Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt II UK 150/11
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 7 marca 2012 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Jolanta Strusińska-Żukowska (przewodniczący)
SSN Roman Kuczyński (sprawozdawca)
SSN Romualda Spyt
w sprawie z wniosku T. R.
przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych
o składki na ubezpieczenie społeczne,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń
Społecznych i Spraw Publicznych w dniu 7 marca 2012 r.,
skargi kasacyjnej organu rentowego od wyroku Sądu Apelacyjnego […]
z dnia 29 grudnia 2010 r.,
uchyla zaskarżony wyrok i przekazuje sprawę Sądowi
Apelacyjnemu do ponownego rozpoznania.
Uzasadnienie
Wyrokiem z dnia 22 czerwca 2010 r. Sąd Okręgowy - Sąd Pracy i
Ubezpieczeń Społecznych w punkcie 1 zmienił decyzję z dnia 10 lipca 2008 r.
Zakładu Ubezpieczeń Społecznych, którą organ rentowy określił wysokość
2
zobowiązań T. R. z tytułu nieopłaconych składek w ten sposób, że zwolnił
ubezpieczonego z obowiązku zapłaty kwoty 21.045 zł z tytułu odsetek a w punkcie
2 oddalił odwołanie w pozostałym zakresie. Sąd Okręgowy ustalił, że ubezpieczony
prowadził pozarolniczą działalność gospodarczą pod firmą T. S. i z tego tytułu
zobowiązany był do odprowadzania składek na ubezpieczenie społeczne,
ubezpieczenie zdrowotne, Fundusz Pracy i Fundusz Gwarantowanych Świadczeń
Pracowniczych od dnia 1 stycznia 1999 r. W okresie od dnia 1 września 1993 r. do
dnia 31 sierpnia 2004 r. ubezpieczony był zatrudniony na podstawie umowy o pracę
w wymiarze 1/2 etatu w Zespole Państwowych Szkół Muzycznych. W okresie od
dnia 30 grudnia 1999 r. do dnia 31 sierpnia 2004 r. pracodawca zgłosił go do
ubezpieczenia społecznego. Jednocześnie w tym okresie ubezpieczony dokonał
zgłoszenia do ubezpieczenia zdrowotnego z tytułu prowadzonej pozarolniczej
działalności gospodarczej. Otrzymywane w trakcie pracy w szkole wynagrodzenie
nie przekraczało najniższego miesięcznego wynagrodzenia. Sąd ustalił ponadto, że
organ rentowy na żądanie ubezpieczonego wydał mu trzy zaświadczenia o
niezaleganiu w opłacaniu składek. W związku z jego wystąpieniem z ponownym
wnioskiem o wydanie zaświadczenia o niezaleganiu w opłacaniu składek, w
sierpniu 2007 r. organ rentowy dokonał analizy konta płatnika. Decyzją z dnia 10
stycznia 2008 r. stwierdził, że ubezpieczony podlega z tytułu prowadzonej
pozarolniczej działalności gospodarczej ubezpieczeniom emerytalnemu, rentowym i
wypadkowemu w okresach: od dnia 30 grudnia 1999 r. do dnia 29 lutego 2000 r.;
od dnia 1 kwietnia 2000 r. do dnia 28 lutego 2001 r.; od dnia 1 kwietnia 2001 r. do
dnia 28 lutego 2002 r.; od dnia 1 kwietnia 2002 r. do dnia 31 stycznia 2003 r.; od
dnia 1 marca 2003 r. do dnia 31 stycznia 2004 r.; od dnia 1 marca 2004 r. do dnia
31 sierpnia 2004 r. Decyzja ta uprawomocniła się. Na podstawie dowodu z opinii
biegłego Sąd pierwszej instancji ustalił, że na koncie T. R. istnieje zadłużenie w
