustawy o emeryturach i ren-
tach. Kierując się prawidłową interpretacją i zastosowaniem art. 61 ust. 2 pkt 1
ustawy o pomocy społecznej stwierdzić należy, że wysokość tej odpłatności w przy-
padku wnioskodawcy powinna wynosić nie więcej niż 70% dochodu (a zatem przy-
6
chodu netto po potrąceniu należności z tytułu podatku dochodowego i składki zdro-
wotnej ZUS). Wysokość przyznanego świadczenia emerytalnego wnioskodawcy wy-
nosiła 2.697,85 zł brutto. Oprócz tego świadczenia wnioskodawcy przyznano 2 do-
datki do emerytury w kwotach po 173,10 zł. Łączny zatem, ustalony przychód brutto
wnioskodawcy wynosił 3.044,05 zł. Dochód, od którego należało zgodnie z art. art.
61 ust. 2 pkt 1 ustawy o pomocy społecznej wyliczyć 70% odpłatności na rzecz domu
pomocy społecznej wynosić winien kwotę 2.418,28 zł (3.044,05 - 242,82 ubezpie-
czenie zdrowotne - 210 podatek + 173.10 zasiłek pielęgnacyjny). W konsekwencji
jako granicę odpłatności za pobyt w Domu Pomocy Społecznej (70%) należy wska-
zać kwotę 1.692,80 zł netto, a nie 1.866,11 zł netto, jak to ustalił organ rentowy w
zaskarżonej decyzji i Sądy obu instancji. Wnioskodawcy zatem po dokonaniu ze
świadczenia emerytalnego wraz z dodatkami potrącenia na rzecz Domu Pomocy
Społecznej winna być wypłacana pozostała część świadczenia w kwocie 899,37 zł.
Mając powyższe na uwadze Sąd Najwyższy orzekł jak w sentencji wyroku.
========================================