wysokości 22.932,65 zł z tytułu składek, zaś 21.045,00 zł z tytułu odsetek, co jest
zgodne z kwotami wskazanymi w zaskarżonej decyzji. Sąd Okręgowy zważył, iż
prowadząc działalność gospodarczą wnioskodawca podlegał ubezpieczeniom
społecznym na podstawie art. 6 ust. 1 pkt 5 i art. 12 ust. 1 ustawy z dnia 13
października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (jednolity tekst: Dz.U. z
2009 r., Nr 205 poz. 1585), a następnie przytoczył treść art. 9 ust. 1a, art. 16 ust. 4
3
oraz art. 17 ust. 3, art. 23 ust. 1, art. 31 i 32 cytowanej ustawy oraz § 4 ust. 3c
rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 30 grudnia 1998r. w sprawie szczegółowych
zasad i trybu postępowania w sprawach rozliczenia składek, wypłaconych zasiłków
z ubezpieczeń chorobowego i wypadkowego, zasiłków rodzinnych, pielęgnacyjnych
i wychowawczych oraz kolejności zaliczania wpłat składek na poszczególne
fundusze (Dz.U. z 1998 r., nr 165 poz. 1197 ze zm.). Sąd Okręgowy ocenił, że
wyliczenie przedstawione przez biegłego sądowego jest rzetelne, oparte na
odpowiednich dokumentach rozliczeniowych oraz przepisach prawa i może
stanowić podstawę dla rozstrzygnięcia Sądu. W kwestii odsetek od zaistniałej
należności wynoszących 21.045,00 zł Sąd pierwszej instancji stwierdził, że
obciążanie nimi odwołującego przez organ rentowy jest bezpodstawne. Sąd
podkreślił, że wnioskodawca nie wiedział i nie mógł wiedzieć o istnieniu
jakiejkolwiek zaległości wobec organu rentowego, gdyż zostały mu wystawione
zaświadczenia o braku zaległości w płatnościach składek, a wcześniejsze
deklaracje były akceptowane przez organ rentowy. Ponadto decyzję stwierdzającą,
w jakim okresie podlegał obowiązkowym ubezpieczeniu, T. R. otrzymał dopiero w
styczniu 2008 r. W tej sytuacji obciążenie go obowiązkiem zapłaty odsetek
stanowiłoby naruszenie konstytucyjnej zasady zaufania obywateli do organów
państwa wywiedzionej z zasady demokratycznego państwa prawa.
Na skutek apelacji organu rentowego Sąd Apelacyjny - Sąd Pracy i
Ubezpieczeń Społecznych wyrokiem z dnia 29 grudnia 2010 r. apelację tę oddalił -
stwierdzając, że obarczona błędami (zaświadczenia o niezaleganiu) i
przewlekłością (decyzja z dnia 10 lipca 2008 r.) reakcja Zakładu Ubezpieczeń
Społecznych na zaległości składkowe T. R. (najwcześniejsze dotyczą grudnia 1999
r.) jest faktyczną przyczyną ich powstania i dlatego stwierdzenie (rozstrzygnięcie) o
długu obejmującym odsetki za zwłokę nie może uzyskać ochrony prawnej. Sąd
Apelacyjny wskazując na obowiązek prokonstytucyjnej wykładni prawa, powołując
art. 7 i art. 8 Konstytucji RP stwierdził, że nie jest właściwe naliczanie odsetki za
zwłokę w myśl art. 23 ust. 1 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie
ubezpieczeń społecznych, jeżeli płatnik przez długi czas nie zdawał sobie sprawy z
faktu, że obciążają go nieopłacone należności z tytułu składek, a brak tej wiedzy
wynikał pośrednio z niewłaściwego działania organu rentowego.
4
Organ rentowy zaskarżył w całości skargą kasacyjną wyrok Sądu
Apelacyjnego - Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych z dnia 29 grudnia 2010 r.,
powołując w niej naruszenia prawa materialnego, poprzez błędną wykładnię art. 23
ust. 1 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych
(jednolity tekst: Dz.U. z 2009 r., Nr 205, poz. 1585 ze zm.) w związku z art. 53 § 1
ustawy z 29 sierpnia 1997 r. - Ordynacja podatkowa (jednolity tekst: Dz.U. z 2005
r., Nr 8, poz. 60 ze zm.), polegającą na przyjęciu przez sąd drugiej instancji, że nie
nalicza się odsetek za zwłokę, jeżeli płatnik nie ponosi winy za nieopłacenie
należnych składek na ubezpieczenia społeczne, w terminie przewidzianym przez
ustawę. Wskazując na powyższe, organ rentowy wniósł o uchylenie zaskarżonego
wyroku Sądu Apelacyjnego w całości.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
W myśl art. 23 ust. 1 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie
ubezpieczeń społecznych, od nieopłaconych w terminie składek należne są od
płatnika składek odsetki za zwłokę, na zasadach i w wysokości określonych w
ustawie Ordynacja podatkowa. Przepis powyższy nie przewiduje winy płatnika, jako
pozytywnej przesłanki obciążenia go odsetkami. Brak jest też w ustawie o systemie
ubezpieczeń społecznych przepisów, jakie zezwalałyby na odstąpienie od
naliczania odsetek w razie wystąpienia jakichkolwiek okoliczności, mających wpływ
na przyczyny powstania zadłużenia. Również art. 53 ust. 1 ordynacji podatkowej,
czyli przepis objęty odesłaniem z art. 23 ust. 1 ustawy z dnia 13 października 1998
r. o systemie ubezpieczeń społecznych, wiąże obowiązek uiszczenia odsetek
wyłącznie z powstaniem zaległości podatkowej. W takim stanie rzeczy należy
przyjąć, odmiennie niż uczynił to Sąd Apelacyjny w niniejszej sprawie, że odsetki za
zwłokę należne są zawsze, jeżeli tylko składki na ubezpieczenia społeczne nie
zostaną opłacone w terminie. Stanowisko takie znajduje jednoznaczne
potwierdzenie w orzecznictwie Sądu Najwyższego, skoro kwestia ta została już
rozstrzygnięta przez Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 9 maja 2007 r., I UK 362/06
(OSNP 2008/11-12/175), zgodnie z którym „obowiązek zapłaty odsetek od
nieuiszczonych w terminie składek na ubezpieczenie społeczne nie jest
5
uzależniony od winy płatnika (art. 53 § 1 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r.
Ordynacja podatkowa, jednolity tekst: Dz.U. z 2005 r. Nr 8, poz. 60 ze zm. w
związku z art. 23 ust. 1 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie
ubezpieczeń społecznych, jednolity tekst: Dz.U. z 2007 r. Nr 11, poz. 74 ze zm.).”
Sąd Najwyższy przyjął, iż określenie „odsetki za zwłokę” ustawodawca w prawie
podatkowym i prawie ubezpieczeń społecznych wiąże z sytuacją, kiedy podatnik
lub inny podmiot zobowiązany do świadczenia podatku (należności) nie uiści
podatku w terminie płatności. Takie opóźnienie w spłacie podatku ustawodawca
nazywa „zwłoką”. Przepis art. 53 § 1 Ordynacji podatkowej stanowiący o obowiązku
pobrania odsetek za zwłokę w przypadku istnienia zaległości w opłacaniu
podatków, w ogóle nie zajmuje się zagadnieniem, z czyjej winy zaległości te
powstały. Oznacza to, że w każdej sytuacji faktycznej istnienie zaległości
podatkowych rodzi dla podatnika następstwa w postaci obowiązku świadczenia od
nich odsetek za zwłokę (wyrok NSA z dnia 23 stycznia 1985 r., SA/Lu 282/85, POP
1992 nr 1, poz. 27). Ponadto, ustawa o systemie ubezpieczeń poza wskazaniem w
treści art. 23 terminu „odsetki za zwłokę” w żaden sposób nie określa charakteru
prawnego tych należności. Zgodzić należy się także z podniesioną w skardze
kasacyjnej argumentacją, że okoliczności dotyczące określonych szczególnych
przyczyn niedopełnienia przez płatnika obowiązku terminowego opłacania składek,
czy też braku jego zawinienia w powstaniu zadłużenia, mogą mieć znaczenie
dopiero w osobnym postępowaniu, mającym na celu ocenę wystąpienia przesłanek
umorzenia należności z tytułu składek, określonych w art. 28 ust. 3 i ust. 3a ustawy
z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych. W
przedmiotowej sprawie decyzja organu rentowego z dnia 10 lipca 2008 r. poddana
kontroli sądu ubezpieczeń społecznych nie rozstrzygała o odmowie umorzenia,
tylko za przedmiot miała stwierdzenie wysokości istniejącego zadłużenia. Dopiero
jednoznaczne ustalenie wysokości zadłużenia z tytułu składek, otwiera płatnikowi
drogę do rozpoznania jego ewentualnego wniosku o umorzenie należności
składkowych, w postępowaniu zakończonym stosowną decyzją organu rentowego.
Ta ostatnia decyzja podlega kontroli sądów administracyjnych.
Mając powyższe na uwadze Sąd Najwyższy orzekł jak w sentencji.
6